Научная статья на тему 'МЕТРОЛОГИЯ ВА СТАНДАРТЛАШТИРИШ ФАНИНИ ЎҚИТИШНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЎРНИ'

МЕТРОЛОГИЯ ВА СТАНДАРТЛАШТИРИШ ФАНИНИ ЎҚИТИШНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
305
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақамли технологиялар / рақамли трансформация / рақамли иқтисодиёт / рақамли инновациялар / таълим жараёнини рақамлаштириш / андрагогика / геймификация / булутли технология / IoT (Internet of Things) / IoE (Internet of Everything) / электрон ахборот-таълим ресурслари (ЭАТР). / цифровые технологии / цифровая трансформация / цифровая экономика / цифровые инновации / оцифровка образовательного процесса / андрагогика / геймификация / облачные технологии / IoT (Internet of Things) / IoE (Internet of Everything) / электронные информационные и образовательные ресурсы (ЭИОР).

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Махмонов Уктам Аширович

Ушбу мақолада техника олий ўқув юртларининг талабаларига ўқитиладиган “Метрология ва стандартлаштириш” фанини ўқитишда самарадорлик ва таълим сифатини оширишда рақамли технологияларнинг ўрни ва қўлланилиши ҳақидаги фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ЭФФЕКТИВНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА “МЕТРОЛОГИЯ И СТАНДАРТИЗАЦИЯ”

В статье изложены идеи о роли и применении цифровых технологий в повышении эффективности и качества образования в преподавании дисциплины “Метрология и стандартизация”, преподаваемой студентам технических ВУЗов.

Текст научной работы на тему «МЕТРОЛОГИЯ ВА СТАНДАРТЛАШТИРИШ ФАНИНИ ЎҚИТИШНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЎРНИ»

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

37

Махмонов Уктам Аширович,

Тошкент ирригация ва к,ишлок, хужалигини механизациялаш мух,андислари институти Карши филиали катта укитувчиси

МЕТРОЛОГИЯ ВА СТАНДАРТЛАШТИРИШ ФАНИНИ ЦИТИШНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА РАКАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ УРНИ

УУК: 378.147 : 002

МАХМОНОВ У.А. МЕТРОЛОГИЯ ВА СТАНДАРТЛАШТИРИШ ФАНИНИ УЦИТИШНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА РАЦАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ УРНИ

Ушбу маколада техника олий укув юртларининг талабаларига укитиладиган "Метрология ва стандартлаштириш" фанини укитишда самарадорлик ва таълим сифатини оширишда ракамли технологияларнинг урни ва кулланилиши х,акидаги фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: ракамли технологиялар, ракамли трансформация, ракамли иктисодиёт, ракамли инновациялар, таълим жараёнини ракамлаштириш, андрагогика, гей-мификация, булутли технология, IoT (Internet of Things), loE (Internet of Everything), электрон ахборот-таълим ресурслари (ЭАТР).

МАХМОНОВ У.А. РОЛЬ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ЭФФЕКТИВНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА "МЕТРОЛОГИЯ И СТАНДАРТИЗАЦИЯ"

В статье изложены идеи о роли и применении цифровых технологий в повышении эффективности и качества образования в преподавании дисциплины "Метрология и стандартизация", преподаваемой студентам технических ВУЗов.

Ключевые слова и понятия: цифровые технологии, цифровая трансформация, цифровая экономика, цифровые инновации, оцифровка образовательного процесса, андрагогика, гей-мификация, облачные технологии, IoT (Internet of Things), loE (Internet of Everything), электронные информационные и образовательные ресурсы (ЭИОР).

MAKHMONOV U.A. THE ROLE OF DIGITAL TECHNOLOGIES IN THE EFFECTIVE ORGANIZATION OF TEACHING THE SCIENCE METROLOGY AND STANDARDIZATION DISCIPLINE

In the article is presented ideas regarding the role and application of digital technologies in improving the efficiency and quality of education in teaching the discipline "Metrology and Standardization", to students of technical universities.

Key words and concepts: digital technologies, digital transformation, digital economy, digital innovations, digitization of the educational process, andragogy, gamification, cloud technologies, IoT (Internet of Things), IoE( Internet of Everything), electronic information and educational resources (EIER).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

38

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

л

V__________________________________________

Кириш.

Фан ва техниканинг ривожланиши нати-жасида ишлаб чикариш техникаси ва техно-логиясининг кескин узгариши ва ривожланиши кузатилаётган хозирги замонда, мам-лакатимизнинг олий укув юртларида таъ-лим жараёнини замон талабларига мослаш-тириш, билимли, етук ва ракобатбардош кад-рлар тайёрлаш долзарб масалалардан бири хисобланади. Бу максадларда эса амалга оши-рилиши лозим булган ишлар каторига таъ-лим жараёнида ракамли технологияларни куллаш ва улардан самарали фойдаланиш хам киради. Чунки хозирги кунда мамлакат иктисодиётининг асосий негизи булган турли сохалар ва тармокларга ракамли технология-ларнинг жорий этилишини замоннинг узи талаб этмокда. Бу эса уз навбатида олий таълим муас-сасаларининг хар бир битирувчисидан юкори билим ва малакага эга булишни, ракамли техно-логиялардан бохабар булишни талаб этади.

Сунгги йилларда мамлакатимизда ракамли технологияларни куллашга жуда катта эътибор каратилиб, бу борада куплаб хукукий -меъё-рий хужжатлар кабул килинмокда. Жумла-дан, Узбекистан Республикаси Президенти-нинг 2018 йил 19 февралдаги "Ахборот тех-нологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5349-сонли, 2018 йил 13 декабрдаги "Узбекистан Республикаси дав-лат бошкарувига ракамли иктисодиёт, электрон хукумат хамда ахборот тизимларини жорий этиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5598-сонли, 2020 йил 2 март-даги "2017-2021-йилларда Узбекистан Респу-бликасини ривожлантиришнинг бешта усту-вор йуналиши буйича харакатлар стратегия-сини "Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили"да амалга оширишга оид давлат дастури туFрисида"ги ПФ-5953-сонли Фармонлари, 2018 йил 3 июлдаги "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК.-3832-сонли, 2020 йил 28 апрелдаги "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4699-сонли карорлари ана шундай хужжатлар жум-ласига киради. Бундан куриниб турибдики, сохаларга ракамли технологияларнинг жорий этилишини жадаллаштириш ва курсатилаётган

хизматларни сифатли ташкил этиш масалалари давлат сиёсати даражасига кутарилгандир.

Илмий муаммони куйилиши.

Олий таълим тизимида ракамли технологияларнинг кулланилиши, унинг афзалликлари ва жорий этилишида юзага келадиган муам-молар хакида мамлакатимизнинг етук олим-лари ва илмий тадкикотчилари томонидан чоп этилаётган турли адабиётларда, илмий маколалар ва тезисларда узига хос фикрлар, таклифлар ва хулосалар берилмокда. Жумла-дан, 2019 йилда Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот тех-нологиялари университети, Тошкент давлат иктисодиёт университети ва Андижон маши-насозлик институти хамкорлигида Европа Иттифоки Erasmus+ дастурининг кумагида "Олий таълим тизимини ракамли авлодга мос-лаштириш Концепцияси"1 ишлаб чикилди.

Концепциянинг максади - укитиш жараёнида инновацион таълим технологиялари ва дидактик моделларни ривожлантириш ва улардан самарали фойдаланиш оркали таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш, шу билан бирга компьютер, ноутбук, планшет, таблет, смартфон ва бошка ИСТАЛГАН охирги курилмалардан фойдаланган холда, ИСТАЛГАН вактда ва ИСТАЛГАН жойдан туриб ИСТАЛГАН укитувчидан ХАР БИР КИШИ учун таълим олиш имкониятини таъминлаш.

Концепцияда анъанавий таълимни такомиллаштириш, электрон, мобиль ва хар жойдаги таълимни ривожлантириш, ижтимоий ракамли хаётда муваффакиятли ишлаш учун зарур булган малакали мутахассисларни тайёрлаш-нинг асосий усули сифатида аралаш таълимни ривожлантириш, махсус таълим эхтиёжларига эга булган талабаларни укитиш жараёнларида инновацион таълим технологияларидан фойдаланиш ва бошкалар буйича курсатмалар, йул-йуриклар ёритиб берилган.

1 Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, Тошкент давлат иктисодиёт университети ва Андижон маши-насозлик институти хамкорлигида Европа Иттифоки Erasmus+ дастурининг кумагида ишлаб чикилган "Олий таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш Концепцияси". С.Ю.Юсупов мухаррирлиги остида. Тошкент, 2019 йил. 13 б.- https://hiedtec.ecs. uni-ruse.bg/pimages/34/3. _UZBEKISTAN-CONCEPT-UZ. pdf (манбага 09.09.2021 йилда мурожаат этилган) ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

39

Илмий тадкикотчилар Д.П.Хашимова, Р.А.Парпиева томонидан "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" илмий электрон жур-налининг 2020 йилда нашр этилган 3-сонида чоп этилган "Замонавий таълимда ракамли тех-нологиялардан фойдаланиш истикболлари"1 номли маколада ракамли технологиянинг кулланилиши ва ахамияти, таълимда ракамли технологияларни укитиш сифатини саклаб колган холда самарали куллаш буйича таклиф-лар ва хулосалар берилган.

"Халкаро молия ва хисоб" илмий электрон журналининг 2017 йил № 4-сонида муал-лиф А.У.Бурлиев томонидан чоп этилган "Таъ-лим тизимида янги ахборот ва коммуникация технологиялари"1 2 номли макола таълим тизимида янги ахборот ва коммуникация техноло-гияларидан фойдаланиш жараёнининг наза-рий ва амалий масалаларига баFишланган булиб, унда масофавий таълимнинг афзалли-клари, масофавий таълим воситалари, технологик платформалар, масофавий таълим технологиялари хакида фикрлар баён этилган.

Маколада мухокама килинаётган илмий масалалар техника олий укув юртлари талаба-ларига укитиладиган "Метрология ва стандарт-лаштириш" фани мисолида ракамли технологи-яларнинг кулланилиши, афзалликлари ва юзага келиши мумкин булган муаммолар, уларнинг ечимларини тахлил килиниши ва ёритиб берил-ганлигидадир.

Мацоланинг мацсади.

Ушбу маколада мамлакатимиз олий таълим тизимига жорий этилаётган кредит-модель тизимида техника олий укув юртларининг бакалавриат таълим йуналишлари талабала-рига укитиладиган "Метрология ва стандарт-лаштириш" фанини укитишнинг самарадорли-гини ва таълим сифатини оширишда ракамли технологияларни жорий этишнинг афзаллиги ва имкониятлари, профессор-укитувчилар ва таълим олувчиларга яратадиган имконият-лари ва кулайликлари, муаммолар ва уларнинг

1 Хашимова Д.П., Парпиева Р.А. Замонавий таълимда ракамли технологиялардан фойдаланиш истикболлари. // "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil. 151-156 бетлар.

2 Бурлиев А.У. Таълим тизимида янги ахборот ва коммуникация технологиялари. /// "Халкаро молия

ва хисоб" илмий электрон журнали. № 4, август, 2017 йил.

ечимлари буйича таклифларни ишлаб чикиш назарда тутилган.

Асосий натижалар.

Бугунги кун аудиториялари ун йил аввалги-ларидан жуда катта фарк килади. Улар АТдан самарали фойдаланишни таъминловчи ком-пьютерлар, iPad, планшетлар, смарт-доскалар, видепроекторлар, Wi-Fi ускуналари ва бошка турдаги замонавий ускуналар ва жихозлар билан таъминланган, шунингдек Интернет тармоти билан ботланган. Дунёнинг бошка жой-ларида булгани каби Узбекистонда хам ракамли авлоднинг етти экранли авлоди - телевизор, компьютер, планшет, таблет, фаблет, смартфон ва смартсоатлари пайдо булди. Бундай зич ракамли мухитга эга булиш ва у билан доимий узаро муносабат натижасида бугунги кун тала-баларининг фикрлаши ва ахборотларга ишлов бериш жараёнлари олдинги фикр юритиш ва ахборот жараёнларидан тубдан фарк килади. Ракамли технологиялар даврида вояга етаёт-ган ёш авлод куп йиллардан бери кулланилиб келинаётган ва эндиликда эскириб бораётган анъанавий услубда укитилиши мумкин эмас. Бу авлодни укитишда кора доска ва ок бурдан фойдаланиш эмас, балки "аклли доскалар"дан ва бошка замонавий техник воситаларидан фойдаланиш лозим булади. Бунда кора доскани окига ва бурни маркерга узгартириш хеч нарсани узгартирмайди, яъни замонавий тала-баларни билим олишга ва мехнат бозорида муваффакиятга эришиш куникмаларини ривож-лантиришга ундаш усули була олмайди.

Ахборот ва коммуникация технологияларига асосланган инновацион таълим технологиялари ва дидактик моделларни оммавий ва самарали куллаш оркали таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш зарур. Шу билан бирга, таълим жараёнида тадкикотга асосланган ёндашувдан фаол фойдаланиш лозим ва бу билан илмий тадкикотда талабаларнинг куникмаларини ривожлантириш ва АТ- компе-тенциясига асосланган ижодий кобилиятларини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

40

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

л

V____________________________________________

ва ижодий фикрлашларини шакллантириш мумкин1.

Таълим жараёнининг ракамли трансфор-мациясининг, яъни анъанавий таълимдан ракамли таълим технологияларига утишнинг долзарблиги ва ахамияти ракамли иктисодиёт ва ракамли жамиятга утишнинг глобал жара-ёнларидан келиб чикади. Хар кандай янги тех-нологияларнинг кириб келиши ва кулланилиши янги имкониятларни ва истикболларни очади. Таълимнинг келажаги эса асосан ушбу истикболлар кандай булишига боFлик.

А.Г.Савина1 2нинг ишларида таълим тизи-мида ракамли трансформацияга оид бир канча тушунчалар ва изохлар берилган. Унга кура ракамли трансформация куйидаги вазифаларни хал килиш учун мураккаб узгаришларга эхтиёж борлиги билан ажралиб турадиган узок муд-датли жараён тушунилади:

- барча турдаги таълим ташкилотларига ахборот-коммуникация технологияларини чукур кириб бориши асосида ракамли таълим учун зарур инфратузилмани яратиш;

- тегишли меъёрий ва илмий-услубий базани, янги таълим стандартларини, материал-лар ва дастурларни шакллантириш;

- ракамли таълим учун педагогик ва маъ-мурий кадрларни тайёрлаш буйича устувор лойихаларни амалга ошириш.

«Ракамли трансформация» жараёнлари хаётнинг турли сохаларини, шу жумладан таъ-лимни хам камраб олади. Бунда у укув жара-ёни узлуксизлигини таъминлашга, яъни lifelong-learning - бутун х,аёт давомида урганишга, шунингдек уни advanced-learning technologies -илFор таълим технологиялари асосида индиви-дуаллаштиришга каратилган.

1 Узбекистон Республикаси Олий ва урта мах-сус таълим вазирлиги, Мухаммад ал-Хоразмий номи-даги Тошкент ахборот технологиялари университету Тошкент давлат иктисодиёт университети ва Андижон машинасозлик институти хамкорлигида Европа Иттифоки Erasmus+ дастурининг кумагида ишлаб чикилган "Олий таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш Концепцияси". С.Ю.Юсупов мухаррирлиги остида. Тошкент, 2019 йил. 13 б.

2 Савина А.Г. Цифровая трансформация образовательного пространства: реа-

лии и перспективы. // Образование и наука без границ: фундаментальные и прикладные исследования. Орел: Изд-во Орловского государственного университет аэкономики и торговли, 2017. - с.208-211.

Олий укув юртлари ракамли трансформа-циясининг максади ва вазифалари сифатида куйидагиларни куриб турибмиз:

- ОТМ фаолиятининг барча турларини автоматлаштириш;

- ягона ахборот-таълим маконини яра-тиш;

- ишланмаларни янада ривожлантириш ва уларни интеграциялаш;

- электрон хужжатлар айланишини таш-кил этиш;

- оператив бошкариш учун воситаларни яратиш;

- ОТМнинг шахсга йуналтирилган электрон ахборот-таълим мухитини яратиш.

Ушбу маколанинг илмий янгилиги айнан "Метрология ва стандартлаштириш" фанини укитишда ракамли технологияларни кулланилиши ва афзалликлари, дарс сифа-тини ошириш ва машFулотларнинг мазмунини бойитишдаги ахамияти, дуч келиниши мумкин булган муаммолар ва уларнинг ечимларига оид таклифлар ва хулосалар берилганлигидир.

Таълим жараёнини рацамлаштириш - бу, бир томондан, таълим жараёни ва унинг эле-ментларини, иккинчи томондан, таълим жара-ёнида кулланиладиган ракамли технологиялар ва воситаларни тескари узгартиришдир.

Таълим жараёнини узгартиришнинг максади ракамли технологияларнинг потенциал дидактик имкониятларини максимал даражада оши-ришдир.

Ракамли инновацияларнинг энг кизикарли жихатлари сифатида, аралаш таълим шакллари (blended learnings ривожлантиришда таълим олувчиларда онлайн-таълим адаптациясининг тез амалга ошиши ва оммавий онлайн-очик курслар - ОООК (Massive on-line open course) ларнинг ривожланишини таъкидлаш лозим.

Таълим жараёнини ракамлаштириш учун амалга оширилиши лозим булган ишларга куйидагиларни киритиш мумкин:

1) Ракамли таълим учун зарур инфратузилмани яратиш.

2) Таълим жараёнида кулланиладиган ракамли технологиялар ва воситалар таъмино-тини амалга ошириш.

3) Таълим жараёни ва унинг элементларини ракамли таълимга куйиладиган талаблар асосида кайта куриб чикиш ва мослаштириш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

41

4) Тегишли меъёрий ва илмий-услубий базани, янги таълим стандартларини, фанлар-нинг ук,ув дастурларини, укув материалларини шакллантириш.

5) Ракамли таълим технологияларидан фой-даланиш буйича профессор-укитувчилар ва талабаларнинг куникмаларини шакллантириш ва малакасини доимий ошириб бориш.

6) Ракамли кутубхоналарни шакллантириш.

Курсатилган хужжатларда белгиланган

максадларга эришишни режалаштираётганда, таълимни ракамлаштириш жараёнида икки нарсага алохида эътибор каратиш лозим:

- биринчи навбатда, ракамли укув восита-лари, онлайн курслар, электрон таълим ресурс-ларининг комбинацияси сифатида ракамли таълим мухитини шакллантириш;

- иккинчидан, кишиларни ракамли жамият ва ракамли иктисодиёт шароитида профессионал фаолиятга тайёрлашни таъминлаш учун мулжалланган таълим жараёнини чу кур модернизация килиш1.

Таълим жараёнини ракамлаштиришнинг максади - бу ракамли иктисодиёт саволларига жавоб бера оладиган ва ракамли технология-ларнинг дидактик салохиятидан тулик фойда-ланишни таъминлай оладиган мослашувчан ва керакли томонга узгартира оладиган таълим тизимини яратишдир1 2.

Ракамлаштириш жараёнини амалга оши-ришда укитишнинг замонавий техник воситалари мухим роль уйнайди. Уларга куйидагиларни: замонавий компьютер воситалари, сканерлаш курилмалари, смартфонлар, планшетлар, 3D принтерлари, видеопроектор-лар, интерактив доскалар ва бошкалар киради.

Олий укув юртларининг техникавий таълим йуналишларига укитиладиган "Метрология ва стандартлаштириш", "Метрология, стан-дартлаштириш ва сертификатлаштириш" фан-ларини укитишда ракамли технологияларнинг

1 Дидактическая концепция цифрового профессионального образования и обучения / П.Н.Биленко, В.И.Блинов, М.В.Дулинов, Е.Ю.Есенина, А.М.Кондаков, И.С.Сергеев; под науч. ред. В.И.Блинова. - Москва, Научно-исследовательский центр профессионального образования и систем квалификаций, 2020. - 98 с.

2 Дидактическая концепция цифрового профессионального образования и обучения / П.Н.Биленко,

В.И.Блинов, М.В.Дулинов, Е.Ю.Есенина, А.М.Кондаков, И.С.Сергеев; под науч. ред. В.И.Блинова. - Москва, Научно-исследовательский центр профессионального образования и систем квалификаций, 2020. - 98 с.

кулланилиши таълим сифатини ошишига олиб келади ва талабаларни замонавий билимларни узлаштиришларида мухим ахамият касб этади.

Фанни ракамлаштириш жараёнида куйидаги ишлар амалга оширилиши максадга мувофик:

- фаннинг информацион-электрон манба-ларини яратиш, яъни Интернет сайтларини, фан платформасини, умумий маълумотлар банкини ва бошкаларни яратиш;

- электрон интерфаол мультимедиали укув материалларини яратиш;

- тегишли меъёрий хужжатларнинг ракамли-электрон базасини яратиш;

- педагог-инструктор-талаба муноса-батлари оркали электрон таълим ва мобиль таълимнинг бир кисми булган укув жара-ёни учун мухит яратиш ва бу оркали анъана-вий укитиш шаклида, хам талабалар уртасидаги фаол тармок оркали маълумот алмашиш хамда жамоада ишлашни таъминлаш;

- укув жараёнида ижтимоий

тармоклардан фойдаланиш;

- замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида масофавий таълим дастурларини ташкил этиш;

- маъруза ва амалий машFулотлар, семи-нарларни онлайн кузатиш ва узлаштириш имконини берувчи, шунингдек уларни электрон ахборот сакловчиларга юкловчи «E-MINBAR» платформасини амалиётга жорий этиш, таълим жараёнларида «булутли технологиялар»дан фойдаланиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- уйин (геймификация) асосида укув жараёнларини ташкил этиш;

- таълим бериш ва урганиш жараёнларида «IoT» ва «1оЕ» лардан фойдаланиш;

- ракамли авлод учун асосий имконият-ларни таъминлайдиган электрон дарсликлар ва укув кулланмаларни хамда узлаштирилган материалларни текшириш учун интерфаол тест-лар хамда мавжуд ва аввал аникланган билим-даги бушликлар учун интерфаол воситаларни ишлаб чикиш3.

- видео - ва аудио дарсликларни яратиш;

3 Узбекистон Республикаси Олий ва урта мах-сус таълим вазирлиги, Мухаммад ал-Хоразмий номи-даги Тошкент ахборот технологиялари универ-ситети, Тошкент давлат иктисодиёт университети ва Андижон машинасозлик институти хамкорлигида Европа Иттифоки Erasmus+ дастурининг кумагида ишлаб чикилган "Олий таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш Концепцияси". С.Ю.Юсупов мухаррирлиги остида. - Тошкент, 2019 йил. 13 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

42

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

л

V_________________________________________

- амалий ва лаборатория машFулотларини ракамлаштириш, яъни уларнинг виртуал ва ани-мацион куринишларини яратиш, талабаларнинг мустакил ишларини бажаришлари учун шаро-итлар яратиш;

- талабаларнинг топширикларни бажа-риш кетма-кетлигини режалаштириш ва авто-матлаштириш;

- талабалар билимини бахолаш жараё-нини автоматлаштириш ва унда шаффофликни таъминлаш;

- талабаларнинг шахсий портфолиосини шакллантириш.

Ракамлаштириш жараёнида биз айрим тушунчалар ва атамаларга дуч келамиз. Куйида ана шундай атамаларнинг айримларига изох бериб утамиз.

Андрагогика - укитиш назариясининг бир булими булиб, бу ёши катта укувчиларнинг укув фаолиятларидаги куникмаларини ривожлан-тиришнинг узига хос шакли, шунингдек ушбу фаолиятга профессионал укитувчи томонидан рахбарлик килинади.

Геймификация - таълим жараёнида мотивация бериш ва иштирок этиш даражасини ошириш учун таълим мухитида уйин принци-плари ва механизмларини жорий этиш.

Булутли технология (ёки булутли ^исоблаш, cloud computing) - компью-

тер ресурслари ёрдамида ракамли маълумот-ларни таксимланган кайта ишлаш технологи-яси, интернет фойдаланувчисига онлайн хизмат сифатида такдим этилади1.

IoT (Internet of Things) - Интернет нар-салар - интернетга уланган реал дунё билан узаро муносабатни амалга оширувчи сенсорлар ва чиплардан ташкил топган нарсалар тармоFи.

IoE (Internet of Everything) - Х,амма нар-санинг интернети - одамлар, маълумотлар, жараёнлар ва нарсаларни камраб оладиган умумий узаро боFланган тизим булиб, унинг максади ахборотни харакатга келтириш, тажри-бани ошириш ва маълумотлар асосида карор кабул килишдир.

1 Узбекистон Республикаси Олий ва урта мах-сус таълим вазирлиги, Мухаммад ал-Хоразмий номи-даги Тошкент ахборот технологиялари универ-ситети, Тошкент давлат иктисодиёт университети ва Андижон машинасозлик институти хамкорлигида Европа Иттифоки Erasmus+ дастурининг кумагида ишлаб чикилган "Олий таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш Концепцияси". С.Ю.Юсупов мухаррирлиги остида. - Тошкент, 2019 йил. 13 б.

"Метрология ва стандартлаштириш" фанини укитишда ракамлаштиришнинг афзалликлари сифатида куйидагиларни айтиш мумкин:

- кенг маълумотлар базасини яратиш ва ундан фойдаланиш имконияти таъминла-нади;

- керакли маълумотни кидириб топиш ва ундан фойдаланиш, нусха олиш тезлиги ортади;

- укитувчига фанга оид мавзуларни тушунтиришда шу оннинг узида тегишли виде-ороликлар, анимациялар, виртуал лаборатори-ялардан, гиперссилкалардан ва бошкалардан фойдаланиш имкониятини беради;

- талабаларда фанга оид билимларини мустакил урганиш имконияти ортади;

- масофавий тарзда таълим олиш имкони-ятлари яратилади;

- талаба ва укитувчи уртасида онлайн мулокот урнатиш мумкин булади;

- талабалар билимини бахолашда турли

дастурлар (MyTest X, VeralTest Professional, iSpring QuizMaker, EasyQuizzy (узбек тилида), Test IQ 1.0, MyTestXPro 11.0, VeralTest 1.6, AnsTester 2.12 дастурлари ва бошкалар) ёрдамида турли даражали стандарт (продуктив

ва репродуктив) ва ностандарт тестлар (инте-гратив, адаптив, мезонли мулжал олиш тест-лари) тузиш ва улардан фойдаланиш имконияти юзага келади;

- талабалар билимини инсон омили ишти-рокисиз ва масофавий тарзда бахолаш имконияти юзага келади.

Таълим олувчилар анъанавий технология-ларга нисбатан ахборот ва коммуникацион тех-нологиялар (АКТ) ёрдамида билимларни 40-60 фоизгача тез ва киска муддатда узлаштиради2.

Хозирги замон ёшларининг мобиль алока воситаларидан кенг камровли фойдаланиш-ларини эътиборга олган холда фанга оид ада-биётларнинг электрон шаклини ракамли тех-нологияларни куллаган холда яратиш лозим. (Чунки талаба ёшлар к,улида китоб кутариб юришдан кура, унинг электрон вариантини кулидаги мобиль алока воситасининг хотира-сида саклашни афзал куради!).

Техника олий укув юртларининг "Метрология ва стандартлаштириш" фани укитиладиган

2 Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б.. Инновацион таълим технологиялари. Укув-услубий кулланма. - Тошкент: 2015. - 208 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

43

1-жадвал1. Анъанавий таълим ва ракамли технологиялар кулланилган таълимда талабаларнинг имкониятлари

Фаолият турлари Анъанавий таълимда Ракамли технологиялар кулланилган таълимда

Маъруза Эшитади (к,айта эшитиш имконияти йук), савол-жавобда кисман иштирок этади Эшитади (кайта эшитиш имконияти мавжуд), куради (видеофиль-млар), тинглайди (аудиоёзувлар), савол-жавобда иштирок этади

Амалий машFулот Эшитади, топширикни бажаради, савол-жавобда иштирок этади, тест ишлайди (когоз вариантида 1-марта), Эшитади, куради (видеофильмлар), тинглайди (аудиоёзувлар), топширикни бажаради (амалда ва виртуал шаклда), махсус компьютер дастурлари (MathCad, Kompos3D, AutoCad, Excel, ....) дан фой-далана олади, тест ишлайди (компьютерда, такрор топшириш имконияти мавжуд), савол-жавобда иштирок этади

Лаборатория машFулоти Укитувчидан тушунчалар олади, бажаради, натижа олади, укитувчи бахолайди Укитувчидан тушунчалар олади, бажаришдан олдин виртуал шаклда урганади ва сунгра бажаради, натижалар олади, махсус компьютер дастурлари (MathCad, Kompos3D, AutoCad, Excel, ....) дан фойдалана олади, компьютер оркали бахоланади

Мустакил ишлар Реферат ёзади, макет ва кургазмали куроллар ясайди, конспект ёзади, адабиётлар билан ишлайди (бунда талаба куп вакт сарфлайди) Реферат ёзади (бойитилган холда); махсус компьютер дастурлари оркали макет ва моделларни ишлаб чикади; видеороликлар, ани-мацион материаллар, такдимот слайдлари тайёрлай олади; турли манбалар билан ишлаш имкониятига эга булади (кам вакт сарф-лаган холда); такрор укиш, эшитиш ва куриш имконияти мавжуд

бакалавриат таълим йуналишларига фанни укитишда анъанавий таълим ва АКТни куллаган холда онлайн таълимни биргаликда кушиб олиб бориш лозим. Бунда талабалар аудито-рияда укитувчи (лектор, тьютор)дан эшитади, урганади ва топширик олади. Онлайн тарзда эса такрорлайди, топширикни бажаради, тест топширади (такрор топшириш имконияти мав-жуд), Интернет манбаларидан фойдаланади ва х.к. Кискача айтганда талаба узи мустакил тарзда, уз устида ишлайди.

Та^лил ва натижалар.

Одатий анъанавий таълим ва ракамли технологиялар кулланилган таълимда талабаларнинг дарс машFулотлари давомидаги фао-лият турлари ва уларнинг имкониятлари узаро таккосланганда куйидагилар аникланди (1-жад-вал).

Укитиш жараёнида ракамли технологиялар-нинг кулланилиши масофавий таълимни амалга ошириш ва уни такомиллаштириш имкония-тини беради. Таълимда масофавий таълим тех-нологияларидан фойдаланиш таълим сифа-тини ошишига ёрдам беради. Бунда талаба узининг буш вактига караб, каерда булишидан катъий назар дарсларни узлаштириш ва берил-ган топширикларни бажариш имкониятига эга булади.

Масофавий таълим технологиялари таълим-нинг белгиланган мазмун асосида амалга оши-рилишини таъминлашга йуналтирилган шакл, метод ва воситалар мажмуасидир. Ушбу техно- 1

1 Жадвал муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

логиялар таълим ахборотларини такдим этиш, таълим ахборотларини узатиш хамда таълим ахборотларини саклаш ва кайта ишлаш техно-логияларини уз ичига олади. Масофавий таълим технологиялари орасида электрон ахборот-таълим ресурслари (ЭАТР) мухим урин тутади (2-расм).

Онлайн таълимни амалга оширишда электрон адабиётларнинг, яъни дарслик, укув кулланма, услубий кулланма ва бошкаларнинг электрон вариантини яратиш талаб этилади. Укув адабиётларининг электрон вариантини яратишда махсус компьютер дастурларидан, жумладан, iSpring Kinetecs дастуридан фойдаланиш мумкин.

Укув адабиётларининг электрон вариантини яратилиши энг аввало масофавий таълим плат-формаларида фанларнинг укув-услубий таъми-нотини шакллантириш имкониятини беради. Хозирги коронавирус пандемияси даврида купгина олий укув юртларида таълим жараёни хам асосан масофавий таълим шаклида олиб борилмокда.

Талабалар фанга оид назарий ва амалий билимларни узлаштиришлари учун укув адаби-ётларидан фойдаланишлари лозим. Бизга маъ-лумки, чоп этилаётган укув адабиётлар сони бутун талабалар сонини камраб оладиган дара-жада етарли эмас. Укув адабиётларининг электрон вариантини яратилиши ва масофавий таълим платформаларига жойлаштирилиши бу муаммонинг асосий ечимидир.

Фанлардан электрон укув-услубий маж-муа (ЭУУм)нинг яратилиши оркали талабаларнинг фанни узлаштиришларида зарур

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

44

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

л

2-расм. ЭАТР турлари1.

буладиган барча маълумотлар ва материал-лар, топшириклар базаси шакллантирилади. ЭУУМнинг энг кулайлиги талабаларга фанни тулик узлаштириб олиши учун барча зарурий маълумотларни бир вактда такдим эта олиши-дир. Бунда талабалар бир вактнинг узида фанга оид маърузалар, амалий топшириклар, тест топшириклари, мавзуларга оид видеофиль-млар, анимацион ишланмалар, бах,олаш мезон- 1

1 Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х,., Сайфу-

ров Д.М., Тураев А.Б. Инновацион таълим тех-нологиялари. Укув-услубий кулланма. - Тош-

кент: 2015. - 98-бет.- fayl_750_20210504.pdf (tdpushf. uz) (манбага 06.09.2021 йилда мурожаат этилган)

лари ва бошкалар х,акида тулик маълумотларга эга булади.

ЭУУМ ларни яратишда махсус компьютер дастурлари (SunRav BookEditor, AutoPlay, ...)дан фойдаланилади. Жумладан, AutoPlay версияси-даги дастурлар тупламидан фойдаланиш анча кулай. Ушбу дастурнинг кулайлик томони шун-даки, бу дастурда х,ар бир профессор-укитувчи ишлай олишлиги, шунингдек дастурнинг имко-ниятлари кенглигидир.

Хулосалар ва таклифлар.

Юкорида баён этилган маълумотлар ва фикр-мулох,азалардан сунг куйидаги хулоса ва таклифларни билдирмокчимиз:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

45

- фаннинг укув-услубий таъминотини шакллантиришда ракамли технологиялар-дан самарали фойдаланишга алох,ида эътибор каратиш лозим;

- таълим жараёнида талабаларга укитиладиган фанлардан дарс машFулотларини сифатли ва замон талабларига мос тарзда таш-кил этиш;

- талабалар билимини бах,олашда инсон омили таъсирини камайтиришга эришиш;

- махсус компьютер дастурлари (SunRav BookEditor, AutoPlay, ...)дан фойдаланилган х,олда ЭУУМ ларни яратиш; * 1 2 3 4 5 6 7

- ОТМларда таълим жараёнини ракамлаштириш борасидаги ишларни жадал-лаштириш ва такомиллаштириш максадида профессор-укитувчилар учун махсус укув курс-ларини ташкил этиш лозим.

- профессор-укитувчиларнинг малака-сини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш тармок марказларининг укув дастурларига ракамли технологиялар буйича махсус фанларни (маса-лан, "Олий таълимда ракамли технологиялар" ёки шунга ухшаш мазмундаги фанларни) кири-тиш максадга мувофик булар эди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Мух,аммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, Тошкент дав-лат иктисодиёт университети ва Андижон машинасозлик институти х,амкорлигида Европа Иттифоки Erasmus+ дастурининг кумагида ишлаб чикилган "Олий таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш Концепцияси". С.Ю.Юсупов мух,аррирлиги остида. Тошкент, 2019 йил. 13 б.- https://hiedtec.ecs.uni-ruse.bg/pimages/34/3._ UZBEKISTAN-CONCEPT-UZ.pdf (манбага 09.09.2021 йилда мурожаат этилган)

2. Щербина Е.Ю., Ломовцева Н.В. Цифровая трансформация образовательного процесса. - https://elar.rsvpu.ru/bitstream/ 123456789/28991/1/978-5-8295-0646-9_2019_091.pdf (манбага 21.05.2020 йилда мурожаат этилган).

3. Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. Инновацион таълим технологиялари. Укув-услубий кулланма. - Тошкент: 2015. - 98-бет.- fayl_7 50_20210504. pdf (tdpushf.uz) (манбага 06.09.2021 йилда мурожаат этилган)

4. Дидактическая концепция цифрового профессионального образования и обучения / П.Н.Биленко, В.И.Блинов, М.В.Дулинов, Е.Ю.Есенина, А.М.Кондаков, И.С.Сергеев; под науч. ред. В.И.Блинова. - Москва, Научно-исследовательский центр профессионального образования и систем квалификаций, 2020. - 98 с.

5. Хашимова Д.П., Парпиева Р.А..Замонавий таълимда ракамли технологиялардан фойдаланиш истикболлари. // "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil. 151-156 бетлар.

6. Савина А.Г. Цифровая трансформация образовательного пространства: реалии и перспективы. // Образование и наука без границ: фундаментальные и прикладные исследования. Орел: Изд-во Орловского государственного университето экономики и торговли, 2017. - с.208-211.

7. Бурлиев А.У. Таълим тизимида янги ахборот ва коммуникация технологиялари. // "Халкаро молия ва х,исоб" илмий электрон журнали. № 4, август, 2017 йил.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.