Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ'

ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

603
72
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим сифати / такомиллаштириш / демократлаштириш / инсонпарварлаштириш / узлуксиз таълим / илғор таълим / интеграциялаш / quality of education / improvement / democratization / humanization / continuing education / advanced education / integration.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Kirgizbaev Kamoliddin, Abduganiev Islam

Ушбу мақолада таълим тизимини такомиллаштиришнинг тамойиллари назарий-илмий асослар ва мутахассислар тадқиқот натижалари орқали келтирилиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRINCIPLES OF IMPROVING THE EDUCATION SYSTEM

This article the principles of improving the education system are presented through theoretical and scientific foundations and the results of research by specialists.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ

Камолиддин Киргизбаев Ислом Абдуганиев

Чирчик давлат педагогика институти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада таълим тизимини такомиллаштиришнинг тамойиллари назарий-илмий асослар ва мутахассислар тадкикот натижалари оркали келтирилиб утилган.

Калит сузлар: таълим сифати, такомиллаштириш, демократлаштириш, инсонпарварлаштириш, узлуксиз таълим, илFор таълим, интеграциялаш

PRINCIPLES OF IMPROVING THE EDUCATION SYSTEM

Kamoliddin Kirgizbaev Islam Abduganiev

Chirchik State Pedagogical Institute Chirchik State Pedagogical

Institute

ABSTRACT

This article the principles of improving the education system are presented through theoretical and scientific foundations and the results of research by specialists.

Keywords: quality of education, improvement, democratization, humanization, continuing education, advanced education, integration.

КИРИШ

Таълим сифати укув жараёнидаги узига хос хусусиятлар мажмуи булиб, инсон, жамият ва давлатнинг истикболли эхтиёжларига мувофиклигини таъминлаш асосида унинг самарадорлигини ошириш долзарб вазифалардан хисобланади. Бугунги кунда мамлакатимизда таълим сохасини тубдан модернизация килиш асносида унинг юкори даражасига эришиш ва янада такомиллаштириш буйича хорижий ва махаллий тажрибалар тадкик килинмокда.

Таълим сифати, бу бутун таълим тизими таркибий кисмларининг сифат вазифалари, мураккаб ривожланиш кучи(динамика)га эга булган жараён булиб, у таълим муассасалари фаолиятидаги ижтимоий, иктисодий, технологик ва сиёсий мухитнинг узгариши билан изохланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Таълим тизимини замонавийлаштириш жараёнларини хисобга олган холда унинг асосий тамойиллари, FOялари, услубий ёндашувлари ва курсатмалари буйича бир катор узбек олимлар, жумладан, У.Ш.Бегимкулов, О.Мусурмонова, М.С.Мустафаева, Б.Р.Адизов, Р.Ш.Ахлиддинов, Ю.Н.Абдуллаев, М.Х.Махмудов, Р.Ишмухаммедов, Л.В.Голиш каби тадкикотчилар уз илмий изланишларида биз кутариб чикаётган таълим сифатини такомиллаштиришдаги муаммолар, усул ва воситаларни илмий ва амалий жихатдан асослаб, таълимни ижодий ташкил этиш, умумий урта таълимни такомиллаштириш, таълимни демократлаштириш ва бошка хусусиятлар буйича изланишлар олиб борган.

МУХОКАМА

Таълим тизимини такомиллаштириш таълимни ривожлантиришнинг шахс, жамият, таълим ва ишлаб чикариш каби FOяларига асосланган холда бир катор тамойиллари такдим килинган:

• таълимни демократлаштириш;

• таълимни инсонпарварлаштириш;

• узлуксиз таълим;

• илFор таълим;

• таълимни интеграциялаш;

• таълимни миллий асосда стандартлаштириш;

• таълимни ижтимоийлаштириш;

• таълимни индивидуаллаштириш;

• таълимни тарбия билан узвий олиб бориш;

• таълим олувчилар иктидорини аниклаш ва дифференциаллаш;

• таълимни амалийлаштириш кабилардир.

Таълим сифатини ривожлантиришнинг мухим тамойилларидан бири замонавий таълимнинг ривожланиши янги ижтимоий-маданий вазиятни тахлил килиш нуктаи назаридан кайта куриб чикиш билан боFлик булиб, бунда куплаб тадкикотчилар мактабни демократлаштириш мухимлигини ва бу таълим олдида турган муаммоларни хал килишнинг калити эканлигини таъкидлаб утган.

Таълимни демократлашуви - таълим ва тарбия услубларининг танланишида укув муассасаларининг мустакиллигини кенгайиши, таълимни бошкаришнинг давлат-жамият тизимига утилиши. Таълим сифатини таъминлашда мухим ахамият касб этадиган педагогик тизимни бошкаришни демократлаштириш, бу кадрларни танлаш, шартнома асосида ишга кабул килиш, кабул килинаётган карорларни очик мухокама этиш, ахборотларни барча учун очик, тушунарли

булишига эришиш, таълим муассасаси хаётига оид уз фикрларни билдиришларига имкон бериш, таълим муассасасида демократик FOяларнинг устувор урин тутишини англатади.

Таълимни инсонпарварлаштириш (таълим-шахс) билан боFлик булган кейинги тамойилда унинг шахсий йуналиши сифатларини кайта йуналтириш назарда тутилади. Бозор муносабатлари шароитида бу жараён шахснинг ривожланиши ва узини-узи тасдиклаш натижасида ижтимоий баркарорлик ва ижтимоий химоя воситаси сифатида куриб чикилади. Инсонийликка йуналтирилган таълим фалсафаси барча боскичларда таълим жараёнини сифатли янгилашнинг стратегик дастурига айланади.

Х,озирги кунда таълим жараёнининг мухим муаммоси таълим-тарбиянинг инсонпарвар парадигмаларини ишлаб чикиш хисобланади. Бу парадигмалар замонавий ижтимоий-маданий вазиятга мос келиши лозим. Шундагина у купмаданиятлиликка асосланган таълим жараёни олдига куйилган вазифаларни хал эта олади. Унинг ечимларини топишга харакат килиш инновацион тарбия концепцияси муаллифлари томонидан амалга оширилди. Инновацион таълим -тарбия концепциясининг асосини ташкил килган инсонпарвар ёндашувларга таянадиган булсак, бу йуналишдаги бир катор тадкикотлар, жумладан, уз -узини ривожлантиришга асосланган тарбия тизими (Л.И. Новикова); инсонни маданият ёрдамида тарбиялаш (Е.В. Бондаревская); жамоавий ижодий иш методлари (И.П. Иванов); эркинлик педагогикаси ва педагогик куллаб-кувватлаш (О.С. Газман); шахсга йуналтирилган таълимнинг дидактик моделлари (В.В. Сериков); педагогик фаолиятни мустакил ташкил этиш (С.В. Кульневич) кабилар бунга мисол була олади. Мазкур тадкикотлар негизида ифодаланган Fоя: дунёвий таълимнинг илмий-техника тараккиётига утиш парадигмасидан, билим, куникма ва малакаларни узлаштиришга асосланган шахсга йуналтирилган хамда уз фаолиятини ижодий татбик этишга каратилган инсонпарварлик парадигмасига утмокда.

Инсонпарварлик фалсафасининг асоси шахс булиб, унинг асосий фаолияти келажакка интилиш, унинг ижодий салохиятини эркин амалга ошириш, узига ишониш ва уз "мен"ига эришиш имкониятидир, дейиш мумкин.

Инсон манфаатлари нуктаи назаридан келиб чикиб, унинг ривожланиш истикболларини таълимни инсонпарварлаштиришнинг асосий хусусиятлари сифатида белгиланадиган инсонпарварлик, мустахкам асослилик ва аник фаолият йуналишининг танланиши мухимлиги оркали келтириш мумкин.

Таълимни ривожлантиришнинг яна бир мухим тамойили узлуксиз таълим тамойилидир. Ушбу тамойил бир томондан, таълим сифатини оширишнинг

шарти хисобланса, иккинчи томондан, таълим тизимини яхлит тизим сифатида куришда замонавий ижтимоий мойилликларни акс эттирадиган энг мухим ижтимоий-педагогик тамойил хисобланади.

Аввало, шуни эътиборга олиш керакки, анъанавий равишда урганилаётган илмий атамада узлуксизликка доимий таълим жараёни сифатида каралади, бугунги глобаллашув шароитидаги замонавий жамиятда эса, биз узлуксиз таълим тамойилини хаётни тез узгариб бориши муносабати билан инсон бутун хаёти давомида уз устида ишлаш, ривожланиш сари йуналтирилган FOясини назарда тутамиз.

Узлуксиз таълим танаффусларсиз билим олиш, урганиш сифатида эмас, балки, таълим ва шу билан боFлик фаолият жараёнида шахснинг ривожланиши сифатида тушунилмокда. Олинган маълумотлар бизга ушбу FOянинг куп киррали мохиятини чукуррок ва тулик англашга, таълимни узлуксиз ва уз -узини ривожлантириш сифатида тушунишга имкон беради.

Таълимни ривожлантиришда илFор таълим тамойили "турли ижтимоий фаолият субъекти булмиш шахс учун, истикболли талабларни башорат килиш асосида шакллантирилган сифатли таълим" сифатида каралади.

Сифат деганда, объект ёки предметнинг зарур, нисбатан баркарор хусусиятлари ва тавсифлари йотиндиси тушунилади. "Сифат "объектнинг аниклигини ифода этувчи тоифа" сифатида таърифланади, айнан шу тоифа сабабли, у сифат хисобланади".

Объектлар ва ходисаларнинг сифат жихатдан аниклиги уларни баркарорлаштирадиган жихати булиб, уз навбатида уларни ажратиб туради ва дунёнинг чексиз хилма-хиллигини яратади.

НАТИЖАЛАР

Таълимни такомиллаштириш назариясининг юкорида келтирилган тамойиллари тахлилини олиб борар эканмиз, унинг сифати ва хусусиятларини замонавий жамиятда жамоат талабларига, муайян худудларнинг манфаатларига ва таълим эхтиёжларига каратилган минтакавий, шахар ва мактаблар даражасида хал килинади. Шунинг учун таълим сифатини ошириш ва уни ташкил этиш таълим тизимида баркарор ва изчил ривожланиш, интеллектуал ва моддий ресурсларни жалб килиш кобилиятини белгиловчи янгича ёндашувларни татбик этишни талаб килади. Юкорида келтирилган илмий-педагогик тамойиллар ва хусусиятларни нафакат назарий жихатдан, балки амалий жихатдан тадкик килиш мамлакатимизда, аникрок айтадиган булсак, Тошкент вилоятида яратилган Педагогик таълим инновацион кластерида таълимни ривожлантириш буйича

минтакавий дастурларнинг ишлаб чикилганлиги ва амалда татбик этилаётганлиги билан изохлаш мумкин.

Таълим сифатини оширишга замонавий ёндашувларнинг татбик этилиши, уни субъективлик, таркиб, тузилиш, ривожланиш, шахс эхтиёжларини мувофиклаштириш каби хусусиятлар оркали давлат ва жамиятни узаро боFликликда инсонпарварлик, узлуксизлик, тараккиёт ва демократлаштириш FOяларига асосланган замонавий таълимнинг янгиланиши ва ривожланишини белгилаб беради. Кластер таълимга нисбатан инновацион ёндашув сифатида худуддаги инсон ресурслари, ташкилотлар ва технологияларни бирлаштирувчи кучли механизмни юзага келтиради.

ХУЛОСА

Узлуксиз таълим тизимида укув, укув-услубий, илмий-тадкикот, маънавий-маърифий сохаларнинг, хусусан, фан, таълим-тарбия ва ишлаб чикаришнинг интеграцияси мукаммал тарзда амалга оширилмас экан, таълим сифати ва унинг натижавийлиги баркамол авлодни тарбиялаб вояга етказиш бобидаги стратегик максадга эришиб булмайди. Шунинг учун биринчи навбатда бугунги кунда таълимнинг мазмун-мохиятини модернизация килиш ва унга мутаносиб холда педагогик инновацион ёндашувларни мунтазам амалиётларда татбик этиш, укув жараёнларидаги фаолиятларни амалиётлар билан ташкил этиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Gafforov Ya. X. (2020). Methods for developing a system of teaching history and increasing the effectiveness of history teaching. Индия. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research. 2020, 108.

2. Abdurakhmanova, J. N. (2020). The policy of tolerance in Uzbekistan (in the case of Greeks). International Journal on Integrated Education, 2(5), 212.

3. Тоштемирова, С. (2020). Таълимда Чирчик тажрибаси. Academic R esearch in Educational Sciences, 1 (3), 445-451.

4. Гаффоров. Я.Х. Мактаб ислохати ва укитиш методларини такомиллаштириш. Science and education. Sgientific Journal. 2020, 482.

5. Toshtemirova S. A. (2020). Ta'lim sifati va uni demokratlashtirish ilmiy muammo sifatida // Uzluksiz ta'lim. № 1 (86). - S.5

6. Gafforov Ya.X. Toshtemirova. S. (2020). Ways to increase the effectiveness of education in an integrated environment. International Journal of Current Research and Review. India.

7. Тошев, Солежон А^матжонович. (2020). ТУРКИЯДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ТАРИХИНИНГ УРГАНИЛИШИ. Science and Education, 1(7), 625-631

8. Тошев, Солежон Ах,матжонович.(2020). Узбекистан совет мустамлакачилик даври тарихининг Туркияда урганилиши. Утмишга назар.2(2-махсус сон). 347353

9. Жуммагул Номозовна Абдурахманова, Саодат Абдурашидовна Тоштемирова.(2020). Инновацион технологиялар ва ахборот маданиятини шакллантириш педагогиканинг долзарб масалаларидан бири. Science and Education.1(7). 436-442

10. JI Suyundikovich. (2020). TARIXNI O'QITISH METODIKASI RIVOJLANISHI TARIXIDAN. Fan va ta'lim, 1 (5), 195.

11. Mardonov, S., Toshtemirova, S., Ahmadjonov, B., & Koshanova, N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(7), 8104-8111.

12. G'afforov, Y., Nafasov, A., & Nafasova, Z. (2020). From the History of the Beginning of the "Great Game". Journal of Critical Reviews, 7(11), 2798-2802.

13. Н.С. Кенжаева (2019). Научное изучение Памира в 1923 -1928 гг. при участии Материалы международной научно-практической конференции "Социально-экономическое и культурное сотрудничество Таджикистана и Узбекистана: история и современность. С. 291-295.

14. Н.С. Кенжаева (2019). Вклад российских ученых в изучение Памира и Припамирья в составе Таджикской комплексной экспедиции 1932 года. Гуманитарное измерение в истории российско-узбекистанских связей. С. 79-86.

15. Раимова, А. (2020). Эвакуация центров науки и культуры в Узбекистан в годы Второй мировой войны. Science and Education, 1 (7), 600-609.

16. Мардонов, Ш. К., & Жаббарова, О. М. (2020). ЗАДАЧИ УРОКОВ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 862-870.

17. Матчонов, С. (2020). Бадиий асар матни устида ишлаш усуллари. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 332-337.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.