Научная статья на тему 'КРИПТО-АКТИВЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ ЖИҲАТЛАРИ'

КРИПТО-АКТИВЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

57
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
«рақамли иқтисодиѐт» / крипто-актив / ривожланаѐтган мамлакатлар / фиат валюта / блокчейн технологияси / peer-to-peer тизими / «digital economy» / crypto-asset / developing countries / fiat currency / blockchain technology / peer-to-peer system

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Исломжон Икромжон Ўғли Абдуллаев

Ушбу мақолада бугунги ривожланиб бораѐтган «рақамли иқтисодиѐт»да содир бўлаѐтган ўзгаришлар, хусусан, крипто-активларнинг ривожланаѐтган мамлакатлар, жумладан, Ўзбекистон иқтисодиѐтига таъсири ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the changes taking place in today's evolving «digital economy», in particular, the impact of crypto-assets on economy of developing countries, including Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «КРИПТО-АКТИВЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ ЖИҲАТЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-182-187

КРИПТО-АКТИВЛАРНИНГ ЩТИСОДИЙ ЖИХДТЛАРИ

Исломжон Икромжон уFли Абдуллаев

Мустакил тадкикотчи islomjon7200@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бугунги ривожланиб бораётган «ракамли иктисодиёт»да содир булаётган узгаришлар, хусусан, крипто-активларнинг ривожланаётган мамлакатлар, жумладан, Узбекистан иктисодиётига таъсири ёритилган.

Калит сузлар: «ракамли иктисодиёт», крипто-актив, ривожланаётган мамлакатлар, фиат валюта, блокчейн технологияси, peer-to-peer тизими.

ABSTRACT

This article discusses the changes taking place in today's evolving «digital economy», in particular, the impact of crypto-assets on economy of developing countries, including Uzbekistan.

Keywords: «digital economy», crypto-asset, developing countries, fiat currency, blockchain technology, peer-to-peer system.

«... Ахборот-технологик платформаларда фаолият курсатадиган ракамли иктисодиёт жадал ривожланмокда, бу эса шундай платформаларнинг янги моделларини яратиш заруратини такозо этмокда....»

КИРИШ

Бугунги ривожланиб бораётган ахборот даврида яшар эканмиз, инсониятнинг кундан кунга такомиллашиб бораётган замонавий технологиялар, алока хамда ахборот алмашинув воситаларига талаби ошиб бормокда. Мана шундай талаблардан бири электрон тижорат сохдсини тубдан ислох, булишига олиб келди, десак муболага булмайди.

Гап мутлако янгича «куриниш» хамда мохдятга эга булган ракамли пуллар, яъни крипто-активлар хдкдда кетмокда.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-182-187

Крипто-актив

* цийматга эга ва эгаси булган блокчейндаги к,айдлар мажмуаси

Крипто-актив термини биринчи маротаба 2011 йилда «Forbes» журналида чоп этилган биткойн тизими хакидаги маколадан сунг оммалашган булиб, ушбу пул бирлигининг хеч кандай моддий эквиваленти йук ва у шунчаки маълумотлар базасидаги кайдлар жамланмасидан иборат виртуал маблаг хисобланади. Крипто-актив факат виртуал маконда мавжуд. Уни айирбошлаш электрон почта оркали хат алмашиниш сингари жуда осон. Бу каби тизимнинг эгаси ва хатто ташки ёки ички бошкарувчиси хам йук. Ташки тарафдан тизимнинг ичида содир булаётган утказмаларга хеч канакасига таъсир утказиб булмайди. Бундан ташкари, утказмалар учун сервиснинг эгаларига хеч кандай комиссия тулови мавжуд емас, чунки унинг эгаси йук.

АДАБИЕТЛАР ТА^ЛИЛИ

Таъкидлаш жоизки, блокчейн тизими хамда ушбу тизимда ишлайдиган крипто-активларнинг назарий жихатлари чукур урганилмаган булсада, кисман Paul Vigna, Moritz Holtmeier, Philipp Sandner, Melanie Swan, William Mougayar, Pavan Duggal, Michael Casey, Дон ва Алекс Тэпскоттовлар кабиларнинг илмий ишларида тадкик этилган. Жумладан, Paul Vigna глобал иктисодиётга блокчейн технологиясининг таъсир доираси, мазкур жараёнда йирик корпорацияларнинг урни масалаларига, Michael Casey эса инновацион иктисодиётни ривожлантиришда блокчейн, майн технологияларининг урнига алохида тухталган холда уларнинг ижобий ва салбий таъсир доираларини тахлил килган. Дон ва Алекс Тэпскоттлар (Don & Alex Tapscott), «Блокчейн революцияси» номли асарида блокчейн бу - иктисодий трансакцияларнинг ракамли таксимланган журнали хисобланади деб таъриф берганлар.

ТАДКЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Крипто-активларнинг иктисодий фаолият, жумладан пул утказмаларини амалга оширишдаги урни ва ахамиятини урганишда куйидаги методлардан фойдаланилди:

1. Крипто-активлар ва уларнинг ишлаш тизими, биткойн криптовалютасининг пайдо булиш боскичлари, блокчейн технологиясининг куллаш сохалари ва йуналишлари аникланди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-182-187

2. Идтисодий фаолиятда крипто-активлардан фойдаланиш самарадорлигининг фиат валюталарга нисбатан диёсий тахлили амалга оширилди.

3. Мамлакат радамли идтисиётини янада ривожлантириш, шу уринда блокчейн технологияси хамда peer-to-peer тизимидан фойдаланиш масалалари тахлил дилинди.

ТАХДИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Таъкидлаш жоизки, мавжуд тизимнинг воситачисизлиги, транзакцияларнинг учинчи томонга, яъни воситачиларга (банклар ва б.) ортидча туловларсиз амалга оширилиши хамда ушбу операцияларга банкдагига Караганда кам вадт талаб этилиши, шунингдек, узод масофадаги туловларни амалга оширишда дулайлиги крипто-активларнинг оддий фиат валюталарга нисбатан шиддат билан ривожланишига олиб келмодда.

+631 265 280,6 (48 268,1 %) + 22 апр. 2016

1,0 млрд

Г.-16 апр. 2021 г.

500 млн

0-

2016 2021

1-расм. Бугунги кундаги энг оммабоп крипто-активлардан бири -биткоиннинг 2016-2021 йиллар орал^идаги нарх усиш динамикаси (узбек

сумида)

Юдоридаги нарх графигидан куриниб турибдики, крипто-активларга булган эхтиёж хар дачонгидан хам ошиб бормодда. Бу эса уз навбатида, ушбу радамли активларни мамлакат идтисодиётига жорий дилишни, ундан аввал

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-182-187

эса, yHH MaM.aKaT MaKpoHKTHCogHfi xaB$CH3.Hrara KypcaTHmH MyMKHH 6y.raH TatCHpHHH xap TOMOH.aMa, chhhkob.hk 6H.aH ypraHH6 HHKHmHH TaKa3O этagн.

^yHKH, KpHnro-aKTHB.ap mh..hh Ba.WTa.apra HHc6araH Kyn a$3a..HK.apra эгa 6y.HmHra KapaMacgaH, 6y aKTHB.apHH xen 6Hp MaM.aKaT pacMHfi.amTHpHmra momH.MafigH. ^aB.ar.apga KpHnro-aKTHB.apgarH xen 6Hp pe3epBHHHr MaB^yg 6y.MaraH.HrH ca6a6.H, HCTa.raH BaKTga öup^aga "nopT.am" 6y.H6 KO.ca, кaпнтa.нзaцнflсн HO.ra Tymu6 KO.HmH xaM xen ran эмaс.

fflyHHHr ynyH, 6upop MaM.aKaT KpHnro-aKTHB.apra эmнк OHHmgaH o.gHH yHH TapTu6ra co.HmHH yfi.a6 Kypumu KepaK.

KpunTO - aKTHB.apHHHr pHBO^naHaeTraH MaM.aKaT.ap HKTHCogHeTHra TatCHpH xaKHga Ty.HK Mat.yMOT 6epHm ynyH, ym6y TH3HM aKTHB.apHHHHr y36eK cyMH Ba AK^ go..apH Ka6H MapKa3.amTHpH.raH $Har Ba.WTa.apra HHc6araH a^3a..HK.apH Ba KaMHH.HK.apHHH TymyHHm xaMga y.apHHHr acocHfi nafigo 6y.Hm TexHO.orHACHHH MyxoKaMa KH.Hm 3apyp.

OuaT ny..ap Ba KpunTO-aKTHB.apHHHr xycycHHT.apu

1-^agBa.

OuaT ny..ap (CyM) KpHnTO-aKTHB (Ehtkohh)

ny.HHHr xycycHHT.apn

MoggHfi (Ky.gaH-Ky.ra)

A.umTHpum ycy.H paKaM.H

Ha3opaT KH.HHnmn MapKa3Hfi 6aHK a.ropHTM

By.HHyBHaH.HrH + +

r.oöa. MH^ecga $onga.aHHm + +

Ma^o^.H.Hru +

Eapgom.H.HrH + +

MaK0y..H.Hru +

MapKa3.amraH.HrH + -

XaB$CH3.Hrn (^a.6aKH.amTHpum)

+

Bap^apop.HrH o -

rapoB CH^aTHga öepum MyMKHH.HrH

o -

+ - MKopH 1 - ypTana - - nacT

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-182-187

Юдоридаги жадвалдан куриниб турибдики, крипто-активлар хам фиат валюталардан кам булмаган даражада афзалликларга эга.

Биринчидан, ушбу пул бирлигида амалга ошириладиган транзакциялар шаффоф булиб, бу уз навбатида томонлар уртасидаги ишончни мустахкамлайди. Бундан ташдари, ушбу шаффофлик амалга оширилаётган операцияларнинг хавфсизлигига хеч дандай таъсир курсатмайди.

Шунингдек, ушбу операцияларнинг мутлад автоном ва хеч кимнинг ёрдамига мухтож эмаслиги, учинчи томон (банк) иштирок этмаган холда ва унга ортидча туловларсиз амалга оширилишига, айтиш жоиз булса, воситачига кетадиган вадт хамда маблагнинг тежалишига олиб келади.

Крипто-активларнинг яна бир афзаллиги шундаки, улар мутлад марказлашмаган, яъни уларни хукумат марказий банклари бошдара олмайди (peer-to-peer - шахсдан шахсга тулов тизими). Шундай дилиб, улар маълум бир географик худуд билан чекланмаган. Бу эса, халдаро пул утказмаларини, молиявий алмашинувларни воситачи муассасаларсиз амалга ошириш, уларни четлаштириш ордали эса утказмалар тезлигини оширишга эришилади.

ХУЛОСА

Хрзирги кунда фиат валюталар ордали глобал ва ички туловларни амалга ошириш мураккаб жараён булиб, куп вадт талаб дилади. Чунки, операцияларни текшириш учун куплаб воситачилар мавжуд. Бу холатда бутун жараён баъзи бир хатоларга йул дуйиши ва маълум миддорда маблаг талаб дилиши турган гап. Ушбу муаммолар банклар ва бошда шу каби молиявий муассасалар томонидан пул операцияларини марказлаштириш туфайли келиб чидади ва улар ушбу транзакциялар учун жавобгардирлар. Бирод, купгина халдаро молиявий ташкилотлар дайд этаётганидек, блокчейн технологиясида ишлайдиган крипто-активлар ушбу мураккабликларни марказлашган давлат тизимидан чидариш учун ишончли усул хисобланади. Кайд этилган peer-to-peer (шахсдан шахсга) тармогида глобал ва бошда туловлар тезрод, ишончли, узгармас ва хавфсизрод хисобланади. Айни вадтда алладачон пул утказмалари хизматлари учун ушбу технологиядан фойдаланаётган «AbravaBitspark» каби бир данча танидли молиявий ташкилотлар фаолият юритишмодда.

Умуман олганда, крипто-активлар мамлакатимиз идтисоидёти хамда донунчилиги учун янги ходиса хисобланади. Шу боисдан хам ушбу виртуал активларнинг муомаласи учун механизм мавжуд эмас. Бу эса уз навбатида,

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-182-187

ym6y coxaga puBO^naHraH MaMnaKaraap Ta^puSacHHH nyKyp ypraHHm xaMga TagKHK KHHHfflHH TaKa30 этagн.

fflyHHHrgeK, ypraHHnraH Ta^pu6anapgaH Kenu6 HHKKaH xonga, ym6y ^eHOMeHHH xyKyKHH xaMga HKTucoguH ^HxargaH Tapra6ra conum 6yHHna xo3Hpru 3aMOH Tana6napnra MyBO^HK KOHyHHHHHKKa y3rapTHm Ba KymHMnanapnap KHpHTHm 3apyp (KOHyHHHHHK noHHxanapn umna6 HUKH^MOKga).

ffly 6nnaH 6upranHKga, KpunTO-aKTHBnapHHHr ®;axoH mohha 6o3opu Kena^arn экaнпнгннн HHo6arra onu6, ym6y HyHanumga eTyK Kagpnap Tanepnamra HyHanTHpnnraH KepaKnu yKyB-ycny6HH MarepuamapHH hmkoh Kagap Terumnu TatnHM TH3HMHra ^opHH KH^um gapKop.

REFERENCES

1. Sloman J., Guest J. and Garratt D., Economics. Harlow, United Kingdom: Pearson Education Limited, 2018.

2. Chiu, J. and Koeppl, T., The Economics of Cryptocurrencies Bitcoin and Beyond. SSRN Electronic Journal, 2017.

3. Paul Vigna, Michael Casey.The Age of Cryptocurrency: How Bitcoin and the Blockchain Are Challenging the Global Economic Order, 2015.

4. Tapscott D., Tapscott A. Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin Is Changing Money, Business, and the World, London Portfolio/Penguin, 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.