CC BY
0TA'LIM SOHASIDAGI XOTIN-QIZLAR TA'LIM IMKONIYATLARI VA HUQUQLARI
1Otamirzayev Ahmadjon Olimjon o'g'li, 2Akramov Mirzaqosim Bahtiyorjon o'g'li, 3Mamadaliyev Bahtiyor A'zimjon o'g'li
1,2,3Qo'qon DPI "Maktab menejmenti" ta'lim yo'nalishi talabalari https://doi.org/10.5281/zenodo.11181749
Annotatsiya. Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasidan tashqari, ta'lim olish huquqi majburiy yuridik kuchga ega bo'lgan bir qator xalqaro va mintaqaviy hujjatlarda mustahkamlangan. Shu sababli, ishtirokchi davlatlar milliy huquqiy tizimlarda sud tomonidan himoya qilinishi kerak bo'lgan ta'lim huquqini amalga oshirish, himoya qilish va amalga oshirishga majburdirlar.
Kalit so'zlar: inson huquqlari, xotin-qizlar ta'lim imkoniyatlari, gender xususiyatlar, huquq, ta'lim
Inson huquqlaridan biri sifatida ta'lim insonning boshqa huquq va erkinliklarini amalga oshirishga yordam beradi, rivojlanish uchun katta daromad keltiradi va gender tengligini ta'minlash va tinchlikni mustahkamlashga yordam beradi. Bundan tashqari, u qashshoqlikni kamaytirishga yordam beradi, iqtisodiy o'sishni va daromadlarni oshirishni rag'batlantiradi, sog'lom turmush tarzini olish imkoniyatini oshiradi, bolalar nikohi va onalar o'limi darajasini kamaytirishga imkon beradi va odamlarga kasalliklarga qarshi kurashishga imkon beradi.
Xalqaro miqyosda, shu jumladan Birlashgan Millatlar tashkilotining ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo'yicha tashkiloti ta'lim dasturlari mavjud resurslarni hisobga olgan holda asta-sekin joriy etilishi mumkinligini tan olgan bo'lsa-da, ta'lim huquqining asosini tashkil etuvchi milliy qonunchilikning ushbu jihatlari, shu jumladan davlat ta'lim muassasalari va ta'lim dasturlariga kirish huquqini ta'minlash zudlik bilan amalga oshirilishi kerak. beg'araz asosda, ta'limning xalqaro normalarda belgilangan maqsadlarga muvofiqligini ta'minlash, umumiy boshlang'ich ta'limni joriy etish, milliy ta'lim strategiyasini qabul qilish va amalga oshirish, shu jumladan asosiy, o'rta va oliy ma'lumot berish va ta'lim sohasidagi minimal standartlarga rioya qilingan holda davlat yoki uchinchi tomon aralashuvisiz ta'limni erkin tanlashni ta'minlash.
Hukumatlar ta'limning milliy rivojlanish va ijtimoiy o'zgarishlarni jadallashtirish omili ekanligini tan olishlari majburiy bo'lmagan siyosiy bayonotlar va global strategiyalarda ham tasdiqlanadi. Davlatlar tengsizlikka qarshi kurashish va qizlar va ayollarning ta'lim va kasbiy tayyorgarlikdan to'g'ri foydalanishiga to'sqinlik qiladigan to'siqlarni bartaraf etish bo'yicha strategik choralar ko'rish tavsiya etiladi.
O'z huquqlari va imkoniyatlarini kengaytiradigan ta'lim orqali qizlar va ayollar o'zlari yashayotgan jamiyatda o'g'il va erkaklar bilan bir qatorda keng ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va siyosiy huquqlarni himoya qilishlari va amalga oshirishlari mumkin. Gender tengligiga erishish uchun ta'lim tizimining barcha jihatlari, Qonunchilik va siyosat, o'quv materiallari, o'qitish metodikasi va o'quv sharoitlari qizlar va ayollarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda gender masalalarini aks ettirishi va barcha o'quvchilarga o'zgaruvchan ta'sir ko'rsatishi kerak.
Ta'limning inson huquqlari doirasiga asoslanganligi, uning uchta jihatiga e'tibor qaratiladi. Ulardan birinchisi ta'lim olish huquqi; ikkinchisi - ta'lim sohasidagi huquqlar; uchinchisi -ta'lim orqali olingan barcha inson huquqlarini amalga oshirish uchun ta'lim imkoniyatlaridan foydalanish. Ushbu uchlik doirasi, asosan, ta'lim bo'yicha maktab ta'limining mavjudligi,
maqbulligi va moslashish imkoniyatlarini ta'minlash bo'yicha davlatlarning majburiyatlari doirasida belgilangan huquqlarni aks ettiradi.
Ta'lim olish huquqi ishtirok etishni o'z ichiga oladi va qizlar va o'g'il bolalar, ayollar va erkaklar ulushlari o'qitishda bir-biriga qanchalik mos kelishini va turli darajadagi ta'limda tegishli yosh guruhlari ehtiyojlarini qondirish uchun tegishli infratuzilma qay darajada ta'minlanganligini aks ettiradi. Ta'lim olish huquqiga rioya qilish darajasi o'qishni davom ettiradigan va o'qishning keyingi bosqichiga o'tadigan davomat ko'rsatkichlari va talabalar sonini baholashga imkon beradi.
Ta'lim huquqlari sonli tenglikdan tashqariga chiqadi va ta'lim sohasida haqiqiy gender tengligiga erishishni rag'batlantirishga qaratilgan. Ular teng munosabat va teng imkoniyatlar, shuningdek, ayol va erkak talabalar va ta'lim muassasalari o'qituvchilari o'rtasidagi gender munosabatlarining tabiati bilan bog'liq. Tenglik jihati ayniqsa muhimdir, chunki ijtimoiy institutlar doirasidagi jamiyat gender tengsizligini keltirib chiqaradi va ko'paytiradi va bu borada eng muhim rol ta'lim muassasalariga tegishli. Ko'pgina hollarda, jamiyatda maktab tizimi nafaqat kamsituvchi gender me'yorlari va amaliyot turlariga qarshi kurashmaydi, balki gender stereotiplarini kuchaytiradi va bo'ysunuvchi va dominant pozitsiyaning ierarxik tuzilishidagi ayollar va erkaklar o'rtasidagi munosabatlarda ko'payish va shunga mos ravishda reproduktiv/mahsuldor va xususiy/jamoat ikkiliklarida ifodalangan jamiyatning gender tartibini mustahkamlaydi.
Ta'lim orqali olingan huquqlar ta'lim ta'lim doirasidan tashqarida hayotda huquq va gender tengligiga qanday ta'sir qilishini belgilaydi. Bunday huquqlarning yo'qligi, ayniqsa, transformatsion rol o'ynashga mo'ljallangan ta'lim ayollarning ijtimoiy, madaniy, siyosiy va iqtisodiy sohalardagi mavqeini sezilarli darajada yaxshilay olmaydigan va shu bilan ularni ushbu sohalarda o'z huquqlarini to'liq amalga oshirish imkoniyatidan mahrum bo'lgan hollarda seziladi. Shu bilan birga, xususan, ayollar va erkaklar tomonidan olingan ta'lim diplomlari ularning qiymati va ijtimoiy ahamiyati jihatidan tengmi yoki yo'qmi degan jiddiy savol tug'iladi. Dunyoda mavjud bo'lgan tendentsiyalar shuni ko'rsatadiki, ko'p hollarda, hatto erkaklarning ta'lim darajasi ayollarga qaraganda past bo'lsa ham, yuqorida aytib o'tilgan sohalarda erkaklar yuqori mavqega ega.
Tegishli infratuzilma mavjud bo'lgan taqdirda, ishtirok etuvchi davlat yurisdiktsiyasidagi qizlar va ayollarning joylashgan joyidan qat'i nazar yoki boshqa omillarning ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli miqdordagi mavjud ta'lim muassasalari va dasturlari nazarda tutiladi. Ta'lim muassasalarining mavjudligi qizlar va ayollar ularga xavfsiz yetib borishlari yoki ma'lum bir nuqtada yoki texnik vositalar yordamida juda qulay joylashishi tufayli ta'minlanishi kerak. Jamoat joylarida qizlar va ayollarga nisbatan gender zo'ravonligining tarqalishi va maktabga borishda va undan chiqib ketish xavfini hisobga olgan holda, ayniqsa qishloq joylarida maktablarning yaqinligi omili juda muhimdir. Maktabning uzoqligi, ayniqsa, maktabda o'qimagan bolalarning 80 foizdan ko'prog'i yashaydigan qishloq joylarida maktabda o'qish uchun katta to'siq bo'lishi mumkin.
Balog'at yoshidagi qizlar duch keladigan maktab ta'limini muvaffaqiyatli yakunlash uchun to'siqlarni bartaraf etish uchun ta'lim muassasalarida tegishli infratuzilmani ta'minlashga katta e'tibor berilishi kerak. Maktablarda zarur shart-sharoitlarning yo'qligi, shu jumladan o'g'il bolalar va qizlar uchun to'g'ri jihozlangan sanitariya-tesisat va kanalizatsiya tizimlari va alohida hammomlar, malakasiz va befarq xodimlar, balog'at yoshi va hayz ko'rish gigienasi masalalari bo'yicha tegishli sanitariya-gigiyena materiallari va ma'lumotlarining etishmasligi-bularning
barchasi ijtimoiy izolyatsiya, o'quv jarayonida ishtirok etish faolligining pasayishi va o'qishga qiziqish va davomat.
Moliyaviy resurslar cheklangan bo'lsa, ta'lim muassasalariga jismoniy kirishni ta'minlashning alternativasi sirtqi va ochiq ta'lim sharoitida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishdir. Bunday yondashuvlar an'anaviy ta'lim va kasbiy tayyorgarlikdan foydalanish imkoniyati cheklangan qizlar va ayollar uchun alohida qiziqish uyg'otadi, shu jumladan qishloq maktablarining uzoqligi, uy vazifasi va ota-onalik majburiyatlari tufayli ta'lim olish imkoniyati chiqarib tashlangan qizlar va ayollar uchun, xususan, bolalar nikohi va o'smirlik davridagi homiladorlik holatlarida yoshi va boshqa ijtimoiy va madaniy to'siqlar tufayli. Ushbu imkoniyatlardan ish va uy vazifalarini birlashtirgan holda o'qishni davom ettirishni istagan ayollar ham foydalanadilar.
Bundan tashqari, ochiq ta'lim texnologiyalaridan foydalanish o'qitish va o'qitishning yangi modellarini ishlab chiqish, yangi ta'lim madaniyatini shakllantirish, kattalar o'quvchilari uchun yanada moslashuvchan tizimni yaratish, ish beruvchilarda ish joyida malaka oshirish tizimini katta xarajatlarsiz tashkil etish, hukumatlar esa iqtisodiy samaradorlikni oshirish va ta'lim salohiyatini mustahkamlash kabi aniq afzalliklarga ega va kasbiy tayyorgarlik.
Ta'lim har bir kishi uchun hech qanday jinsiy kamsitishlarsiz yoki boshqa taqiqlangan asoslarsiz, shuningdek, maktabgacha ta'lim muassasalaridan o'rta maktabgacha ta'lim muassasalariga bepul ta'limni bosqichma-bosqich joriy etish bilan bepul va majburiy bo'lishi kerak. Ma'lum bir yoshga yoki ta'lim darajasiga etgunga qadar bepul ta'lim to'g'risidagi qonunlarga ega bo'lishiga qaramay, ko'plab ishtirokchi davlatlar davlat maktablari o'quvchilaridan davlat subsidiyalaridan tashqari maktablar uchun yordamchi bo'lib xizmat qiladigan to'lovlarni oladilar. Bundan tashqari, ota-onalar maktab formasi, transport, darsliklar va boshqa o'quv materiallari, maktab nonushtalari va turli to'lovlar va badallarni to'lash uchun yashirin xarajatlarni o'z zimmalariga olishga majbur bo'lmoqdalar, bu esa eng kambag'al daromad kvintilidagi o'quvchilarga eng ko'p zarba beradi va ko'pincha ularni qoralashga olib keladi.
Xizmatlardan foydalanish uchun to'lovlar shaklida ta'lim olish imkoniyatini monetizatsiya qilish kam ta'minlangan ota-onalarni qaysi bolalarni oliy ta'limga yuborishni tanlashga majbur qiladi va ko'pincha ular qizlarga emas, balki o'g'il bolalarga ta'lim berishni afzal ko'rishadi. Ular ta'limga qanday sarmoyalari oila uchun uzoq muddatda iqtisodiy jihatdan eng foydali bo'lishiga qarab qaror qabul qilishadi. O'rnatilgan gender tengsizligi tufayli mehnat bozorida ustunlik odatda erkaklarga beriladi. Shu sababli, ota-onalar o'g'il bolalarni o'qitish yaxshiroq degan xulosaga kelishadi, ular uchun ta'lim olgandan keyin kengroq ish imkoniyatlari ochiladi. Ota-onalarning qarorlariga, shuningdek, qizlarning oiladagi o'rni haqidagi stereotiplar ta'sir qiladi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Sharifjon PULATOV, Muzaffar KURBANOV, Ohista TUYCHIYEVA. (2023). Schools Established Under The Institution Of Higher Education - As A New Stage In The Development Of Education. Onomazein, (62 (2023): December), 2450-2454. Retrieved from http://www.onomazein.com/index.php/onom/article/view/489
2. Kurbanov M. U. Improving School Management By Effectively Managing The Pedagogical Community //Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching. - 2023. - Т. 18. - p. 190-194.
3. MU Kurbanov. Management Of The Pedagogical Team In General Secondary Schools-As A Socio-Pedagogical Condition. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 2023
4. M Kurbanov. Gender Aspects Of Managing The Pedagogical Team. Confrencea, 2023
5. MU Kurbanov. The importance of small business and private entrepreneurship in raising the level of employment. European Journal of Business and Social Sciences 7 (5), 665-671
6. Rahmonova, Manzura. "THE UNDERSTANDING OF HUMAN CAPITAL INDEX AND ANALYSIS OF ITS SITUATION IN UZBEKISTAN." Interpretation and researches 1 (2023).
7. Shokirovna, Rakhmonova Manzura. "ORGANIZATIONAL AND ECONOMIC MECHANISMS OF ADMINISTRATIVE ACTIVITY IN THE FIELD OF EDUCATION." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 11.11 (2023): 1041-1044.
