CC BY
0TA'LIM MUASSASASI RAHBARINING BOSHQARUV MADANIYATI VA UNING TASHKILOTNI SAMARALI TASHKIL ETISHDAGI ROLI
1Saidova Xilolaxon Rashidjon qizi, 2Abdurashidova Mohinur Shuhratjon qizi, 3Ravshanova Nasibaxon Xusanxon qizi
1Qo'qon davlat pedagogika instituti, Ta'lim menejmenti kafedrasi o'qituvchisi 2'3Qo'qon davlat pedagogika instituti, Maktab menejmenti yo'nalishi talabalari https://doi.org/10.5281/zenodo.1118233 7
Annotatsiya. Rahbarning boshqaruv madaniyati va imidji, ta'lim muassasalarida muhim ahamiyatga ega bo'lgan tushunchalar hisoblanadi. Rahbarning shaxsiy obro'si va boshqaruv uslubi, muassasa ichida qanday munosabatlarning shakllanishiga, tashkiliy jarayonlarning qanday boshqarilishiga va tashkilotning tashqi qiyofasiga qanday ta'sir ko'rsatishiga olib keladi. Shu o'rinda ushbu maqolada asosan samarali rahbarlikka hos fazilatlar va rahbar ish faoliyatida hodimlar bilan qay tartibda ish olib borishi shuningdek rahbar qanday imidjga ega bo'lishi to'g'risida fikr muloxazalar keltirilgan.
Kalit so'zlar: rahbar, madaniyat, imidj, ta'lim jarayoni, rahbar madaniyati, boshqaruv madaniyati, fazilat.
Abstract. Management culture and image of the leader are important concepts in educational institutions. The leader's personal reputation and management style lead to the formation of relations within the institution, how organizational processes are managed, and how they affect the external image of the organization. At this point, this article mainly presents the qualities of effective leadership and the manner in which a leader should work with employees, as well as the image of a leader.
Keywords: leader, culture, image, educational process, leadership culture, management culture, virtue.
Bugungi kunda fan, axborot kommunikatsiya texnologiyalari va ishlab chiqarishning rivojlanishi respublikamizda rahbar kadrlar tayyorlashning dolzarbligini yanada oshirmoqda.Rahbar faol bo'lmasa, jamiyatda ijtimoiy faollik shakllanmaydi. Shu sababli Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev bu masalaga rahbarlik faoliyatining dastlabki kunlaridanoq jiddiy e'tibor qaratib kelmoqda.
Ta'lim muassasasini boshqarishning muvaffaqiyati ko'p jihatdan tashkilot rahbarining shaxsiy, individual va sub'ektiv fazilatlari bilan belgilanadi, bu "rahbarning boshqaruv madaniyati" konseptsiyasida ifodalanadi. Bu esa ta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv madaniyatini tushunish uchun muhimdir. Ta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv madaniyati rahbarning qadriyatlar tizimini va ta'lim muassasasini boshqarish funktsiyalarini amalga oshirish darajasini tavsiflaydi.
Rahbar madaniyati, ya'ni rahbarlar tomonidan namoyon etiladigan axloq, qadriyatlar, bajariladigan vazifalar va ish yuritish uslublari, har qanday tashkilotning muvaffaqiyatida muhim rol o'ynaydi. Rahbar madaniyati korxona madaniyati va ish unumdorligiga ta'sir o'tkazadi. Har bir rahbarning yurish-turishi, qadriyatlar tizimi va axloq kodeksi tashkilotning asosini tashkil etuvchi madaniyatni yaratadi. Bu madaniyat o'z navbatida jamoa ishonchini, motivatsiyasini va ish samaradorligini belgilaydi. Rahbar madaniyati, ya'ni o'z holatlarini o'rganish, doimiy
rivojlanish va jamoaga misol bo'lish qobiliyati tashkilotning barcha saviyalaridagi samaradorlikni oshirishga qodir.
Ta'lim muassasalari rahbarlarining boshqaruv madaniyati, ularning ta'lim muassasasiga bo'lgan munosabatini, qadriyatlarini, strategiyalarini va qaror qabul qilish uslublarini belgilaydi. Rahbarning boshqaruv uslubi, ta'lim muassasasining ichki muhiti va tashqi obro'sining shakllanishida muhim rol o'ynaydi. Ta'lim muassasalari rahbarlarining boshqaruv madaniyati, ta'lim samaradorligi va muassasa muvaffaqiyatining kalitidir. Bu madaniyat rahbarning jamoani ilhomlantirish, o'zaro hamkorlikni qo'llab-quvvatlash va institutsional maqsadlarga intilish qobiliyatini aks ettiradi.
Ta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv madaniyati quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi[1;29]:
- tashqi ko'rinish (uslub birligi, ozodalik, vazminlik, harakat qilish qobiliyati);
- nutq (grammatik to'g'rilik, taqdimot mantiqi, leksik boylik, nutq texnikasini egallash) va og'zaki bo'lmagan muloqot elementlari (mimika, imo-ishoralar);
- jamiyatda qabul qilingan xulq-atvor qoidalariga va o'qituvchilar va ma'lum bir ta'lim muassasasida qabul qilingan muayyan qoidalarga rioya qilish;
- boshqaruv qarorlarini qabul qilish usullari;
- jamoada ishni tashkil etish qobiliyati, shu jumladan vakolatlarni topshirish qobiliyati;
- boshqaruv ishini tashkil etishning zamonaviy texnologiyalariga, samarali mehnat usullariga ega bo'lish;
- qo'l ostidagilar ishini baholashning aniq mezonlari va ko'rsatkichlari asosida rag'batlantirish va rag'batlantirish usullarini to'g'ri qo'llash;
- nizolarni hal qilish;
- muloqot madaniyatiga ega bo'lish
- o'z-o'zini boshqarish
Shuningdek, ta'lim muassasalarini samarali boshqarishda rahbariyatning o'zaro munosabatlarni qurishda qo'llaydigan boshqaruv madaniyati hamda ularning ish yuritish qadriyatlari va uslublari ta'lim sifati va muassasaning umumiy muvaffaqiyatiga katta ta'sir ko'rsatadi. Rahbar madaniyati tashkilotning har tomonlama rivojlanishi va muvaffaqiyatli faoliyat yuritishiga yordam beradigan asosiy omillardan biridir. Rahbarning qarorlarini amalga oshirish uslubi, ichki muloqoti va jamoa bilan ishlash qobiliyati tashkilotning umumiy muhiti va natijasiga ta'sir qiladi. Shu bois, rahbarlarning o'zini o'zi rivojlantirishga, yangi bilim va ko'nikmalarni o'rganishga hamda jamoa bilan ishlashda qadriyatlar va axloq normalariga rioya qilishga intilishi lozim. Ta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv madaniyati institutsional rivojlanishning asosiy poydevoridir. Rahbarlarning ta'lim jarayoniga bo'lgan chuqur tushunchasi, shuningdek, insoniy qadriyatlarga hurmat, jamoat ishlariga bag'ishlanish va muloqot madaniyati ta'lim muassasasining rivojlanishini ta'minlaydi. O'zgarishlarga intiluvchan rahbarlar muassasaviy mustahkamlanish va o'sishni rag'batlantiradi.
Ta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv madaniyati haqida so'z yuritganda rahbar imidji bilan bog'liq muammolar ham e'tibordan chetda qolmaydi. Rahbar imidji - bu rahbarning shaxsiy qiyofasi, uning xulq-atvori, professional qobiliyatlari va jamoat oldidagi obro'sining jamlanmasidir. Ushbu tushuncha rahbarning o'z jamoasiga va tashqi dunyoga qanday ta'sir qilishiga hamda qanday qabul qilinishiga asosdir. Rahbar imidji tashkilotning umumiy muvaffaqiyatiga katta ta'sir ko'rsatadi.
Rahbar ularni qanchalik muvaffaqiyatli hal qilishi uning jamoadagi obro'siga, boshqaruv qarorlari qanchalik oson (yoki aksincha, qiyin) amalga oshirilishiga, o'quvchilarning ota-onalari va ta'lim muassasasi o'zaro aloqada bo'lgan ijtimoiy muassasalar vakillari bilan aloqalar o'rnatilishiga va boshqa bir qancha omillarga bog'liq. Rahbarning imidji ko'p jihatdan u rahbarlik qilayotgan muassasa hodimlarining shu jumladan, ta'lim xizmatlarining potensial iste'molchilari imidjining qanchalik jozibali ekanligini aniqlaydi. Ta'lim muassasasi rahbarining imidji muhim ahamiyat kasb etadi, chunki rahbar tashkilotning yuzi hisoblanadi va uning imidji muassasa obro'sininig asosi sanaladi. Rahbarning qanday qabul qilinishi, uning qaror qabul qilish uslubi, kommunikatsiya mahorati va etik xulqi o'z jamoasi va atrofdagilar bilan munosabatlarda muhim rol o'ynaydi.
Shuni alohida ta'kidlab o'tish joizki, rahbarning shaxsiy qiyofasi ya'ni kiyinish uslubi, nutq madaniyati va umumiy xatti-harakatlari uning professional imidjini yaratishda muhim rol o'ynaydi. Bu omillar rahbarning jamoatdagi imidjiga yordam beradi va uning liderlik qobiliyatiga bo'lgan ishonchini mustahkamlaydi.
Imidj (ing. image, lot. imago — timsol, ko'rinish) — degan ma'noni anglatadi. Imidj ko'p ma'noli tushunchadir. Bu inson hayotining namoyon bo'lish shaklini bildiradi, unda eng foydali kasbiy va shaxsiy fazilatlar namoyon bo'ladi[1;32].
U bir nechta guruhlarga birlashtirilishi mumkin bo'lgan turli xil tarkibiy qismlardan iborat:
Tabiiy fazilatlar. Bularga tashqi xususiyatlar, ruhiy salomatlik, psixologik fazilatlar (temperament, iroda va boshqalar), qobiliyatlar kiradi.
Ma'naviy va axloqiy fazilatlar. Ushbu komponentlar guruhiga qadriyat yo'nalishlari, jamiyatda qabul qilingan axloqiy me'yorlarga ijobiy munosabat, o'quvchilar va o'qituvchilar bilan munosabatlarda pedagogik takt, boshqa odamlarni tushunish va ularga faol yordam ko'rsatish istagi va qobiliyati, o'z-o'zini takomillashtirishga intilish, kasbiy faoliyatda eng yaxshi pedagogik an'analarga rioya qilish, ularni rivojlantirish va boyitish kiradi.
Umumiy madaniyat. U keng bilimdonlikni, insonparvarlik tarbiyasini, pedagogik muhitda qabul qilingan odob-axloq me'yorlari va shakllariga rioya qilishni, mahalliy va jahon badiiy madaniyatini bilish va tushunishni nazarda tutadi.
Professional kompetensiya. Ta'lim sohasidagi rahbarning kasbiy kompetensiyasi ham pedagogik, ham boshqaruv qobiliyatlarini o'z ichiga oladi, uning rivojlanish darajasi "boshqaruv madaniyati" atamasi bilan belgilanadi. Ta'lim rahbarlari uchun psixologiya va pedagogika sohasidagi bilimlar ayniqsa qimmatlidir, bu ularga o'ziga hos bo'lgan shaxsiy imidjini yaratish va o'rnatish imkonini beradi.
Ta'lim muassasasi rahbarining imidji uning nafaqat shaxsiy obro'si, balki tashkilot obro'sini ham belgilaydi. Rahbar imidji tabiiy va chinakam bo'lishi muhimdir, chunki bu omil uning jamoa oldidagi haqiqiyligini, samimiyatini va muassasa oldida mas'uliyatini namoyon etadi. Ushbu elementlar barchasi birgalikda rahbarni haqiqiy lider sifatida tan olishga va muassasa rivojlanishiga hissa qo'shishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, rahbarlik madaniyati - bu ta'lim muassasasining yutuqlari va o'sishi uchun hal qiluvchi omildir. Muvaffaqiyatli rahbarlar jamoani birlashtirib, ularni ruhlantirib, o'zgarishlarga tayyorlash orqali ta'lim muassasasining rivojlanishiga katta hissa qo'shadilar. Natijada, bu o'zaro munosabatlar, tashabbuskorlik va innovatsion faoliyatlar ortishi bilan muassasa o'z maqsadlariga muvaffaqiyatli yetadi.
Ta'lim muassasasi rahbarining imidji esa tashkilotning samarali boshqarilishi va rivojlanishida asosiy omil sifatida tan olinadi. Bu imidji rahbarning qanday qabul qilinishini aniq
belgilab beradi va tashkilotning istiqboli uchun asos yaratadi. Shu sababli, rahbarlar o'zlarining professional imidjlarini kuchaytirish va qo'llab-quvvatlash orqali ta'lim muassasalari muvaffaqiyatga erishishda asosiy rol o'ynaydilar. Tashkilotlarda rahbarlik rolini boshqaruv madaniyati va rahbar imidjining jamlanmasi sifatida ko'rib chiqish mumkin. Rahbar madaniyati o'z ichiga rahbarning axloqiy tamoyillari, ish yuritish uslublari va jamoa bilan ishlash metodikasini oladi, rahbar imidjisi esa bu xususiyatlar jamlangan vizual va kommunikativ ifodadir. Ushbu ikki tushuncha, bir-birlari bilan uzviy bog'liq holda, tashkilotning imidjini va boshqaruv samaradorligini shakllantirishda asosiy rolni o'ynaydi.
Rahbar madaniyati va rahbar imidjining muvaffaqiyatli boshqaruv amaliyotida hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini tushunish, har qanday tashkilotning muvaffaqiyat strategiyasining asosiy qismlaridan biridir. Rahbarning shaxsiy xususiyatlari, qaror qabul qilish uslublari va tashqi olam bilan muloqot qilish qobiliyatlari uning shaxsiy imidjini shakllantiradi va bu imidj tashkilotning ichki madaniyati va tashqi qarashlariga kuchli ta'sir ko'rsatadi.
Rahbar madaniyati va imidjining integratsiyasi ta'lim muassasalari kabi tashkilotlarni rivojlantirish va ularning muvaffaqiyatiga erishishda muhim hissa qo'shadi. Bu ikki omil jamoaviy ishlab chiqarishni, ijodiy yondashuvlarni rag'batlantirishni va tashkilot maqsadlariga intilishni qo'llab-quvvatlaydi. Shu sababli, har bir rahbar o'z madaniyati va imidjini muntazam ravishda baholab, ularni yanada yaxshilash uchun ishlashi muhimdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Н.М. Борытко, И.А. Соловцова Управление образовательными системами: Учебник для студентов педагогических вузов— Волгоград: Изд-во ВГИПК РО, 2006.— 48 с.
2. Saidova, X. R. "EFFECTIVENESS OF QUALITY MANAGEMENT IN THE ORGANIZATION OF ACTIVITIES OF EDUCATIONAL INSTITUTIONS." PublishingHouse "BaltijaPublishing" (2023).
3. Saidova, X. R. "Mechanism For Attracting Staff To Improve The Quality Of Education." International Journal Of Social Science & Interdisciplinary Research ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 59-67.
4. Ustadjalilova, K. (2022). IMPROVING THE MECHANISMS OF THE SYSTEM OF ADVANCED TRAINING OF UNIVERSITY TEACHERS USING ALTERNATIVE METHODS. International Journal of Early Childhood Special Education, 14(8).
5. Ustadjalilova, X. (2023). PEDAGOGIK TADQIQOTLAR METODLARI VA STATISTIK GIPOTEZALARNING NAZARIY JIHATLARI. Scientific journal of the Fergana State University, (6), 21-21.
6. Umarovna, Radjabova Gavhar. "FEATURES OF THE MARKET OF EDUCATIONAL SERVICES AND THE PROBLEM OF INTERACTION OF HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS WITH EMPLOYERS." E Conference Zone. 2022.
7. Umarovna, Rajabova Gavkhar. "Conceptual Foundations For Improving The Organizational And Economic Mechanism Of The University Management System." International Journal of Early Childhood Special Education 14.8 (2022).
8. Xusnida, Madaminova. "SPECIFIC ASPECTS OF THE DEVELOPMENT OF TEACHERS'PROFESSIONAL DEVELOPMENT IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS." Open Access Repository 9.12 (2023): 176-181.
9. Rashidovna, MadaminovaKhusnida. "Development Of Independent Thinking Skills Of Children In A Preschool Educational Organization." Galaxy international interdisciplinary research journal 11.11 (2023): 44-47.
10. NURMATOVA, MI. "THE NATURE AND THEORETICAL DESCRIPTION OF THE CONCEPT OF" ECONOMIC COMPETENCE"." INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 16-20.
11. Нурматова М.И. "ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ПОНЯТИЯ "ЭКОНОМИЧЕСКАЯ КОМПЕНСАЦИЯ"." СОВРЕМЕННАЯ НАУКА: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ. 2022
12. Rahmonova, Manzura. "The Understanding Of Human Capital Index And Analysis Of Its Situation In Uzbekistan." Interpretationandresearches 1 (2023).
13. Shokirovna, R. M. (2024). smart texnologiyalar" ning ilg 'or pedagogik texnologiyalardagi o 'rni va ilmiy nazariy asoslari "ta'lim menejmenti" fani tahlilida. Science and innovation, 3(Special Issue 18), 694-697.
14. Sultonmurodovna, Otajonova Maftuna. "FORMATION OF INDEPENDENT EDUCATION OF STUDENTS BASED ON TIME MANAGEMENT TECHNOLOGIES." Open Access Repository 9.12 (2022): 143-149.
15. Sultanmurodovna, Otajonova Maftuna. "Essential Characteristic and Advantage of "Time Management"." Central Asian Journal of Innovations on Tourism Management and Finance 3.10 (2022): 32-36.
