CC BY
0TA'LIM SIFATINI OSHIRISHDA MOLIYALASHTIRISH TIZIMI SAMARADORLIGINING AHAMIYATI
Primkulova Zilola Abrorovna
Toshkent Kimyo xalqaro universiteti Yetakchi mutaxasisi e-mail: Primkulovazilola06@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqolada bugungi kunda ta'lim xizmatlarning o'rni va ahamiyati, ta'lim sifatini oshirishga qaratilgan yo'nalishlar, ta'lim sifatini oshirishda moliyalashtirish tizimi samaradorligini ahamiyati muallif tomonidan yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: ta'lim xizmatlari, moliyalashtirish, samaradorlik, ta'lim sifati.
Abstract. In this article, the role and importance of educational services, the directions aimed at improving the quality of education, the importance of the effectiveness of the financing system in improving the quality of education are highlighted by the author.
Key words: educational services, financing, efficiency, quality of education.
Ta'lim xizmatlari bugungi kundagi mamlakatning xizmat ko'rsatish maqsadlarini amalga oshirishdagi muhim sohalardan biri hisoblanadi. Ta'lim xizmatlarini ko'rsatish orqali fan texnika yutuqlariga erishish mumkinligi yotadi. Ta'lim xizmatlarining asosiy komponenti bu ta'limning sifat ko'rsatkichlari hisoblanadi. Ushbu xususiyatni amalga oshirish, samaradorligining ahamiyatini yuksaltirish dolzarb muammolardan biridir.
Yuqori rivojlangan mamlakatning asosiy ustunligi uning inson salohiyatidadir, bu ko'p jihatdan ta'lim tizimining muvaffaqiyati bilan belgilanadi. Aynan mana shu soha hozirgi bosqichda mamlakatning o'rta va uzoq muddatli istiqbolda barqaror iqtisodiy o'sishini ta'minlashning asosiy omili hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda uni rivojlantirish dunyoning ko'plab mamlakatlarida, xususan, Rossiyada davlat siyosatining ustuvor vazifasi deb e'lon qilinmoqda, chunki butun davlatning rivojlanishi jamiyatning ta'lim darajasiga bog'liq. Bilimli inson - iqtisodiy va ijtimoiy o'zgarishlar muvaffaqiyatining asosiy sharti, mamlakatning eng muhim strategik resursi va iqtisodiyotni izchil rivojlantirishning asosidir.
Davlat yalpi va shaxsiy intellektual salohiyatni kengaytirishdan manfaatdor. Shu ma'noda u nafaqat ta'lim sifatining kafolati, balki manfaatdor shaxs, ya'ni mijoz va iste'molchi sifatida ham harakat qiladi. Ta'limga sarmoya kiritishning rentabelligi hamma uchun ayon: umuman jamiyat, korxonalar va odamlarning o'zlari foyda ko'radi. Imtiyozlar to'g'ridan-to'g'ri, ya'ni pul shaklida ifodalanishi mumkin (masalan, ish haqining oshishi) yoki bilvosita (aytaylik, shaxs uchun - umumiy madaniyatning oshishi, jamiyat uchun - jinoyatlarning kamayishi, katta ijtimoiy uyg'unlikka erishish). Ta'limga yo'naltirilgan moliyaviy qo'yilmalar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda zarur samaradorlikni ta'minlaydi.
Davlat korxona va jamoat tashkilotlari bilan bir qatorda bu vaziyatda "mahsulof'ning xaridori - bilimli, yuksak intellektli, kasbiy tayyorgarlikka ega mutaxassis vazifasini bajaradi. Biroq, ta'lim sohasining o'ziga xosligi shundaki, unga kiritilgan mablag'lar darhol daromad keltirmaydi. Va buning uchun xarajatlar sezilarli va deyarli butunlay davlat byudjetiga tushadi.
Ta'lim - bu tizimlashtirilgan bilimlarni egallash, ko'nikma va ko'nikmalarni egallash jarayoni, u insonni hayotga va mehnatga tayyorlash, mutaxassislik olish uchun zarur shartdir; amaldagi qonunchiligiga (keyingi o'rinlarda Ta'lim to'g'risidagi qonun) muvofiq ta'lim - bu "shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini ko'zlab, fuqaroning (talaba) arizasi bilan birga keladigan maqsadli tarbiya va o'qitish jarayoni. ) davlat tomonidan belgilangan ta'lim darajalari (ta'lim malakalari) tegishli hujjatlar bilan tasdiqlangan.
Davlat fuqarolariga maktabgacha, boshlang'ich umumiy, asosiy umumiy, o'rta (to'liq) umumiy, shuningdek, tanlov asosida davlat yoki shahar ta'lim muassasalarida o'rta kasb-hunar ta'limi, oliy va oliy o'quv yurtidan keyingi kasb-hunar ta'limini bepul olish imkoniyatini kafolatlaydi. Fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirish ta'lim olish uchun shart-sharoitlar yaratish, xususan, ta'lim muassasalarini barqaror va samarali moliyalashtirish tizimi orqali ta'minlanishi kerak.
Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti shakllangan sharoitda ta'lim muassasalarini moliyalashtirishda faqat bozor mexanizmidan foydalanish mumkin emas. Jamiyatning ta'lim xizmatlariga bo'lgan ehtiyoji byudjetdan moliyalashtirish shaklida, ya'ni amalda soliq to'lovchilar hisobidan majburiy davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashni hisobga olgan holda qondirilishi kerak. "Ta'lim to'g'risida" gi qonunda ushbu soha, uning ta'sis sub'ektlari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining vakolatiga kiradi.
Ta'lim sohasida qimmat, xarajatlarga yo'naltirilgan davlat moliyalash mexanizmidan uzoq vaqt davomida foydalanish natijasida quyidagi tendentsiyalar paydo bo'ldi: ortiqcha ta'lim tarmog'ining saqlanishi (kichik maktablarda birlik xarajatlari juda yuqori), o'sish. maktab o'qituvchilari sonida o'quvchilar sonining kamayishi va ta'mirlash va o'quv qurollari uchun mablag'larning keskin tanqisligi, sohaning surunkali yhetarli darajada moliyalashtirilmasligi va aksariyat ta'lim muassasalarida zarur moddiy-texnika darajasining etishmasligi.
"Ta'lim to'g'risida"gi qonun zamon talablariga javob bermaydi va sohadagi munosabatlarni samarali tartibga solishga qodir emas. Uning yangi nashri qayta ko'rib chiqish uchun qaytarilgan. Shu sababli, hozirgi vaqtda ta'lim tizimini yanada rivojlantirish uchun asos bo'ladigan federal darajada zarur me'yoriy-huquqiy baza mavjud emas.
Shu o'rinda mamlakatimiz YaIM da ta'lim xizmatlarining o'rnini alohida hisobga olish lozim. Zero, daromadning qanchalik qismini aynan ta'lim xizmatlari tashkil qilishini bilish ta'lim xizmatlarini ko'rsatish va ta'lim sifatini oshirishda muhim mezon hisoblanadi.
1-jadval
Tarmoqlarning yalpi qo'shilgan qiymati hajmi (mlrd. so'm, yillil k)
Klassifikator 2020 2021 2022 2023 Ulushi (%)
Qishloq, o'rmon va baliq xo'jaligi 150493,7 181787,7 208809,2 245222,5 21,6
Qurilish 51927,4 63608,5 73209,4 84944,3 7,5
Tog-kon sanoati va ochiq konlarni ishlash 22161,9 28649,4 33396,2 34975,8 3,1
Ishlab chiqarish sanoati 127781,3 159764,4 189871,5 225023,5 19,8
Professional, ilmiy va texnik faoliyat 6912,4 8615,2 10394,8 12588,2 1,1
Boshqarish bo'yicha faoliyat va yordamchi xizmatlar ko'rsatish 6884,3 8559,6 11277,1 13880,7 1,2
Davlat boshqaruvi va mudofaa; majburiy ijtimoiy ta'minot 23219,4 30863,2 43933,8 63084,9 5,6
San'at, ko'ngil ochish va dam olish 2622,5 3692,2 4568,3 5771,3 0,5
Boshqa turdagi xizmatlar ko'rsatish 6187,4 8388,3 9522,5 11750,5 1,0
Elektr, gaz, bug' bilan ta'minlash va havoni konditsiyalash 10994 12322,9 15380,5 18407 1,6
Suv bilan ta'minlash; kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni yig'ish va utilizatsiya qilish 1076,1 1482,6 1562,2 1606,9 0,1
Axborot va aloqa 10110,3 13020,4 17955,9 23552,7 2,1
Moliyaviy va sug'urta faoliyati 22011,1 20157,4 33778 44111,1 3,9
Tashish va saqlash 31088 39045,3 47055,1 60551,2 5,3
Yashash va ovqatlanish bo'yicha xizmatlar 25520,2 34017,4 50618,9 68116,7 6,0
Ulgurji va chakana savdo; motorli transport vositalari va mototsikllarni ta'mirlash 38489,5 48910,9 57703,8 71433,5 6,3
Ko'chmas mulk bilan operatsiyalar 35420,6 41364,1 48621,1 57204,6 5,0
Ta'lim 32772 43098,1 53459,9 63516,9 5,6
Sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish 18004,4 21196,2 24676,7 28274,2 2,5
Jami 1134017 100%
1-jadval ma'lumotlari asosida shuni aytish mumkinki, ta'lim xizmatlarining mamlakat YalM dagi ulushi 2023 yil so'nggiga kelib, 5,6% ni tashkil qilmoqda. Bu esa boshqa sohalarga nisbatan ancha yaxshi holar ekanligini ko'rishimiz mumkin.
Qolaversa, 2024 yil uchun budjet xarajatlari taqsimotida ta'limning o'rni ko'p. Umuman olganda Respublika budjetidan ajratiladigan mablag'lar, jami 255441619,2 mln so'mni tashkil qilmoqda. Qolaversa, 46 647 414,5 mln so'm aynan ta'lim xizmatlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan.
Ushbu moliyatirish jarayonining optimallashishi ta'lim sifatini oshirishga qaratiladi. Qolaversa, ta'lim sifatini oshirishda moliyalashtirish tizimining to'g'ri va aniq hisob-kitob qilinishi ham bugungi kundagi asosiy masalalardan biridir.
Ishda olib borilayotgan ta'limni moliyalashtirish tizimini takomillashtirish muammosini o'rganish natijasida quyidagi xulosalar olindi:
1. Ta'lim moliyasi iqtisodiy kategoriya sifatida pul mablag'larini ekvivalent bo'lmagan asosda shakllantirish va ulardan foydalanish orqali moliyaviy resurslarni taqsimlash bilan bog'liq iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi.
2. Ta'lim va investitsiyalami moliyalashtirish toifalarini farqlash kerak. Investitsiyalar - bu kelajakda foyda olish maqsadida mablag'larni investitsiya qilish. Ta'lim moliyasi kontseptsiyasi moliyaviy resurslarni qaytarib bo'lmaydigan asosda (bir tomonlama) investitsiya qilishni nazarda tutadi.
3. Ta'lim sohasidagi moliyaviy mexanizm bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ular umuman barcha moliyaga xos emas. Bu, birinchi navbatda, pul mablag'laridan foydalanishga bo'lgan munosabatning ustunligidir. Davlat ta'lim muassasalari markazlashtirilgan mablag'larning markazlashmaganlarga nisbatan ustunligi bilan ham ajralib turadi. Bundan tashqari, ushbu mablag'larning shakllanishi faqat bitta shaklda - moliyaviy shaklda sodir bo'ladi. Kredit shakli hali ham bu erda yo'q.
4. Ta'limni moliyalashtirishning amalda mavjud tizimlarini tahlil qilish va ularni takomillashtirish yo'llarini tanlashda quyidagi mezonlarni hisobga olish kerak: moliyalashtirishning etarliligi, resurslardan foydalanish samaradorligi, resurslarning adolatli taqsimlanishi.
5. Davlat ta'lim sohasini, ayniqsa, ta'limning boshlang'ich va o'rta bosqichlarini moliyaviy qo'llab-quvvatlashda ustuvor rol o'ynashi kerak. Ta'limga davlat subsidiyalarining asosiy sababi bozor nomukammalligi (ijobiy tashqi ta'sirlar, nomukammal axborot, moliyaviy kapital bozoridagi nomukammallik), zarur tovarlarning mavjudligi va davlatning qayta taqsimlash maqsadlari.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Глазьев С. Очередной «клон» правительственных рыночных фундаменталистов [о «Программе социально-экономического развития Российской Федерации на среднесрочную перспективу (2005-2008 гг.)] // Российский экономический журнал. — 2005. — № 2. — С. 9.
2. Ходжабекян В. Экономическая безопасность страны// Общество и экономика. — 2005. — № 1. — С. 151.
3. Девятое Г. Ученик, воспитай чиновника// Вечерний Бишкек. 2000. -№8.
4. Тартарашвили Т.А. Изменения в подходах к финансированию государственного сектора высшего образования в странах мира // Магистр. 2000. - №4.
