Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРДА ФИЗИКАГА ОИД АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ'

ТАЛАБАЛАРДА ФИЗИКАГА ОИД АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Физика»

21
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
билим / кўникма / малака / узлуксиз таълим / стратегик / педагогик технология / инфратузилма / моддий-техник / шакл / усул / дидактик принцип / абстракциялаш / яхлит тафаккур / индуктив / дедуктив / мустақил ишлаш ва б.қ.лар. / знания / умения / компетентность / непрерывное образование / стратегический / педагогическая технология / инфраструктура / материально-техническая / форма / метод / дидактический принцип / абстракция / целостное мышление / индуктивная / дедуктивная / самостоятельная работа и др.

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Ихтиёр Ёқубович Эшматов, Абдурахман Паттахович Ахмедов, Ёкубов Бехрузбек Ихтиёр Угли

Ушбу мақолада таълим муассасаларида талабаларнинг физика фанига оид асосий тушунчаларини ривожлантириш муаммолари ва уларни бартараф этиш йўлидаги вазифалар, уларни ривожлантиришнинг замонавий метод ва методик усуллари, воситалари, талабаларнинг физикани ўзлаштиришга тайёргарлиги кабилар ҳақида сўз юритилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье излагается проблемы формирования у студентов основных понятий физики в образовательных учреждениях и задачах их преодоления, современных методах и их освоения, средствах, готовности студентов к усвоению физики

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРДА ФИЗИКАГА ОИД АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ»

ТАЛАБАЛАРДА ФИЗИКАГА ОИД АСОСИИ ТУШУНЧАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ

Иуллари

Ихтиёр Ёкубович Эшматов

Астрахан Давлат техника университетининг Тошкент вилояти филиали катта

укитувчиси

Абдурахман Паттахович Ахмедов

Тошкент Давлат транспорт университети доценти

Ёкубов Бехрузбек Ихтиёр угли

Тошкент Давлат транспорт университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада таълим муассасаларида талабаларнинг физика фанига оид асосий тушунчаларини ривожлантириш муаммолари ва уларни бартараф этиш йулидаги вазифалар, уларни ривожлантиришнинг замонавий метод ва методик усуллари, воситалари, талабаларнинг физикани узлаштиришга тайёргарлиги кабилар хдкида суз юритилади.

Калит сузлар: билим, куникма, малака, узлуксиз таълим, стратегик, педагогик технология, инфратузилма, моддий-техник, шакл, усул, дидактик принцип, абстракциялаш, яхлит тафаккур, индуктив, дедуктив, мустакил ишлаш ва б.к.лар.

АННОТАЦИЯ

В данной статье излагается проблемы формирования у студентов основных понятий физики в образовательных учреждениях и задачах их преодоления, современных методах и их освоения, средствах, готовности студентов к усвоению физики.

Ключевые слова: знания, умения, компетентность, непрерывное образование, стратегический, педагогическая

May 6, 2023

71

технология, инфраструктура, материально-техническая, форма, метод, дидактический принцип, абстракция, целостное мышление, индуктивная, дедуктивная, самостоятельная работа и др.

ABSTRACT

This article talks about the problems of developing students' basic concepts of physics in educational institutions and the tasks to overcome them, modern methods and methods of their development, tools, and students' readiness to master physics.

Keywords: knowledge, skills, competence, continuous education, strategic, pedagogical technology, infrastructure, material and technical, form, method, didactic principle, abstraction, integrated thinking, inductive, deductive, independent work, etc.

Олий таълим сохаси узлуксиз таълим тизимининг асосий бугини хисобланиб, у хар томонлама соглом ва баркамол шахсни тарбиялашда гоят мухим ахамият касб этади. Мустакиллик йилларида республикада таълим-тарбия тизими ва баркамол авлодни тарбиялаш давлат сиёсатининг асосий устувор йуналишлари даражасига кутарилди, стратегик вазифалар белгилаб берилди, таълим-тарбия сифатини оширишга алохида эътибор каратилди. Президентимизнинг бу сохадаги фармон ва карорлари, мазкур жараён учун сарзамин булди, уларнинг ижросини таъминлаш максадида чора-тадбирлар режаси ишлаб чикилди.

Олий таълим сохасини такомиллаштириш буйича хорижий инвестицияларни кенг жалб килиш вазифаси куйилди. Хорижий мамлакатлар ва халкаро ташкилотлар билан якин алокалар таълим тизимини янада ривожлантиришга хизмат килмокда. Хусусан, ЮНИСЕФ билан хамкорликда таълим тизимини такомиллаштириш, сохага илгор услублар ва замонавий ахборот технологияларини жорий этиш борасида куплаб лойихалар амалга оширилмокда.

Олий таълим муассасаларининг максад ва вазифалари замонавий талаблардан келиб чиккан холда кайта куриб чикилганлиги диккатга сазовордир. Олий таълим беришнинг сифатини ошириш ва талабаларни сифатли тайёрлашнинг мукобил шаклларини жорий этиш оркали таълим-тарбия жараёни янада такомиллаштирилади. Таълимга оид карорларда курсатилган вазифалар ижросини

May 6, 2023

72

таъминлаш оркали олий таълим муассасалари фаолияти янада такомиллашиб, талабаларни сифатли тайёрлаш ишлари самарадорлигининг ошиши таъминланади. Бу эса хар томонлама соглом ва баркамол талабаларини улгайтириш максадига эришишга замин яратади. Уларнинг амалга оширилиши мамлакатда олий таълим тизимини сифат жихатдан янги боскичга кутариш, олий таълим муассасаларининг инфратузилмаси ва моддий-техник жихозланишини тубдан яхшилаш имконини беради.

Хорижий давлатлар илгор тажрибасининг тахлили замонавий олий таълим муассасаларида талабаларни ривожлантириш учун шароитларни яратишга йуналтирилганлиги билан тавсифланиб, уларнинг ижобий ижтимоийлашуви имкониятларини намоён килиш, унинг хар томонлама маънавий-ахлокий ва онгли ривожланиши, тегишли фаолият турлари асосида ташаббускорлиги ва ижодий кобилиятларини ривожлантиришга, мулокот доирасида хамкорлик килиш имкониятларини очишга каратилган. Бу хамкорлик уз навбатида илгор хорижий тажрибани хисобга олган холда талабаларни хар томонлама интеллектуал, ахлокий, эстетик ва жисмоний ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратишга, улар тарбиясининг мукобил шаклларини амалиётга татбик этишга, замонавий инновацион педагогик технологияларни, таълим-тарбиянинг самарали шакллари хамда усулларини жорий этишга, китоб укишга кизикишни уйготувчи укув-методик, дидактик материаллар, бадиий адабиётлар билан олий таълим муассасаларини таъминлашга, тажрибали юкори малакали ва касбий жихатдан пухта тайёрланган педагог кадрларни бу жараёнга жалб килиш ва уларнинг малакасини ошириш кабиларга хизмат килиши лозим.

Олий таълим муассасаларида талабаларни жисмоний, аклий, ижтимоий хиссий жихатдан камол топтириш ва уларнинг соглигини мухофаза килиш, талабаларни эркин фикрлаш, ижодий кобилиятларни ривожлантириш, ахлокий ва маънавий жихатдан баркамол килиб сифатли тайёрлаш, олий таълим муассасалари педагогларининг махорати, билими ва тажрибасига боглик. Бунинг учун улар тинимсиз изланиши ва урганиши лозим.

Талабалар тафаккурини ривожлантириш асосий физикага оид тушунчаларни тизимли устириш оркали амалга ошади. Бунда асосий тушунчалар теварак-атрофдаги ходисаларни кузатиш, таккослаш, солиштириш, уларнинг урни ва вазиятларини аниклаш, каби турларини талабалар ёшига мос холда ривожлантира бориш оркали юзага келади. Бу уз навбатида талабалар

May 6, 2023

73

тафаккурини ривожлантириш билан бир каторда уларнинг мантикий тафаккур килиш малакаларини эгаллашларига замин хозирлайди ва унга имконият яратади.

Шундай экан, олий таълимда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантириш оркали мустакил фикрлай оладиган талабаларни сифатли тайёрлашимиз асосий вазифамиз булмоги даркор. Бу уз навбатида, мазкур таълим муассасаларида талабаларнинг физикага тайёргарлигини кучайтириш, дидактик шароитларни аниклаш, уларга билимли ва юксак педагогик махоратга эга педагогларни жалб этишни хамда уларнинг касбий малакасини мунтазам ошириб боришни талаб этади.

Талабаларнинг асосий физикага оид тушунчаларини ривожлантиришда махаллий ва хорижий илгор тажрибаларни урганган холда энг макбул усуллардан фойдаланиш, методик таъминотни такомиллаштириб бориш, машгулотлар жараёнига замонавий педагогик технологияларни куллаш оркали билим бериш сифатини, талабаларда мустакил фикрлаш куникмаларини ривожлантиришни таъминлаш лозим. Мазкур жараённи янги авлод укув адабиётлари, замонавий жихозлар билан таъминлаш, уларга билимли педагогларни жалб этиш, узлуксиз таълим тизими буйича тажриба алмашиш, билим ва куникмаларини тиклаш, уларни янгилаш, келажакка каратилган мазкур карор ва фармонларда белгиланган вазифаларни ечишга ёрдам беради.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, олий таълим муассасаларида талабаларнинг асосий физикага оид тушунчаларини ривожлантириш восита ва усулларини илмий жихатдан ишлаб чикиш хамда амалиётга жорий этиш асосий вазифалардан бири булиб, машгулот самарадорлигини оширишга хизмат килади. Лекин бу борада хам бартараф этилиши лозим булган муаммолар мавжуд. Жумладан:

- талабаларнинг асосий физикага оид тушунчаларини ривожлантириш доирасидаги муаммоларнинг илмий асосда ишлаб чикилмаганлиги;

- талабалар билимининг давлат таълим стандартлари талаблари даражасида булишини янада такомиллаштириш зарурати;

- асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантириш буйича янги авлод укув адабиётларини яратиш лозимлиги;

- уз мустакил фикрига эга булган, уз кучи ва танлаган йулининг тугрилигига ишонган шахс маънавияти ва унинг илмий дунёкарашини ривожлантириш принципиал ахамиятга

эгалиги;

May 6, 2023

P

- физикани урганишга интеграцион ёндашувнинг машгулот самарадорлигини оширишга хизмат килиши;

- педагоглар учун ушбу сохада зарур методик кулланмалар камлиги сабабли, уларнинг амалий фаолиятларида кийинчиликлар тугдираётганлиги ва бошкалар.

Бизнинг назаримизда муаммоларнинг сабаблари куйидаги холатлар билан изохланади:

- физикада берилган материаллар талабаларни фикрлашга, мустакил фаолият юритишга ундасада, педагоглар бу имкониятдан етарли даражада фойдалана олмаяптилар хамда уларнинг аксарияти физикадан машгулотларни ташкил этишга нисбатан ижодий, технологик ёндашув куникмаларига, педагогик технологиялар, талабаларда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантириш тугрисидаги методик мажмуаларга эга эмаслар.

Кайд этилган холатлар талабаларда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантиришни мажбурият юзасидан узлаштириш куникмасини хосил килади. Билимларнинг мажбурий тарзда узлаштирилиши уларнинг пухта булмаслигига олиб келади. Замонавий ижтимоий-педагогик талаблар эса талабаларнинг илмий дунёкарашга эга булишларини такозо этади. Улар томонидан физикага оид билимларнинг пухта узлаштирилишини кафолатловчи омил бу, уларда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантириш хисобланади.

Мазкур жараёнга янгича ёндашиш педагогика-дидактиканинг илмий принципларини амалга татбик этиш, хозирга кадар физика сохасида йул куйиб келинган хато ва камчиликларнинг асл мохиятини англаб олиш, улардан тегишли хулоса чикариш, бугунги ва келажакдаги вазифаларни тугри белгилаб олишга кумаклашади. Шундагина, талабаларда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантириш олдига куйилган вазифалар мувафаккиятли амалга оширилади. ^озирги замон дидактикаси ва методикасида бу борада замонавий укитиш технологияларидан фойдаланиш муаммоси купинча таълим узвийлигини таъминлашнинг мухим омили сифатида каралмокда.

Юкорида таъкидланган муаммоларни бартараф этиш учун куйидаги вазифаларни амалга ошириш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- талабаларнинг асосий физикага оид тушунчаларини ривожлантиришда замонавий укитиш технологиялар (инновацион, педагогик,

ахборот)дан фойдаланиш масаласининг бугунги ахволини

May 6, 2023

тахлил килиш, улардан фойдаланиш воситасида машгулот самарадорлигига эришиш тамойилларини аниклаш;

- мазкур технологиялардан фойдаланишга каратилган методик шакл ва усулларнинг машгулот самарадорлигини оширишдаги ахамиятини илмий асослаш;

- улардан фойдаланиш асосида талабаларнинг мустакил фикрлаш куникмасини ривожлантирувчи турли методик тавсияларни ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш;

- физика машгулотларини мавзувий режалаштириш ва хар бир мавзу юзасидан талабаларнинг билим, куникма ва малакаларини ривожлантиришга куйиладиган минимал талаблар, физикани янги педагогик технологиялар асосида ургатиш каби илмий-методик тавсияларни ва машгулот ишланмаларини ишлаб чикиш;

- талабаларда физикага оид билимлар узвийлигини шакллантирувчи самарали воситаларни белгилаш;

- физикани узвий боглаб урганиш оркали талабалар онгида миллий ва умуминсоний кадриятлар уйгунлиги ривожлантириш;

- машгулотда мазкур технологиялардан фойдаланишга омил булувчи методик шарт-шароитларни яратиш, улардан фойдаланишнинг педагогик жихатдан максадга мувофик турли шакл, усул, воситаларни амалиётга жорий этиш;

- физикага оид билимларнинг турли манбаларидан олган билимларини умумлаштирган холда куллашни талаб килувчи муаммоли вазиятни яратиш, талабаларнинг физикадан олган билимларига таяниб мушохада юритиш асосида жавоб топишга ундовчи турли муаммоли топширикларни мунтазам куллаш;

- физиканинг узига хос урнини курсатувчи материаллар ва талабаларнинг мустакил фикрлаш кобилиятини ривожлантирувчи методик жихатлари самарадорлигини фаоллаштирувчи хамда Б.Блум саволлари оркали аниклаш.

Билдирилган мулохазалар талабаларда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантиришда куйидаги педагогик вазифаларни ижобий хал этиш максадга мувофик эканлигини англатади:

- талабаларнинг ёш, психологик хусусиятларини урганиш, уларда асосий физикага оид тушунчаларнинг ривожланганлик даражасини

аниклаш хамда бунга имкон берувчи объектив ва субъектив омилларни урганиш;

May 6, 2023

76

p

- физика машгулотларининг ташкил этилишини таъминлашга эътиборни каратиш хамда уларни аник максадга асосланувчи лойиха асосида ташкил этиш;

- бу жараёнда талабаларнинг мустакил фикрлаши, хар бирининг фаоллик курсатишларига эришиш;

- самарали назорат усуллар воситасида талабаларда асосий физикага оид тушунчаларнинг ривожланганлик даражасини урганиб бориш ва тахлил этиш.

Шундай килиб, талабаларда асосий физикага оид тушунчаларни ривожлантиришдаги муаммоларни аниклаш хамда уларни бартараф этиш йулларини излаш, бу борада бу масалага компетенциявий ёндашиш катта ахамиятга эга. Уни амалга оширишнинг воситаларидан бири бу, хар бир талаба шахсий хусусиятларига караб таълим беришдир. У билим ва куникмаларнинг хар бир талаба томонидан онгли, мустахкам узлаштирилишини таъминлашга, унинг билиш кобилиятини ривожлантиришга, билимни мустакил топа билишини ривожлантиришга хамда бу билимни турли амалий масалаларни ечишда ижодий ишлата билишни ургатишга каратилган.

REFERENCES

1. Азизхужаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик махорат.-Тошкент, 2003.-300 б.

2. Абдуллаева, Ш.А., & Арипова, М.Г. (2021). Имитационная модель коллаборативных проектов по русской литературе. Преподаватель XXI век, (21), 188-202.

3. Бабанский Ю.К. Оптимизация учебно-воспитательного процесса. - М., 1982.

4. Беспалько В.И.Педагогика и прогрессивное технологии обучения.- М.: ИРПО. 1996. -С.336.

5. Бордовский Г.А. Извозчиков В.А. Новые технологии обучения: Вопросы терминологии// Педагогика, -М.: 1993. - №5. - С. 120.

6. Рузиева, Д. С. (2019). АКТУАЛЬНОСТЬ ПРОГРАММНЫХ СРЕДСТВ ПО ИЗУЧЕНИЮ РАЗДЕЛА ОПТИКИ. ББК 1 E91, 20, 51.

7. Рузиева, Д. С., Раупова, И. Б., & Мухамадова, А. Б. (2020). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ВИРТУАЛЬНЫХ ЛАБОРАТОРИЙ НА УРОКАХ ФИЗИКИ. ББК 1 А28, 134.

8. Зиёмухаммедов Б., Абдуллаева Ш. Педагогик технология

назария ва амалиёт. -Тошкент: Ибн Сино, 2000.-Б. 126.

May 6, 2023

9. Мавлянов А. ва б.к.лар. "Укув машгулотларини ташкил этишда таълим технологиялари". Укув кулланма. - Тошкент, 2013. - 142 б.

10. Shomurotova, N. (2020). КАСБИЙ ТАЪЛИМ МЕТОДИКАСИ. Архив научных исследований, (22).

11. Turdiqulova N. T. BADIY ADABIYOT DUNYONI O'ZGARTIRADI //ZAMONAVIY TARAQQIYOTDA ILM-FAN VA MADANIYATNING O 'RNI. -2022. - Т. 2. - №. 24. - С. 105-111.

May 6, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

78

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.