Научная статья на тему 'ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ МАМЛАКАТ ИҚТИСОДИЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ'

ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ МАМЛАКАТ ИҚТИСОДИЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
149
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тадбиркор / кичик бизнес / бандлик / ижтимоий-иқтисодий барқарорлик / иқтисодиёт тармоқлари. / entrepreneur / small business / employment / socio-economic stability / sectors of the economy.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Амонов Мехриддин Оромиддинович

Мақолада мамлакат иқтисодиётида тадбиркорлик субъектларининг салмоғи ва ижтимоий-иқтисодий тармоқларидаги улиши таҳлил қилиниб, унинг иқтисодиётининг барқарор ривожланишини таъминлашдаги аҳамияти статистик маълумотлар асосида кўрсатиб ўтилган. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятларини ривожлантириш орқали давлатимиз ижтимоий-иқтисодий кўрсаткичларини янада кўтариш юзасидан муаллиф таклифлари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article analyzes the impact of entrepreneurship on the country's economy and its contribution to socio-economic sectors, shows its importance in ensuring sustainable economic development based on statistical data. The author's proposals for further improving the socio-economic indicators of the state through the development of small business and private entrepreneurship are given.

Текст научной работы на тему «ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ МАМЛАКАТ ИҚТИСОДИЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ»

ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ МАМЛАКАТ ЩТИСОДИЁТИДАГИ АХДМИЯТИ

Амонов Мехриддин Оромиддинович

ТерДУ, "Иктисодиёт ва менежмент" кафедраси укитувчиси E-mail: lochin_mmm@mail.ru, тел: (93) 768-04-04

Аннотация: Маколада мамлакат иктисодиётида тадбиркорлик субъектларининг салмоги ва ижтимоий-иктисодий тармокларидаги улиши тахлил килиниб, унинг иктисодиётининг баркарор ривожланишини таъминлашдаги ахамияти статистик маълумотлар асосида курсатиб утилган. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятларини ривожлантириш оркали давлатимиз ижтимоий-иктисодий курсаткичларини янада кутариш юзасидан муаллиф таклифлари берилган.

Калит сузлар: тадбиркор, кичик бизнес, бандлик, ижтимоий-иктисодий баркарорлик, иктисодиёт тармоклари.

Abstract: The article analyzes the impact of entrepreneurship on the country's economy and its contribution to socio-economic sectors, shows its importance in ensuring sustainable economic development based on statistical data. The author's proposals for further improving the socio-economic indicators of the state through the development of small business and private entrepreneurship are given.

Keywords: entrepreneur, small business, employment, socio-economic stability, sectors of the economy.

Кириш.

Узбекистон Республикасида тадбиркорликни фаолиятларини янада ривожлантириш буйича амалга оширилаётган ишлар кулами йилдан йилга ошиб бормокда ва унинг натижаси уларок тадбиркорлик сохасини ривожлантириш, иктисодиётдаги улушини ошири борасидаги эришилаётган ютуклар хам йил сайин ошиб бормокда.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолияти узининг нисбатан кам молиявий ресурслар талаб килиши, бозорнинг янги шарт-шароитларига тез мослашган холда чекланган имкониятлар оркали бозор талабларини тезрок кондира олиш характеристикаси билан йирик бизнес фаолиятига нисбадан устунликка эгадир. Бундан ташкари тадбиркорлик субъектлари бозор талабига мос холда иктисодиёт сохаларини таркибан кайта янгилаш учун фаолиятлари давомида минимал ресурслар истеъмолини амалга ошириб доимий ижтимоий-иктисодий муаммолардан бири бандлик масаласи ечимига ижобий таъсир курсатади.

Хукуматимиз томонидан олиб борилаётган иктисодиётда давлат улушини боскичма-боскич кискартириб бориш, хусусий мулкчиликка, тадбиркорлик фаолиятининг мамлакат ЯИМдаги улушини оширишга, ишлаб чикаришни махаллийлаштириш - импорт урнини босувчи махаллий ишлаб чикариш ва

хизмат курсатиш сохаларини ривожлантиришга каратилан изчил ислохатлар тадбиги уз самарасини бермокда. Жумладан, тадбиркорлик фаолиятни янада ривожлантириш буйича конуний база яратилган булиб, у бозор талабига мос равишда такомиллаштирилиб борилмокда ("Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисида"ги УР^-328-сон 02.05.2012й., "Тадбиркорлик мухитини яхшилаш ва хусусий секторни ривожлантириш оркали баркарор иктисодий усиш учун шарт-шароитлар яратиш борасидаги навбатдаги ислохотлар тугрисида"ги ПФ-101-сон 08.04.2022й., "Худудларда тадбиркорлик лойихаларини молиялаштириш механизмларини янада кенгайтириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-212-сон 19.04.2022й.).

Тадбиркорлик фаолияти нафакат бозор иктисодиётига асосланган давлат иктисодиётнинг ривожланишида балки пандимия даврида хам уз характеристикасига кура чекланган ресурслар (молиявий, хом-ашё, мехнат каби) шароитида бозор талабини кондира олиш имкониятларига эга эканлигини курсата олди. Хусусан, бутун жахон ижтимоий-иктисодий хаётида булгани каби мамлакатимиздаги covid-19 пандимия даврида тадбиркорлик фаолиятидаги бозор талабларига тез, тежамкор мослаша олишни курсатишимиз мумкин.

Пандимея давридаги тадбиркорлик фаолиятининг иктисодиётимиздаги ахамияти хакида республикамиз Президенти хам уз нуткларида: "Айницса, мураккаб пандемия давридаги синов ва цийинчиликлар пайтида уам, халцимизга мададкор булиб, уз бизнесини нафацат сацлаб цолган, балки янги иш уринларини яратиб, муутожларга кумак бераётган уамда ишлаб чицариш ва экспортни оширган тадбиркор дустларимга бугун чин цалбимдан рауматлар айтаман " дея таъкидлаб утганлар [1].

Юкоридагилардан келиб чикиб айтишимиз мумкинки, бозор иктисодиётига асосланган мамлакатларда баркарор темпларда иктисодий усишига эришиш учун доимий равишда табдиркорлик фаолиятини ривожлантириб, конунчилик базасини такомиллаштириб бориш максадга мувофикдир. Шу сабабли ушбу соха вакиллари фаолиятини ривожлантиришга каратилган илмий асосланган тавсиялар доимо куннинг долзарб масалаларидан бири булиб колмокда.

Мавзуга оид адабиётларнинг та^лили.

Мамлакат иктисодиётида мухим урин тутувчи кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолияти мохияти, иктисодий ривожланишидаги ахамияти ва узига хос хусусиятлари тугрисида куплаб иктисодчи олимлар илмий тадкикотлар олиб боришган ва уз фикр мулохазаларини баён этишган.

Жумладан, Й.Шумпетернинг фикрича "тадбиркорлик" бу ресурсларни ноёб, инновацион комбинацияларга бирлаштирувчи ва махсус билимлар, интуиция асосида ишлаб чикаришни кайта ташкил этиш хамда ижтимоий узгаришларни амалга оширувчи кучдир [2].

Рус иктисодчиси А. Асаул талкинига кура "Тадбиркорлик" - иктисодий фаолиятнинг алохида тури булиб, унинг мохияти бозор алмашинуви оркали

жaмият aъзолaрининг aник тaлaбни рaFбaтлaнтириш Ba кондиришдaн иборaт иборaт 6ули6, бозордa рaкобaт yстyнлигигa эришишга йyнaлтирилгaндир [3].

Б. Ходиев, M. Kосимовa, А. Сaмaдовлaрнинг фикричa жaмият рaвнaки aсоси бyлгaн тaдбиркорлик фaолиятини сaмaрaли тaшкил этиш Ba ривожлaнтириш учун мaзкyр xyдyддa сиёсий, хукукий, ижтимоий-иктисодий шaрт-шaроитлaр ярaтилгaн 6улиши лозимдир [4].

Хyлосa килиб aйтишимиз мумкинки, тaдбиркорлик фaолияти бозордaги мaвжyд тaлaбни кондирувчи товaр Ba хизмaтлaрни хдридорга тaклиф этиш учун ишлaб чи^риш вa хизмaт кyрсaтиш ресyрслaрни тaшкил этиш вa yлaрдaн тежaмкоронa фойдaлaниш оркaли фойдa олишдир [5,6].

Тадкикот методологияси.

Ушбу мaколaни ёзишдa мaмлaкaт ижтимоий-иктисодий ривожлaнишидa axaмиятли Урин тутувчи тaдбиркорлик фaолиятини тaрaккий эттириш бyйичa меъёрий-хукукий xyжжaтлaр, ижтимоий-иктисодий œxa вaкиллaри илмий кaрaшлaри Ургaнилиб, интернет мaълyмотлaридaн фойдaлaнгaн xолдa мaмлaкaтдa кyлaй тaдбиркорлик мухитини ярaтиш вa ривожлaнтириш, тaдбиркорлик фaолияти сaмaрaдорлигини ошириш юзaсидaн ушбу фaолият турини тaxлил килиш, стaтистик гурухташ, эксперт бaxолaш кaби yсyллaрдaн фойдaлaнилгaн xолдa хyлосa вa тaклифлaр берилгaн.

Тахлил ва натижалар.

Maмлaкaтимиздa кичик бизнес вa хусусий тaдбиркорлик сyбъектлaри фaолиятини тaшкил этилиши вa ривожлaнтириш оркaли мyстaкил фaолият юритувчи мулк эгaлaри синфи шaкллaнмокдa. Тaдбиркорлик фaолияти узининг бозор иктисодиётигa тaлaблaригa тез мослaшиш имкониятлaрининг кенглиги билaн мухим axaмият кaсб этaдилaр. Шу сaбaли, янги минг йилликдa мaмлaкaтимиздa тaдбиркорлик фaолиятининг рaвнaк топиши ^тж^си сифaтидa мaмлaкaт ЯИМд ушбу фaолият турининг сaлмоFи йилдaн йилгa ортиб борaётгaнлиги кyзaтишимиз мумкин. Айниксa 2010-2018 йиллaрдa кичик бизнес вa хусусий тaдбиркорлик фaолиятининг мaмлaкaт ЯИМни юзaгa келишидa aсосий урин тyтгaнлигини 1-грaфик мaълyмотлaридaн xaitf куришимиз мумкин.

Khhhk 6u3Hec Ba xycycHH tagöiipKöp.iiiKHiiHr MaM.aKaT flMMgaru y.ymu (Moraga)*

80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0

# ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ¿V ^ ^ ^ ¿F

*CraTHcTHKa KyMHTacH Mat^yMyraapH acocHga Mya^H$ ToMoHHgaH Tanëp^aHraH.

1-guarpaMMa. Khhhk ÖH3Hec Ba xycycuH TagÖHpKöp.HKHHHr MaM.aKaT

flMMgaru y.ymu ($öH3ga)

2000 HHnnapga TagÖHpKopnHK ^aonHATHHHHr MaMnaKar ^HMgara ynymn 30 $oh3hh TamKHn этгaн öynca, 6y KypcaTKHH 2010 HHnra KenHÖ 60,8 ^orora eTraHHHH, a 2016 HHnra KenHÖ эca 66,8 $oh3hh TamKHn этгaнн 6y caxa

BaKHnnapHHHHr MaMnaKar H^HMoHH-HKTHcogHH paBHaKHgarH ypHH ôeKHëc экaнпнгннн aHraamoKga. CyHrH ñnnnapga TagönpKopnHK ^aonHATHHHr MaMnaKar ^HM garH ynymHHHHr 6npo3 nacañraHnHrHHH ^HM xa^MHHHHr omnö ôopaëTraHnnrH önnaH xaM rooxnam MyMKHH (2017 hhh ^HM 249,1 TpnH. cyMHH TamKHn этгaн öynca 2021 hhh 734.6 TpnH. cyMHH TamKHn этмoкga). ffly Ba öornKa caöaönapra (^yMnagaH naHgHMHa) Kypa cyHrH yn HHnga TagönpKopnHK ^aonnaTHHHHr ^HMgara ynymn HHcöaraH nacpoK atHH 56%, 55,7% Ba 54,9% $oh3hh TarnKHn этмoкga.

MaMnaKaTHMH3ga TagönpKopnHK cyöteKraapHra ôepnnaëTraH эpкннпнкпap, ynap ^aonnaTHHH TamKHn этнmпapн Ba pHBO^naHTHpnmnapH ynyH aparanraH Kynañ mapT-mapoHTnap Hara^acHga ymöy ^aonnaT TypHHHHr HKTHcogHëTHHHr acocan coxanapHgaH ÖHpH öynMHm caHoargarH ynymH xaM canMOK^H 6ynHÖ 20002016 HHnnapga öapKapop ycHm TeMnnapHra, 2017-2019 HHnnapga эca nacarnm TeMnnapHra, cyHrH hkkh HHnga HHcöaraH ycHm TeMnnapH Ky3aranraHnHrHHH KyHHga KenrapHnraH 2-rpa^HK MatnyMoraapHgaH xaM KypHmHMH3 MyMKHH.

^чик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг саноат сохасидаги улуши (фоизда)*

50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0

# ^ # # # ^ # ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ¿¡>

*Стaтистикa кУмитaси мaълyмyтлaри aсосидa мyaллиф томонидaн тaйëрлaнгaн.

2-диаграмма. Kичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг

саноат сохасидаги улуши (фоизда)

3-грaфигимиздa эсa тaдбиркорлик фaолияти вaкиллaрининг мaмлaкaт иктисодиётининг ята бир aсосий соxaсидa, зaмонaвий ривожлaниш тaлaблaридaн бири булмиш кyрилишдaги улишини куриб, тaxлил килишимиз мумкин. Ушбу стaтистик мaълyмотдaн куриниб турибдики 2000-2021 йиллaрдa ушбу соxaдa тaдбиркорлик фaолияти вaкиллaри бaркaрор темплaрдa усиш сyръaтлaригa эришгaн, фaкaтгинa 2009 йилдa жaxон молиявий-иктисодий инкирози сaбaбли бир нечa йил олдинги кyрсaткичлaр кaйд этишгaн.

Kичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг курилиш

сохасидаги улуши

80,0 -

70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0

O'-HfNm^r^'-.ot^ooONO'-HCNm^ri/'í'-.ot^ooONO'-H

оооооооооооооооооооооо

(N(N(N(N(N(N(N(N(N(N(N<N(N(N(N(N(N(N(N(N(N(N

* Стaтистикa ку^ш^си мaълyмyтлaри aсосидa мyaллиф томонидaн тaйëрлaнгaн.

3-диаграмма. ^чик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг курилиш

сохасидаги улуши

Khhhk ÖH3Hec Ba xycycuñ TagöupKopnHK MaMnaKargaru xap 6up xygyg HKTHcogHH ycumugaru Tatcup KypcaryBHH acocan ^aonuaT TypnapugaH ôupu ôynuô, ymöy ^aonuaT opKanu Ma3Kyp xygygga ^oñnamraH axonu öaHgnurHHH TatMHHnam hmkohh aparunagu, cTaracTHKa KyMHTacu MatnyMoTnapura Kypa 20002020 nunnapga MaMnaKaTHMH3garH axonu öaHgnurHHHHr ypTana 69,8 $oh3h añHaH khhhk ÖH3Hec Ba xycycun TagöupKopnHK ^aonuaTH BaKHnnapu 3HMMacura Tyrpu KenMoKga (4-rpa^HK). ffly öohc MaMnaKaTHMH3HHHr öapHa xygygnapuga khhhk ÖH3Hec Ba xycycun TagöupKopnHKHH ^aonuaTHHH puBo^naHTupumra anoxuga эtтн6op KapaTunMoKga.

Khhhk ÖH3Hec Ba xycycuH Tag6upKöp.HKHHHr öaHg.HKgaru

y.ymu ($öH3ga)

90,0 -

80,0 70,0 60,0

50,0 _ 40,0 30,0 20,0 10,0

0,0

* CTaTucTHKa KyMHTacu MatnyMyTnapu acocuga Myannu^ ToMoHugaH TanëpnaHraH.

4-guarpaMMa. Khhhk ÖH3Hec Ba xycycuH TagöupKöp.HKHHHr öaHg.HKgaru

y.ymu ($öH3ga)

TapaKKHH этгaн HKTucoguëTra эгa xopu^HH MaMnaKarnap Ta^puöacHHH ypraHHm Hara^acu myHH KypcamoKgaKH, 3aMoHaBHH HKTHcogHH HHTerpannamyB ^apaëHHnapuga W3ara Kenumu MyMKHH öynraH hkthcoahh KHHHHHHnHKnapHH y3 BaKTHga MyBa^aKuaTnu xan KHnumga khhhk ÖH3Hec Ba xycycun TagöupKopnHKHH Kynnaö-KyBBaTnam Ba puBo^naHTupum yHyH aparunraH Kynañ 6o3op HH$paTy3HnMacu MyxuM ypHH TyTagu (ycTyBop coxa BaKunnapu ^aonuarara HMTHë3napuHH öepum, MonuanamTupum th3hmhhh cogganamTupum xaMga xyKyMaT öwpTManapu opKanu umnaö HHKKapyBHunap yHyH Tanaö xa^MHHH omupum Kaöunap) [7,8,9].

Xy.öca Ba TaK.H^.ap.

MaMnaKaTHMH3 HKTHcoguëTHgarH MaB^yg puBo^naHHm gapa^acuHH aHaga KyTapumHMH3, gouMHH paBHmga khhhk ÖH3Hec Ba xycycun TagöupKopnHK ^aonuaTH TaKoMHnnamTupuô 6opumHMH3 yHyH ÖH3HHHr Ha3apuMH3ga Kynugaru Hopa-TagöupnapHH aManra omupum no3HM:

• худудларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини молиялаштиришни соддалаштириш учун молия институтлари ташкил этиш ва улар фаолиятини ривожлантириш;

• ривожланиш даражаси нисбатан паст худудлар учун имтиёзлар кулланиладиган махсус инфраструктурани ривожлантириш дастурларини ишлаб чикиш ва амалиётга тадбик этиш;

• давлат буюртмаларини бажарилишида ушбу соха вакилларнини кенгрок жалб этиш;

Хулоса урнида шуни айтишимиз мумкинки, хукумат, хусусан махаллий хокимятларнинг маъсул вакиллари тадбиркорлар билан максадли ишлаш тизимини йулга куйиш оркали юзага келган муаммоларни уз вактида бартараф этишлари, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш буйича комплекс чора-тадбирларни тадбигини амалга оширишлари, бунинг натижасида макроиктисодий курсаткичларни юкори даражага олиб чикишлари максадга мувофикдир [10,11,12].

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Президент Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимиз тадбиркорлари билан очик мулокоти Узбекистон халкаро анжуманлар саройи 20/08/2021 й. https://review.uz/oz/post/shavkat-mirziyoyev-tadbirkorlari-bilan-ochiq-muloqotda-kop-tadbirkorlarni-nomma-nom-sanab-xizmatlari-va-harakatlarini-yuksak-baholadi

2. Шумпетер Й.А. Теория экономического развития (Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung). Изд. Директмедиа Паблишинг, 2008. - 400 с.

3. А.Н. Асаул «Организация предпринимательской деятельности» Учебник для ВУЗов, Питер.: 352 стр., 2013 г.

4. Ходиев Б.Ю., ^осимова М.С., Самадов А.Н. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик. Укув кулланма. -Т.: ТДИУ, 2010

5. Амонов М.О. Теоретические вопросы государственной поддержки развития предпринимательства на уровне региона //Проблемы современной экономики. Евразийский международный научно-аналитический журнал. 2021. - № 4 (80). Санкт-Питербург.

6. Амонов М.О., Алияров О.А. Тадбиркор - етакчи: шахсий хусусиятлар ва уларни шакллантириш. Иктисодий ислохатларни чукурлаштириш шароитида иктисодиёт тармокларини модернизация килиш ва таркибий узгаришларни амалга ошириш мавзусидаги ёш олимларнинг илмий амалий анжумани тезис туплами Т., ТДИУ, 2009 й. 411 бет.

7. Амонов М.О. Государственное регулирование предпринимательства в условиях рынка //Известия Санкт-Петербургского университета экономики и финансов. 2012. - № 3 (75). Санкт-Питербург.

8. Амонов М.О. Тадбиркорлик фаолиятни давлат томонидан бошкариш воситалари ва вазифалари. "Бизнес-Эксперт" Журнали №11-12 сон, 2021 йил, 68-71 бетлар. Тошкент.

9. Амонов М.О. Узбекская модель перехода экономики к рыночным отношениям. Материалы международной научно-практической конференции //Достижения в науке. Новые взгляды, проблемы, инновации/ г. Лодзь Польша, 29.07.12-31.07.12, Часть I.

10. Амонов М.О. Совершенствование процесса государственного регулирования и поддержки предпринимательства // Проблемы современной экономики. Евразийский международный научно-аналитический журнал. 2014.

- № 3. Санкт-Петербург.

11. Амонов М.О. Электронный маркетинг в системе поддержки предпринимательства Республики Узбекистан // Современные аспекты экономики. 2011. - № 11. Санкт-Питербург.

12. Амонов М.О. Эффективность государственного регулирования предпринимательства в Узбекистане // Современные аспекты экономики. 2011.

- № 12. Санкт-Питербург.

13. Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитаси маълумотлари https://stat.uz ва https://www.gazeta.uz портали маълумотлари.

14. Узбекистон Республикаси конунчилик маълумотлари миллий базаси https://lex.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.