Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БОШҚАРИШГА ҚЎЙИЛГАН ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР ВА ЁНДАШУВЛАР'

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БОШҚАРИШГА ҚЎЙИЛГАН ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР ВА ЁНДАШУВЛАР Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

134
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
менежмент / таълим / ишлаб-чиқариш / мониторинг / ѐндашув / тараққиѐт / сифат такомиллашув. / management / education / production / monitoring / approach / development / quality improvement.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Юлдуз Радж Қизи Турсунбоева

Ушбу мақолада таълимнинг мамлакат тараққиѐтидаги ўрни, таълим сифати менежментини бошқариш дунѐд хизматлар бозорида таълим сифатига қўйиладиган талаблар, таълим ишлаб чиқариш ва хизматлар соҳасидаги замонавий сифат менежментининг асосларидан бири эканлиги ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN REQUIREMENTS AND APPROACHES TO QUALITY MANAGEMENT OF EDUCATION

This article examines the role of education in the development of the country, quality management of education management, requirements for the quality of education in the global market of services, one of the foundations of modern quality management in the field of educational products and services.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БОШҚАРИШГА ҚЎЙИЛГАН ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР ВА ЁНДАШУВЛАР»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 \ ISSUE 11 \ 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1307-1311

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БОШ^АРИШГА ЦУЙИЛГАН ЗАМОНАВИЙ

ТАЛАБЛАР ВА ЁНДАШУВЛАР

Юлдуз Радж кизи Турсунбоева

Тошкент вилояти чирчи; дaвлaт педaгогикa институти MaracTpaHra

АННОТАЦИЯ

Ушбу мaколaдa тaълимнинг мaмлaкaт тapaккиëтидaги урни, тaълим cифaти менежментини бош^риш дyнëд xизмaтлap бозоpидa тaълим cифaтигa кyйилaдигaн тaлaблap, тaълим ишлaб чи^риш Ba xизмaтлap cохдcидaги зaмонaвий cифaт менежментининг acоcлapидaн бири экaнлиги x,a;^a суз боpaди.

Калит сузлар: менежмент, тaълим, ишлaб-чикapиш, мониторинг, ëндaшyв, тapaккиëт, cифaт тaкомиллaшyв.

MODERN REQUIREMENTS AND APPROACHES TO QUALITY MANAGEMENT OF EDUCATION

ABSTRACT

This article examines the role of education in the development of the country, quality management of education management, requirements for the quality of education in the global market of services, one of the foundations of modern quality management in the field of educational products and services.

Keywords: management, education, production, monitoring, approach, development, quality improvement.

КИРИШ

Бугунги кyндa cифaт дyнëдaги энг долзapб мyaммолapдaн бири булиб, yнгa булган кизикиш тyxтовcиз ошиб боpмокдa. Бу шу билaн богликки, мaхcyлот Ba xизмaтлap cифaти бозоpдaги устуворликни ошиpaди, дaвлaт xaвфcизлигини кaфолaтлaйди. Мaмлaкaт тapaккиëтнинг бapкapоpлигини тaъминлaйди, aтpоф мухдтни, инсон caломaтлиги Ba турмуш дapaжacини юкcaк дapaжaдa тaъминлaшгa xизмaт килaди.

Дyнëнинг aкcapият мaмлaкaтлapидa cифaтни ошириш дaвлaт, фиpмaлap Ba компaниялap paхбapлapининг кaттa caъй-хдpaкaтлapи нaтижacидa

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1307-1311

махсулотлар, хизматлар, иш ва жараёнларнинг юкори сифатини таъминлашга йуналтирилган устувор гоя сифатида шаклланди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ялпи сифат менежменти Total Quality Management (TQM) концепциясида бошка сифатни бошкариш концепциялари учун хос булган барча илгор гоялар жамланган. У ишлаб чикариш ва хизматлар сохасидаги купгина замонавий сифат менежментининг асосларини ташкил этади. Янада аникрок айтадиган булсак, купгина ёндашувлар интеграцияси натижасида мазкур концепция шаклланган. Ялписифат менежменти - бу ташкилот фалсафаси, сифат эса -ташкилотнинг мазмун-мохиятидир [1].

Ялписифат менежменти турли бир-бирига ухшаш лекин шу билан бир вактда ва маълум бир фаркларга эга булган концепциялар сифатида пайдо булди. Бу концепциялар купинча «гурух», «сифат устози ва мураббийи» ва хаттоки «сифат башоратчилари» томонидан тавсия килинган.

Ялпи сифат менежментининг яратилиш тарихи турт хил муносабатни ташкил этади:

Илмий менежмент (1900—1930 йиллар): (Тейлор, Вебер, Файоль).

Инсон муносабатлари тугрисидаги илмий мактаблар, бихевиористик (ташкилий хулк-атвор) назария (1930—1960 йиллар);

Тизимли ёндашувлар (1960-1970 йй. - Берталанфи ва бошкалар); Ялписифат бошкаруви (1980-1990 йй. - Деминг, Кросби, Джуран,

Исикава ва бошкалар).

Шуни таъкидлаш уринлики, дастлаб сифатни бошкариш усулларини куллаш саноатда юзага келган. Лекин хозирги вактда ISO 9000 халкаро стандартлар сериясига мувофик сифатни бошкариш фалсафаси ва уни таъминлаш меъёрлари хизматлар курсатиш сохасида - согликни саклаш, туризм, таълим ва х.к.ларда кулланилмокда [1].

Сифатни таъминлаш, яхшилаш ва такомиллаштириш буйича америкалик олимлар Шухарт ва Демингларнинг хизмати катта булиб, улар машхур узлуксиз жараёнларни яхшилаш модели «Шухарт - Деминг Цикли Plan-Do-Check-Act (PDCA)ни яратдилар. PDCA - режалаштириш (Plan), амалга ошириш (Do), текшириш (Check), таъсир килиш (Act).

У.Шухарт биринчи булиб, PDCA концепциясини (1939 й. «Сифатни бошкаришнинг статистик усуллари» асарида яратган булса, Э.Деминг Шухарт

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1307-1311

циклини фаол таргибот килди ва кейинчалик PDCAни - цикл PDSA (study -урганиш) модификация килди [2].

1950 йилларда Э.Деминг Японияда уни куллашни таклиф килиб Кайдзен тизимини яратишга олиб келди.

Кайдзен тизими - бу ишлаб чикариш жараёнлари, ишланмалар, ёрдамчи бизнес-жараёнларни ва бошкарувни, шунингдек, хаётнинг барча сохаларини тухтовсиз такомиллаштириб боришга йуналтирилган япон фалсафаси ёки амалиётидир. Куллаб-куватлаш ва яхшилаш - бу Kaizen контекстидаги менежментнинг икки хил вазифасидир.

Куллаб-кувватлаш технологиялари эса менежмент ва ушбу стандартларни куллаб-кувватлаш сохасидаги амалдаги стандартларга каратилган сохага тегишлидир. Сифатни яхшилаш - хатти-харакатларни амалга ошириш натижасида тартибга солишни англатади. Ушбу концепция тамойиллари натижаларни яхшилаш учун жараёнларни ривожлантиришга каратилган фикрни тарбиялашга кумаклашади. Кайдзен концепциясини амалга ошириш йули билан эришиладиган сифатни яхшилаш секин ва кам сезиларли холатда кечса хам бир канча вактдан кейин бир мунча ахамиятли натижаларга олиб келади.

Кайдзеннинг максади - йукотишсиз ишлаб чикаришдир.

Деминг ёндашувининг мощяти куйидагича, паст самарадорлик ва ёмон сифатнинг сабаби аксарият холларда, ходимларда эмас, балки тизимда. Шундай экан, ишлаб чикариш натижаларини яхшилаш учун рахбарлар тизимнинг узига узгартиришлар киритишлари керак. Деминг узининг асосий эътиборини куйидагиларга каратган:

- стандартлардан чекинишлар хакида статистик ахборотларни туплашнинг мухимлиги;

- сабабларни излаш, тахлил этиш ва йукотишга каратиш.

Хрзирги кунгача Эдвард Демингнинг 14 тамойили бутун дунё буйича сифатни бошкаришнинг асосий тамойилларидан бири булиб хисобланди. Уни турли сохаларда тизимли асосда куллаш соха буйича тизимли фаолиятнинг самарадорлигини оширишга имкон беради.

Юкорида таъкидланганидек, Э.Деминг ушбу циклдан жараёнларни тухтовсиз яхшилашнинг асосий усули сифатида фойдаланишни тавсия килган. У шунингдек, PDCA циклини PDSA (урганиш)га модификациялаган.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1307-1311

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бу даврда америкалик олим А.Фейгенбуам томонидан ялписифат назорати Total Quality Management (TQC - сифатнинг умумназорат концепцияси) концепцияси яратилган. TQC концепциясини Японияда куллаш оммавийлашган. Бу даврга келиб, хужжатлаштирилган сифат тизими пайдо булган ва унда нафакат сифат хизмати мутахассисларининг, балкисифат сохаси учун бутун рахбариятнинг масъуллиги хамда ваколати урнатилган.

Ялпи сифат назоратини Фейгенбаум истеъмолчилар, ишлабчикарувчилар ва дистрибьютерлар фойдасига боглик; булган холда махсулот сифати ва унинг нархидаги муаммони хал этишга кодир булган тизим сифатида тушунди. Фейгенбаум сифатни буюмни ишлаб чикаришнинг якуний натижаси сифатида эмас, балки уни яратишнинг хар бир боскичида куриб чикишни таклиф этди. Мазкур концепцияга мувофик сифатни умумназорат концепцияси куйидаги тарзда намоён булади:

Ялписифат назорати:

- 1-боскич. Сифатни ишлаб чикиш;

- 2-боскич. Сифатни куллаб-кувватлаш;

- 3-боскич. Сифатни такомиллаштириш.

TQC концепциясини куллаш ва ривожлантириш А^Ш ва Европада хам амалга оширила бошланган. Шундан сунг Британия стандарти BS 7750 пайдо

булиб, у асосида сифат тизимини сертификатлаш масаласи куйилган. Бу махсулотни сертификациялаш, унинг сифатини ошишига хамда махсулотга булган ишончни оширган.

Хрзирги кунда таълим - бу бозордаги энг кимматли товардир. Лекин шу нарса хакикатки, хозирча ушбу «махсулотни» кандай бахолаш тугрисида турли хил ёндашувлар мавжуд ва аник бир тухтамга келинган эмас.

Олий таълим муассасаларининг ютуги уларнинг талабалари ва профессор-укитувчилари фаолиятлари натижалари сифатида намоён булади.

Иктисодиётда: «Аксарият холларда биз нимани улчайдиган булсак, ушани кадрлаймиз, лекин нимани кадрлайдиган булсак, уни улчамаймиз» деган караш бор [3].

Таълим сифатини бошкаришга булган ёндашувларни тахлил килишни бошлашдан олдин куйидагиларни аниклаштириб олиш максадга мувофик хисобланади:

- хозирги вазиятда нима бошкариш объекти хисобланади;

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1307-1311

- сифатни такомиллаштириш буйича хатти-харакатлар нимага йуналтирилган булиши лозим.

Ушбу масала буйича турли тадкикотчиларнинг фикрлари бир-биридан тубдан фарк этади.

Баъзи бир тадкикотларда таълим сифати таркиби уч кисмга ажратилган:

- таълим мазмун-мохияти (билимлар, муаммоларни ечиш йуллари) сифати;

- таълим ва тарбия усуллари (билиш фаоллиги, укув-билиш фаолияти мотивацияси, амалга оширилаётган таълим фаолияти назорати, укув фаолияти натижаларини назорат килиш) сифати;

- кишиларнинг билимлилик (билимларни узлаштириш, куникма ва малакалар, маънавий хулк-атвор меъёрларини узлаштириш) сифати.

ХУЛОСА

Олий таълим сифатини таъминлашдан таълим жараёнининг хар бир субъекти(профессор-укитувчи, талаба, ота-оналар, маъмурият, иш берувчилар ва хк.лар) манфаатдордир.

Таълим жараёнида «сифат» тушунчасини куллаш мазмунан янгича маъно касб этади. «Юкори сифат» тушунчаси таълимда сифатни бошкариш тизими билан хеч кандай умумийликка эга эмас. Сифатни бошкариш борасидаги тортишувларда тез-тез унинг юкори мавкеининг ахамияти тугрисидаги саволлар тугилиб туради.

Ушбу идеаллаштирилган тушунчаларни куллаш таълим муассасасининг салохиятини оширишга хамда ижтимоий алокалари учун фойдали булиши мумкин.

REFERENCES

1. Болонская декларация. Зона европейского высшего образования. Совместное заявление европейских министров образования. г.Болонья, 19июня 1999 года.

2. Вахобов М.М. Умумий урта таълим тизимида таълим сифати мониторингини олиб боришнинг моделлаштириши. Докторлик диссертацияси, Тошкент, 2016. 260-бет.

3. Кобилов Ш. Иктисодиёт назарияси . Тошкент, 2013. 778- б./41.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.