Научная статья на тему 'Такмили пардохти даромадњо – омили рафоњияти љомеа'

Такмили пардохти даромадњо – омили рафоњияти љомеа Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
87
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИќТИСОДИЁТИ БОЗОРї / КАМБИЗОАТї / ДАРОМАДИ АњОЛї / АНДОЗњОИ МАњАЛЛї ВА УМУМИДАВЛАТї / ИМТИЁЗњОИ АНДОЗї / МЕЪЁРИ АНДОЗ / ПАРДОХТњО / РЫНОЧНАЯ ЭКОНОМИКА / MARKET ECONOMY / МАЛООБЕСПЕЧЕННОСТЬ / POVERTY / ДОХОД НАСЕЛЕНИЯ / МЕСТНЫЕ И ОБЩЕГОСУДАРСТВЕННЫЕ НАЛОГЫ / LOCAL AND COMMON STATE TAXES / ЛЬГОТЫ ПО ОПЛАТЕ НАЛОГОВ / НАЛОГОВЫЕ ЛЬГОТЫ / POPULATION'S INCOMES / PRIVILEGES IN REGARD TO TAX PAYMENTS / TAX RATES

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Орифов Абдуллоджон Орифович, Орифов Олимджон

В статье анализируются роль и место налоговой политики и своевременность поступлений налогов в бюджет республики, а также роль и место фискальной политики государства в структурном изменении общества. Отмечается повышение ответственности за своевременное поступление платежей из всех источников как местных, так и республиканских. Рассматривается современная налоговая система, методика выплат различных видов налогов, основными из которых являются прямые и косвенные налоги, установленные непосредственно на доход или имущество, либо включенные в тариф.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПОСТУПЛЕНИЯ НАЛОГОВЫХ ПЛАТЕЖЕЙ – ОСНОВА РАЗВИТИЯ ОБЩЕСТВА

The article dwells on the role and place of tax policy and timely entry of taxes into the budget of the republic; the fiscal policy of state in structural change of society being touched upon as well. The authors note also an elevation of responsibility as to timely entry of payments from all the sources, both local and common republican ones. They consider the modern tax system, methods of varions types of tax payments – the principal ones are direct and indirect taxes fixed immediately for income or`property or included into tariff.

Текст научной работы на тему «Такмили пардохти даромадњо – омили рафоњияти љомеа»

ЩТИСОДИЁТ ЭКОНОМИКА

Орифов А бдулполон Орифович,

доктори имнои иктисод./, профессор, мудири кафедраи хадамот и гумруки ДДНБС Т Орифхзв Олимжн А бдулложонович, унвонжуи кафедраи хдамоти гумруки ДДЬ Б С Т

ТАКМИЛИ ПАРДОХТИ ДАРОМАДНО - ОМ ИЛИ РАФОНИЯТИ ЛОМЕА

Президенти Лумнурии Толикистон Эмомап/ Ранмон кайд менамояд, ки «Максади асосии сиёсати андозу булет сафарбар намудан ва самаранок истифода бурдани захиранои могияи давгат/ линати ноигшав/ ба надафнои рушди илтимоиву иктисодии кишвар мебошад». Дар ин самт налми даромади булети давлат/ дар дансоги охир мунтазам зиёд гардида, кисми харолоти булет доир ба дастгирии сонанои афзалиятнок, хусусан харолоти илтимо/ соп аз сог афзоиш ёфта истодааст. Аз ин системаи миггии даромадно аз давраи саршавии давгатдории Толикистон намчун мунимтарин нишонаи истикгогияти давгат/ ва асоси могиявии мавлудияти давгат ба миён омадааст ва он торафт банри пойдору мустанкамии шоханои давгат/ санми хосае гузошта истодааст.

Аз он лумга системаи андози Лумнурии Толикистон бо заминанои меъёрии нукук/, ташкиг/ ва кадр/ дар найати Вазорати могия соги 1990 ташкиг шуда буд.

Мони январи соги 1992 Сарраёсати андози Лумнурии Толикистон зери тобеияти бевосита ба Президенти Лумнурии Толикистон таъсис дода шуд.

Дар мунгати хеге кутондар тамоми шанру нонияною вигоятно дар асоси конуннои агонида системаи миггии конунгузории андоз, аз он

лумла тартиби банисобгирии андоз, андозбандии сонибкории озоди ташаккулёфта ташкил шуда омилнои лавобгар'! барои конунвай-ронкунии андоз низ муайян карда шуд.

Он солно дар лумнуриамон 24 намуд андознои лумнурияв'! , 11 намуд пардохтнои лумнурияв'! ва 12 намуд андозно ва пардохтнои маналл'! амал мекард. Намаи он андозно ва пардохтно факат дар асоси конуннои алонида ламъовар'! карда мешуд. Баъдтар конуни пурраю мукаммали андоз мони марти соли 1992 дар бораи «Макомоти давлатии андоз» кабул шуд, ки он то андозае ин системаро ба низом даровард. Бо вулуди ин, муаммонои бисёре налли худро наёфта буданд. Мони майи соли 1995 дар заминаи Сарраёсати андоз Кумитаи андози йукумати Лумнурии Толикистон таъсис ёфт. Солнои 1995-1998 нисбати ин масъала корнои зиёде ба анлом расида, он солно Кодекси андози Лумнурии Толикистон мавриди кабул карор гирифт. Бо назардошти накши муними андоз ва ган! гардонидани булаи давлату баланд бардоштани нисси масъу-лиятшинос' аввалин маротиба гувонномаи раками мушаххаси андозсу-поранда лор!' карда шуд, ки он намчун гувоннома бо ракам амал карда пешнинод мешавад.

Тибки талаботи Кодекси андоз ракам баробари унвони андозсупо-ранда дар намаи нуллатнои банисобгир'!, нисобот'!, пардохт'!, бакайд-гир'! ва гайра ба таври натм'! истифода бурда мешавад ва мавлуд набудани ин ракам барои ба судно арз кардани макомоти андоз дар бораи барнам додани шахсони нукук! ё манъ кардани фаъолияти сонибкории шахсони воке'! асос шуда метавонад. Дар он натман сардори макомоти андоз имзо ва мунр мемонад, ки доштани он ба нар як шанрванд-андозсупоранда шарт ва зарур мебошад.

Кодекси андоз умуман фаъолияти системаи андози Лумнурии Толикистонро ба таври васеъ мукаррар намуда, намзамон муносибатнои иктисодиро окилонаю устуворона мукаррар намудан, тагйир додан, бекор кардан ва ламъ овардани андозноро танзим менамояд. Аз он лумла вазъи нукукии макомоти андоз, андозсупорандагон, агентнои андоз ва дигар иштирокчиёни муносибатнои бо конунгузории андоз танзимша-ванда ва мукарраротро оид ба муайян намудани манбаънои андозбанд'! , илрои ундадоринои андоз ва андешидани тадбирнои таъминкунандаи илрои ин ундадорино, пешбурди банисобгирии бакайдгирии андоз, кашидан ба лавобгар' барои нукуквайронкунинои андоз' ва шикоят кардан аз амали (беамалии) макоми андоз ва шахсони мансабдори онро муайян мекунад. Лозим ба кайд аст, ки ситонидан ва пардохти намаи намуди болнои гумрук'! натман мутобики талаботи намин Кодекси кабулкунанда ва санаднои меъёрии нукук!, боли давлат'! бояд бошад ва дар асоси талаботи Конуни Лумнурии Толикистон «Дар бораи боли

давлат'1» ба расмият дароварда мешавад. Умуман ситонидан ва пардохтнои натм'! дар Кодекс муайян шуда, пас он дар асоси конунгузории амалкунанда ба расмият дароварда мешавад.

Наминро бояд кайд намуд, ки дар моддаи 6 Кодекси андози амалкунанда 18 намуди андозно, аз он лумла андознои умумидавлат'! ва ма-налл'! мавриди тасдик карор гирифта шудааст. Дар Кодекс намчунин андози даромад аз шахсони воке'!, андоз аз фоидаи шахсони нукук'!, андоз аз арзиши изофашуда, аксизно, андози илтимо'!, андози замин, андоз аз истифодабарандагони каъри замин, андоз аз истифодабарандагони рони автомобилгард, андозе, ки тибки низоми соддакардашуда пардохта мешавад; андози ягона барои истифодабарандагони мансулоти кишоварз'! муайян шудааст. Боли гумрук'! ва дигар пардохтнои гумрук'! , боли давлат'! , андоз аз фуруши нахи пахта ва алюминияи аввалия, андози надди акал аз даромадно, андози мансулоти коркарди молно, роялти барои об ва дигар пардохтнои натмии умумилумнурияв'! низ дар Кодекс мушаххас карда шудааст.

Ба андознои маналл'! андоз аз молу мулки гайриманкул, андоз аз сонибони воситанои наклиёт, андоз аз фуруши чакана, дигар пардохтнои натмии маналл'! дохил мешаванд.

Тазаккур бояд намуд, ки намаи маблагнои ламъ овардашуда натман ворид ба булаи лумнуриявию маналл'! дар асоси талаботи конунгузории Лумнурии Толикистон таксим карда мешавад. Маблагнои аз андози маналл'! воридгардида ба булети маналлии дахлдор натман ворид карда мешавад.

Чадвали тан осу би афзоиши воридоти маблагхри аз хисоби алдозхр ва андози ицтимоии ташкилотхри гайрибуцетй дар солхри 2005-2010

Ш Аццовд га «ардохтхо ■ Лкцоял итомоии ташишолои гайривуки 1

2950,9

1005 2006 2007 3008 2009 2010

Агар конунгузории Лумнурии Толикистон тартиби дигаре мукаррар накарда бошад, андозно натман бо вониди пул! нисоб карда шуда ва бо асъори милл! супорида мешавад.

Ч^адвшГи муцоисавии воридоти андозно ва пардохпщои давлатй аз уониби .мацомоти андо1 ва гумрук дар солкой 2005-2010

¡■^амаги ш Кумитаи андоз □ Хадомоти гумрук [

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Умуман маблаги андознои ламъшуда ва махсусан аз сонибони воситанои наклиёт, ки аз лониби Бозрасии давлатии автомобили Вазорати корнои дохилии Лумнурии Толикистон ба анлом мерасад барои бентар шудани вазъ ва муътадил шудани роннои автомобилгард самаранок истифода бурда мешавад ва мо шониди торафт бентар шудани роннои автомобилгард мебошем.

Ба хотири намагон мерасонем, ки омилнои анзозбанд! вобаста аз объекти онно, манбаъ ва меъёри он, давраи андоз, тартиби нисоб кардани андоз дар мунлати муайяншуда ва имтиёзнои андоз ва асоснои зарурии он бо максади ба даст овардани онно аз тарафи андозсупоранда натман муайян карда шаванд.

Аз ин линоз, Президенти Толикистон Эмомал! Ранмон дар Паёми навбатии худ ба Маллиси Олии Лумнурии Толикистон 20 апрели соли 2012 кайд намуд, ки бо максади дастгирии молистенсолкунандагон ва зиёд намудани истенсоли мансулоти дохил! дар Лоинаи кодекси андоз номгуи андозно то 50 % кам карда, аз лумла аз фуруши чакана пурра ихтисор ва воридоти тамоми номгуи талнизоти технологии нозиразамон аз намаи намуднои андоз ва пардохти гумрук! озод карда шавад.

Бо назардошти гузариш ба иктисодиёти бозоргон! дар лумнуриамон ташкилотнои тилорат!, гайритилорат!, булетию хайрияв! суботкорона амал намуда, ба натиланои назаррас ноил шуда истодаанд.

Наминро натман кайд намуд, ки ташкилотнои тилоратии амал-кунанда натман баъди амалиёташон мутобики талаботи Кодекси амал-кунанда андозноро пардохт менамоянд. Агар ба сонибкор! машгул шаванд (талаботи моддаи 25 Кодекс), онро ба нисоб гирифта, натман аз фаъолияташ алонида ахбори хатт! мединанд. Факат дар давоми солнои 20012-2014 линати зина ба зина ноил шудан ба надафнои асосии рушди милл! ва налли масъаланои илтимоии кишвар беш аз 100 лоинаи муштараки сармоягузор! ба маблаги умумии 13 миллиард сомон! амал! карда мешавад.

Намзамон, меъёрнои андози даромад ба надди назаррас кам карда шуда мукаррар гардид, ки ба лойи ладвали афзояндаи меъёрно 10,15 ва 29 фоиз даромади зиёда аз як нишондинанда барои нисобно то 100 сомон! зиёд аз руи 13 фоиз андозбанд! карда мешавад.

Меъёри андози фоида аз 30 ба 25 фоиз кам гардида, вобаста ба кунна шудани воситанои асос! ва технологияи иттилоот! ба истенсоли суратнок илозат дода шуд ва дар соли 2011 илрои булети давлат! дар сатни 102 фоиз таъмин гардида, ба он 8,5 миллиард сомон! ворид гардид, ки он нисбат ба соли 2010 1,9 миллиард сомон! барзиёд мебошад.1

Тибки танлил ва натилабардории мутахассисони лопон! нам, Толикистон, нарчанд давлати кунистон бошад нам бо назардошти ин нукта, ки дар давоми сол 300 рузи офтоб! дорад ва намчунин бо назардошти сама -ранок истифода бурдани захираю имкониятно кисми даромади солона-ашро такмил дода ва соле то 15-20 миллион анолиро хуронад ва пушонад.

Мо боварии комил дорем, ки анолии меннаткаши толики кавиирода тамоми имкониятноро самаранок истифода бурда, барои сохта ба истифода додани неругони баркию обии Рогун занмат мекашад ва дар микёси давлатнои собик минтака лои намоёнро ишгол хонад намуд.

Бо такозои замон дар лумнуриамон таъсиси Нозирони андози андозсупорандагони калон яке аз падиданои аввалини ба талрибаи байналмилал! мутобик намудани сохтори макомоти андоз ба нисоб меравад. Талрибаи байналмилал! гувош мединад, ки зери назорати як вониди сохтори алонида карор додани фаъолияти андозсупорандагоне, ки налми муомилоташон нисбат ба дигар андозсупорандагон кам бошанд ва кисми зиёди булет аз нисоби андознои пардохтаи онно пур

1 Толикистон: 20 соли истиклолияти давлат!'. /Малмуаи омирии вилояти Сугд. -Хуланд, 2011,- с.18.

мегардад, нам ба манфиати кори макомоти андоз бyда ва нам барои фаъолияти мyнтазами андoзсyпoрандагoн мyсoидат менамояд. Натман кайд намуд, ки Нозироти андози андoзсyпoрандагoни калон дар заминаи Шуъбаи назорати фаъолияти корхонанои азими лумнур'1 дар соли 1996 ташкил шуда буд ва дар давраи Барномаи миёнамунлати Лумнурии Толикистон аз 31 декабри соли 1999 таъсис дода шудааст.

Аз ин линоз вониди нави сохтории ин макомот тавонист дар мун-лати хеле кутон мониторинга корхонаи калонро ташкил созад ва рафти пардохти андозноро ба низоми муайян ба ронмонд, ки ламъоварии андоз соли 2010 ба нисоби миёна 50 фоизро ташкил намуд.

Тартиби соддакардашудаи андозбандии сонибкорони инфирод'1 намчун зинаи ибтидоии ба иктисоди бозоргош ворид шудан такозои талрибаи ланош мебошад. Ин ланза сонибкорон бо патент кору фаъо-лият мебаранд ва субъектнои холагидори хурд аз руи тартиби соддакар-дашуда андозбанд'1 карда мешаванд.

Ба нисоби миёна ноло кариб 2GG назор шанрвандон аз руи низоми патенти шанрвандон кору фаъолият менамоянд. Ронбари давлат ба ин система банои баланд дод. Сардори давлат Эмомали Ранмон дар Паёми худ ба Маллиси Ол1 15 апрели 2010 кайд кард, ки таъсис ва лор! наму-дани принсипи соддакардашудаи бакайдгирии «Равзанаи ягона» ба миён омад. Ин принсип натман дар муомила бо сонибкорон амри воке! бошад ва дар ин лода шароите мунайё сохт, ки нар як сонибкор ва нар як шанрванди хонишманд тавонад дар муддати кутонтарин нуллатнои марбут ба сонибкор! ва тилорати худро аз кайд гузаронида, ба фаъолият шуруъ кунад.

Президенти мамлакат Эмомал1 Ранмон кайд карда буд, ки бо максади боз нам содда гардонидани коиданои бакайдгирии давлатии субъектнои холагидор1 лор1 кардани усули нави бакайдгир1 , яъне тарзи маълумотдиш кобили кабул аст.

Бори дигар таъкид менамоем, ки барои инкишофи сонибкории хурду миёна бартараф сохтани монеанои маъмур1 анамияти хоса дорад. Наминро натман кайд намуд, ки микдори бакайдгирии расм1 аз 13 то ба 3 адад кам карда шудааст, ки он ба манфиати нар як узви ломеа мебошад.

Умуман, макомоти андози Лумнурии Толикистон дар давраи Истиклолияти давлат таъсис гардидаю ташаккул ёфта, то имруз бо назардошти амалиёти ба худ хоси худ банри ободию тавоноии Ватанамон рони арзандаеро тай кард ва танти ронбарии Президенти Лумнурии Толикистон Ланоби Ол1 Эмомал1 Ранмон ва дастгирии Нукумати Лумнурии Толикистон барои рушди устувор ва самараноки худ заминанои воке1 гузоштааст. Намаи ин дастовардно имкон мединад минбаъд низ барои ободии ватани азиз санмгузор бошанд.

НЬаминро кайд намуд, ки бо вулуди ба низом даровардани амалиёти сонанои мухталифи холагии халки мамлакатамон ламъбасти вазъи икти-содию илтимоии мамлакат дар соли 2011 нишон дод, ки карзи берунии Толикистон дар соли 2011 181 млн. доллар афзуда, микдори умумии он 2 миллиарду 124 миллион долларро ташкил мединад, ки наздик 50%-и он ё 878,5 млн доллар ба бонки содиротию воридотии Хитой мутобик меояд.

Занмати суботкоронаи анолии мамлакат аст, ки нишонанои он бунёд ва ба кор даромадани сохтмоннои азиму хурд аст, ки худ дар навбати хеш аз баракати замони осоишта мебошад.

Дар бунёдкориву созандагино санми кормандони макомоти андоз нам хеле назаррас аст ва онно ба хазинаи мамлакат то миллиардно сомош маблаг ворид менамоянду ин маблагно бешубна банри ободии диёри зебоманзарамон сарф карда мешавад.

Албатта, ноло дар амалиётнои Нозироти андози шанру навонии мамлакат ланбаи танлили иктисодии вазъият, лустулуи элодкоронаи роннои муфиди ташкили кор, таъмини риояи талаботи конун, муносибати хайрхонона ба андозсупорандагон руз аз руз такмил меёбад. Дар шанру нониянои мамлакат нисбати сари вакт пардохт намудани маблагнои андоз вохурию сунбатно баргузор мегардад. Ноло маъракаи омузиши Кодекси нави андоз авлгирифта истодааст. Аз ин линоз, бояд нар як мутахассис дар маъракаи ба нар як шанрванди диёри зебоманзарамон фанмонидани монияти сиёс'1 ва иктисодии он самаранок иштирок ва фикру мулонизанои хешро изнор намояд.

Умуман, ронбарияти Кумитаи андози Лумнурии Толикистон банри фаронамойии шароити мусоиди кор'1 ва бо талнизоти замонав'1 муланназ намудани лойнои кор'1 барои кормандони сона ва самаронокии фаъолияти онно таъсири мусбат мерасонанд.

Наминро кайд намуд, ки дар арафаи лашни 20-солагии Истиклолияти давлатии Лумнурии Толикистон дар шанру нониянои лумнур'1 бинонои нави макомоти андозно сохта, компютерикунонии макомот ва лор'1 гардидани технологияи муосири иттилоот'1 , тания ва мавриди амал карор додани барноманои сонав'1 ва байнисонав'1 босуръат идома ёфта истодааст. Ноло лалб намудан барои кор дар ин сонаи бонуфуз мутахассисони лавону лаёкатманд ва сонибихтисос босуръат давом ёфта истодааст. Бо баробари ин, вакти он расидааст, ки дар мако-тиби олию миёна курснои кутонмуддати омузишии саривакт пардохти андоз ташкил карда шавад, зеро сари вакт пардохт намудани маблагно омили устувории давлат ва бенбудии нар як хонадони диёри зебоманзарамон ва дар нинояти кор баланд шудани сатни зиндап ва рафонияти ломеа мебошад.

Вожашии капищ/ -' иктисодиёти бозор.ï, камбизоат ï, даромади аногй, андознои манагг' ва умумидавпат )', имтиёзюи андоз.ï, меъёри андоз, пардохтшэ

Пайнавишт:

1. Кодек си андози Лумнурии То/икист он. -Душанбе, 2012.

2. Кодек си гумрук и Лумнурии То/икист он. -Душанбе, 2012.

3. А ндоз бакои давлат (макомот и андоз дар давраи сонибист иклолии Лумнурии То/икист он) -Душанбе, 2011.

4. Орифов А. 500 саволу лавоб оиди андозу андозсупор!. -Душанбе, 2009.

5. Орифов А. Танзими муносибатнои иктисодии гумрук!'. -Хуланд, 2009.

6. Орифов А. Ислонот и андоз ва т аъмини булет. -Душанбе, 2007.

Орифов А бдуллодж он Орифович,

докт ор экономических наук, профессор, заведующий кафедрой т амож енной служ бы ТГУПБП

Олимдж он Орифов, соискат ель кафедры/ т амож енной служ бы/ ТГУПБП

Совершенствование поступления налоговых платежей - основа развития

общества

Ключевые слова: рыночная экономика, малообеспеченност ь, доход населения, мест ные и общргосударст венные налогы, льготы по оплате налогов, налоговые льгот ы>1

В статье анализируются роль и место налоговой политики и своевременность поступлений налогов в бюджет республики, а также роль и место фискальной политики государства в структурном изменении общества. Отмечается повышение ответственности за своевременное поступление платежей из всех источников как местных, так и республиканских. Рассматривается современная налоговая система, методика выплат различных видов налогов, основными из которых являются прямые и косвенные налоги, установленные непосредственно на доход или имущество, либо включенные в тариф.

A.O.Orifov, O. Orifov Improvement of Tax Payments Entry as the Ground for Society Development

Key words: market economy, poverty, populations incomes, local and common state taxes, privileges in regard to tax payments, tax rates

The article dwells on the role and place of tax policy and timely entry of taxes into the budget of the republic; the fiscal policy of state in structural change of society being touched upon as well. The authors note also an elevation of responsibility as to timely entry of payments from all the sources, both local and common republican ones. They consider the modern tax system, methods of varions types of tax payments - the principal ones are direct and indirect taxes fixed immediately for income or'property or included into tariff.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.