CC BY
8TA'LIM XIZMATLARINI RIVOJLANTIRISHDA KOOPERATIV TA'LIM VA UNING
O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 1Muradova Maftuna Komilovna, 2Mirsalimova Noila Mirsoatjon qizi
1Nizomiy nomidagi TDPU, "Umumiy pedagogika" kafedrasi o'qituvchisi 2Tabiiy fanlar fakulteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.10676554
Annotatsiya. Mazkur maqolada hozirgi zamonda oliy ta'lim muassasalariga talablar, hususan O'zbekiston Respublikasida oliy ta'limda amalga oshirilayotgan yangi islohatlar, ta'limni tashkil etishda samaradorlikka erishish omillariyoritilgan. Bundan tashqari oliy ta'lim tizimida kooperativ ta'lim, uning mazmun mohiyati haqida ma'lumotlar berilgan. Kooperativ ta'limning o'ziga xos xususiyatlari va samaralari yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: zamonaviy talablar, islohatlar, hamkorlik, kooperativ ta'lim, kooperativ o'qitish texnologiyasi, liderlik ko'nikmalari, kommunikativ kompetensiya.
Ta'lim tizimi ijtimoiy institutlardan biri bo'lganligi sababli, uning rivojlanishi butunlay jamiyatning o'zgaruvchan ehtiyojlari bilan belgilanadi, fan-texnika va ijtimoiy taraqqiyotning tabiati va yutuqlari bilan belgilanadi. Zamonaviy ijtimoiy rivojlanish dinamikasi inson hayoti va faoliyatining barcha sohalarida - fan va texnikada, iqtisodiyot va siyosatda, ta'lim va madaniyatda, ishlab chiqarishni tashkil etish va uni boshqarishda tez va chuqur o'zgarishlar bilan tavsiflanadi. Ta'lim eng muhim ijtimoiy institutlardan biri sifatida ham jamiyatning o'zgaruvchan maqsad va ehtiyojlariga muvofiq, yuqori texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish bilan doimiy ravishda rivojlanib boradi[1]. Shu bilan birga, ta'lim-tarbiya tizimlarining zamonning ijtimoiy muammolariga munosabati o'z-o'zidan emas, balki bilvosita, ma'lum bir inertsiya bilan tavsiflangan jamoatchilik fikri va pedagoglar, jamoat va davlat arboblari faoliyatining rivojlanishi jarayonida sodir bo'ladi.
Hozirgi kunda oliy ta'lim tizimi oldiga mamlakatimiz yoshlarini o'z fikrini og'zaki va yozma ravishda erkin va savodli bayon eta oladigan mustaqil fikr sohiblari etib tarbiyalashdek dolzarb vazifani qo'yadi. Bunday yondashuv natijasi an'anaviy shakllarni interfaol shakllarga almashtirishni talab qiladi. Interfaollikning yangi darajasi esa Kooperativ ta'limga hosdir.
Kooperativ ta'limning asosiy g'oyasi - o'quv topshiriqlarini nafaqat birgalikda bajarish, balki hamkorlikda o'qish o'rganishdir [2, 142-b].
Kooperativ o'qitish har bir o'quvchini kundalik qizg'in aqliy mehnatga, ijodiy va mustaqil fikr yuritishga o'rgatish, shaxs sifatida onglilik, o'z shaxsiy fikriga egalik, mustaqillikni tarbiyalash, har bir o'quvchida shaxsiy qadr-qimmat tuyg'usini vujudga keltirish, o'z kuchi va qobiliyatiga bo'lgan ishonchni mustahkamlash, tahsil olishda mas'uliyat hissini shakllantirishni ko'zda tutadi.
Kooperativ o'qitish texnologiyasi har bir o'quvchining tahsil olishdagi muvafaqqiyati guruh muvafaqqiyatiga olib kelishini anglagan holda mustaqil va sidqidildan aqliy mehnat qilishga, o'quv topshiriqlarini to'liq va sifatli bajarishga o'quv materialini puxta o'zlashtirishga, o'rtoqlariga hamkor bo'lib, o'zaro yordam berishga zamin tayyorlaydi [4, 27-b].
Umumiy maqsadni baham ko'rish
Birinchidan, jamoa sifatida birgalikda mehnat qilayotgan talabalarning barchasi umumiy maqsadga ega bo'ladilar. Loyihaning muvaffaqiyati ularning sa'y-harakatlarini birlashtirish bilan bog'liq. Umumiy maqsadga erishish uchun jamoa sifatida ishlash qobiliyati biznes rahbarlari bugun yangi ish joylarida qidirayotgan asosiy fazilatlardan biri hisoblanadi. Kooperativ ta'lim
faoliyati talabalarga jamoalarda ishlashga yordam beradi. Bill Geytsning aytishicha, "Jamoalar bir xil maqsadda harakat qilishlari va yaxshi g'ayratli shaxs sifatida qarashlari kerak". Umumiy maqsadga erishish, o'quvchilarning o'zlariga imkon qadar ko'proq imkoniyatlarni qo'lga kiritishlari uchun bir-birlariga ishonishni o'rganish imkonini beradi.
Liderlik ko'nikmalari
Bir guruhning haqiqiy muvaffaqiyatga erishish uchun, guruh ichidagi shaxslar etakchilik qobiliyatlarini namoyon etishlari kerak. Qo'llaniladigan vazifalarni ajratish, qo'llab-quvvatlash va shaxsiy maqsadlarga erishish kabi ko'nikmalar sherikchilik orqali o'rganilishi va amalda qo'llanishi mumkin bo'lgan yetakchilik qobiliyatidir. Odatda, yangi guruh tashkil etilganda, yetakchilar o'zlarini juda tez namoyon qiladilar. Shu bilan birga, siz guruhga rahbarlikni amalga oshirishda barcha shaxslarga yordam berish uchun guruh ichida yetakchilik rollarini belgilashingiz mumkin [3].
Kommunikativ kompetensiya
Samarali jamoaviy ish deganda, barcha yaxshi muloqot va mahsulot yoki faoliyatga bo'lgan sadoqatni tushunish mumkin. Guruhning barcha a'zolari ijobiy muloqot qilishlari kerak. Ushbu ko'nikmalar o'qituvchi tomonidan to'g'ridan-to'g'ri modellashtirilgan bo'lishi va barcha faoliyat davomida mustahkamlangan bo'lishi kerak. Talabalar o'zlari bilan suhbatlashishni hamda do'stlarini faol tinglashni o'rgansalar, ularning ishi sifati ortadi.
Nizoli vaziyatlarni boshqarish kompetensiyasi
Nizolar barcha guruh sozlamalarida paydo bo'ladi. Ba'zan bu to'qnashuvlar kichik va osonlikcha ko'rib chiqiladi. Boshqa paytlarda esa, agar ular bekor qilinmasa, ular jamoadan ajralib qoladilar. Ko'pgina hollarda, o'quvchilarga o'zingizning muammolaringizni yechishga va ishtirok etishga harakat qilishingiz kerak. Vaziyatga e'tibor qarating, ammo ular o'zlari hal qila oladimi yoki yo'qmi. Agar siz shug'ullanishingiz kerak bo'lsa, jamoaning barcha a'zolarini birgalikda gaplashib, ular uchun samarali nizoni hal qilishni sinab ko'rishingiz lozim.
Moslashuvchanlik kompetensiyasi
Kooperativ muhitda ishlashda ko'plab qarorlar e'tiborga olinishi kerak. Talabalarni jamoa sifatida o'ylashni boshlash va birgalikdagi qarorlarni qabul qilishning yaxshi yo'li ularni jamoa nomi bilan bo'lishishdir. U yerdan keladigan keyingi qarorlar, qaysi o'quvchilar qanday vazifalarni bajarishi kerakligini anglatadi. Bundan tashqari, talabalar guruhda ishlashiga qaramasdan, ular o'zlarining mas'uliyatlariga ega bo'lishadi. Bu esa, o'zlarining barcha guruhlariga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan ko'plab qarorlarni qabul qilishni talab qiladi. Ustoz va targ'ibotchi sifatida, agar ma'lum bir qaror guruhning boshqa a'zolariga ta'sir etsa, unda ular birgalikda muhokama qilinishi kerakligini ta'kidlash kerak.
Talabalarning hamkorlikka kirishishlari jarayonida ko'rib chiqilayotgan ijobiy munosabatlarni rivojlantirish - ta'limning muhim vazifalaridan biri. Shu maqsadda tanlangan vaziyatlar tasirchanligi, xaotiyligi, qiziqarliligi, talablarining xissi olamiga tasir qildirish, ular Uchun zarur amal ko'nikmalarini yaratish imkoniyatiga egaligi, Yangi bilimlarni o'zlashtirish va mustaxkamlash, amaliy jihatdan qurilishiga ko'maklashishi lozim.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "Oliy ta'lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirok etishini ta'minlash bo'yicha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori.
2. Inoqov K.K. "Hamkorlik pedagogikasi asosida ta'lim-tarbiya sifatini takomillashtirish" (69-bet) pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori Dissertatsiyasi Namangan, 2019y, 142-b.
3. May M.A., Doob L.W. "Competition and corperation". New York: Social Science Research Council 1997.
4. Saidahmedov N, Abdurahmonov O. Yangi pedagogik texnologiya mohiyati va zamonaviy loyihasi. T.: RTM, 1999. - 27 b.
