CC BY
6TA'LIM TRANSFORMATSIYASIDA GENDER TENGLIK MASALALARI
Salomova Diyora Vahob qizi
"Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti" Milliy tadqiqot universiteti 3-bosqich bakalavriat talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.10663260
Annotatsiya. Bu maqolada ta 'lim transformatsiyasida gender tenglik masalalari yuzasidan o'zbekiston ta'lim tizimi doirasida o'tkazilayotgan muhokama va tadqiqotlar asosida gender barqarorlik, Inklyuziv o'quv dasturini targ'ib qilish, Ayollarning STEM sohalarida ishtirokini rag'batlantirish, O'qituvchilarni genderga pedagogika bo'yicha tayyorlash, Qo'llab-quvvatlash tizimlarini yaratish boyicha fikr yuritilgan.
Kalit so^zlar. Transformatsiya, inkluziv, potentsial, integratsiya, strategiya.
Abstract. In this article, on the basis of discussions and researches conducted within the framework of the education system of Uzbekistan regarding the issues of gender equality in educational transformation, gender stability, promotion of inclusive curriculum, promotion of women's participation in STEM fields, gender awareness of teachers training in pedagogy, creation of support systems were discussed.
Keywords. Transformation, inclusive, potential, integration, strategy.
Аннотация. В данной статье на основе дискуссий и исследований, проведенных в рамках системы образования Узбекистана по вопросам гендерного равенства в образовательной трансформации, гендерной стабильности, продвижения инклюзивной учебной программы, продвижения участия женщин в областях STEM, гендерной осведомленности обсуждались вопросы подготовки учителей в области педагогики, создания систем поддержки.
Ключевые слова. Трансформация, инклюзивность, потенциал, интеграция, стратегия.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev o'zining Yangi O'zbekiston Strategiyasi nomli asarida "Bugun O'zbekistonda olib borilayotgan davlat siyosatining asosiy maqsadi ayollarimizga e'tibor va amaliy g'amxo'rlik ko'rsatishni yangi, yuksak bosqichga olib chiqish, xotin-qizlarning jamiyatdagi o'rni va maqomini mustahkamlash ularning huquq va manfaatlarini ta'minlashdir. Bu o'z navbatida, "Ayollarga ilm berish -jamiyatni ilmli, ma'rifatli va salohiyatli qilish" degan aqidani hayotga izchil tatbiq etish" kerakligini alohida ta'kidlab o'tganlar.
Insoniyatning ta'lim sohasida rejalashtirilayotgan transformatsiyalar, gender barqarorlik va tenglik masalalarini muhokama qilishni zarur qilmoqda. Bu muhim muddatlar hisoblanadigan gender tenglik, ta'lim muassasalarida va sistemlarida mavjud bo'lgan tartibsizliklarga to'sqinlik solishda o'rnatilgan tashkilotlar va strategiyalar ta'limning keyingi bosqichida gender barqarorlikning oshirilishini ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Gender tenglik, ta'lim sistemlarinda muhim bir ro'lini o'ynaydi. Bu, ta'limning yanada barqaror va inkluziv bo'lishiga qaratilgan yutuqning muhim bir qismini tashkil etadi. Gender tenglikning ta'lim transformatsiyasida o'rnini o'rganish, toplumimizdagi hayot toifalarining yagona formulasi emas, balki har bir insonning potentsialikni oshishida zabt etishga ham yordam beradi.
Ta'lim va ilm fan nuqtai nazaridan yondashib tahlil qilinadigan bo'lsa, Nobel mukofoti ilk bor 1901 yilda ta'sis etilganidan buyon jami 61 nafar ayol turli nominatsiyalar bo'yicha Nobel mukofotlariga sazovor bo'lgan. Bu raqam gender tengligi yo'lidagi taraqqiyotni ko'rsatsa-da, shuni ta'kidlash kerakki, Nobel mukofotini qo'lga kiritgan ayollar erkaklar sonidan (900 dan ortiq)
sezilarli darajada past. Shundan, 6 nafar ayol Fizika bo'yicha, 8 nafar ayol Kimyo bo'yicha, 12 nafar ayol Tibbiyot bo'yicha, 16 nafar ayol Adabiyot bo'yicha, 16 nafar ayol Tinchlik bo'yicha, 3 nafar ayol Iqtisod fanlari bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan.
Ta'lim sistemlaridagi gender barqarorligini kuzatish tizimlari, buning amaliy qo'llanilishini va barqarorlikni oshirish uchun qo'llanadigan strategiyalarni o'rganishga yordam beradi. Bu tizimlar, gender tenglikning ta'lim muassasalarida mustahkamlanishi, gender stereotiplarning zamonaviylik va inkluzivlik bilan almashtirilishi, va ta'lim muassasalaridagi gender bilan bog'liq o'zgarishlarni kuzatish imkoniyatini beradi. Ta'lim muassasalaridagi gender tenglikning muhokamasi, gender tenglikning ta'lim jarayonlarida qanday shakllanishi haqida tushunchalarimizni o'rganishga yordam beradi. Bu muhokama, gender barqarorlikning ta'lim sistemlariga integratsiyasini oshirish, gender xiyobonliklarni aniqlash va bu xiyobonliklarga qarshi kurashish uchun zarur bo'lgan ilg'or murojaatlar va qo'llanmalarni o'rganish imkoniyatlarini beradi.
Gender egalitarizm, ta'lim sistemlarida talabalar o'rtasidagi gender tenglikni o'zi hisobiga olgan, kelgusida gender barqarorlik va ozodlikka yo'l ochishga yordam beruvchi bir qadriyatdir. Ta'limda gender egalitarizmning amaliy qo'llanilishi, talabalarning xususiyatlari va qobiliyatlariga qarab qaror qilish va gender barqarorlikni ta'lim muassasalariga mustahkamlashga yo'l ochishga imkon beradi.
Gender tengligi ta'limdagi o'zgarishlarda hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki u genderdan qat'i nazar, barcha shaxslar uchun teng imkoniyatlar va muomalani ta'minlaydi. Ta'lim tizimidagi gender tafovutlarini bartaraf etish va bartaraf etish orqali u inklyuzivlik, adolat va jamiyatning umumiy rivojlanishiga yordam beradi. Ta'lim muassasalari gender stereotiplariga qarshi kurashuvchi siyosat va amaliyotlarni amalga oshirish, ta'lim va resurslardan teng foydalanishni ta'minlash hamda xavfsiz va inklyuziv ta'lim muhitini ta'minlash orqali gender tengligini ta'minlashi mumkin. Bunga o'quv dasturlarini isloh qilish, o'qituvchilar malakasini oshirish dasturlari hamda o'quvchilar, ota-onalar va xodimlar o'rtasida gender muammolari haqida xabardorlikni shakllantirish orqali erishish mumkin.
Ta'limdagi gender stereotiplarini bartaraf etish strategiyasi darsliklar va o'quv materiallarida turli va inklyuziv tasvirlarni ilgari surish, qizlarning an'anaviy ravishda erkaklar hukmron bo'lgan ta'lim yo'nalishlarida ishtirokini rag'batlantirish, ijobiy o'rnak namunalarini targ'ib qilish va o'quvchilarga genderni hisobga olgan holda maslahat va qo'llab-quvvatlash xizmatlarini ko'rsatishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, gender masalalari bo'yicha ochiq muloqotni rivojlantirish, tarafkashlik va kamsitishlarga qarshi kurashish ta'lim muassasalarida gender stereotiplarini buzishga yordam beradi.
Ta'lim muassasalari tomonidan gender stereotiplarning oshirilishi yoki uning ta'siri, talabalarning o'zlarining potensialini cheklash va gender barqarorlikni o'rtadan keltirishga olib kelishi mumkin. Ta'limni o'zgartirishda gender tengligini ta'minlashga kelsak, yaxshi tayyorlangan rivojlanish modeliga ega bo'lish juda muhimdir. Ushbu model turli genderdagi shaxslar duch keladigan muammolar va to'siqlarni hal qiluvchi strategiyalar, siyosatlar va tashabbuslarni o'z ichiga olishi kerak. Shuningdek, u hamma uchun teng imkoniyatlarni ta'minlaydigan inklyuziv va qo'llab-quvvatlovchi ta'lim muhitini yaratishga qaratilgan bo'lishi kerak. Gender tengligining keng qamrovli rivojlanish modeli o'quv dasturlarini ishlab chiqish, o'qitish usullari, baholash amaliyoti va o'qituvchilar malakasini oshirish kabi turli jihatlarni hisobga olishi kerak. Ushbu sohalarga genderga sezgir nuqtai nazarlarni kiritish orqali model mavjud stereotiplar va noto'g'ri qarashlarni yo'q qilishga yordam beradi.
Ta'limni o'zgartirishda gender tengligini oshirish uchun an'anaviy usullardan tashqariga chiqadigan turli yondashuvlarni o'rganish va amalga oshirish zarur. Mana, qabul qilinishi mumkin bo'lgan yondashuvlarga bir nechta misollar:
Inklyuziv o'quv dasturini targ'ib qilish: Inklyuziv o'quv dasturi genderga asoslangan stereotiplarni hal qilish va turli istiqbollarni taklif qilish uchun ishlab chiqilishi kerak. Bu tarix davomida barcha genferdagi shaxslarning yutuqlari va hissalarini ta'kidlashi kerak.
Ayollarning STEM sohalarida ishtirokini rag'batlantirish: Qiz talabalarning fan, texnologiya, muhandislik va matematika (STEM) sohalariga qiziqishi va jalb etilishini rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlash uchun tashabbuslar amalga oshirilishi kerak. Bunga ustozlik dasturlari, stipendiyalar va amaliy tajriba uchun imkoniyatlar kiradi.
O'qituvchilarni genderga pedagogika bo'yicha tayyorlash: O'qituvchilar genderga mos ta'lim muhitini yaratishda muhim rol o'ynaydi. O'qituvchilarni o'qitish va malaka oshirish imkoniyatlarini taqdim etish ularga gender bilan bog'liq muammolarni samarali hal etish uchun zarur ko'nikma va bilimlarni shakllantirishga yordam beradi.
Qo'llab-quvvatlash tizimlarini yaratish: Ta'lim muassasalarida qo'llab-quvvatlash tizimlarini yaratish turli jinsdagi shaxslar duch keladigan o'ziga xos ehtiyoj va muammolarni hal qilishga yordam beradi. Bu gender resurs markazlari, maslahat xizmatlari va xabardorlik kampaniyalarini o'z ichiga olishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, ta'limni o'zgartirishda yondashuvlarni kengaytirish va gender tengligini targ'ib qiluvchi strategiyalarni amalga oshirish orqali biz barcha talabalar uchun yanada inklyuziv va adolatli ta'lim tizimini yaratishimiz mumkin. Barcha ko'rinishga ko'ra, ta'lim transformatsiyasi jarayonida gender tenglik muammolari gender hayotga muhim ega bo'lib, erkinlikni ta'minlashni ta'minlash va tizimning harakatlaridan biri hisoblanadi. Gender ishtirokchilar o'rtasida o'zaro ruhshunoslik va amalda qo'llanishi kerak. Faqat bu bilim va amal muhitini gender tenglik va erkinlik tamoyillariga yordam va barqaror ko'p strategiyalar bilan tabiiy tabiiy ta'minlanishi mumkin bo'ladi.
REFERENCES
1. Шавкат Мирзиёев. ЯНГИ УЗБЕКИСТОН СТРАТЕГИЯСИ. - Тошкент: "Узбекистан" нашриёти, 2021. 250 бет.
2. Gaskell, Jane, and Arlene McLaren. Women and Education: A Canadian Perspective. Detselig Enterprises, Ltd., PO Box G399, Calgary, Alberta T3A 2G3., 1987.
3. Acker S. Special series on girls and women in education: Creating careers: Women teachers at work. Curriculum inquiry. 1992 Jun 1;22(2):141-63.
4. Stromquist NP. Women and education in Latin America. Lynne Rienner Publishers; 1992.
5. Fox MF. Women, science, and academia: Graduate education and careers. Gender & Society. 2001 Oct;15(5):654-66.
6. Hamdan A. Women and education in Saudi Arabia: Challenges and achievements. International Education Journal. 2005 Mar;6(1):42-64.
7. Ногаева, Айнур Муханбетияровна, Жанна Мергенжановна Шупанова. "Роль женщин в сфере образования, науки и обществе стран Центральной Азии." (2016).
