Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАР САЛОҲИЯТИНИ ТАШҲИСЛАШДА ОНЛАЙН ТЕСТ ДАСТУРЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТАЛАБАЛАР САЛОҲИЯТИНИ ТАШҲИСЛАШДА ОНЛАЙН ТЕСТ ДАСТУРЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

107
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / дастурий таъминот / адаптив тест / ташҳислаш / рефлексни баҳолаш / тафаккур услуби

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Солиҳа Нарзуллоевна Аллаярова

Рақобатдош мутахассисларни тайёрлашда талабаларнинг қобилият ва илмий салоҳиятини ташҳислаш таълим самарадорлигига таъсир этувчи омиллардан бири эканлиги барчамизга маълум. Шуни эътиборга олган ҳолда, ушбу мақолада олий таълим ўқув жараёнида талабаларнинг янги билимларни ўзлаштириш билан боғлиқ рефлексив ва интеллектуал имкониятларини баҳолашга оид тест методикаси ҳамда дастурий таъминоти мазмуни ёритилди. Олиб борилган изланишлар талабаларнинг ҳиссий ҳамда интеллектуал хусусиятларини ўрганишда адаптив тестлардан фойдаланиш самарали эканлигини тасдиқлади. Тадқиқот натижалари асосида ишлаб чиқилган дастурий маҳсулот контенти мазмуни тавсифланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Relevance of the topic. Diagnosis of students' abilities and scientific potential in the training of competent professionals is one of the factors influencing the effectiveness of education. Taking this into account, this article discusses the content of software test methodology to assess students' reflexive and intellectual abilities related to the acquisition of new knowledge in higher education. The aim of this research is to reveal the importance of diagnostics, in particular, online diagnostic programs in the development of students' professional skills (hard skills) and flexibility (soft skills). Research Methods Due to the doctrinal and hypothetical nature of the research, the content of the scientific sources was analyzed in the preparation of the article, based on the best practices put forward in the studied sources, the methodology of diagnosing ability was tested on the basis of the program. Results and conclusions. The results of the test confirmed the effectiveness of online test programs in determining the abilities and talents of students in higher education. We consider it expedient to improve and widely popularize the content of program products developed on the basis of research results.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАР САЛОҲИЯТИНИ ТАШҲИСЛАШДА ОНЛАЙН ТЕСТ ДАСТУРЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ»

ТАЛАБАЛАР САЛОХ^ИЯТИНИ ТАШ^ИСЛАШДА ОНЛАЙН ТЕСТ ДАСТУРЛАРИНИНГ АХДМИЯТИ

Ракобатдош мутахассисларни тайёрлашда талабаларнинг кобилият ва илмий салохиятини ташхислаш таълим самарадорлигига таъсир этувчи омиллардан бири эканлиги барчамизга маълум. Шуни эътиборга олган холда, ушбу маколада олий таълим укув жараёнида талабаларнинг янги билимларни узлаштириш билан боглик рефлексив ва интеллектуал имкониятларини бахолашга оид тест методикаси хамда дастурий таъминоти мазмуни ёритилди. Олиб борилган изланишлар талабаларнинг хиссий хамда интеллектуал хусусиятларини урганишда адаптив тестлардан фойдаланиш самарали эканлигини тасдиклади. Тадкикот натижалари асосида ишлаб чикилган дастурий махсулот контенти мазмуни тавсифланди.

Калит сузлар: олий таълим, дастурий таъминот, адаптив тест, ташхислаш, рефлексни бахолаш, тафаккур услуби.

Relevance of the topic. Diagnosis of students' abilities and scientific potential in the training of competent professionals is one of the factors influencing the effectiveness of education. Taking this into account, this article discusses the content of software test methodology to assess students' reflexive and intellectual abilities related to the acquisition of new knowledge in higher education.

The aim of this research is to reveal the importance of diagnostics, in particular, online diagnostic programs in the development of students' professional skills (hard skills) and flexibility (soft skills).

Research Methods - Due to the doctrinal and hypothetical nature of the research, the content of the scientific sources was analyzed in the preparation of the article, based on the best practices put forward in the studied sources, the methodology of diagnosing ability was tested on the basis of the

Солила Нарзуллоевна Аллаярова

Тошкент дaвлaт юридик yниверситети доценти s .allayarova@nuu. uz

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

program.

Results and conclusions. The results of the test confirmed

March, 2022

the effectiveness of online test programs in determining the abilities and talents of students in higher education. We consider it expedient to improve and widely popularize the content of program products developed on the basis of research results.

КИРИШ

Таълимда АКТ имкониятларидан кенг фойдаланилаётган хозирги даврда талабалар билимини бахолашнинг энг одилона усулларидан бири бу тест назорати хисобланади [1]. Республикамизда олий укув юртларига кириш имтихонларининг тест шаклида ташкил килиниши бунинг бир исботидир. Таълимда тест асосида назорат килишга куйиладиган асосий талаблар куйидагилардан иборат: - валидлилиги (функция ва мазмуни жихатидан адекватлиги); - аниклиги (хамма учун тушунарлилиги); - соддалиги; - бир хил маънони англатиши (жавобларига кура бахолаш); - ишончлилиги. Шу кабиларни эътиборга олган холда замонавий таълимда талабалар билими ва имкониятларига ташхис куйиш, уларнинг билим ва куникмаларини бахолашда тестлаш усулидан фойдаланиш (айникса, пандемия даврида) самарали натижа беради. Шунга кура биз, баркамол шахсни ривожлантиришда куплаб давлатларнинг таълим тизимида самарали фойдаланилаётган онлайн тестлар ахамияти ва уни куллаш имкониятларини урганишга харакат килдик.

МАТЕРИАЛЛАР ВА МЕТОДЛАР

Сунгги йилларда Гарб давлатларида ва нуфузли ташкилотлар (Microsoft, TOEFEL) адаптивлашган тест турларидан фойдаланиши купайиб бормокда. Психодиганостика фан сифатида пайдо булишидан анча олдин адаптивлашган тестлар пайдо булган эди. Биринчи булиб адаптивлашган тестни Байнетнинг интеллект тести хисобланиб у 1905 йилда [2]. Байнетнинг интеллект тести уша вактда когозли версияси яратилган булиб, компьютерсиз амалга оширилган эди [3]. Хрзирги замонавий адаптивлашган тестларнинг барчаси автоматлаштирилган булиб, компьютер оркали амалга оширилади. Адаптив тест бу тест топширувчисининг берган жавобидан келиб чиккан холда кейинги (навбатдаги) "тушадиган" тест саволининг узгаришидир [4]. Агар талаба тест топшириш вактида осон тестларга жавоб бераётган булса у холда тест олувчи тизим автоматик равишда мураккаб тест саволини беради, агар тест топширувчи мураккаб тест саволига жавоб бера олмаса навбатдаги тест саволи осон куринишдаги тест саволига утади ва хоказо.

March, 2022

1145

Компьютер оркали тестлаш жараёнини ташкиллаштиришнинг узига хос хусусиятлари куйидагиларда намоён булади:

- укувчилар уйида булган холда тест топширикларини бажаришлари мумкин;

- бу холат масофали таълим жараёнида;

- мустакил таълимда ;

- жисмоний нуксонга эга булган укувчиларнинг уйда утирган холда тест топширикларини бажариш имкониятини беради [5].

Когозда чикариладиган тест саволлари учун куп микдорда когознинг харж килинишига олиб келади ва уз навбатида текшириш жараёни узига яраша укитувчидан куп вакт ва энерегия сарф килиниши олиб келади.

Тестларни махсус дастурий таъминот оркали олинишининг куйидаги афзалликлари мавжуд:

- компьютер оркали амалга ошириладиган назорат жавоблари зудлик билан бахоларининг чикиши (зудлик билан бахоланиши);

- бир вактнинг узида бир нечта талабаларни билимини бахолаш имконияти;

- тест саволларининг махфийлигини таъминлаш имконияти ( когозда булган тест саволларини угирлаш имконияти мавжуд);

- тест натижасини автоматик равишда хисоботининг шаклланиши;

- тест саволларига мультимедиа элементларини ишлатиш имконияти (видео роликлар, флейш роликлар, рангли расмлар ва аудио файлларни ишлатиш мумкин) ва бошка.

- тест саволлларини кийинчилик даражаси буйича таксимлаш имконияти

НАТИЖАЛАР

Урганилган манбаларга асосан тадкикотчилик кобилиятини ташхисловчи тест дастурий таъминоти ишлаб чикдик ва ушбу дастур http://tashxis.nuu.uz манзилида фойдаланишга топширилди.

Ушбу тест дастури куйидаги имкониятларга эга:

• тест топширувчиларни руйхатдан утказиш;

• тест топшириш учун белгиланган мавзуни намойиш этиш;

• саволларни тасодифий танлаш;

• хар бир савол учун жавоб вариантларини урин

[5].

алмаштириш;

March, 2022

• бир неча мавзуни уз ичига олган гурухли мавзули тест олиш;

• саволларга оркага кайтмасдан бир марта жавоб бериш;

• саволларга оркага кайтиш оркали бир неча марта жавоб бериш;

• аудио ва видео материалли саволларни намойиш этиш; (wav, mid, mp3; 3gp, dat,avi, mpeg ...)

• тест топширувчилар харакатларини баёнлаштириш;

• натижаларни тест жараёнида экранда курсатиш;

• саволларга жавоб бериш жараёнида керакли изохлар ва тушунтиришлар бериш;

• тест топширувчилар натижаларини умумий базада туплаш;

• саволларга жавоб беришда тасдик сураш;

• сана ва вакт маълумотларини сервердан олиш;

• жавоб бериш жараёнида расмлар, аудио ва видео материалларни укиш;

• экранда тест натижасини билдирувчи индикаторни намойиш килиш;

• ихтиёрий тилли интерфейс (узбек, рус ва инглиз);

• натижаларни баёнлаштириш ва умумий базада жамланиши таъминлаш;

• баённома ва кайдномани матнга чикариш;

• саволларни тахрир килишда экспорт ва импорт килиш, хусусан:

• психологик тестларни тест мажмуасининг узига хослигидан келиб чикиб яратиш имконияти;

• тест топшириш интерфейси фойдаланилаётган курилманинг экрани улчамларидан келиб чикиб уша экранга мослашиши (Adaptive).

Дастурдан узлуксиз таълим тизимининг барча боскичларида куллаш ва фойдаланиш мумкин. У таълим олувчиларнинг тадкикотчилик кобилиятларини аниклаш, илмий фаолият олиб боришга оид малака ва куникмаларини ташхислаш, интеллектуал ва рухий имкониятларини бахолашга мулжалланган. PHP, MySQL, Smarty, HTML5, CSS3, Jquery, MathJax дастурларидан фойдаланилган.

Мухокама. Ишлаб чикилган тест дастурига хозирча тадкикотчилик кобилиятини аниклашга йуналтирилган икки турдаги тест жамланмалари киритилди (1-расм):

March, 2022

© NUU

И Тест v

^ Талабалар q Тестя ар ßfi Натижалар Щ Тест олиш графиги Щ Тест жамланмалари

Ittfl Тест созламалари >

гЬ Структура >

Я Справочниклар >

1-расм. Тест жамланмалари.

1. Рефлексни бахолаш.

2. Тафаккур услубини аниклаш.

"Рефлексия" тести

Рефлексияни бахолаш методикаси шахснинг узини ва атроф-оламдаги вокеа-ходисаларнинг кечиши билан боглик вазиятларни тахлил килиш хусусиятини урганишга мулжалланган.

Методика узини узи бахолаш ва уз тадкикот фаолиятини уз-узини тахлил килиш, идентификациялашни, илмий билишда уз-узини ривожлантириш йулларини бахолашнинг уз ичига олади. Бир жихатдан шахснинг уз фаолиятини тахлил этиш хусусиятларини бахоласа, иккинчи томондан узга инсонлар ва атрофдаги вазиятларни тахлил килиш хусусиятига эгалигини ифодалайди.

Методикадаги рефлексия даражаси шахснинг уч хил холатдаги вазиятни бахолаш имконини беради:

1. аник хаётий вазиятдаги узининг хулк-атвори ва фаолиятини тахлил эта олишини ва карор кабул кила олиш хусусиятини;

2. утмишда юз берган вокеа ходисалар ва амалга оширилган фаолиятнинг тахлил килиш, вокеа-ходисаларнинг содир булиш шарт-шароитлари, сабаблари, унинг самарадорлик курсаткичлари ва хатоларини тахлил килиш кобилиятини;

3. истикболни акс эттирувчи рефлексия, яъни келгуси фаолиятни, хулк-атворни тахлил килиш функциясини; режалаштиришни; натижаларни башорат килиш хусусиятини [7]..

Методиканинг оригинал шакли борасидаги маълумотларга кура, унинг натижаларининг аниклиги ва баркарорлигини акс эттирувчи ишончлилик даражаси психодиагностик талабларга жавоб беради. Методиканинг валидлигини текшириш тадбирлари

March, 2022

1148

хам психометрик мезонларга мувофик таъминланган, деган хулосага эга.

«Тафаккурнинг индивидуаллиги услуби» методикаси

Бу методика шахс тафаккурининг устувор услубини аниклашга, шунингдек, шахснинг муаммо, масаланинг куйиши ва карорлар кабул килиш усулларини бахолашга мулжалланган.

Методика шахснинг янги, оригинал ечимлар топиши, гояларни бирлаштириш, купинча карама-карши гоялар, фикран тажрибалар амалга ошириш кобилиятини; яккол ечимлар топиш учун зарура булган амалий услублар топишини; хулк-атвор тактикасини муваффакиятли топа олишини; фактларни танлаш ва улар билан ишлаш хусусиятини; максадга эришиш учун вазиятларни коррекциялаш хусусиятларини бахолайди. Окибатида синтетик, идеалистик, реалистик, прагматик ва аналитик тафаккур услубларининг хусусиятларининг кайси бири етакчилик килишини аниклайди [6].

Тест жамланмалари Лайкерт шкаласи асосида бахолашга мулжалланган булиб, хар биридан фойдаланиш учун йурикнома такдим этилган. Саволлар бир неча мулохазалардан иборат суровномага жавоб беришга мулжалланган. Рефлексни бахолашда жавоб вариантлари куйидаги тартибда: 1-асло рост эмас; 2-рост эмас; 3-кисман рост эмас; 4-билмайман; 5-кисман рост; 6-рост; 7- тулик рост. Мулохазаларга узок уйламасдан жавоб бериш лозим, бир вактни узида бундай вазиятларда тугри ёки нотугри жавоб булмаслиги келтирилган (2-расм).

Администратор >

J^ Талабалар Q I ее шар ¡1ц| Натижалар |j|=| Тест олиш графиги Щ Тест жамланмалари

Рефлексияни бахолаш 0

^ Мен яхши китобни ук.иб чик,к,андан сунгра доимо у >;зк,да узок уйлайман, уни ким биландир му^окама килишни хох^айман. , ш3 « □/ m

в ™р«т™»= А

ф рост эмас А

ф цисман рост эмас 1

ф билмайман

ф цисман рост //

о рост

Активация Windows

2-расм. Рефлексни ба^олаш саволлари.

Тафаккур услубини бахолаш учун такдим этилган суровнома хар бир бандининг тасдиклари бештадан якунловчи жавоб вариантларига эга. Бунда берилган тасдикларнинг хар бири 5-балли тизим буйича бахоланади. Жумладан, 5- мутлако тулик

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

March, 2022

1149

мос келади; 4-тулик мос келади; 3- мос келади, 2- кисман мос келади; 1-жуда кам мос келади. Бандларни бахолашда уларнинг хар бири бир мартадан иштирок этиши шарт.

• NUU

В Тест V

^ Талабалар q Тестлар ¡¡¡Ü Натижалар Ei=j Тест олиш графи™ Щ Тест жамланмалари

[Щ Тест созламалари )

А Структура >

§ Справочниклар >

3-расм. Тафаккур услубини ташхисловчи

Суров натижаларини гурух ёки индивидуал кесимда (4-расм).

тест

фильтрлаш мумкин

4 Талабалар В Тестлар ¡fijj Натижалар Щ»! Тест олиш графи™ ¡Щ Тест жамланмалари

Ifltl Тест созламалари

rJl Структура

Я Справочниклар

jj^jj Натижалар - Тест синовлари

Ä Бош са^ифа / Факультетлар / Ижтимоий фанлар / Психологая / Амалий психология

# Фан БЛОК саволлар сони Умумий вак,т Балл

1 Рефлексияни бахолаш () 1-Blok 30 30 60

У]ШШ DD

# Фан Блок Саволлар сони Умумий вак,т Балл

1 Тафаккур услуби Q 1-Blok 18 18 18

HÜ Умумий баённома

4-расм. Натижаларнинг куриниши.

Юкорида келтирилганидек, дастур олий таълим муассасалари учун мулжалланган булиб, унда натижаларни бир неча тузилмаларда куриш мумкин (5-расм):

-академик даражалар; -таълим шакли; -курслар; -кабул йили; -худудлар;

March, 2022

1150

Ф гчии

ЩЗ Тест созламапари

{Ь Структура >

5 Справойниклар -

—- Академик даражалар

••• Таълим шакли

■■■ Курслар

»« к;абул йиллари

— Худудлар

™ Шах,ар ва туманлар

••• Мнллатлар

— Жинслар

»•» М акта6лар

■■■ Мактаб тури

т Тест номлари

—- Рейтинг

-миллат;

-жинс ва бошка индикаторлар буйича ажратиб олиш, натижаларни бахолаш ва солиштириш мумкин.

5-расм. Тест натижаларини саралаш структураси.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, тест дастурининг дастлабки синов натижалари олинди ва курсатгичлар урганилиб тахлил килинмокда. Истикболда тадкикотчилик кобилияти юкори деб бахоланган талабалар билан алохида шугулланиш, уларни илмий фаолиятга йуналтириш максад килиб куйилган. Дастурий таъминот оркали талабаларнинг эмоционал ва интеллектуал кобилиятларини ташхисловчи дастурлар урганилди ва шу асосда дастур ишлаб чикилди ва контент тулдириб борилмокда. Барча сохада ракамлаштириш тенденцияси жадал ривожланаётган хозирги кунда талабаларнинг илмий салохиятини ташхислашда тест каби дастурий таъминот махсулотларини укув жараёнига куллаш таълим сифатини оширишга хизмат килади. Шундай экан, олиб борилаётган изланишлар олий таълимда ёшларни илмий фаолиятга кенг жалб килиш, илмий тадкикот фаолиятини самарали йулга куйиш, фан - таълим - ишлаб чикариш интеграциясини таъминлашга узига хос хисса куша олади, деб ишонч билдирамиз.

онлайн

&

REFERENCES

1. Миленко, Н. Н. (2018). Организация и проведение тестирования. Опыт и перспективы онлайн-обучения в России, 35.

2. https://www.verywellmLnd.com/alfred-binet-biography-2795503 Binet_

Simon,1905)

3. Белов С.В. Безопасность жизнедеятельности М.: Высшая школа. 2003.

4. http : //www.test4u.ru/cat.html

5. Хамидов В.С. WONDERSHARE QUIZ CREATOR дастур мухитида электрон тестлар яратиш буйича кулланма. -Т.: ТАТУ, 2013. http://www.elearning.zn.uz

6. А.И.Расулов (2021). ТАЛАБАЛАР ТАДКЩОТЧИЛИК КОБИЛИЯТИ МЕЗОНЛАРИ ВА ДИАГНОСТИКАСИ.

March, 2022

1151

Academic research in educational sciences, 2 (NUU Conference 1), 369-374.

7. Расулов, А. И. (2018). УНИФИКАЦИЯ СИСТЕМЫ ОБРАБОТКИ РЕЗУЛЬТАТОВ ЛИЧНОСТНЫХ ОПРОСНИКОВ. ББК 1 Р76, 126.

8. Аллаярова, С. Н., & Сайитова, У. К (2021). МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ: МАЗМУНИ, ИМКОНИЯТЛАРИ ВА КАМЧИЛИКЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(1).

9. Аллаярова, С. Н. (2019). ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВА АКТЛАРНИ КУЛЛАШ ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА. Журнал Социальных Исследований, (6).

10. Тохировна, К.Ф. (2021, февраль). Болонский договор и ECTS (ЕВРОПЕЙСКАЯ СИСТЕМА ПЕРЕДАЧИ КРЕДИТОВ). В архиве конференций (т. 14, № 1, с. 25-31).

• О

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal'

©

ф<

1152

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.