Научная статья на тему 'АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ'

АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
739
95
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / ахборот-коммуникация технологиялари / рақамли технологиялар / таълим сифати ва самарадорлиги / интернет. / высшее образование / информационно-коммуникационные технологии / цифровые технологии / качество и эффективность образования / интернет.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Аллаярова Солиҳа Нарзуллоевна

Мақолада олий таълим ўқув жараёнига ахборот-коммуникация технологияларининг таъсири тадқиқ этилган. Олий таълимни 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясидаги стратегик вазифалардан келиб чиқиб, ўқув жараёнини ташкил этишнинг замонавий шакллари ва рақамли технологиялари имкониятлари таҳлил қилинган. Мақолада илгари сурилган ғояларнинг мақсади – АКТ имкониятларидан самарали фойдаланиб, таълим сифатини оширишдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА И ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБРАЗОВАНИИ

В статье исследуется влияние информационно-коммуникационных технологий на учебный процесс высшего образования. Исходя из стратегических целей Концепции развития высшего образования до 2030 года, анализируются современные формы и возможности цифровых технологий в организации образовательного процесса. Главной идеей данной статьи является эффективное использование возможностей ИКТ в повышение качества образовании.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ»

Аллаярова Солила Нарзуллоевна,

Узбекистан Миллий университети докторанти (DSc), фалсафа фанлари номзоди

АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ - ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ

УДК: 378.1: 004.738.5 (575.1)

АЛЛАЯРОВА С.Н. АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ - ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ

Мак,олада олий таълим укув жараёнига ахборот-коммуникация технологияларининг таъ-сири тадкик этилган. Олий таълимни 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясидаги стра-тегик вазифалардан келиб чикиб, укув жараёнини ташкил этишнинг замонавий шакллари ва ракамли технологиялари имкониятлари тах,лил килинган. Маколада илгари сурилган Fояларнинг максади - АКТ имкониятларидан самарали фойдаланиб, таълим сифатини оши-ришдир.

Таянч суз ва тушунчалар: олий таълим, ахборот-коммуникация технологиялари, ракамли технологиялар, таълим сифати ва самарадорлиги, интернет.

АЛЛАЯРОВА С.Н. ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ -ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА И ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБРАЗОВАНИИ

В статье исследуется влияние информационно-коммуникационных технологий на учебный процесс высшего образования. Исходя из стратегических целей Концепции развития высшего образования до 2030 года, анализируются современные формы и возможности цифровых технологий в организации образовательного процесса. Главной идеей данной статьи является эффективное использование возможностей ИКТ в повышение качества образовании.

Ключевые слова и понятия: высшее образование, информационно-коммуникационные технологии, цифровые технологии, качество и эффективность образования, интернет.

ALLAYAROVA S.N. INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES -IMPROVEMENT FACTOR OF EFFICIENT AND QUALITY EDUCATION

The article concerns on the impact of the IT to the process of higher education. In accordance with the strategic tasks outlined in the Conception of improving the higher education up until 2030, the new forms of organizing the learning process and the potential of digital technologies are analyzed. The views illustrated in the article aim at the prospects of effective IT implementation and improvement of quality education.

Key words and concepts: higher education, Information-communication Technologies, digital technologies, quality and efficiency of education, internet.

11

Кириш.

Ахборотлашган замоннинг шиддатли узгаришлари жамиятнинг бошка тизимлари катори олий таълим тизимига хам уз таъси-рини утказмокда. Маълумки, талаб юкори булган мутахассисларни етиштириш, фан-техника тараккиётига мос равишда мала-кали кадрлар тайёрлаш - олий таълимнинг мухим вазифаларидандир. Сунгги йилларда бу борада республикамизда катор ислохотлар олиб борилмокда. Таълим конунчилигида олий таълимнинг замонавий трендларидан ортда колмаслик, укитиш сифати ва битирув-чилар профессионал малакаларини ошириш максадида бир нечта карор ва фармонлар кабул килинди. Жумладан, Узбекисон Респу-бликаси Президентининг 2018 йил 5 июндаги "Олий таълим муассасаларида таълим сифа-тини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-3775-сон карорида инновацион ва тех-нологик Fояларни х,ар томонлама ривож-лантириш хамда куллаб-кувватлаш учун зарур шарт-шароитлар яратиш, профессор-укитувчилар, ёш олимлар ва талабаларнинг инновацион технологияларни яратиш бора-сидаги ташаббускорлигини ошириш; укув машFулотларини талабаларни инновацион фикрлашга йуналтирадиган укитиш техно-логиялари ва интерфаол услубларни жорий этиш асосида ташкил этиш вазифаларига эътибор каратилган1.

Шу билан бирга, Узбекистон Республи-каси Президентининг 2019 йил 17 июндаги "2019-2023 йилларда Мирзо Улугбек номи-даги Узбекистон Миллий университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салохиятни янада ривожланти-риш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4358-сон карорида хам олий таълим муассасасида илмий ва маъмурий фаолиятнинг ягона ахбо-рот маконини яратиш, ахборот-коммуникация технологиялари инфратузилмасини жихозлаш, контент билан тулдириш масалаларига

тухталиб утилган2. 2019 йилда олий таълим тизимига оид кабул килинган хужжатлардан яна бир мухими бу - Узбекистон Республи-каси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концеп-циясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони3 булиб, унда олий таълим жараёнига ракамли технологиялар ва замонавий усулларни жорий этиш тизимни ривож-лантиришнинг устувор йуналишларидан бири сифатида кайд этилган. Бир суз билан айт-ганда, олий таълим тизимига ахборот коммуникация технологияларини максадли тадбик килиш, шу оркали таълим сифати ва сама-радорлигини ошириш х,ар качонгидан хам купрок долзарб булиб турибди.

Мацсад.

Маколада Узбекистонда олий таълим укув жараёни сифати ва самарадорлигини оши-ришда ахборот-коммуникация технология-ларининг урни, таълим жараёнида ахборот-коммуникация технологиялари ва илFор педа-гогик технологияларнинг бир-бири билан такозоланганлиги, соханинг истикболли тен-денцияларига нисбатан олиб борилаётган ислохотлар динамикасининг тахлилига эъти-бор каратилади.

Мавзу буйича бошка олимлар илмий асар-лари кискача тахлили.

XXI аср - IT - Information Technology асри деб эътироф этилмокда. Ахборот-коммуникация технологияларининг таълим тизимига кириб келиши глобал дунёда ахборотлашиш ва компьютерлашишнинг ортиши билан боFлик. Бу жараён фан каш-фиётлари булмиш - интернет ва у оркали амалга ошадиган оммавий очик таълим ресурслари (МООК), масофали таълим, ижти-моий тармоклар ва бошка воситалар билан инсонларнинг билим олиш имкониятларини кенгайтирмокда. Бугунги кунда анъанавий

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил

5 июндаги «Олий таълим муассасаларида таълим сифа-тини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-3775-сон карори. - https://lex.uz/ docs/3765586

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги "2019-2023 йилларда Мирзо У^бек номи-даги Узбекистон Миллий университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салохиятни ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4358-сонли Карори. https://lex.uz/ru/docs/4380624

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. https://lex.uz/ru/docs/4545884

12

таълимнинг куплаб муаммоларига масофали таълим, онлайн курслар, мобиль, электрон таълим манбалари ечим топиб бермокда. Бу х,акда дунё эътироф этган айрим олим-тадкикотчиларнинг илмий натижаларини кел-тириб утиш уринли. Дэвид Франклин Нобл фан, таълим ва технология тарихчиси сифа-тида масофали таълим имкониятлари, унинг ютук ва камчиликларини тадкик этган1.

Ракамли иктисодиёт ва илм-фан тараккиётининг бир-бирига боFликлиги ва унинг ривожланиши х,озирги кунда канчалик мух,им эканлиги Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожаатнома-сида х,ам таъкидланди2.

Яна бир технолог олим Боб Джонстон фан - техника тараккиёти булган х,ар кандай нати-жаларга чеклов куйиш эмас, балки улардан самарали фойдаланиш лозим3 дейди. Унинг асосий Fояси - замонавий таълим ёшлар-нинг IT технологияларига кизикишини тусиши керак эмас, балки уларга бу воситалардан рационал фойдаланишни ургатиш максадга мувофик эканлигида намоён булади. Биз х,ам Боб Джонстоннинг ёндашувини куллаб кувватлаймиз. Чунки ёшлар замон янги-ликлари, ютуклари воситасида узларининг х,аётий максад ва позицияларини белгилайди. Фан, илм оркали уз х,аётларини яратдилар.

Ракамли дунёнинг энг йирик вакиллари Стив Джобс ва Марк Цукерберг х,аётида IT технологияларнинг урни, инсон капитали оркали бизнесни йулга куйиш имкониятлари ва бунда таълимнинг ах,амияти х,акида Брайан Дирнинг "Дустона сабзиранг" асарида келти-рилган4.

Ахборот-коммуникация технологиялари-нинг таълим олишдаги ах,амияти, таълим тизи-мида АКТнинг янги педагогик технологиялар билан бирга кулланилишидаги имкониятлар, камчиликлар ва ютуклар тах,лили Б.Н.Киреев5, А.Готлиб6, Л.Н.Рулине7, К.Ратхесвари8, А.Сурьяни9, А.Сангра ва М.Гонсалес-Санмамед10, Ж.Лоуренс ва А.Усман Тар11, К.Макнайт, К.О'Мэлли, Р.Рузич, М.К.Хорсли, Джон Дж.Фрэни ва К.Бассетт12, А.Аскаров13 каби тадкикотчиларнинг маколаларида урганилган. Келтириб утилган муаллифлар-нинг тадкикотларида АКТнинг таълим тизи-мига татбик этилишидаги ижобий ютуклар мустакил таълим оркали амалга ошиб, таъ-

1 David F. Noble. Digital diploma mills: The automation of higher education. New York, Monthly Review Press, 2001, ISBN 978-1-58367-061-3 , LCCN 2001057931; David F. Noble. America Design By; Science, technology, and the growth of corporate capitalism. -New York, Knopf, 1977, ISBN 978-0-394-49983-3 , LCCN 76047928

2 Y3ÖeKMCTOH Pecny6.miiKacM npe3MgeHTiM LUaBKaT Mup-31/ieeBHHHr O^MM Ma^ucra Mypo^aaTHOMacu. 24.04.2020 m. - http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

3 Bob Johnstone Never Mind the Laptops. Kids, Computers, and the Transformation of Learning. Publication Date: 8/17/2003. - page count:360. ISBN: 9780595288427. https://www.iuniverse.com/BookStore/ BookDetails/117683-Never-Mind-the-Laptops

4 Brian Dear The friendly orange glow. The untold story of

the rise of cyberculture. Oct 02, 2018 | ISBN 9781101973639.

https://www.amazon.com/Friendly-Orange-Glow-Untold-

Cyberculture-ebook/dp/B06W9N6F5R

5 KuipeeB E.H. l/lcno.nb3OBaHMe e-Learning npui nogro-TOBKe negaron/mecKMX KagpoB // Bbicwee o6pa3OBaHMe b POCCMM. 2016. №2 (198). C. 148-154.

6 roT^w6 A. CMo^eT M 0H.naMH-06pa30BaHMe cTaTb a^TepHaTMBOM Tpagi^MOHHOMy yHuiBepcuiTeTy // BecTHMK CaMry. 2015, №1 (123) . -C. 15-22.

7 Ruliene L.N. Blended learning as an instrument of lifelong education https://cyberleninka.ru/article/n/ blended-learning-as-an-instrument-of-lifelong-education/ viewer

8 Ratheeswari K. Information Communication Technology in Education // Journal of Applied and Advanced Research. 2018/05/10. VL-3. D0l-10.21839/jaar.2018. v3iS1.169. https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2142402182_K_Ratheeswari

9 Suryani Adi ICT in education: its benefits, difficulties, and organizational development issues // Jurnal Sosial Humaniora. 2010/11/02. VL-3. DOI - 10.12962/j24433527. v3i2.643

Https://www.researchgate.net/publication/316924509_

I CT_I N_EDUCATION_ITS_BENEFITS_DIFFICULTIES_AND_ ORGANIZATIONAL_DEVELOPMENT_ISSUES

10 Albert Sangrà & Mercedes Gonzalez-Sanmamed (2010) The role of information and communication technologies in improving teaching and learning processes in primary and secondary schools, ALT-J, 18:3, 207-220, DOI: 10.1080/09687769.2010.529108

11 Japhet E. Lawrence, Usman A. Tar Factors that influence teachers' adoption and integration of ICT in teaching/learning process // Educational Media International. February 2018, 55(4):1-27. DOI: 10.1080/09523987.2018.1439712

12 McKnight, Katherine; O'Malley, Kimberly; Ruzic, Roxanne; Horsley, Maria Kelly; Franey, John J.; Bassett, Katherine Teaching in a Digital Age: How Educators Use Technology to Improve Student Learning // Journal of Research on Technology in Education, v48 n3 p194-211 2016. DOI: 10.1080/15391523.2016.1175856 https://eric. ed.gov/?id = EJ1103482

13 Askarov A. Monitoring: Predictions of the Effectiveness of Educational Processes in Higher Educational Institutions // International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE). 2019/11/2. V. 9, Issue-1, CTp. 768-774.

13

лим олувчиларнинг билим олиш, касб урганишга онгли ёндашувини талаб килиши эътироф этилган. Биз х,ам уларнинг фикрла-рини куллаб-кувватлаб, х,ар кандай юкори технологиянинг мавжудлиги агар унга онгли (максадли) ёндашилмаса давр учун керакли шахсни тарбиялай олишга х,исса куша олмас-лигини таъкидлаймиз. Инсонлар ахборот-коммуникация технологияларининг максадга эришиш йулидаги восита эканлигини доим эътиборда тутишлари лозим.

Мацоланинг илмий моцияти.

Ижтимоий тузилмаларда АКТни куллаш буйича жах,он тажрибаси х,акида суз кет-ганда 2005 йилдан буён х,ар йил якунида бутун дунёда электр-алокалар (АКТ)дан фой-даланиш курсатгичларини тах,лил килиб борувчи Бутунжах,он телекоммуникациялари (АКТ) индикаторлари Симпозиуми (World telecommunication/ICT indicators symposium (WTIS)1 фаолияти х,акида тухталиб утиш мух,им. Симпозиум Швецариянинг Женева шах,рида жойлашган Бутунжах,он электралокалар бюроси ва Электралокаларнинг халкаро бирлашмаси ташаббуси билан 2018 йилда ун олтинчи марта утказилди. Симпозиум-нинг асосий максади - бутун дунёда электр алокаларнинг барча турларини таъмин-лашга хизмат киладиган АКТдан фойдаланиш рейтингини аниклашдан иборат. Тадкикот натижалари географик худудлар кесимида урганилган булиб унга кура 2018 йил охирига келиб дунё ах,олисининг 51,5 фоизи, яъни 3,9 миллион киши интернетдан фойдалан-ган2. Симпозиум хулосаларида Узбекистонда ижтимоий-иктисодий сох,ага АКТни татбик этилиши буйича ракамлар келтирилган. Ракамлар юртимизда АКТдан фойдаланиш имкониятлари усаётганлигини, бирок бошка ривожланаётган давлатларга нисбатан бу усишнинг анча пастлигини курсатмокда3. Бу курсатгичларнинг талаб даражасида эмасли-

гига таъсир этувчи бир канча омиллар мав-жуд. Булар каторида, республикамизда интернет тезлиги, нархи ва бошка мухим хусуси-ятлари талаб даражасида эмас. Бу эса, моли-явий имкониятлар, мавжуд моддий-техник курилмаларнинг сифати ва сони ахоли эхтиёжлари, замон талабларига жавоб бера олмаётганлигига бориб такалади. Шунга карамай, таълимга АКТни татбик килиш, имкониятларини кенгайтириш ва оммалашти-риш давом этмокда.

Тадкикотчиларнинг эътироф этишича, дав-латни ривожланиши учун таълим сохасидек бирор бир соха мухим була олмайди. Узбекистон Республикаси Олий таълим тизи-мини 2030 йилгача ривожлантириш концеп-циясида таълим жараёнига ракамли техноло-гиялар ва замонавий усулларни жорий этиш буйича бир нечта тадбирларнинг амалга оши-рилиши кузда тутилган4. Жумладан, таълим жараёнларини ракамли технологиялар асо-сида индивидуаллаштириш, масофавий таълим хизматларини ривожлантириш, веби-нар, онлайн, «blended learning», «flipped classroom» технологияларини амалиётга кенг жорий этиш5 масалаларига тухталиб утилган. Маълумки, «blended learning», «flipped classroom» технологиялари укув жараёнини ташкил этиш шакллари булиб, унда талаба-нинг креатив ва тизимли фикрлаш, мустакил карор кабул кила олиш, илмий фаолиятни ташкил этишга оид куникма ва малакаларни шакллантирувчи жихатлар мавжуд. Шу билан бирга, укитишнинг бу шакллари мустакил таълимга асосланган булиб, унда шахсни уз-узини ташкиллаштира олиш, ривожланиш-дан тухтамаслик, максадларини аник белги-лаш, истикболини кура олиш куникмаларини шакллантиради. Ривожланишнинг хозирги тенденциялари инсоннинг узлуксиз таълим (Life longing education) олишини талаб килмокда. Бу учун инсон-тадкикотчи булиши

1 Measuring the Information Society Report 2018 -Volume 1. https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/ events/wtis2018/d efault.aspx

2 Measuring the Information Society Report 2018 -Volume 1. https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/ events/wtis2018/default.aspx., 5.1.

3 Measuring the Information Society Report 2018 -

Volume 1. https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/

events/wtis2018/default.aspx, 5.109.

4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. https://lex.uz/ru/docs/4545884

5 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. https://lex.uz/ru/docs/4545884

14

лозим. XXI асрдаги тадк,ик,отчиликнинг мухим хусусиятлари куйидагиларда намоён булади:

- ахборотни яратиш;

- ахборотни кидириш;

- ахборотни саралаш;

- ахборотни узлаштириш.

Юкоридаги «blended learning», «flipped

classroom» технологияларининг туFри ва уз урнида кулланилиши олий таълим субъект-ларини айнан шу малака ва куникмаларини шакллантиришга ва ривожлантиришга хизмат килади. Бу технологиялар АКТсиз самарали амалга ошмайди. Шу жихатдан хам, олий таъ-лимда профессор-ук,итувчи ва талабанинг АКТ компетецияси алохида уринга эга.

Ахборот коммуникация технологияларининг ривожи электрон таълимнинг пайдо булишига сабаб булди. Электрон таълим (инглизча Electronic Learning, кискача E-Learning) - ахборот ва электрон техноло-гиялари воситасида таълим олиш демакдир. ЮНЕСКО электрон таълимга куйидагича таъ-риф беради: E-Learning - интернет ва мультимедиа ёрдамида таълим олишдир.

Электрон таълим олиш куйидагиларни камраб олади:

• телевизор, DVD, мобиль телефон, шах-сий компьютер ва бошк,а воситалардаги электрон материаллар билан мустак,ил ишлаш;

• масофавий мулок,отга киришиб худудий (минтак,авий) жихатдан узокда жой-лашган эксперт (укитувчи)лардан маслахат, йуналиш ва бахо олиш;

• виртуал таълим олиш фаолиятини йулга куйган ижтимоий тармок,лар фойдала-нувчилар жамоаларини яратиш;

• электрон укув материалларини уз вактида ва кун давомида етказиб бера олиш (электрон укув материаллари стандартлари, масофадан ук,итишнинг махсус воситалари) ва хоказо. Келтирилган «blended learning», «flipped classroom» технологиялари электрон таълимни ташкил к,илиш воситаларидан бири-дир.

Айни кунларда бутун дунёда электрон таълимни ривожлантириш, нафак,ат ривожлан-тириш, балки туFридан-туFри ук,итишнинг масофавий ва онлайн тизимига утиш талаб к,илинмок,да. Чунки, 2019 йилнинг декабрь ойида Хитойнинг Ухань провинциясида аник,ланган COVID-19 коронавирус шу кунгача

дунёнинг 187 та давлатларига кириб борди ва бу пандемия худуди борган сари кен-гайиб бормокда1. Пандемия хавфи 2020 йил 16 мартдан Узбекистонда карантин вазиятини жорий килишни талаб к,илди ва шу кунгача бу вазиятни янада кучайтириш буйича бир нечта чора-тадбирлар кабул к,илинди. Киска фур-сат ичида республика таълим тизими масофавий таълимга утди. Хусусан, халк, таълими Kundalik - электрон платформасини самарали ишлашини таъминламокда, таълим сифатини назорат к,илиш инспекцияси - http://www. markaz.tdi.uz, https://t.me/milliymarkaz электрон манзилларида, шунингдек олий таъ-лимда https://t.me/masofatalim, https://t.me/ eduuz_online, https://t.me/yoshlarakademiyasi, www.yoshlarakademiyasi.uz, https://t.me/

onlayn_talim_uz, http://xanakademiyasi.uz, https://t.me/khanacademyuzbek каби интернет манзиллари хамда хар бир ОТМ электрон порталида модуль тизими асосида укув машFулотлари йулга куйилди. Бу вазиятда ахборот-коммуникация технологияларининг ютук,ларидан имкон даражасида унумли фойдаланиш талаб этилмокда. Профессор-укитувчилар уй шароитида фанлар буйича маъруза машFулотларини Camtasia Studio, Jing, Webinaria, Wink, UltraVNC Screen Recorder, BB FlashBack Express, CaptureFox for Firefox, TipCam, Krut ва бошк,а дастурлар воситасида тайёрламокдалар. Шунингдек, тезкор хабарлар, ук,ув машFулотлари андроид теле-фонлар учун ишлаб чик,илган Zoom иловаси оркали вебинар, видеоконференциялар тар-зида утказилмокда.

Булаётган ходисалар ахборот-

коммуникация технологияларининг нафакат таълим олишда ёки таълим беришда, балки ижтимоий хаётда хам к,анчалик мухим ахамиятга эга эканлигини исботламокда. Ижтимоий-ик,тисодий жараёнларнинг замона-вий тенденциялари юртимизда 2020 йилнинг "Илм-маърифат ва рак,амли ик,тисодиётни ривожлантириш йили" деб эълон к,илиниши хам тасодиф эмаслигидан огох этади, гуё. Вахоланки, Президент Ш.Мирзиёев томони-дан йил номи эълон к,илинган вак,тда (2020

1 https://github.com/CSSEGISandData/COVID-19,

https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/events-as-they-happen

15

1

1-расм. Респондентларнинг лавозим буйича курсаткичлари.

2-расм. Интернетдан фойдаланиш имконияти.

аъло даражада 20,7%

яхши да ражада 37,8%

даражада 30,7%

жавоб беришим цийин 5,4%

паст да ражада 2,7%

умуман ёмон ёки мавжуд эмас 2,7%

0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0%

йил 24 январь) таълим тизими (ёки бутун х,аёт) ни х,озирги даражада АКТларга бо^лик, булиб колишини тасаввурга сиFдириш мушкул эди. Умуман олганда, айни кунларда дунёнинг ривожланган, ривожланаётган х,ар бир давлат ва х,удудларида ахборот-коммуникация тех-нологиялари жамият тинчлиги, баркарорлиги, ва албатта, таълим олиш имкониятларини таъминлаб турувчи асосий воситалардан бири эканлигини таъкидлаб утамиз.

Тадцицотда цулланилган усуллар.

Сунгги йилларда таълим тизимига АКТ ва инновацион ёндашувларни татбик килиш буйича республикамизда х,ам катор тадкикотлар олиб борилмокда. Инновацон

ривожланиш вазирлиги томонидан молия-лаштирилиб Узбекистон Миллий университе-тида бажарилаётган ПЗ-20170929789-сонли "Узбекистонда олий таълим муассасалари-нинг укув жараёнида илFор педагогик ва замонавий ахборот-коммуникация техноло-гияларидан фойдаланишни такомиллашти-риш механизмларини ишлаб чикиш" мавзу-сидаги лойих,а шулар жумласидандир. Лойих,а доирасида 2019 йилда Тошкент шах,ри, KоракалпоFистон Республикаси ва вилоят-лар кесимида жами 23 ОТМ да илFор педагогик ва замонавий АКТдан фойдаланиш имкониятларини аниклаш максадида суровнома утказилди. Суровномада 632 та профессор-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

3-расм. Таълим самарадорлигига таъсир этувчи омиллар.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

укитувчи 921 та талаба жами 1553 та респондент иштирок этди. Профессор-укитувчилар орасида олинган суровларда респондент-ларнинг лавозимлар буйича курсатгичлари куйидагича намоён булади:

Худудий ОТМларда интернет тармоFидан фойдаланиш имкониятлари буйича берилган саволга жавоб курсатгичлари куйидагича:

Олий таълим укув жараёнида таълим сифати ва самарадорлигини оширишга таъсир этувчи катор омиллар мавжуд. Шу маса-

лада респондентларнинг фикри куйидагича аникланди:

Юкоридаги натижаларга кура олий таъ-лимда илFор ракамли технологияларни татбик этиш имкониятини ошириш - тизимдаги мух,им вазифалардан эканлиги аён булмокда.

Тадкикот натижалари тах,лили олий таълим укув жараёнида АКТларни куллаш самарадорлигини оширишда асосан куйидаги иккита - субъектив ва объектив омил билан боFлик муаммолар мавжудлиги аникланди:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

17

- биринчидан, суров утказилган ОТМларда ук,ув машFулотларида АКТлардан талаб дара-жасида фойдаланмайдиган, АКТ имкониятла-рини етарлича тушунмайдиган профессор-укитувчилар кам фоизда булса-да, фаолият юритмокда. Таъкидлаш лозимки, уларда бу тусик (камчилик) ни бартараф этишга ОТМ томонидан раFбат мавжуд эмас, х,аракат килиш учун мотивация йук (субъектив омил);

- иккинчидан, ОТМларда АКТдан фойда-ланиш имконияти етарли даражада эмас, моддий-техник база талабга жавоб бермайди (объектив омил).

Умуман олганда, тадкикотнинг эмпирик боскичида аникланган натижалар изла-нишларимизнинг кейинги боскичида вило-ятлар кесимида тах,лил килинди, мута-садди ташкилотлар х,амкорлигида мух,окама килинди, ПЗ-20170929789-сонли лойих,анинг х,исоботларига киритилди.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Юкорида келтирганимиздек, олий таъ-лимда АКТнинг укув жараёнига татбик эти-лишини кучайтириш буйича катор меъёрий хужжатлар кабул килиниб, давлат дастур-лари амалга оширилмокда. Бунинг ижросини Узбекистон Миллий университети мисолида куриб чикамиз.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги "2019-2023 йилларда Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан тако-миллаштириш ва илмий салох,иятни ривож-лантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4358 сонли карори ижросини таъмин-лаш, хусусан, таълим жараёнига IT технологи-ялари х,ам укитишнинг илFор педагогик таж-рибаларини укув жараёнига татбик килиш буйича эришилган натижалардан айримла-рини келтириб утамиз. Жумладан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2019 йил 19 июлдаги "Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети х,узурида Интеллектуал дастурий тизимлар илмий-амалий марказини ташкил этиш туFрисида"ги 603-сонли карори кабул килинди ва сентябрь ойидан Интеллектуал-дастурий тизим-

лар илмий-амалий маркази уз фаолиятини муваффакиятли бошлади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги ПК-4358-сон карорининг 6-бандидаги 2-компонент - «Энг янги педагогик технологиялар ва укитиш усул-ларини жорий килишнинг халкаро амалиё-тига мувофик таълим жараёнини режалаш-тириш, чукурлаштириш ва сифатини яхши-лашни ташкил этишни такомиллаштириш» - буйича университетда педагогик технологиялар буйича илмий Кенгаш х,акидаги Низом ишлаб чикилди ва Университет Кенгашининг 2019 йил 26 октябрдаги 3-сонли йиFилишида педагогик технологиялар буйича илмий кенгаш Низоми ва кенгаш таркиби тасдикланди. Хозирги кунда Кенгаш укув жараёнини ташкил этиш ва таълим олиш жараёнларида АКТ ва педагогик технологияларнинг максадли кулланилишини куллаб-кувватламокда.

5-компонент - «Таълим, илмий ва маъму-рий фаолиятнинг ягона ахборот маконини яратиш, ахборот-коммуникация технология-лари инфратузилмасини жих,озлаш, контент билан тулдириш» - буйича Интернет тезли-гини 600 Мб/сек.гача ошириш ва университет атрофидаги х,удудларда, х,амда Талаба-лар шах,арчасида Wi-Fi зоналарини ташкил этиш буйича "ASIA WIRELES GROUP" билан шартнома тузилди. Мазкур шартномага асо-сан, Wi-Fi зоналари ташкил этилди. 2019-2020 укув йилидан бошлаб университетнинг барча факультетларида уч хил тезликдаги Wi-Fi ишламокда. Утган киска вакт ичида университетда юкори малакали кадрлар тайёрлашга асос булиб хизмат килувчи куплаб ишлар бажарилганлигини алох,ида таъкидлаб, бу узгаришларнинг факат ёшлар истикболи учун эканлигини эътироф этиш фукаролик бурчи-миздир.

Хулоса ва таклифлар.

Умуман олганда, олий таълимга АКТни татбик килиш доирасини кенгайтириш - давр талаби. Бутунжах,он экспертларининг эъти-рофича, истикболда IT мутахассисларига эх,тиёж ортиб боради. Шу боис, х,ам давла-тимиз рах,бари 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида "Бир миллион дастурчи" лойих,асини амалга оши-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

18

риш таклифини илгари сурди1. Шундай экан, биз хам жахон тараккиётидан узилма-ган холда, мавжуд камчилик ва тусикларга карамасдан АКТни татбик этиш оркали талаб юкори булган малакали кадрлар етиштиришга харакат килишимиз керак.

Юкоридагилардан келиб чикиб, куйидаги таклифларни билдирамиз:

- таълим олиш, касб-хунар урганиш йулида замон билан бирга кадам ташлаш, техноген ютуклардан ортда колмасликни таъминлаш учун юртимизнинг барча фукароларида ахборот-коммуникация тех-нологиялардан фойдаланиш компетенцияла-рини оммавий ривожлантириш зарур;

- республикамиздаги хар бир оилада камида биттадан ноутбук булишига эришиш лозим. Бу таклиф биринчи келтирилган такли-фимизнинг амалга ошишига замин яратади. Ота-оналарнинг ушбу ишни амалга оширишда масъулиятларини хис этадиган вактлари келди деб уйлаймиз. Зеро, таълим, билим олишга сарфланган инвестиция хар доим узини оклайди;

- олий таълим тизимида илмий-педагогик фаолият олиб бораётган намунали профессор-укитувчиларнинг ахборот-комму-никация технологияларидан самарали фойдаланиш, хусусан, таълим беришдаги иннова-цион ёндашувлари, ижодкорлигини куллаб-кувватлаш; шундай иктидор кузатилганда уларга укув машFулотларини ташкил этишда эркинлик бериш; юкори натижадорлик кузатилганда раFбатлаштиришни жорий этиш;

- хар бир олий таълим муассасалари (чекка худудлардаги филиаллар хам) ички имкониятларидан келиб чикиб укув жараё-нини ташкил этишда ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишнинг самарали усул ва воситаларини амалиётга татбик этишни йулга куйиш лозим. Бунда ёш, изланувчи-тадкикотчилар учун локал муам-моларни ечишга каратилган стартап, инно-вацион лойихалар танлови каби тадбир-ларни мунтазам ташкил этиш, уларни куллаб-кувватлашни ташкил этиш максадга мувофик.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. https://lex.uz/docs/3107036

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-2909-сонли карори. https://www.lex.uz/docs/3171590

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 июндаги "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга ошири-лаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-3775-сон карори. https://lex.uz/docs/3765586

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги "2019-2023 йил-ларда Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салохиятни ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4358-сонли карори. https://lex.uz/ru/docs/4380624

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. https://lex.uz/ru/docs/4545884

6. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 24.01.2020 йил. http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 24.01.2020 йил. http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

7. Measuring the Information Society Report 2018 - Volume 1. https://www.itu.int/en/ ITU-D/Statistics/Pages/events/wtis2018/default.aspx

8. David F. Noble. Digital diploma mills: The automation of higher education. New York, Monthly Review Press, 2001, ISBN 978-1-58367-061-3 , LCCN 2001057931;

9. David F. Noble. America Design By; Science, technology, and the growth of corporate capitalism. -New York, Knopf, 1977, ISBN 978-0-394-49983-3 , LCCN 76047928

10. Bob Johnstone Never Mind the Laptops. Kids, Computers, and the Transformation of Learning. Publication Date: 8/17/2003. - page count:360. ISBN: 9780595288427. https:// www.iuniverse.com/BookStore/BookDetails/117683-Never-Mind-the-Laptops

11. Brian Dear The friendly orange glow. The untold story of the rise of cyberculture. Oct 02, 2018 | ISBN 9781101973639. https://www.amazon.com/Friendly-Orange-Glow-Untold-Cyberculture-ebook/dp/B06W9N6F5R

12. Дендев Б. Информационные и коммуникационные технологии в образовании. -М.: 2014. https://www.twirpx.com/file/1511035/.

13. Институт ЮНЕСКО по информационным технологиям в образовании. / Под ред. Бадарча Дендева. - М.: ИИТО ЮНЕСКО, 2013. - 320 с.

14. Зенкина С.В. Информационно-коммуникационная среда, ориентированная на новые образовательные результаты. - М.: Просвещение, 2007. - 80 с.

15. Киреев Б.Н. Использование e-Learning при подготовке педагогических кадров // Высшее образование в России. 2016. №2 (198). С. 148-154.

16. Готлиб А. Сможет ли онлайн-образование стать алтернативой традиционному университету // Вестник СамГУ. 2015, №1 (123) . -С. 15-22.

17. Ruliene L. N. Blended learning as an instrument of lifelong education https:// cyberleninka.ru/article/n/blended-learning-as-an-instrument-of-lifelong-education/viewer

18. Ratheeswari K. Information Communication Technology in Education // Journal of Applied and Advanced Research. 2018/05/10. VL-3. DOI- 10.21839/jaar.2018.v3iS1.169. https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2142402182_K_Ratheeswari

19. Suryani Adi ICT in education: its benefits, difficulties, and organizational development issues // Jurnal Sosial Humaniora. 2010/11/02. VL-3. DOI- 10.12962/j24433527.v3i2.643 .

20. Albert Sangra & Mercedes Gonzalez-Sanmamed (2010) The role of information and communication technologies in improving teaching and learning processes in primary and secondary schools, ALT-J, 18:3, 207-220, DOI: 10.1080/09687769.2010.529108

21. Japhet E. Lawrence, Usman A. Tar Factors that influence teachers' adoption and integration of ICT in teaching/learning process // Educational Media International. February 2018, 55(4):1 -27. DOI: 10.1080/09523987.2018.1439712

22. McKnight, Katherine; O'Malley, Kimberly; Ruzic, Roxanne; Horsley, Maria Kelly; Franey, John J.; Bassett, Katherine Teaching in a Digital Age: How Educators Use Technology to Improve Student Learning // Journal of Research on Technology in Education, v48 n3 p194-211 2016. DOI: 10.1080/15391523.2016.1175856 https://eric.ed.gov/?id = EJ1103482

23. Askarov А. Monitoring: Predictions of the Effectiveness of Educational Processes in Higher Educational Institutions // International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE). 2019/11/2. Том 9, Issue-1, Стр. 768-774.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.