CC BY
33NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© Z.X. Abdunazarova1^_
1Termiz Davlat Universiteti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: mazkur maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik tafakkurni shakllantirishda O'rta Osiyo mutafakkirlari merosidan foydalanish, bilimlarni o'zlashtirishning ahamiyati, tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarda ekologik mazmunidagi bilimlarni takomillashtirish, muammoli vaziyatlarni yaratish, shuningdek, umumta'lim maktabi o'quv rejalari va dasturlariga tabiat-jamiyat o'rtasidagi aloqalarni uyg'unlashtirish,atrof-muhitga jiddiy munosabatlarni fanlararo aloqadorlikda o'rnatish masalalari, o'quvchilarning ekologik tafakkuri, ularning dunyoqarashi, hatti-harakati, boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik tafakkurni shakllantirishda O'rta Osiyo mutafakkirlari merosidan foydalanish jarayoni, o'qitishda atrof-muhit muhofazasi, o'qitish metodlari, vositalari, boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologiyaga oid ijobiy munosabatlari va qarashlari va tabiat o'rtasidagi munosabatlar haqidagi ilmiy manbalarni singdirish jihatlari keltirilgan.
MAQSAD: tabiiy fanlar orqali o'quvchilar ekologik muhitni saqlash va himoya qilish uchun birgalikda ishlashga va jamoatchilikni kuchaytirishga olib keladi. Ular tabiiy muhitlarini himoya qilish va saqlashda faoliyat yuritish orqali jamiyat bilan hamkorlik qilishlari kerakligini tushunishlari uchun shu bo'lishi mumkin.
MATERiALLAR VA METODLAR: boshlang'ich sinf o'quvchilarida tabiiy fanlarga oid bilim, ko'nikma, malaka va kompetensiyalarni egallashi lozim. Ushbu malakalar ekologik tafakkur bilan chambarchas bog'liq. Boshlang'ich sinf o'quvchilari tabiatni bilishlari, ekologik bilim, ekologik tafakkur, inson faoliyati va tabiat o'rtasidagi munosabatlar haqidagi ilmiy manbalar boshlang'ich sinf o'quvchilariga tabiiy o'quv fanlari negizida beriladi. Shuningdek, inson yashashi uchun havo, suv, quyosh qanday kerak bo'lsa, o'simlik va hayvonlar ham shunday kerakligi, ular o'rtasidagi tabiiy bog'liqliklar ochib berilgan
MUHOKAMA VA NATiJALAR: ekologik tafakkurini shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlarini muhokama va natijalar ko'rib chiqishga yordam berishimiz mumkin. O'quvchilar o'z fikrlarini ifodalash va munosabatlarni rivojlantirish: Ekologik tafakkur o'quvchilarga o'z fikrlarini ifodalash va diger insonlar bilan munosabatlarni rivojlantirish imkoniyatini beradi. Bu tajribalar orqali ular uning o'zini va boshqalar bilan muloqotda ishtirok etishni o'rganishadi.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №3 (1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
XULOSA. O'rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid meroslarini o'rganish jarayonida boshlang'ich sinf o'quvchilarida tabiatni avaylab asrash, tabiiy resurslarni kelajak avlodlarga еtkazish zarurligi haqidagi tushunchalar shakllanadi.
Kalit so'zlar: tabiiy resurs, boshlang'ich sinf, tabiiy fanlar, ekologik muhit, tugaydigan va tugamaydigan resurs, ta'lim, ehtiyoj, shakl, metod, vosita, ekologik madaniyat, foydalanish, meros, manba, o'qitish, Tabiat, munosabat, tushuntirish.
Iqtibos uchun: Abdunazarova Z.X. Tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilar ekologik tafakkurini shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari // Inter education & global study. 2024. № 3(1). B. 123-129.
ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ СТУДЕНТОВ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ЕСТЕСТВЕННОСТИ_
© З.Х. Абдуназарова 1Н
1Термезский государственный университет, Термез, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье рассматривается использование наследия мыслителей Средней Азии в формировании экологического мышления учащихся младших классов, значение приобретения знаний, совершенствование знаний учащихся по экологическому содержанию в преподавании естественных наук, создание проблемных ситуаций, а также общеобразовательных вопросов гармонизации отношений природы и общества в учебных планах и программах, налаживания серьезных связей с окружающей средой в межпредметных отношениях, экологического мышления учащихся, их мировоззрения, поведения, экологического сознания у учащихся младших классов. процесс использования наследия мыслителей Средней Азии в формировании мышления, охрана окружающей среды в обучении, методы обучения, средства, аспекты привития позитивных установок и взглядов на экологию у учащихся начальных классов и научные источники о связи природы с данными.
ЦЕЛЬ: благодаря естественным наукам учащиеся научатся работать вместе, чтобы сохранить и защитить экологическую среду и привести к расширению прав и возможностей сообщества. Возможно, они понимают, что им необходимо сотрудничать с обществом, работая над защитой и сохранением своей природной среды.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: учащиеся начальных классов должны приобрести знания, умения, навыки и компетенции, связанные с естественными науками. Эти навыки тесно связаны с экологическим мышлением. Знания младших школьников о природе, экологические знания, экологическое мышление, научные ресурсы о взаимосвязи деятельности человека и природы даются учащимся младших классов на основе естественных наук. Также, как для существования человека необходимы
© ¡ntereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 3(1)
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №3 (1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
воздух, вода и солнце, так же необходимы растения и животные, и раскрываются естественные связи между ними.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: мы можем помочь обсудить особенности формирования экологического мышления и рассмотреть полученные результаты. Студенты выражают себя и развивают отношения: Экологическое мышление дает студентам возможность выражать себя и развивать отношения с другими людьми. Благодаря этому опыту они учатся быть самими собой и участвовать в общении с другими.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в заключение можно сказать, что в процессе изучения экологического наследия мыслителей Центральной Азии у учащихся младших классов формируется понимание необходимости бережного сохранения природы и передачи природных ресурсов будущим поколениям.
Ключевые слова: природный ресурс, начальная школа, естествознание, экологическая среда, исчерпаемый и неисчерпаемый ресурс, образование, потребность, форма, метод, инструмент, экологическая культура, использование, наследие, ресурс, обучение, Природа, отношение, объяснение.
Для цитирования: Абдуназарова З.Х. Особенности формирования экологического мышления студентов при преподавании естественности. // Inter education & global study. 2024. № 3(1). С. 123-129.
SPECIFIC CHARACTERISTICS OF FORMING STUDENTS' ECOLOGICAL THINKING IN NATURAL SCIENCE TEACHING_
© Zebiniso Kh. Abdunazarova1®
1Termez State University, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: in this article, the use of the heritage of Central Asian thinkers in the formation of environmental thinking in elementary school students, the importance of acquiring knowledge, improving students' knowledge of environmental content in teaching natural sciences, creating problem situations, as well as general education school o harmonizing nature-society relations in curricula and programs, establishing serious relationships with the environment in interdisciplinary relationships, students' ecological thinking, their worldview, behavior, ecological thinking in elementary school students the process of using the heritage of Central Asian thinkers in formation, environmental protection in teaching, teaching methods, tools, aspects of instilling positive attitudes and views on ecology in elementary school students and scientific sources about the relationship between nature are presented .
AIM: through science, students will learn to work together to preserve and protect the ecological environment and lead to community empowerment. They may realize that they need to work with society to protect and preserve their natural environment.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 3(1)
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: primary school students should acquire knowledge, skills, abilities and competencies related to the natural sciences. These skills are closely related to environmental thinking. Primary schoolchildren's knowledge about nature, environmental knowledge, ecological thinking, scientific resources about the relationship between human activity and nature are given to primary school students on the basis of natural sciences. Just as air, water and sun are necessary for human existence, plants and animals are also necessary, and the natural connections between them are revealed.
DISCUSSION AND RESULTS: we can help discuss the features of the formation of environmental thinking and consider the results obtained. Students express themselves and develop relationships: Ecological thinking gives students the opportunity to express themselves and develop relationships with others. Through these experiences, they learn to be themselves and engage in interactions with others.
CONCLUSION: in conclusion, we can say that in the process of studying the environmental heritage of Central Asian thinkers, primary school students develop an understanding of the need for careful conservation of nature and the transfer of natural resources to future generations.
Key words: natural resource, elementary school, natural science, ecological environment, exhaustible and non-exhaustible resource, education, need, form, method, tool, environmental culture, use, heritage, resource, teaching, Nature , attitude, explanation.
Har qanday insonga ta'lim va tarbiya berish jarayoni oiladan boshlanadi, bola atrofdagi olam haqida va kattalarning va dunyoning o'ziga nisbatan munosabati to'g'risida dastlabki ma'lumotlarni oladi. U bolalar bog'chasida, keyin maktabda, universitetda va nihoyat, mutaxassis talab qiladigan kasbiy bilimlarni takomillashtirish bilan davom etadi. Ushbu jarayonda qo'shimcha ekologik ta'lim barcha darajalarda mavjud bo'lishi kerak, shunda mutaxassis ekologik jihatdan sog'lom va mas'uliyatli qarorlar qabul qilishi mumkin. Oila darajasidagi bu jarayon jamiyatimizda oilaviy va milliy an'analarni tiklash, ma'naviy-axloqiy va ekologik-axloqiy tarbiyani yangilash bilan yangi yuqori bosqichga ko'tariladi. Shunday qilib, qo'shimcha ta'lim barcha bosqichlarni qamrab oladi va uzluksizlik funksiyasini bajaradigan ekologik ta'limning barcha tarkibiy qismlari o'rtasida o'zaro munosabatlarni o'rnatishga yordam beradi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida tabiiy fanlarga oid bilim, ko'nikma, malaka va kompetensiyalarni egallashi lozim. Ushbu malakalar ekologik tafakkur bilan chambarchas bog'liq. Boshlang'ich sinf o'quvchilari tabiatni bilishlari, ekologik bilim, ekologik tafakkur, inson faoliyati va tabiat o'rtasidagi munosabatlar haqidagi ilmiy manbalar boshlang'ich sinf o'quvchilariga tabiiy o'quv fanlari negizida beriladi. Shuningdek, inson yashashi uchun havo,
For citation: Zebiniso Kh. Abdunazarova. (2024) 'Specific characteristics of forming students' ecological thinking in natural science teaching', Inter education & global study, (3(1)), pp. 123-129. (In Uzbek).
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
suv, quyosh qanday kerak bo'lsa, o'simlik va hayvonlar ham shunday kerakligi, ular o'rtasidagi tabiiy bog'liqliklar ochib berilgan [1].
Boshlang'ich sinflarda tabiiy fanlar bo'yicha darslarni tashkil etishda tabiiy muhit holatining inson ta'sirida o'zgarishi, jonli va jonsiz komponentlarga insonning kuchli antropogen ta'siri tufayli ekologik muammolar vujudga kelayotganligi, sanoat mahsulotlaridan atmosferaning ifloslanishi ekologik muammolarni vujudga keltirganligi, er yuzida ekologik tang vaziyatli hududlarning keskin ko'payishi, global ekologik inqiroz havfining real ekanligini o'quvchilarga tushuntirish lozim[3]. O'quvchilar tushunishlari lozimki, tabiatni muhofaza qilish hozirgi va kelgusi avlodning ehtiyojlarini hisobga olgan holda tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish va atrof-muhitni saqlashdan iborat. Shu jihatdan o'quvchilarga ekologiya va ekologik tushunchalar haqida ma'lumot beriladi
Hozirgi kunda ta'lim jarayonida Ekologik ta'lim-tarbiyaning asosiy maqsadi yosh avlodda atrof- muhitga ongli munosabatni shakllantirishdan iborat. Ekologik tushunchalar o'quvchilarni tabiatni asrabavaylashga, uni sevishga, unga oqilona munosabatda bo'lishga, o'z maktabi, o'zi yashab turgan oilasi, mahallasi, qishloq va shahrini ozoda saqlashga, uni ko'kalamzorlashtirishga, mevali bog'lar yaratishda o'z hissalarini qo'shishga, hayvonot dunyosiga g'amxo'rlik qilishga, qo'ying-ki, er, suv, havoning musaffoligiga erishish misolida atrof-muhitni, butun nabotat dunyosini e'zozlashga qaratilgan
Xususan, ekologiya hayot jarayonlarini o'ziga xos metodlarda tadqiq qiladigan mustaqil fan hisoblanadi. Ekologiyaning ijtimoiy hayot bilan bevosita bog'langan tarmoqlari ham rivojlanmoqda. Shu bilan birgalikda turli fanlardan ekologik muammolar jihatlari o'rganiladi. "Ekologiya" tirik organizmlarning (har qanday ko'rinishdagi, barcha darajada uyg'unlashgan) hayot faoliyati qonuniyatlarini ular hayotida kechadigan tabiiy muhitning inson omili ta'sirida yuzaga keladigan holatni o'rganadigan fandir. Ta'limda o'quvchi shaxsini fikrlashga, o'zgalar fikrini anglash va shu fikrni og'zaki hamda yozma shaklda savodli bayon eta olishga o'rgatish masalasiga e'tibor qaratilgan bo'lib, mustaqil fikrlaydigan, nutq madaniyati rivojlangan savodxon shaxsni kamol toptirish asosiy o'rin egallaydi. Millatning turmush tarzi, madaniy yaratuvchanligi uning boy tarixiy merosi asosida o'rganiladi.
Bugungi kun o'qituvchidan ilg'or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalaridan o'quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda. Yuqoridagilardan kelib chiqib, tajribalarimiz asosida dars mashg'ulotlarida interfaol metodlarni qo'llash orqali ta'lim-tarbiya berish yo'llariga doir fikrlarimizni bayon etamiz. O'ylaymizki, u o'quv mashg'ulotlari samaradorligini oshirishda hamkasblarimizga amaliy yordam beradi. Shuningdek, o'quvchilarni o'z yo'nalishini tanlash va mustaqil hayotga tayyorgarlik ko'nikmalarini shakllantirishdek mas'uliyatli vazifani bajarishda ularning yaqin ko'makchilardan biriga aylanadi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik tafakkurni shakllantirishda O'rta Osiyo mutafakkirlari merosidan foydalanishda, motivasiya va ijodiy faoliyat orqali ularning shaxsiy fazilatlarini shakllantirish, shuningdek, tabiat hodisalari o'rtasida sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatish, tabiatni his qilish qobiliyatini rivojlantirish, ekologik bilimlarni shakllantirish, va bunyodkorlik hissini qaror toptirish, atrofdagi narsa va hodisalar
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
o'zgarishlarini tahlil qilish, hamda tabiiy hodisalarni tahlil qilish va oqibatlarini umumlashtirishdan iborat.
Atrof-muhitni rivojlantirish samaradorligini oshirish texnologiyalaridan biri bu kognitiv materialni to'g'ri tanlay olishi va amaliyotda qo'llashdir. Ishning ta'lim - tarbiya bilan bog'liqligi hamda ishlab chiqarish sohasidan farqlanuvchi jihatini hisobga olgan holda asoslash mumkin.
Shunday qilib, O'rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid meroslari mazmuni bilan tanishish ularning boshlang'ich sinflarda tabiiy fanlarni o'qitishda foydalanish mumkinligini ko'rsatdi. Mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanish esa boshlang'ich sinf o'qituvchilarining ulardan qay darajada xabardorliklari hamda dars jarayonida ularni qo'llay olishlariga bog'liqdir [6].
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik tafakkurni shakllantirishda O'rta Osiyo mutafakkirlari merosidan foydalanishda, motivasiya va ijodiy faoliyat orqali ularning shaxsiy fazilatlarini shakllantirish, shuningdek, tabiat hodisalari o'rtasida sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatish, tabiatni his qilish qobiliyatini rivojlantirish, ekologik bilimlarni shakllantirish, va bunyodkorlik hissini qaror toptirish, atrofdagi narsa va hodisalar o'zgarishlarini tahlil qilish, hamda tabiiy hodisalarni tahlil qilish va oqibatlarini umumlashtirishdan iborat. Atrof-muhitni rivojlantirish samaradorligini oshirish texnologiyalaridan biri bu kognitiv materialni to'g'ri tanlay olishi va amaliyotda qo'llashdir. Ishning ta'lim - tarbiya bilan bog'liqligi hamda ishlab chiqarish sohasidan farqlanuvchi jihatini hisobga olgan holda asoslash mumkin.
Xulosa o'rnida aytish mumkinki, O'rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid meroslarini o'rganish jarayonida boshlang'ich sinf o'quvchilarida tabiatni avaylab asrash, tabiiy resurslarni kelajak avlodlarga etkazish zarurligi haqidagi tushunchalar shakllanadi.
Agar ekologik ta'limning turli darajalarda qanday amalga oshirilishini ko'rib chiqsak, shuni ta'kidlash kerakki, maktabgacha ta'lim uchun hech qanday standartlar ishlab chiqilmagan. Biroq, ayrim ta'lim tashkilotlarida ekologik ta'lim va ta'limning mualliflik dasturlari amalga oshirilmoqda. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, agar biz hozirgi holatni oldingi davr bilan taqqoslasak, unda hozirgi paytda maktabgacha ta'lim muassasalarida ekologik ta'limga kam e'tibor berilayotganligini tan olishimiz kerak. Hamma narsa o'qituvchilar va o'qituvchilarning shaxsiy qiziqishlariga bog'liq.
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash kerakki, maktab o'quvchilarining ekologik tarbiyasi uzluksiz va maqsadga muvofiq jarayonga aylanishi va umumta'lim darajalari o'rtasida ham, umumiy va qo'shimcha ta'lim o'rtasida ham uzviyligini ta'minlaydigan ta'lim dasturlariga muvofiq turli shakllarda amalga oshirilishi kerak.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Tabiatni muhofaza qilish to'g'risida" gi qonuniga sharhlar. -T.: "SHarq", 2011.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
2. "O'zbekiston Respublikasida atrof muhit muhofazasi va tabiiy resurslardan foydalanishning holati" to'g'risida milliy ma'ruza.T.; CHinor YeNK, 2010.
3. Tolipov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi.: Nasaf, 2003.
4. Hakimov N.H, Abdulqosimov A.V., Hamdamov SH.R. Ijtimoiy Ekologiya. O'quv qo'llanma. T.; TDIU, 2007.
5. Seytmuratova R. Ekologik bilim va tarbiya //Boshlang'ich ta'lim j., 1992. 1- son. - 57 b.
6. Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication technologies //International Engineering Journal For Research & Development. - 2021. - Т. 6. - С. 3-3.
7. Bo'rieva M. Yoshlarda tabiatni muhofaza qilish hissini tarbiyalash //Xalq ta'limi. -Toshkent. - 1992. -2-son. 260-b.
8. Suyarav K. va bоshqalar. Tabiiy fanlar.-2-sinf uchun darslik. ^shkent: Respublika ta'lim markazi, 2021.- 120 b.
9. Norbo'tayev X.B. Boshlang'ich sinflarda fanlararo ekologik tarbiya //Zamonaviy ta'lim. -2018. 11-son. - B. 558.
10. Muxtarova, L. A. (2024). EKOLOGIK XAVFSIZLIK EKOLOGIK MADANIYATNING AJRALMAS TARKIBIY QISMI SIFATIDA. Yangi O'zbekistonda Tabiiy va Ijtimoiy-gumanitar fanlar respublika ilmiy amaliy konferensiyasi, 2(1), 53-59.EKOLOGIK XAVFSIZLIK EKOLOGIK MADANIYATNING AJRALMAS TARKIBIY QISMI SIFATIDA. Yangi O'zbekistonda Tabiiy va Ijtimoiy-gumanitar fanlar respublika ilmiy amaliy konferensiyasi, 2(1), 53-59
11. Mamanazarovna, D. M., & Ergashovna, J. B. (2024, February). Boshlangich sinflarda tabiiy fanlar darslarida amaliy ishlarni tashkil etishning metodik asoslari. In International conference on multidisciplinary science (Vol. 2, No. 2, pp. 138-141.
12. Norbutayev Kh.B. Raising the ecological culture of the student inteaching biology in connection with other disciplines. Of publication with Impact Factor. International Cientific Journal ISJ Theoretical & Applie Science hiladelphia, USA issue 06, volume 86 published June. - 30, 2020. -P.714 -717.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HAbdunazarova Zebiniso Xudoyshukurovna, o'qituvchi [Абдуназарова Зебинисо
Худойшукуровна, педагог], [Zebiniso Kh. Abdunazarova, teacher]; manzil: O'zbekiston,
117036, Surxandaryo, Termiz shahri, Barkamol avlod ko'chasi 43-uy [адрес: Узбекистан,
117036, Город Термез, ул. Barkamol avlod 43], [address: Uzbekistan, 117036,
Surkhandarya, Termez city, Barkamol avlod at street, 43]; E-mail:
sarvi nozraxi mqu lova1990@mail. com
