Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РИВОЖЛАНГАН ЁШЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ ЗАРУРИЯТИ'

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РИВОЖЛАНГАН ЁШЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ ЗАРУРИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Таълим / ёшлар / таълим жараёнлари / интеллектуал ривожланиш.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Эрназаров Алишер Эргашевич

Замонавий жамиятда ёшлар мамлакатнинг келажакдаги ривожланишида муҳим рол ўйнайди. Бироқ, замонавий таълим ва ижтимоий ўзгаришлар шароитида ёшларнинг мукаммал шахсий фазилатларини ривожлантириш тобора долзарб бўлиб бормоқда. Ушбу мақолада биз ёшларда комил шахс фазилатларини шакллантиришга ёрдам берадиган педагогик тамойилларни кўриб чиқамиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РИВОЖЛАНГАН ЁШЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ ЗАРУРИЯТИ»

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РИВОЖЛАНГАН ЁШЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ ЗАРУРИЯТИ

Эрназаров Алишер Эргашевич

СамИСИ Ахборот технологиялари кафедраси мудири, PhD.

Аннотация: Замонавий жамиятда ёшлар мамлакатнинг келажакдаги ривожланишида мухим рол уйнайди. Бирок, замонавий таълим ва ижтимоий узгаришлар шароитида ёшларнинг мукаммал шахсий фазилатларини ривожлантириш тобора долзарб булиб бормокда. Ушбу маколада биз ёшларда комил шахс фазилатларини шакллантиришга ёрдам берадиган педагогик тамойилларни куриб чикамиз.

Калит сузлар. Таълим, ёшлар, таълим жараёнлари, интеллектуал ривожланиш.

Х,ар бир давлатнинг тараккиёти ёшларнинг таълим-тарбиясига, жамиятда уз урнини топа олишига, касб-хунар эгаллашига, уз сохасининг етук мутахассиси булиб боришига чамбарчарс богликдир. Албатта хар бир ёш йигит-киз катта хаёт бусагасида уз максад-гояларини амалга ошишини, орзу-ниятларига тезрок эришишни, узини кизиктирган соха буйича яхши мутахассис булишни, хаётда яхши инсон булишни ният килади. Бу борада улар маълум бир ишларни амалга оширсаларда, эътибор килиниши керак булган, бажарилиши лозим булган, эртанги кунини белгилаб берадиган маълум боскичларни билмайдилар ёки ахамият бермайдилар. Бу ишлар ота-оналар ва устозлар назорати остида килинса максадга мувофик булади.

Ёшларда комил инсон фазилатларини шакллантириш замонавий педагогиканинг мухим вазифасидир. Замонавий жамиятда ёшлар узларининг ривожланиши ва узини узи англашига таъсир килиши мумкин булган кенг куламли кийинчиликлар ва кийинчиликларга дуч келишади. Педагогик тамойиллар ёшларнинг комил шахсий фазилатларини ривожлантириш учун шарт-шароит яратишда, уларнинг шаклланиши ва мустахкамланишига хизмат килишда мухим ахамият касб этади.

Замонавий дунё шиддат билан узгармокда ва ёшлардан жамият шаклланиши ва ривожланишида фаол иштирок этишни талаб килмокда. Ёшларнинг янги чакирикларга муваффакиятли мослашиши, уз гояларини амалга ошириши учун таълим жараёнида уларнинг интеллектуал ривожланишини таъминлаш зарур.

Таълимнинг асосий максади нафакат билим бериш, балки укувчиларнинг интеллектуал кобилиятларини ривожлантиришдир. Ушбу максадга эришиш учун таълим муассасалари, укитувчилар ва талабалар уртасида уйланган ва тизимли хамкорлик зарур.

Дастлаб, ёшларга уз-узини ривожлантириш ва узини узи англаш имкониятини бериш мухимдир. Буни мактаб фанлари, кушимча курслар, фан

TyrapaKnapu, TyrapaKnap Ba SomKa CHH^gaH TamKapu MamrynoTnap Kaöu TatnuMHHHr TypnH maKrnapu opKanu aManra omupum MyMKHH. TatnuMHHHr SyHgañ maKrnapu yKyBHunapra y3napuHH KH3HKTupraH ôhhhm coxacuHH MycTaKun paBumga TaHnamra, yHra ny^yppoK Kupuö öopumra Ba HHTe.nneKTyan KOÔHHHtfraapHHH puBo^naHTupumra hmkoh Sepagu.

EyHgaH TamKapu, ëmnapga TaHKuguH ^HKpnam, TaxgunHH KyHHKManapHH pHBO^naHTHpnm 3apyp. AxöopoTHH Typnu HyKTau Ha3apgaH Kypuö HHKumra, yHHHr HmoHHHHnHrHHH öaxonamra Ba acocnaHraH Kapopnap Kaöyn Kunumra ypraruHr. EyHra эpнmнm ynyH ëmnapra y3 TaxgunHH KyHHKManapuHH Ky^namu Ba onHHraH MatnyMOTnap acocuga xynocanap HHKapumu MyMKHH öynraH Ba3H$anap Ba noHH^anap TaKguM этнпнmн KepaK.

Ëmnap ypTacuga MynoKoT KyHHKManapuHH puBo^naHTupumra Karra эtтн6op KapaTHm no3HM. 3aMoHaBHH ®:aMHaTga caMapanu MynoKoT Kunum Ba ®&Moaga

umnam ^yga MyxuMgup. TatnuM ®:apaëHHga yKyBHunapra rypyx SynuS umnam, 6axc-MyHo3apanap, TaKguMornap yTKa3Hm, TagKHKoT yTKa3Hm hmkohhathhh öepum 3apyp, öy ynapHHHr MynoKoT KyHHKManapuHH pHBo^namupumra, öomKanapHHHr ^HKpuHu THHraamra, xypMar KH-numHu ypraHumra hmkoh Sepagu.

HuxoaT, ëmnapga H^oguñ ^HKpnamHH puBo^narnupum MyxuM. TatnuM ^apaëHH yKyBHunapHHHr ogaruH ^HKpnam maKrnapugaH TamKapura HHKum, hhhob^hoh eHHMnapHH Tonum Ba H^oguñ KoSunuaTnapuHH puBo^narnupum hmkohhhh öepaguraH Ba3u$anapHH y3 unura onumu KepaK. EyHra MyaMMonapHH xan KH^um, nonuxa ^aonuaTH, öaguHH u^og Ba u^oguñ umHHHr öomKa maKrnapu KaÖH ^aonuaT Kupagu.

EupuHHugaH, TanaöanapHH HHTenneKTyan ^aonuaTra Ku^um ynyH

mapouT aparum MyxuMgup. EyHH KH3HKapnu Ba xaa^oHnH gapcnap yTKa3Hm, axöopoTHH MycTaKH^ H3namHH parSaraaHTHpum, TaHKuguH ^HKpnam Ba TaxnunuH KyHHKManapHH puBo^narnupum opKanu aManra omupum MyMKHH.

MKKHHHugaH, yKHTyBHunap TanaöanapHHHr H^oguñ Ba hhmhh noñuxanapHHH parSaTnaHTupumu Ba Ky.nna6-KyBBaraamH KepaK. EyHH hhmhh KoH^epeHCuanap, TaHnoBnap TamKun этнm, TagKHKoT rypyxnapu Ba naSoparopuanap TamKun этнm opKanu aManra omupum MyMKHH.

YHHHHugaH, HHTenneKTyan KoSunuarnapHu puBo^naHTupum ynyH TanaöanapHHHr 3aMoHaBHH aх6opoт-кoммyннкaцнa TexHonoruanapugaH ^oñganaHHmuHH TatMHHnam KepaK. MacanaH, HHTep^aon gocKanapgaH, эпeктpoн gapcnuKnapgaH, SynyTnu xu3MaraapgaH, oHnañH KypcnapgaH ^oñganaHum Ba xoKa3o.

TypTHHHugaH, TaHKugHH ^HKpnam Ba MyaMMoHH xan Kunum KyHHKManapuHH puBo^naHTHpum Syauna th3hmhh umnapHH aManra omupum KepaK. EyHH Maxcyc TpeHHHrnap, khhhk rypyxnapga umnam Ba MyaMMonu yKHTum ycynnapuHH Ky^^am opKanu aManra omupum MyMKHH.

HuxoaT, TatnuM Myaccacacuga ohhk^hk Ba MynoKoT MyxuTHHH apaTum MyxuM axaMuaTra эгa. Tanaöanap y3 ^HKpnapuHH Sungupumra, TaHKHguH Ba xaMKopnuK MyxuTuga Synumra yHgamnapu KepaK. YMyMaH onraHga,

рaFбaтлaнтирyвчи Ba фaoл тaълим мухитини ярaтиш, мycтaкил Ba ижодий фикрлaшгa эътибор кaрaтиш, зaмoнaвий тeхнoлoгиялaр Ba Укитиш ycyллaридaн фoйдaлaниш oркaли интeллeктyaл ривoжлaнгaн ëшлaргa эришиш мумкин.

Интернет Ba интернет тeхнoлoгиялaрини кейинги йиллaрдa жaдaл ривoжлaниб бориши хозирги aхбoрoтлaшгaн жaмиятдa aхбoрoт окимини янaдa кyпaйтирди, aхбoрoтлaргa эгa булиш ocoнлaшди Ba бу кaттa xaжмдaги aхбoрoтлaр aйникca ижтимоий тaрмoкдaр oркaли ëшлaр oнгигa, хycycaн бaлoFaт ëшидaги ëшлaргa кaттa тaъcир килмoкдa. Бунинг нaтижacидa жyдa куп вaктини ижтимоий тaрмoклaрдa мaкcaдcиз утириш, кeрaкcиз Ba фoйдacиз мaълyмoтлaрни куриш, caкдaш, yзaтиш кaби ишлaр мaълyм мaънoдa yлaр онгини мaнкyртлaштирмoкдa. Бу фикрлaшдaн тyхтaшгa, кeлaжaк рeжaлaрни тyзa oлмacликкa, мaкcaдcизликкa Ba уз Foяcигa эгa бyлмacликкa олиб кeлмoкдa. Бyндa хдр бир мaълyмoтни мaънaвий элaк(фильтр)дaн уткЕзиш, кeрaк-нoкeрaк, фoйдaли-фoйдacиз, зaрyрий ëки зaрaли этанлигини aникдaб олиш мухдм Xиcoблaнaди.

имкoниятлaри унинг тaфaккyрини caмaрaли шaкллaнтириш учун мyрaккaб бyлгaн шaрт-шaрoитлaрни ярaтиш кeрaк бyлгaн yMyB жaрaëни cyбъeктлaригa пeдaгoгик тaъcирини мaкбyл тaшкил этиш оркдли кeнгaйтирилaди.

Вaктдaн унумли фoйдaлaнишнинг кУйидaги aлгoритми ëрдaмидa бaрчa ишлaрни тaртибгa солиш, xaммacигa улгуриш Ba мyвaффaкият козониш учун янa бир кaдaм тaшлaш мумкин бyлaди.

ëmnapga komhïï hhcoh $a3unatnaphhh makrnahthpum 3amohabhh negarorukahhhr myxum ba3h^achgnp. 3amohabhh ^amhatga ëmnap y3naphhhhr phbo^nahhmh ba y3hhh y3h ahraamura tatcup kunumu mymkhh öynrah kehr kynamhh khhhhhhhhknap ba kuhhhhhnuknapra gyn kenumagu. negaroruk tamohhnnap ëmnaphhhr komhh maxcuñ $a3unatnaphhh pubo^nahtupum ynyh mapt-mapoht aparamga, ynaphhhr maknnahhmu ba myctaxkamnahumura xh3mat khnnmga myxum ax^mh^t kac6 этagн.

Интеллекту^ ривожлaнгaн ёшлaрни тaйёрлaш тaълим тизимининг энг мухим вaзифaлaридaн биридир. Зaмонaвий жaмият ёшлaрдaн гафе^т юксaк билим Ba косбий мохоротни, болки ижодий фикрлaш, тонкидий тохлил килиш, окдлота кaрорлaр кдбул килиш кобилиятини хом тaлaб к^мокло.

Ёшлaрнинг интеллекту^ ривожлaниши эртa ёшдaн бошладади Ba комплекс ёндaшyвни тaлaб к^лоди. Ёшлaрнинг Уз солохиятини рyёбгa чикдриш Ba кобилиятлорини ривожлвнтириш имкониятига эгa булгж рaFбaтлaнтирyвчи тaълим мухитини ярaтиш мухим жихотлордон биридир. Бундой мухит сифaтли тaълим олиш, турли тyгaрaклaр Ba тyгaрaклaр мовжудлиги, илмий лойихaдaр Ba тонловлордо иштирок этишни уз ичига олоди. Бирок, ёшлaрни ривожлaниш имкониятлори билон тоъминлошнинг узи еторли эмос. Шунингдек, унинг интеллекту^ фоолиятга кизикишини рaFбaтлaнтириш керок. Буни турли хил тодбирлор, мaсaлaн, конференциялор, семитарлор Ba тоникди олимлор Ba турли билим сох&тари вaкиллaри билон yчрaшyвлaр оркдли ом^га ошириш мумкин. Бундой тодбирлор ёшлорнинг дунёкдрошини кенгайтириш, уз-узини тaрбиялaшгa, мустокил ишлош куникмолорини шaкддaнтиришгa хизмот килмокдо.

HHTenneKTyan puBo^naHraH ëmnapHH TanëpnamHHHr MyxuM эneмeнтн - 6y MyxuM Haru^anapra эрнmгaн MyBa^aKuaTnu ogaMnapHHHr HaMyHanapuHHHr MaB^ygnuru. Ey onuMnap Ba TagKUKoTHunap, myHHHrgeK, caHtar Ba MagaHuaT BaKunnapu Synumu MyMKHH. EyHgañ HHcoHnap SunaH MynoKoT Kunum HMKoHuaTu ëmnapHH y3 ucretgoguHH W3ara nuKapumra, TaHnaraH coxaga MyBa$$aKuaTnapra эpнmнmгa yHgañgu. ËmnapHHHr HHTenneKTyan puBo^naHumuHHHr MyxuM TapKHÖHH KHCMH 6y TaHKuguñ ^HKpnam Ba TaxnunuH KyHHKManapHu puBo^naHTupumgup. Ynap ëmnapra Ha^aKar MatnyMoTHH Taxnun Kunum Ba acocHH HapcaHH a^paruS Kypcarum, SanKH caSaS-o^uSar MyHocaSarnapuHu TymyHHm, KapopnapuHHHr oKuSarnapuHH Samopar Kunum Ba acocnu Kapopnap KaSyn Kunumga ëpgaM Sepagu.

fflyHgañ KunuS, TatnuM ^apaëHuga ëmnapHHHr HHTenneKTyan puBo^naHumu ëmnapHHHr 3aMOHaBHH ^aMuaTra MyBa^aKuaTnu Mocnamumu Ba aManra omHpHnHmHHHHr MyxuM Ba 3apyp oMunugup. TatnuM Myaccacanapu Ba yKHTyBHHnapH ëmnapga y3-y3HHH puBo^naHTupum, Taxnunun Ba TaHKuguñ ^uKpnam, KOMMyHHKaTHB KoSunuaT Ba u^ogun canoxuaTHH puBo^naHTupumHH parSarnaHTupaguraH mapT-mapouTnapHH aparumu mapT.

AManra omupunumu 3apyp SynraH umnap M3acugaH Kyfiugaru TaKnu^ Ba xynocanapHH SepaMH3:

S Sonaga añHHKca MKopu cuH^napga y3 umnapuHH pe^anamTupuS SopumHH ypraruS Sopum;

S KyHganuK ga^Tap TyrumHu, yHra 3apypun KañgnapHH KunuS SopumHH Ba 3apypuH Kañgnapra KañTa Mypo^aar KunumHu ypraruS Sopum;

S KyHHHK KHCKa pe^anap ynyH BapaKnanapgaH ^oñganaHumHH, xa^TanuK, oñnuK, HunnuK Ba xoKa3o pe^anapHu KañT KunuS SopumHH, pe^anapHu TaKoMunnamTupuS KañT Ty3uS SopumHH yprarum;

S y3 ^HKp xaënnapuHH SomKapumHH, Ta^aKKyp SunaH um KunumHu, KeHr KaMpoBnu ynnamHu Ba 3apapnu ^HKpnapHu xaënura aKUHnamTupMacnuKHH yprarum;

S y3 ongura aHHK MaKcagnap KyñumHH, SunuM gapa^acuHu MyHTa3aM omupuS SopumHH, Kyn khtoS yKumHu Ba y3 coxacuHH axmu Myraxaccucu Synumra xapaKaT KunumHu yprarum;

S Sonaga y3 roacura эгa Synum, y3 "MeH"ura эra Synum, xap KaHgañ HHcoHra ëKH roanapra эpramнS KeTaBepMacnuK, KartuaTnu Synum, HKKunaHMacnuK, TupumKoK Synum xaMga aKn SunaH momunMacgaH xapaKaT Kunum KyHHKManapuHH xocun Kunum;

S aTpo^uga xap Sup coxaga axmu ycTo3napHH Synumu, xaM^HKp HHcoHnap SunaH MynoKoT Kunumu, aKHH ypToKnapuHHHr xaM axmu xynKnapra эra Synumnapu xaM MyxuM xucoSnaHagu;

S SunuM onum, Ta^aKKyp Kunum, TupumKoKnuK, Te®;aMKopnHK, TagSupKopnuK Ba SunraHnapuHu aManga cuHaS KypumHu ypraTum;

■ дангасалик ва ялковлик, тартибсиз хаёт, режасиз иш тутиш, исрофгарчилик, вактни бекор утказиш ва ёогончилик каби зарарли одатлардан узокда булиши;

Хулоса килиб айтадиган булсак, интеллектуал интеллектли ёшларни етиштириш сифатли таълим олиш, рагбатлантирувчи фаолият ва юкори натижаларга еришишни узида мужассам этган комплекс ёндашувни талаб килади. Танкидий фикрлаш ва тахлилий куникмаларни ривожлантириш хам ушбу жараённинг мухим жихати хисобланади. Буларнинг барчаси ёшларнинг уз салохиятини руёбга чикариши, жамият хаётининг фаол иштирокчиси булишига хизмат килмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Мавлянов А. Абдалова С. А.Эрназаров. "Укув машгулотларини лойихалаш" Укув-услубий кулланма. Олий ва урта махсус, касб-хунар таълимини ривожлантириш маркази. Тошкент 2015 йил.

2. Мавлянов А., Абдалова С.Р. А.Эрназаров. Укув максадларини аниклаштириш ва уларни топширикларга айлантириш технологияси. Укув-услубий кулланма. Олий ва урта махсус, касб-хунар таълимини ривожлантириш маркази. Тошкент 2015 йил.

3. Проф. Рахимов Б.Х,., ф.м.ф.н., Мавлянов А., п.ф.н., Абдалова С.Р., А.Эрназаров. Таълим олувчиларнинг интеллектуал кобилиятларини ривожлантиришга йуналтирилган укув машгулотларига куйиладиган замонавий талаблар. Олий ва урта махсус касб-хунар таълимини ривожлантириш маркази. "Fan va texnologiya" нашриёти. Тошкент - 2017 йил. Услубий кулланма.

4. Эрназаров, А. Э. (2024). OTMLARDA INNOVASION O'QUV MAShG'ULOTINI BOShQARISh FUNKSIYaLARI MODELI, ShAKLLARI VA LOYIHALASh BOSQIChLARI. JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND VALUE, 3(1), 173-180.

5. Эрназаров, А. Э. (2022). Oliy ta'lim muassasalarida pedagoglarning o 'quv mashg 'ulotiga tayyorgarligi bosqichlari, shakllari, komponentlari va mezonlari. Sohibqiron yulduzi. Ijtimoiy-tatixiy, ilmiy va ommabop jurnal.-^apmu, (1), 188-193.

6. Ergashevich, E. A. (2024). Analysis of the Use of Modern Educational Clubs and Technologies in Educational Courses. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION, 4(1), 62-63.

7. Ergashevich, E. A. (2024). STRUCTURE, ELEMENTS, TYPE AND TYPES OF MODERN EDUCATIONAL EDUCATION. Excellencia: International Multi-disciplinary Journal of Education (2994-9521), 2(1), 301-308.

8. Ergashevich, E. A. (2024). TEACHER'S PREPARATION FOR TRAINING TRAINING AND TYPES OF TRAINING TRAINING. Excellencia: International Multi-disciplinary Journal of Education (2994-9521), 2(1), 280-286.

9. Ernazarov, A., & Jolanov, H. (2023). TA'LIM JARAYONIDA IJTIMOIY TARMOQLARNING QOLLANILISHI: IJOBIY VA SALBIY TOMONLARI. Наука и технология в современном мире, 2(23), 59-62.

10. Ergashevich, E. A. (2024). OTMLARDA O'QUV MAShG'ULOTLARI VAZIFALARNI ShAKLLANTIRISh NATIJACIDA HAL ETILUVChI PEDAGOGIK VAZIFALAR. JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND VALUE, 3(1), 141-152.

11. Ergashevich, E. A. (2024). FORMS OF ORGANIZING STUDENT ACTIVITY AND COMPONENTS OF MODERN EDUCATIONAL TRAINING. JOURNAL OF THEORY, MATHEMATICS AND PHYSICS, 3(1), 101110.

12. Ergashevich, E. A. (2024). EDUCATIONAL PEDAGOGICAL TASKS RESULTING IN SHAPING TRAINING TASKS IN OTMs. JOURNAL OF THEORY, MATHEMATICS AND PHYSICS, 3(1), 27-38.

13. Ergashevich, E. A. (2024). OLIY TA'LIM MUAS SASALARIDA FANLARNI O'QITISHDA O'QUV MAQSADLARI ANIQLASHNING AHAMIYATI. Miasto Przyszlosci, 44, 196-199.

14. Абдалова, С. Р. (2021). ТАЪЛИМ ОЛУВЧИЛАРНИНГ МУСТАЩЛ ФИКРЛАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ПЕДАГОГИК МА^САД ВА ВАЗИФАЛАРНИ АНЩЛАШНИНГ МОХДЯТИ. Academic research in educational sciences, 2(2), 617-623.

15. Turakulov, O., & Ernazarov, A. (2023). TALABALARNING INTELLEKTUAL QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI. Евразийский журнал социальных наук, философии и культуры, 3(11), 70-75.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.