Научная статья на тему 'ТАЛАБА ЁШЛАРНИНГ АХЛОҚИЙ БУРЧИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ – КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ'

ТАЛАБА ЁШЛАРНИНГ АХЛОҚИЙ БУРЧИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ – КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

78
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / ахлоқий фазилатлар / Туркий гулистон ѐҳуд ахлоқ / юксак маънавиятли шахс / ҳислатлар ва иллатлар / higher education / moral qualities / Turkish gulistan or morality / high spirituality / qualities and vices.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Оғабек Султанов

Мақолада олий таълим муассасаларида таҳсил олаѐтган талабаларнинг келгусида нафақат етук мутахассис, балки ўз она юртини севувчи фаол фуқаро сифатида тайѐрлаш, уларнинг ватанпарварлигини ривожлантириш жамиятимиз, миллатимизнинг ҳар қандай хавф ва таҳдидларга бардош бера олишини таъминлаши масалалари очиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDENTTHE FORMATION OF THE MORAL VOCATION OF YOUTH IS AN IMPORTANT FACTOR OF PERFECT HUMAN EDUCATION

The article reveals the issues of training students in higher education not only as mature professionals, but also as active citizens who love their homeland, the development of their patriotism will ensure that our society and nation can withstand any threats and challenges

Текст научной работы на тему «ТАЛАБА ЁШЛАРНИНГ АХЛОҚИЙ БУРЧИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ – КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-315-320

ТАЛАБА- ЁШЛАРНИНГ АХЛОКИЙ БУРЧИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ -КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ

OFa6eK Султанов

Узбекистон Миллий университети магистранти Sultan.aga3721 @bk.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада олий таълим муассасаларида тахсил олаётган талабаларнинг келгусида нафакат етук мутахассис, балки уз она юртини севувчи фаол фукаро сифатида тайёрлаш, уларнинг ватанпарварлигини ривожлантириш жамиятимиз, миллатимизнинг хар кандай хавф ва тахдидларга бардош бера олишини таъминлаши масалалари очиб берилган.

Калит сузлар: олий таълим, ахлокий фазилатлар, Туркий гулистон ёхуд ахлок, юксак маънавиятли шахс, хислатлар ва иллатлар.

STUDENT- THE FORMATION OF THE MORAL VOCATION OF YOUTH IS AN IMPORTANT FACTOR OF PERFECT HUMAN EDUCATION

ABSTRACT

The article reveals the issues of training students in higher education not only as mature professionals, but also as active citizens who love their homeland, the development of their patriotism will ensure that our society and nation can withstand any threats and challenges.

Keywords: higher education, moral qualities, Turkish gulistan or morality, high spirituality, qualities and vices.

КИРИШ

Олий таълим тизимида бурчнинг булиши ахамиятлими ёки бурчнинг вазифаси нимада деб савол берадиган булсак куйидагиларни таъкидлаш лозим. Ёвропанинг бир неча университетлари томонидан Олий таълимдан кейин талабалар ишга киришидаги муоммолар урганилиб чикилди.2010-йилда Кёлн университетининг олимлари Хекман ва Каутз тадкикот олиб борди.Тадкикот натижаларига кура билим диплом умуман рул уйнамаслиги ишга кириш жараёнида ундан купинча шахсий кобилияти ва куникма,итоаткорлик мувафаккият сари бошлаган.Бу

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-315-320

öyHHHa 25 hhh gaBOMHga ronaHHmnap ohhö öopunraH. Hm öepyBHHnap Ba öHrapyBHHnap ypTacugaru hhhhhk mhhhhh cypoBHapga 2015-hhh KaTHamyBHHnapHHHr 80 $OH3H ohhh MatnyMOTHH Ba eTaKHHHHK KoöHHHATHra eranuru aHHKnaHraH.^Ha öup TagKHKOT 2013-HHnga yTKa3HHagH .OxuprH Hara^anap myHH KypcaragHKH yHHBepcHTeTHH öHTHpraH TanaöanapHHHr öapnacuga KepaKHH öynraH KOHHKManap yMyMaH öyHMaraH.ByHgaH myHH TymyHHm MyMKHHKH, ohhh TatHHM Tanaöanapra $aKar KepaKHH öynraH öHHHMHapHH öepagu aMMO um Tonum xap öup HHCOHHHHr y3Hra öofhhk.

Ä^ABHET^AP TÄ^^H^H BA METO^O^OrHHCH

Bypn ogaMHHHr ongura KyöraH MaKcagHHH aManra omupumga KaTtH^T öunaH gaBOM эттнpнmн ynyH KyMaKHamagu. EyHHHr ynyH anöarra yHga öypngaH TamKapu KyHugaru axHOKHH xycycH^raap öyHHmu KepaK:

- BupHHHHgaH axHOKHH $a3Hnaraap. Oa3Hnaraap geraHga öH3 HHCOHHHHr xaenuga Ba ^aonutfraga axmHHHKHH hhat KHHumugup. ffly ypHHga xap coxaga TyFpu yönaö, aKnra TaaHHÖ um KypumgaH uöopar xaM xucoönaHagu.

- MatcynH^T öy xo3Hpru BaKTra Kenuö xaMMaHHHr gHKKaT MapKa3Hra aHHaHHHHÖ KOHraH h^oöhh xucnaTgup. MatcynH^T öunaH umnam HHCOHga y3 HmHHHHr KHHHHHHHHKHapHHH ocoHrHHa eHruö yTHmra epgaM öepagu.

- 3exH Ba HgpoK.

By xaKHga Matpu^arnapBap moup Ba e3yBHHMH3 Aögynna ABHOHHHHHHr "TypKHH ryHHCTOH exyg axHOK" KHToöuga axmu Tatpu^ öepunraH.TatpH^ra Kypa "HgpoK Ba 3aKO geö onyK $HKpnu, xymTaöuar, 3HHpaK öyHMaKHH afiranyp. HgpoK Ba 3aKO axmu xyHKnapHHHr pa3Bau pH3BOHH, uöpaT Ky3HapHHHHr Hypu paxMOHHHCHgup.HHMy Matpu^ar coxhöh öyHMOK ynyH catH Ba Fafipar KepaK yngHFH KaÖH 3exH Ba HgpoKHHHr xaM canoMar öynMOFH mapTgyp.

- Akhhh Tapöua. By xaKHga ^agugHHHHK xapaKaT HaMoeHganapugaH öupu Aögypay^ OHTpar y3HHHHr "Ouna" geö HOMnaHraH acapuga myHgaö geö yTagu" Akhhh Tapöua, atHH ogaM aKHHHH Tapöuanam öy ogaM 3exHH,aKn-HgpoKHHH KaMonra eTKa3Hmgup.^xmH öhhmok , axmu ypraHMOK Ba MyKaMMan ^HKp KHHMOKgup. OgaM um KHnumgaH ongHH yHH xaenra KenTHpagH,yHnaögH, $HKp khhhö KeHHH aMan KHnagu. AHa my Ta^aKKypHH, 3exH xapaKaTHHH "MyxoKaMa" gefigunap".

ropTHMH3ga öapKaMOH maxcHH Tapöuanam ynyH MycTaKHHHHKHHHr hhk öocKH^napugaH öomnaö axaMH^T öepuö öomnaHraH. BapKaMOH maxc xaKHga ran KeTraHga KyHugaru ^yMnanap opKanu axmupoK TymyHHö onumHMH3 MyMKHH

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-315-320

хисобланади. "Миллат конидаги бархаёт маърифат туйгуси асрлар оша узбек халкида хам жуш уриб келган. Буни биз мусулмон шаркида "Муалим-ус соний" номини олган Абу Наср Фаробийнинг "Фозил одамлар шахри" асарида хам кузатишимиз мумкин. Асарда жамиятнинг хар бир фукораси, айникса, ёшлар мансаби, ижтимоий келиб чикишидан катъи назар фозил булиши кераклиги таъкидланади. Фозил фарзанд уз давлатининг барча конун-коидаларини яхши билади, унга амал килади, уз касбининг устаси булиб, керак булганда ватани учун жонини фидо килади. Фозил фарзандлар бир-бирига хурматда булади.Ота-она ва фарзанд, устозу шогирд уртасида шаркона назокат, мехр-ехтиром булади" .

Инсон улгаяр экан бу хаётда узининг йулини топиб олиши учун албатта максад булиши керак. Максадга эришиши учун ундан сабр- токкат, матонат ва албатта уз касбига булган садокатнинг булиши шарт.Уз навбатида талабалар уз сохалари буйича етук мутахассис булиши учун улар бир неча тилни мукаммал билишни хам талаб килади.Тил бойлиги ва суз бойлигининг куплиги талабанинг келажак пойдеворини мустахкамлайди.Илм-фанни мукаммал урганиш оркали инсоннинг ижодий тафаккури ривожланганлиги каби инсон узининг ахлокий муносабатлари оркали узининг ички дунёсини устириб боради.

Бурчнинг инсон хаётидаги роли хакида гап кетганда албатта бу тушунча узининг калбида уз ишининг накадар улуглигини, натижаси эса узи ва бошкаларга хам наф келтиришини назарда тутади.Буюк файласуф Абу Наср Фаробийнинг "Фозил одамлар шахри" асарида куйидагича фикрлар оркали хокимлардаги хислатлар ва иллатлар тилга олинади."Х,окимлар, асл олижаноб оксоколлар сингари улугвор ёшда ва хаётий тажрибага эга болишлари керак.Ишда бунга канчалик риоя килинса, шунчалик тугри булади. Агар хокимлар тарбиясиз булсалар, Афлотунинг фикрича, у холда уларнинг ишлари хам,фукароларнинг ишлари хам инкирозга юз тутади. У мисол тарикасида юнон хокимлари хакида гапиради. Агар улар илм егаси булмаганларида кул остидагиларнинг ва узларининг ишларини барбод этиб, шахарларни халокатга учратган булардилар."

Дунёнинг ривожланган мамлакатларидаги салохиятли университетлар томонидан ишлаб чикилган ва куплаб давлатлар олий таълим муассасалари томонидан тан олинган талабалар интеллектуал салохиятини белгилаш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-315-320

мезонларида куйидагиларга алохида эътибор каратилади.

- талабанинг аналитик фикрлаши

- талабанинг танкидий фикрлаши

- талабанинг синтез кила олиш лаёкати

- талабанинг креатив фикрлаши

- талабанинг муаммони ечиш куникмаси.

Ушбу мезонлар оркали булажак кадрларнинг интеллектуал савияси аникланади ва юкори салохиятга эга мутахассислар сифатида бахоланади. Талабалар интеллектуал маданияти тушунчасининг таркибий кисмини билим, тафаккур ва дунёкараш ташкил килади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ахлокий бурч ва ахлокнинг олий таълим тизимида талабаларнинг уз ишига, ватанига ва оиласига садокат, бурч оркали хизмат килишида ва хаётини мустахкамлаб боришида куришимиз мумкин .Ахлокий масалалар хар бир даврнинг узига яраша мухим бир муомоси хисобланиб келган. Президентимиз Шавкат Мирзиёев ёшлар хакида шундай фикр айтганлар" Айни вактда халол ва самарали мехнати, илмий-ижодий ютуклари, Ватанга садокатли хизмати билан барчага урнак булаётган мард углонларимизни куллаб-кувватлаш ва рагбатлантириш давлатимиз ва жамиятимизнинг эътибор марказида булиши зарур"

Илм-инсон маънавиятини ёритувчи чирокдир. Илм оркали хар бир инсон узининг орзу интилишларини амалга ошира олади.Илм олмаслик эса турли иллатларни келтириб чикаради. Чунки бекорчилик одамларни турли хилдаги жиноятларни содир этишга олиб келади. Жамиятимизда жиноятларнинг камайишини олдини олиш учун хам ёшларни илм олишга юксак бурч эгаси булиб оиласининг бахтини таъминлашига эришиши керак.

Олий таълим тизимида талабаларнинг уз ишига ва устозларига булган хурматли булиши жоиздир. Буни биз буюк факих олимимиз Бурхониддин Ал -Маргилонийнинг "Илм, Олим ва толиби илм хакидаги" фикрлари оркали куришимз мумкин.У узининг араб тилида ёзган шеърлари оркали олим,илм ва толиби илм хакида ажойиб фикрларини баён этаганки,бу фикрлар оркали худди бугунги кунда ёзилгандек. Масалан у олим хакида айтар экан, ижтимоий хаётда олимнинг тутган йули катта таъсирга эга эканини,бузук эътикодли олим динни ,шариатни,илмни ва халкни бузиб юбориши хакида айтиб утади.Олим эътикоди ва феъли бузук олимни " Фасодун кабийр" (катта бузилиш) деб айтиб утади.Ал-Маргилоний бузук олимнинг зарари элга канча катта булса, нодон ва жохил

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-315-320

ogaMnapHHKH yHgaH xaM öairap öynHmHHH aÖTagu Ba ogaMnapHH hhm, yKHmra TapFHö KHnagu. An-MapFHHOHHH ycTO3HH KaTTHK xypMaraamHH öyropagu.fflapKga ycTO3HH xypMaraam xaKHga Hyn-HypHKnap MaB^yg öynHö,OHHM xaM my KOHganapra KaTTHK aMan KHHHmHH TatKHgnaögH .OnHMHHHr ^HKpuna, ^axonarga KonraH HogoH ogaM THpHKHHKgaeK ynHK xucoönaHagu. ^KcaK MatHaBH^THH maxc TapöHA KypraH, bh^^ohhh, upogacu öaKyBBaT, MexHarceBapgHp.ByHgaö HHcoHnap y3 Kynura Ba upogacura TaaHHö um KypagHnap.MycTaKHH Ta^aKKypra эгa emnapHH эca KypKHTHm, 3ypnam,öocHM yTKa3Hm opKanu öomKapuö öynMafigH.ByHgafi emnapra ToöenHK,KynnHK TymyHnacu eTgHp.AöHaH myHgaö HHcoHnapgaH xanK KaxpaMOHnapu eTHmuö HHKagu. BaraHnapBapnHK geraHga, aBBano эн-wpт ongugaru MatcynuaT Ba öypn TymyHHnagu.HHcoH BaTaH MaH$aara,Kagp-KHMMaTH, TaKgupu, hcthköohhhh KaHna Kyn aHrnaca,yHgaru BaraHnapBapnHK TyÖFycu xaM myHHanHK öanaHg öynagH.BaraH coTHHMaögH,BaTaH cothö OHHHMaögH,Kap3ra öepHHMaögH.MoBHOHO Oy3ynHHHHHr "MeHHHr öHTTa xaeTHM öop,öopguro MHHrra xaeTra эra öynraHHMga xaM xaMMacHHH BaTaH ynyH cap^naraH öynyp эgнм",geгaн cy3napu emnapHH BaraHnapBapnHK pyxuga Tapöuanamga öeöaxo yrHTgup.

ByHgaH TamKapu emnap opacuga ^HHO^THHHHKHHHr KaMaÖHmuga xaM ynapHHHr axHOKHH ^HxargaH KaMon TonTHpum xaM MyxHM xucoöaHagu. AöHHKca ynapga bh^ohhhh MycTaxKaM,MapgnHK, KaMTapnHK, öypn,MatHaBHH WKcaK hhcoh cu^arnga ynFaÖHmu ynyH KHToöHHHr ypHH KaTTa xaM xucoönaHagH.X,aeTga KynHHHHK emnap opacuga khtoö yKHö khm öynaMaH, eKH khtoöch3 aManueTga xaMMa HapcaHH KHna onum MyMKHH geraH TymyHnanap MaB^yg öynHö,acnHga öy ^HKpnap BaKT yTHö y3 axaMH^THHH öyKOTagu nyHKH MyTaxaccucnHKHH эrannamga noögeBop KepaK öynagu, öyHH эca khtoö yKHMacgaH Typuö эrannaö öyHMafigH.y3öeKHcTOH xygyguga KagHMgaH öyeH amaö KenraH xanKnap opacuga ^hcmohhh MagaHH^T KHmunapHHHHr MatHaBHH, aKnHH,pyxHH Ba axnoKHÖ öapKaMOHHHKHHH omupumHH KagHM 3aMOHnapgaH öunumraH."ABecTo"ga e3HHHmHna "KagHMga öonanapHH xapöuö umnapra Taöepnam Ba ynapHH ^HcMOHaH HHHHKTHpum KagHMgaH ogaT эgн.,Цapвокe, xapöuö TaöeprapHHK ®;apaeHHga öonanap OTga nonum, ob KHnum, khhhhöo3hhk Ba KanKOHga paKHöugaH y3HHH xhmoä KHna öHHHm, cyBga cy3Hm,y3OKKa wrypum,caKpam,Hafi3a HpFHTHmHH ypraHHm Ma«:öypHH öynraH".

X,aeT Typnu xungaru khhhhhhhhk Ba cHHOBnapgaH HöopaT экaн anöarra ynapHH eHruö yTHm Ba y3 ypHHra эra öynum ynyH hhcoh emnurugaH öomnaö TaöeprapHHK Kypumu mapT xHcoönaHagH.AxnoKHH Tapöua HHcoHHHHr hhkh gyHecHHH öoHHTagH, hhcoh y3 axnoKHHH ycTHga umnap экaн y3 HaBöaraga

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-315-320

камчиликлар хам йуколиб боради.Хдр бир инсон ибрат олиб яшаши керак.Абдурауф Фитрат ибрат олиб эътиборда булиш майли тугрисида шундай фикр билдиради: "Одам бировни дуст тутса ва узидан улугларни хурмат килса,улардан ибрат олиб,узини уларга ухшатмокчи булади, улардек саъй-харакат, юриш туриш килмокчи булади.Бу майлни йукотмай,уни кучайтириб,ундан фойдаланиши лозим"

ХУЛОСА

Хрзирги даврда талаба ёшлар мехнати, аввало укув фаолиятида, фан асосларини эгаллашда, профессионал куникмалар хосил килишда, илмийтадкикот ишларида вужудга келади ва такомиллашиб боради. Укиш, билимолиш талабалар учун алохида хусусиятларга эга булган профессионал фаолиятдир.

-Талабанинг ишлаб чикариш амалиётидаги мехнатининг асосий курсаткичи укув жараёнида олган билимларини иш фаолиятида мустакил куллай билиш даражаси, мехнат унумдорлигини оширишга кушган хиссаси, бажарилган ишнинг сифати ва самарадорлиги, мехнат интизомига катъий риоя килиши ва бошкалардир.

REFERENCES

1. А.Ш.Мирзаев,Ш.Т.Икрамов,Ш.РДобилов.Юксак маънавият ва конун устуворлиги асосида яшаш, ел-юртга садокат,адолат,халоллик фазилатлари ва муомала маданиятини камол топтириш.-Т.:Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси,-2016.

2. Йулдошев.Ж,Хасанов.С.Авестода ахлокий-таълимий карашлар.Т.:-Укитувчи,1992.

3. Шавкат Мирзиёйев.Миллий Тараккиёт йулимизни катъият билан давом еттириб,янги боскичга кутарамиз.-Т.:"Узбекистон"-2017.

4.Махмуд Хасаний.Устод ва шогирд.-Т.:'Тафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти"-2000.

5. Абу Наср Фаробий.Фозил одамлар шахри.-Т.:" Узбекистон миллий инсиклопедияси"давлат илмий нашриёти-2004.

6. Sompong Punturat, Paisan Suwannoi, Jatuphum Ketchatturat. Intellectual Skills Assessment for the Teacher

7. Students at the Faculty of Education, Khon Kaen University. Procedia - Social and Behavioral Sciences 116 2014

8. Озодбек Раджабов.Ёшлар- йурт таянчи"-Т.:"янги нашр"-1998.

9. Абдулла Авлоний.Тошкент Тонги.-Т.:'Тафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти"-1979.

10. Абдурауф Фитрат.Оила.-Т.:"Маънавият"-1998.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.