Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ ШАРОИТИДА МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ ШАРОИТИДА МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
44
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Тизим / кластер / ташкилот / бозор / механизм / эҳтиёж / ресурс / технология / маълумот / алоқа

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Каримов Равшанбек Ризоматович

Бугунги кунда таълим кластери шароитида мактаб ўқувчиларини ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикасини илмий асослаш, умумий ўрта таълим мазмунига мос ижодий таълим методикасини жорий этиш ва ўқув материалларини такомиллаштириш зарурияти мавжуд. Мақолада таълим кластерининг қуйидаги афзалликлари, ақлий фаолият босқичлари ҳамда илмий адабиётларда “ижодкорлик” атамасининг таҳлили ёритиб берилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ ШАРОИТИДА МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ ШАРОИТИДА МАКТАБ УКУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Каримов Равшанбек Ризоматович

Чирчик давлат педагогика университети мустакил изланувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7994177

Аннотация. Бугунги кунда таълим кластери шароитида мактаб уцувчиларини ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикасини илмий асослаш, умумий урта таълим мазмунига мос ижодий таълим методикасини жорий этиш ва уцув материалларини такомиллаштириш зарурияти мавжуд. Мацолада таълим кластерининг цуйидаги афзалликлари, ацлий фаолият босцичлари %амда илмий адабиётларда "ижодкорлик" атамасининг та^лили ёритиб берилади.

Калит сузлар: Тизим, кластер, ташкилот, бозор, механизм, э^тиёж, ресурс, технология, маълумот, алоца.

Кириш

Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясига мувофик "Узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мех,нат бозорининг замонавий эх,тиёжларига мувофик юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш" бугунги кунда мух,им вазифалар х,исобланади. Жумладан, таълим кластери шароитида мактаб укувчиларини ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикасини такомиллаштириш алох,ида ахдмият касб этади.

Шахсни шаклланишининг бутун даврини камраб олувчи таълим кластерларини ривожлантириш ташкилий иктисодий таъсир этиш тамойиллари, таълим хизматлари бозорини бошкариш методлари ва замонавий ёндашувлар, ресурсларнинг узаро таъсири, барча таълим жараёни иштирокчиларининг жамоавий кизикишлари ва хдмкорлигини аник;лашни амалга ошириш имконини берувчи таълим сохдсини ташки бозор шароитларига мослаштиришнинг долзарб йуналишларидан бири х,исобланади. Жах,он иктисодиётида кластерлар пайдо булишининг энг мух,им сабаби саноатдаги технологик узгаришлар куламининг чекланиши ва ракобатнинг кучайиши х,исобланади.

Бугунги кунда таълим кластери шароитида мактаб укувчиларини ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикасини илмий асослаш, умумий урта таълим мазмунига мос ижодий таълим методикасини жорий этиш ва укув материалларини такомиллаштириш зарурияти мавжуд.

Мавзуга оид адабиётлар тахлили

Укувчиларнинг ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикаси мавзусида М.Махмутов [2], И.А.Зимняя [3], В.В.Краевский [4] каби хорижий мамлакатлар олимлари томонидан куплаб тадкикотлар олиб борилган.

Жумладан, Е.И.Соколова таълим кластерини укув вазифаларини х,ал килиш жараёнида корхона томонидан илмий марказ, инновацион таълим ва иктисодий жихдтдан муваффакиятли булган илмий-тадкикот, укув, ташкилий- педагогик фаолиятни юкори даражада амалга ошириш тизими сифатида тушунади [5].

Э.Р.Скорнякова таълим кластерининг куйидаги афзалликларини курсатади:

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

1. Таълим муассасаси учун янада тартибли тизим (кластер)га бирлашиш усиш нуктаси булиб, улар унга бошка ташкилотлар кушила бошлайдилар.

2. Кластерни шакллантиришнинг асосий дакикаси ташкилотлар, кластер аъзоларининг якин хамкорлигининг "фойдали" бозор механизми хисобланади.

3. Кластерни шакллантириш жараёни шериклар уртасидаги эхтиёжлар, ресурслар ва технологиялар буйича маълумотлар алмашинувига асосланади. Кластернинг барча аъзолари учун эркин маълумот алмашинуви ва турли каналларга янгиликларни тез таркатиш имконияти мавжуд.

4. Илмий-тадкикот ташкилотлари билан кластернинг алокаларига асосланган хилма-хиллик ва инновациялар кластер ривожланишини белгиловчи мухим омиллар хисобланади.

5. Турли сохалардаги хамкорлар (кластер ичидаги) бирлашмаларнинг ички ресурслардан самарали фойдаланиш кобилияти мухим ахамиятга эга.

6. Кластер таълим тизимига сармоя жалб этишда ижобий рол уйнайди [5].

Укувчиларнинг билим ва куникмаларни узлаштиришиб бориши давомида

уларнинг ижодий компетенциялари мазмуни хам узгара боради: укувчи хал килиши лозим буладиган ижодий масалаларни укитувчи томонидан белгиланиши аста-секин камаяди, укувчининг дарс давомида вужудга келадиган техник ечимларни бахолаш ва кабул килишдаги мустакиллиги ортади.

Тадкикот методологияси

Академик, психолог ва файласуф Д.Б.Богоявленская уз тадкикотида ижодий компетенцияларни фаоллаштириш учун ижодий "энергия"нинг асосий таркибий кисмини киритади, бу мухим тупланиш сифати билан позитивизмни ифодалайди. Энергиянинг мухим хусусиятлари ижодкорлик кобилиятига янгича караш имконини беради. Олим тафаккурни уз-узини ижодий ривожлантиришга тайёрликни шакллантиришнинг етакчи элементларидан бири деб хисоблайди ва ижодий фикрлашни психолог нуктаи назаридан батафсил тахлил килади. Шу нуктаи назардан, Д.Б.Богоявленская аклий фаолиятни уч боскичга булиб куриб чикади:

1. Репродуктив - одам ташки кузгатувчи омиллар босими остида харакатларни амалга оширганда. Бу боскич шахснинг ижтимоий даражасини тавсифлайди. Баъзи одамлар бажарилган харакатлардан коникиш хис киладилар, бошкалари факат кизикиш курсатади ва монотонлик билан аклий фаолият пасаяди, вакт утиши билан кизикиш йуколади.

2. Эмпирик - шахс ташки омиллар-мотиваторлар босимини бошдан кечирмасдан, ички шахсий мотивларга мувофик хдракатларни амалга оширади. Тажрибали одам уз фаолиятини тахлил килади, уни даражаларга ажратади ва ташки дунёдан мавжуд ва пайдо булган муаммоларни хал килиш учун энг яхши воситаларни танлайди. Инсон бундай фаолиятдан завкланади ва натижада ижодий янгиликка эга булиши мумкин.

3. Ижодий - эмпирик даража билан узаро богланган холда, шахс факат битта, аник муаммони хал килиш йулларини тулик ва чукур урганиш оркали юзага келаётган муаммоларни узи хал килишга харакат килади. Бундай холда, муваффакиятли натижага эришиш учун ижодий максад ва вазифалар намоён булади. Шу билан бирга, шахснинг ички потенциали очилади, шахсий ресурслар фаоллашади ва шахсни харакатларни давом эттириш ва амалга оширишга ундайди. Д.Б.Богоявленскаянинг сузларига кура, фаолият

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

шахснинг узи фаоллиги туфайли пайдо булади ва ривожланади ва олим бу бутун жараённи ижодкорлик сифатида тавсифлайди [7, 8]. Тадкикот натижалари

Илмий адабиётлар тахлили "ижодкорлик" атамасини тушунишдаги урни ва тушунчасининг йуналишини аниклаш имконини берди (1 -жадвал).

1-жадвал

"Ижодкорлик" тушунчасининг тахлили

Муаллиф Таъриф

А.Г.Виноградов Уз билимлари ва фаолиятини ташкил этишни янгича индивидуаллаштириш

Буюк рус энциклопедияси Ижодкорлик фаолияти хеч качон сифат жихатидан янги нарсаларни яратмайдиган, аввал булмаган жараён

В.И.Андреев ^арама-каршиликни хал килишга (ижодий муаммони ечишга) каратилган инсон фаолияти турларидан бири, унинг учун объектив (ижтимоий, моддий) ва субъектив шахсий шароитлар (билим, куникма, ижодий кобилиятлар) керак булади, унинг натижаси янгилик ва узига хослик, шахсий ва ижтимоий ахамият, шунингдек тараккиёт хисобланади

В.И.Загвязинский Асосан билган нарсаларни узгартириш асосида янги нарсаларни яратиш: янги натижа ёки урганишнинг узига хос методлари ва усуллари. Янгилик ва узгариш ижодкорликнинг энг мухим хусусиятларидир

В.С.Соловьев Режаларни амалга ошириш сохаси

В.М.Бехтерев Ижодий муаммони хал килиш оркали ижодкорлик жараёнида рефлектор ривожланиш

^искача педагогик лугат Фаолият, инсон ривожланиши чексиздир. Айнан ижодкорлик унга узини фаоллаштириш имкониятини беради.

Ж.А.Плускер, Р.А.Бегхетто, Шахс ёки гурух ижтимоий контекст билан белгиланадиган янги ва фойдали махсулот хисобланадиган кобилиятлар, жараёнлар ва мухитнинг узаро таъсири

ГДов

Укувчиларнинг ижодий компетенцияларини ривожлантиришнинг роли бугунги

кунда тобора ортиб бормокда ва шунга мос равишда илмий адабиётларни тахлил килиш асосида ижодий компетенцияларни ривожлантиришда куйидаги таркибий кисмларини ажратиб курсатамиз:

1. Уз-узини билиш, узини изчил билиш, рефлексия, уз узини тахлил килиш.

2. Уз-узини тадкик килиш, уз ички дунёсини, ички ва ташки дунё уртасидаги диалектик муносабатни урганиш.

3. Узини шахс сифатида англаш, мехнат ва илмий-тадкикот фаолияти.

4. Такомиллаштириш ва уз-узини такомиллаштириш, ички дунёни тухтовсиз яхшилаш, хаёт давомида урганиш.

5. Атрофдаги вокеликни англаш, мулохаза юритиш, доимий аклий фаолият.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

6. Ракамли дунёда сафарбарлик, шахсиятни узгартириш, шахснинг индивидуал хусусиятлари ва таълим мухитининг салохияти, инсоннинг тупланган энергияси, интерактивлик ва хаётнинг айланиши.

7. Уз-узидан харакат килиш, харакатчанлик, мухокама килиш

8. Виждон, хис-туйгуларни уйлаш иродаси, кизикувчанлик, аклнинг мослашувчанлиги, мустакил фикрлаш санъати, маънавий-ахлокий ривожланиш, сезги ва интуитив фикрлаш.

9. Ижодий муаммоларни хал килиш учун билимларнинг мавжудлиги, ижодий фикрлашни ёритиб берувчи методлардан фойдаланиш, таълим маконининг имкониятлари.

10. Узгаришларга интилиш, билимга булган эхтиёжни англаш, ижодий имкониятларни намоён килиш санъати.

11. ^арама-каршиликларни тузатиш, хал килиш, муаммоларни хал килиш кобилияти.

12. Шахс харакатлари ва ижодий характер уртасидаги богликлик.

13. Генетик фон.

14. Ижодий фаолиятда жисмоний ва назарий воситалардан фойдаланиш, гоялар оркали инновацион махсулот ишлаб чикариш.

15. Бошкарув карорларини кабул килиш, режалаштириш, ижодий фаолият.

Хулоса ва таклифлар

Укувчиларини ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикаси уз-узини илгари суриш, психодинамик кучлар, рефлексия ва уз узини тахлил килиш, уз-узини урганиш ва уз-узини ташкил килиш каби таркибий кисмларни камраб олади. У бир неча боскичлардан иборат:

1. Фаолиятга киришиш, яъни фаолиятнинг бошланиши ва кизиктирган предметни танлаш. Шахс уз олдига максад куядиган субъектга айланади. У кайси йуналишда уз -узини ривожлантириши, билим, куникма ва малакаларини такомиллаштириши кераклигини узи танлайди, бунда унга мотивациянинг мавжудлиги ёрдам беради.

2. Уз-узини ривожлантириш жараёнини амалга ошириш, яъни шахс танланган мавзуга эътибор каратиши ва уз-узини урганиши, уз-узини илгари суриши йуналишидаги фаолиятни амалга оширади.

3. Уз-узини ривожлантириш буйича амалга оширилган фаолиятни акс эттириш, бахолаш ва тахлил килиш.

Таълим кластери шароитида мактаб укувчиларини ижодий компетенцияларини ривожлантириш методикасини такомиллаштириш укитувчи касбий фаолиятининг ажралмас кисмидир. Укитувчи укувчи билан биргаликда ва мустакил равишда ижодий фаолиятни динамик равишда амалга оширишга интилиши керак. Шу нуктаи назардан, уз-узини ижодий ривожлантиришга тайёрликни шакллантириш хам жуда долзарб хисобланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида»ги Фармони.// Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари туплами. -Т., 2017. -Б.39.

2. Махмутов М.И. Проблемное обучение. М.5 1975.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

3. Зимняя И. А. Ключевая компетенция - новая парадигма результата образования // Высшее образование сегодня. 2003. № 5

4. Краевский В.В. О культурологическом и компетентностном подходах к формированию содержания образования / Доклады 4-й Всероссийской дистанционной августовской педагогической конференции «Обновление российской школы» (26 августа - 10 сентября 2002 г.). http://www.eidos. ru/conf/

5. Соколова Евгения Ивановна Термин «Образовательный кластер» в понятийном поле современной педагогики ж Непрерывное образование :ХХ1 век выпуск 2(6) 2014 электронный ежеквартальный журнал Петрозаводский государственный университет с. 1 -10.

6. Скорнякова Э.Р. Управление современной школой на примере создания образовательного кластера. URL: Link.

7. Богоявленская Д.Б. Проблемы диагностики креативности // Журнал практического психолога. - 2007. - №33. - С. 133-148.

8. Богоявленская Д. Б. Психология творческих способностей. - М: Академия, 2002. - 320 с.

9. Ibragimov, X., and Abdullayeva Sh. "Pedagogika nazariyasi (darslik)." T.: Fan va texnologiya 288 (2008).

10. Ибраимов Х. И. Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога //Наука, образование и культура. - 2018. - №. 3 (27). - С. 44-46.

11. Ibragimovich X. I. O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. - 2021. - С. 209-214.

12. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system." International journal of discourse on innovation, integration and education 1 (2020): 6-15.

13. Maxmutovna T. X. INFLUENCE OF MASS CULTURE ON THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE SPIRITUAL AND MORAL IMAGE OF THE YOUNG GENERATION //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. - 2019. - Т. 7. - №. 12.

14. Mahmutovna T. X. Ways to Form Immunity of Protection from" Public Culture" in Adolescent Students //Kresna Social Science and Humanities Research. - 2022. - Т. 3. - С. 115-117.

15. Makhmutovna T. K., Ibragimovna T. I. Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2020. - Т. 9. - №. 6. - С. 165-171.

16. Abdullaeva, B. S., Sobirova, M. A., Abduganiev, O. T., & Abdullaev, D. N. (2020). The specifics of modern legal education and upbringing of schoolchildrenin the countries of the post-soviet world. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2706-2714.

17. Oglu, Abduganiev Ozod Tursunboy. "Pedagogical Conditions And Mechanisms Of Development Of Social Active Civil Competence In Students." Turkish Journal of Computer and Mathematics Education 12, no. 7 (2021): 433-442.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

18. Abduganiyev, O. T. (2022, December). FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF SOCIALLY ACTIVE CITIZENSHIP COMPETENCE IN STUDENTS. In E Conference Zone (pp. 10-13).

19. Abduganiev O. Developing Student Civil Competency //Eastern European Scientific Journal. - 2019. - №. 1.

20. Махмудов А. Х., Джураев Р. Х., Ахунжонов А. Т. Дидактический потенциал шахматной игры //Наука и образование сегодня. - 2020. - №. 6-2 (53). - С. 70-71.

21. Махмудов А. Х. ИНТЕНСИФИКАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА «ШАХМАТЫ» ЧЕРЕЗ РЕШЕНИЯ ШАХМАТНЫХ ЗАДАЧ: 10.53885/ед. 2022.49. 38.098 Махмудов Абдулхалим Хамидович, д. 2 п. н, зам. директора Узбекского научно-исследовательского института педагогических наук им. Кары Ниязи, abdu-hm@ yandex. ru //Научно-практическая конференция. - 2022. - С. 766-768.

22. Джураев Р. Х., Махмудов А. Х., Фефелов В. С. Методология формирования учебно-творческого плана для компетентностной подготовки магистров //Педагогические науки. - 2012. - №. 1. - С. 84-90.

23. Махмудов А. Х., Абдурахмонов З. Б. Таълимда замонавий ракамли технологияларидан фойдаланишнинг ютуклари ва муаммолари //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. CSPI conference 3. - С. 97-99.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.