Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ОНА ТИЛИ ДАРСЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА ЎҚИТИШ'

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ОНА ТИЛИ ДАРСЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА ЎҚИТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
187
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
таълим / педагогика / метод / таълим методт / технология / интерфаол / муаммоли / модулли / синов дарс / аудиовизуал / ахборотли воситалар / education / pedagogy / method / educational method / technology / interactive / problematic / modular / trial lesson / audiovisual / informational means.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибрагимов Хайрулла Ҳамдамович, Олмонова Мехрибон Мухиддин Қизи, Hotamova Jasmina Bobir Qizi

Она тили дарсларининг самарадорлигини ошириш таълим-тарбия жараёнини давр талаби даражасида янги педагогик технологиялар, техник ҳамда ахборотли воситалар билан қуроллантиришни тақозо этади. Ушбу мақолада таълим жараёнида дарс машғулотлари (она тили дарслари)ни ўтишда бугунги кунда ўқитишнинг энг замонавий ва самарали усулларидан хисобланмиш “Интерфаол” усуллар ва замонавий таълим технологиялари хусусида фикр юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TEACHING MOTHER LANGUAGE LESSONS IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS ON THE BASE OF MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES

Increasing the efficiency of mother tongue classes requires equipping the educational process with new pedagogical technologies, technical and informational tools at the level of current demand. This article discusses the "interactive" methods and modern educational technologies, which are considered to be the most modern and effective methods of teaching in the educational process (mother tongue lessons).

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ОНА ТИЛИ ДАРСЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА ЎҚИТИШ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ОНА ТИЛИ ДАРСЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА УЦИТИШ Ибрагимов Хайрулла Х,амдамович

ф.ф.ф.д. (PhD), УзМУ Жиззах филилали в.б. доценти xayrulla.ibragimov@inbox.ru, Тел: 94 575-44-84 Олмонова Мехрибон Мухиддин кизи

olmonovamehribonmehribonolmono@gmail.com, Тел: 93 547-18-11 Hotamova Jasmina Bobir qizi

jasminaxotamova@gmail.com, Тел: +998918878232 УзМУ Жиззах филилали Филология ва тилларни укитиш йуналиши талабалари

https://doi org/10.5281/zenodo.7373755 Аннотация. Она тили дарсларининг самарадорлигини ошириш таълим-тарбия жараёнини давр талаби даражасида янги педагогик технологиялар, техник %амда ахборотли воситалар билан цуроллантиришни тацозо этади. Ушбу мацолада таълим жараёнида дарс машгулотлари (она тили дарслари)ни утишда бугунги кунда уцитишнинг энг замонавий ва самарали усулларидан хисобланмиш "Интерфаол " усуллар ва замонавий таълим технологиялари хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: таълим, педагогика, метод, таълим методт, технология, интерфаол, муаммоли, модулли, синов дарс, аудиовизуал, ахборотли воситалар.

ПРЕПОДАВАНИЕ РОДНОГО ЯЗЫКА В ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ НА ОСНОВЕ СОВРЕМЕННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ Аннотация. Повышение эффективности занятий родным языком требует оснащения учебного процесса новыми педагогическими технологиями, техническими и информационными средствами на уровне современного спроса. В данной статье рассматриваются «интерактивные» методы и современные образовательные технологии, которые считаются наиболее современными и эффективными методами обучения в образовательном процессе (уроки родного языка).

Ключевые слова: обучение, педагогика, метод, метод обучения, технология, интерактив, проблемный, модульный, пробный урок, аудиовизуальные, информационные средства.

TEACHING MOTHER LANGUAGE LESSONS IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS ON THE BASE OF MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES

Abstract. Increasing the efficiency of mother tongue classes requires equipping the educational process with new pedagogical technologies, technical and informational tools at the level of current demand. This article discusses the "interactive" methods and modern educational technologies, which are considered to be the most modern and effective methods of teaching in the educational process (mother tongue lessons).

Key words: education, pedagogy, method, educational method, technology, interactive, problematic, modular, trial lesson, audiovisual, informational means.

Педагогик жараённинг эскириб колган технологиясини янгисига алмаштириш, замонавий мактабга давр талаблари асосида ёндашиш, дарсга эса янгича усулларнинг лойихдсини куллаш асосий вазифа булиб колди. Она тили дарсларида укитишнинг интерфаол усулларини куллаш х,озирги куннинг долзарб масалаларидан биридир. Она

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

тили дарсларига интерфаол усулларни татбик этиш зарурияти педагогик технологиянинг мазмуни хамда анъанавий таълим мохиятини урганиш, тахлил этиш асосида юзага келади. Маълумки, анъанавий таълим мазмуниниг асоси шундан иборатки, педагог бу жараёндаги авторитар мавкеи, таълим жараёни укувчиларнинг суст фаолияти асосига курилган булиб, дарс учун ажратилган вактнинг асосий кисми педагоглар томонидан мухим назарий маълумотларни баён этишга сарфланар, укувчиларнинг фаоллигини таъминлашга зарурият сезилмаслигини ифода этарди.

Утган асрнинг урталарида аудиовизуал воситаларнинг яратилиши хамда улар хизматидан фойдаланиш «таълим технологияси»нинг йуналишини белгилаб берувчи омилдир дея бахоланди. Ушбу боскичда асосий эътибор техник воситалардан самарали фойдаланиш хисобига амалга оширилиши, уларнинг имкониятларини кенгайтириш, ахборот сигимини ва уларни узатишни такомиллаштириш ва индивидуал таълимни йулга куйиш каби масалаларнинг ижобий хал этилишига каратилди.

Утган асрнинг 60-йилларида таълим фаолиятини аввалдан пухта ишлаб чикилган дастур гояларига мувофик ташкил этиш ташаббуси кутарилди. Дастурлаштирилган таълим укувчи муайян билимларни кисмларга булиб хал этилиши асосида она тили дарсларини ташкил этишни назарда тутади. Дастурлаштирилган таълим мазмунида унинг максадлари, бахолаш мезонлари она тили дарслари мохиятининг аник тавсифини курсатувчи курсатгичлар эканлигига алохида урин ажратилди.

Бир катор давлатларда бу сохада бой тажриба туплангандир. Педагогик технологиялар мохиятини тулаконли англаш учун мазкур иборанинг лугавий маъносини тушуниб олиш такозо этилади. "Таълим технологияси" иборасининг маъноси - (инглизча "An educational technology") дарсларни юксак майорат билан санъат даражасида ташкил этиш тугрисида маълумот берувчи фан, таълимот демакдир. Айни вактда мазкур тушунчанинг таърифи хдмда унинг мохияти борасида ягона гоя мавжуд эмас. Бу назария мохиятининг ёритилишига нисбатан турли ёндашувлар мавжуд.

Она тили дарсларини янги педагогик технологиялар асосида ташкил этиш мазкур жараённинг назарий-амалий кирраларини тадкик этиш, махсус ишланмалар ёки тавсияномаларнинг яратилишини талаб этади. Ана шу эхтиёждан келиб чиккан холда янги педагогик технология назарияси, унинг мохияти таълим технологияларини укув муассасалари, шу жумладан, она тили дарсларига татбик этиш муаммосининг кай даражада урганилганлигини тадкик этиш максадида мавзуга оид яратилган манбалар мохияти билан танишиб чикдик.

Бир канча вактдан буён ушбу назария ва унинг мохияти юзасидан тадкикотлар олиб бораётган педагог олим В.П.Беспалько «таълим технологияси» тушунчасини «амалиётга татбик килинадиган муайян педагогик тизим лойихаси» дея таърифлаган булса, Н.Ф.Талъзина «фан ва амалиёт оралигида муайян тамойилларни олга сурувчи усулларни ишлаб чикарувчи, уларни изчил куллаш каби масалаларни хал этишга йуналтирилган мустакил фан» эканлигига эътиборни каратади. В.В.Кларин томонидан яратилган «Педагогическая технология в учебном процессе» номли асарда В.П.Беспалько томонидан баён этилган мулохазалар тулдирилиб, педагогик технологияларнинг она тили дарсларига татбик этиш шарт-шароитлари борасидаги карашлар илгари сурилади. В.П. Беспалько ва М.В.Кларинларнинг тадкикотларида «педагогик технология» тушунчасига таъриф берилган.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 уП 30 поуаЬг | 8о1епй818.и2

Б.Блум таълим технологияси мазмунида таълим максадининг аник белгиланиши мухим ахамиятга эга эканлигини таъкидлаган холда укувчилар томонидан узлаштирилган назарий билимларни аниклаш максадида тест топширикларини ишлаб чикиш жараёнида максадни ойдинлаштиришга хизмат килувчи таксономияни ишлаб чикади. Таксономия муайян объектларни уларнинг узаро табиий богланишлари асосида таснифлаш ва тизимлашдир. Сунгги йилларда юртимиз олимлари томонидан хам таълим технологияси назариясига оид бир хатор макола, рисола ва кулланмалар яратилди. М.О. Очилов мазкур иборани «Педагогик технология - тизимли, технологик ёндашувлар асосида таълим шаклларини кулайлаштириш, натижасини кафолатлаш ва объектив бахолаш учун инсон салохияти хамда техник воситаларнинг узаро таъсирини инобатга олиб, таълим максадларини ойдинлаштириб, укитиш ва билим узлаштириш жараёнларида кулланадиган усул ва усуллар мажмуидир» дея шархласа , Н.Саидахмедов куйидагича: "Педагогик технология бу укитувчи (тарбиячи) томонидан укитиш (тарбия) воситалари ёрдамида укувчиларга таъсир курсатиш ва бу фаолият махсули сифатида уларда олдиндан белгилаб олинган шахс сифатларини шакллантириш жараёни", - деган таърифни беради.

У.Толипов ва М.Усмонбоевалар эса «педагогик технология» тушунчанинг мохиятини куйидагича ифодалайдилар: «педагогик технология - бу муайян лойиха асосида ташкил этиладиган, аник максадга йуналтирилган хамда ушбу максаднинг натижаланишини кафолатловчи педагогик фаолият жараёнининг мазмунидир»

У.Толипов ва М.Усмонбоевалар томонидан яратилган асарда педагогик технологиянинг назарий асосларини амалий педагогик фаолиятга татбик этиш масаласи урганилган.Шунингдек, хусусий фанларни укитиш жараёнига педагогик технологияларни татбик этишнинг амалий асосларини очиб беришга харакат килинган.Файласуф олимлар Б.Зиёмухаммедов ва Ш.Абдуллаевалар томонидан яратилган «Янги педагогик технология: назария ва амалиёт» номли асарда «Маънавият асослари» дарсларини технологик ёндашув асосида ташкил этиш масалалари очиб берилган булиб, бу борадаги бир катор ишланмалар китобхонларнинг эътиборига хавола этилган. Маълумки, инсон ва жамиятининг харакатлантирувчи кучи бу - инсон тафаккуридир. Тафаккур бу акл - идрок ва дунёвий билимлар мажмуасидир.

Замонавий билимлар таълим жараёнида бунёд этилади. Шунга кура мамлакатимизда таълимга алохида эътибор берилган холда, уни янги педагогик тизимга утказиш бугунги давримизнинг бош вазифалардан бирига айландики, бу узлуксиз таълимни йулга куйишни хам илмий асоси булиб хизмат килади.

Маълумки, хар бир мамлакат ва жамият узининг таълим - тарбия тизимига ва укитиш технологиясига эга булади. Лекин бу технологияда албатта жахон ва умуминсоний таълим - тарбия система - тизимидан ва укитиш технологиясидан ижодий фойдаланилади ва ундан бахраманд булинади.

Шулар аосида мактаб укув фанлари узининг укитиш системасини янги педагогик технологиялар асосида укитишга алохида эътибор берилмокда.

Жумладан, укув предметини янги педагогик технологияда укитишга утилмокдаки, бунинг учун она тили укув предмети дарслари буйича дидактик материаллар, кургазмалар, методик адабиётларни тайёрлаш ва ишлаб чикариш зарурлиги бугунги кунимиздаги мухим вазифа булиб колмокда.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 уП 30 поуаЬг | 8о1епй818.и2

Маълумки, таълим - тарбия сохдсида педагогик технология анча мураккаб масала булиб, ундан тасвирий санъатини укитишда фойдаланиш х,ам узига хос муаммоларни келтириб чикаради.

Она тили дарсларини укитишда х,ам педагогик технологияни "дарс технологияси", "укитиш технологияси" ва "таълим технологияси" каби куринишларидан фойдаланишади.

1."Дарс технологияси" - бу 45 дакикали дарс жараёнини ташкил этилишининг умумий педагогик тингловчиларга (дидактик ва методик) жавоб беришни кафолатлайдиган педагогик жараёндир. Яъни она тили фанининг синф - дарс системаси булиб, у: Янги билим бериш, берилган билим - малакаларни мустахкамлаш, аралаш дарс, билим - малакаларни текшириш ва назорат килиш дарслари кабилар. Уларнинг х,ар бири узига хос технологияларда фаолият юритади.

2."Укитиш технологияси" - она тили дарсларини укитиш ва улар асосида назарий ва амалий сохдларидан билим - малакаларни узлаштириш йули, коидалари ва услублари мажмуаси жараёнидир.

Бу технология маълум бир укув предметини укитиш ва узлаштириш йули, дидактикаси ва хусусий методикаси жараёнини ифода этади. Шунга кура уктиш технологияси она тили дарс машгулотларининг тури буйича узагариб х,ам туради. Чунки она тили дарс машгулотларини укитиш дидактикаси ва услублари машгулотлардаги максад ва вазифаларнинг узагариб туриши билан унинг укитиш технологияси х,ам узгариб туради.

3. "Маълумот технологияси" - бу укувчиларга маълумот бериш мазмунида ифодаланиб, у укувчиларга она тили укув фанидан билим - малака бериш жараёнида укитувчи билан укувчи уртасида илмий мулокот, муносабат, ижодий хдмкорлик жараёнлари мазмунида ифодаланади.

Яъни, бериладиган билим ва малакаларни укувчиларга етказа олишни кафолатлай оладиган таълим-тарбия воситалари, укитиш дидактикаси, методикаси ва услублари мажмуасида ифодаланади.

Чунки, дарс жараёнида она тили укитувчиси укувчиларга буладиган дарс мазмуни буйича ва дарсда бажариладиган амалий ишлар буйича вазифалар ва уларни бажариш йулларининг энг осон, энг киска ва илмий асосдаги йуллари буйича маълумотлар беради.

Юкоридагилар шуни курсатадики, фанни укитишда педагогик технологиянинг юкоридаги х,ар уччала куришидан х,ам фойдаланса булади.

Педагогик технологияни яхши тушуниб олган она тили фани укитувчиси х,ар кандай ^олатда х,ам дарс самарадорлигини оширишга эришади.

Чунки, педагогик технологияни жуда куплаб принциплари борки, улардан дарснинг максад ва вазифасига кура фойдаланиши мумкин.

Бундай укитишнинг анъанавий таълимдан фарки шундаки, анъанавий укитиш технологияси асосан «укитувчи-укувчи» тарзида умумий характерда булиб, унда укувчи таълим жараёнининг объекти, яъни пассив шахс сифатида каралади. Педагогик технологияда «Укитувчи - таълим - укувчи» тизимига асосланади ва унда укувчи субъектга яъни, таълим жараёнининг фаол иштирокчисига айланади. Бунда укувчига узи изланишга, узи мушохдда юритишга шароит яратувчи ташкилотчига ва уни назорат этувчи бошкарувчига айланади.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Х,озирги даврда педагогик технологиянинг. Муаммоли - модулли уктиши шахсга йуналтирилган таълим, таълимни жадаллаштириш, максадли укитиш, табакалаштириб укитиш каби турлари ишлаб чикилганки, укитувчини узи фаннинг укитиш мазмунига мос келишига кура танлайди ва ундан фойдаланади.

Шу нарсани хулоса урнида айтишимиз мумкинки, дарс кайси фандан булишидан катъий назар, илмий ёндашсак, машгулотларимизда замонавий педагогик технологиялардан, ноаънавий дарс утиш усулларидан ижодий фойдалансак, биз уз олдимизга куйган максадимизга тезрок етамиз. Зеро,буларсиз укувчилар мехрини ва кизикишини козониш мумкун эмас.

Юкорида санаб утилган машгулот методлари укувчида идрок ва хотира, диккат -эътибор ва тафаккур, тасаввур ва мантикни бирлаштириши керак. Билимлар, куникма ва малакаларни узлаштиришда укувчининг фаоллиги, кизикиши, ижодий мустакиллигини оширишга каратилган замонавий педагогик технологиялар - машгулотларни утишнинг макбул шакллари ва имкониятлари ана шунга куп жихатдан йул очади.

REFERENCES

1. Эрназарова, М., &Жабборова, Э. (2022). Педагогические технологии на уроках русского языка. Общество и инновации, 3(4/S), 251-256.

2. Эрназарова, М. (2022). Взаимоотношения родителей с растущим человеком. Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar, 1(1), 503-506.

3.Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълимда замонавий технологиялар // Ж. Педагогик таълим. - Тошкент, 2005.

4. Зиёмухаммедов Б. Янги педагогик технология: назария ва амалиёт. -Тошкент, Chinoz ENK, 2002.

5. Толипов У., М.Усмонбоева. Педагогик технология асослари. «Мактаб ва хаёт» журналига илова. - Тошкент,УзПФИТИ, 2003.

6. Ibragimov X. TURA SULAYMON 'S MASTERY OF THE ARTISTIC USE OF SYNONYMS //Архив Научных Публикаций JSPI. - 2020.

7. Ibragimov X. FEATURES OF PEOPLE'S LANGUAGE AND LITERARY LANGUAGE //Архив Научных Публикаций JSPI. - 2020.

8. Ibragimov X. THE PEOPLE IN THE POETIC RISE OF TORA SOLOMON'S WORK THE PLACE OF PROVERBS //Архив Научных Публикаций JSPI. - 2020.

9. Ibragimov, X. (2022). Dars mashgulotlarining samaradorligini oshirishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish. Zamonaviy Innovatsion Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari Va Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va Istiqbollar, 1(1), 551-554. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5258

10. Hamdamovich I. K. TURA SULAYMON'S SKILLS OF USING ANTONYMS //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PHILOLOGICAL SCIENCES (2767-3758). - 2022. - Т. 3. - №. 03. - С. 71-75.

11. Ibragimov X. Tura Sulaymon ijodining poetik yuksalishi //Архив Научных Публикаций JSPI. - 2020.

12. ibragimov, xayrulla. (2021). ТУРА СУЛАЙМОН ШЕЪРИЯТИДА МЕТАФОРАНИНГ . FILOLOGIYA UFQLARI JURNALI, 4(4). извлечено от https://hp.jdpu.uz/index.php/hp/article/view/2052

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.