CC BY
8
ТДУ 002
D01:10.51844-2077-4990-2022-1-114-119
ТА ЦАССУМИ РУЗГОР ВА ОСОРИ ШУАРО ДАР «МУНТАХАБ-УТ-ТАВОРИХ»-И МУХАММАД ХАКИМХОН
ОСВЕЩЕНИЕ ЖИЗНИ И ТВОРЧЕСТВА ПОЭТОВ В «МУНТАХАБ-УТ-ТАВОРИХ»
LIGHTING THE LIFE AND CREATIVITY OF POETS IN "MUNTAHAB-UT-TAVORIH"
Султонова Адиба Цалиловна, унвонцуи кафедраи адабиёти муосири тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд)
Султонова Адиба Джалиловна, соискатель кафедры современной таджикской литературы ГОУ "ХГУ имени академика Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Sultonova Adiba Jalilovna, claimant for candidate degree of the department of modern Tajik literature under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov"(Tajikistan, Khujand), E-mail: sultonova.adiba1510@mail.ru
Вожщои калиди: адабиёти тоцик дар асри XIX, "Мунтахаб-ут-таворих", Мууаммад Хакимхон, мууити адабии Хуцанд, рузгор ва осори шуаро, арзишуои адаби, нацлу ривоёт, таърихнависи
Дар мацола цанбауои мухталифи рузгор, аувол ва мацому эътибори шуаро дар цаламрави забон ва адабиёти форсии уавзаи адабии Мовароуннаур аз нигоуи Мууаммад Хакимхон бар асоси маводи "Мунтахаб-ут-таворих" мавриди таулилу барраси царор гирифтааст. Ба ин вацу, дар радифи матолиби дигар хусусиятуои уунари, сабку салицаи нигориши суханварон ва масоили марбут ба нацду сухансанци низ мавриди таваццуу царор гирифтааст, ки ин василаи хубе барои таъйини ауамият ва арзиши асар дар омузиш ва шинохти таърихи нацди адабии тоцик ба шумор меравад.
Аз ин ру, соуиби мацола кушидааст, ки ба цанбауои мухталифи масъалауои адабии "Мунтахаб-ут-таворих"-и Мууаммад Хакимхон аз чашмандози фарох назар карда, мацом ва эътибори онро дар таърихнигории форсии тоцикии уавзаи адабии Мовароуннаур муайян созад. Ба ин вацу, дар радифи матолиби аслии мацола цанбауои адаби, нацлу ривоёт перомуни зиндагиномаи шоирон, таърихи валодат ва фавт ,хусусан цузъиёти мууими зиндагиномаи суханварон ва масъалауои дигари марбут ба таърих ва адабиётшиноси мавриди таваццуу царор гирифтааст.
Ключевые слова: таджикская литература XIX века, «Мунтахаб-ут-таворих», Мухаммад Хакимхан, литературная среда Коканда, жизнь и поэтическое творчество, литературные ценности, предания, историография
В статье анализируются различные стороны жизни, положение и статус персидско-таджикских поэтов Мавераннахрского литературного круга с точки зрения Мухаммада Хакимхана на основе материала ««Мунтахаб-ут-таворих». Наряду с другими литературоведческими особенностями «Мунтахаб-ут-таворих» рассматривается также стиль изложения поэтов и вопросы, связанные с литературной критикой и риторикой, что является хорошим подспорьем для определения важности и ценности произведения в изучении истории таджикского литературоведения. Поэтому автор статьи попытался взглянуть на различные аспекты литературоведческой проблематики «Мунтахаб-ут-тавроих» Мухаммад-Хаким-хана в широком ракурсе и определить его статус в таджикско-персидской историографии литературного круга Трансоксиана. Наряду с основной темой статьи рассматриваются литературоведческие аспекты, рассказы и предания о жизни поэтов, истории рождения и смерти, в частности, важные детали биографий поэтов и другие вопросы, связанные с историей и литературоведением.
Key words: Tajik literature referring to the XIX-th century, Muntakhab-ut-tavorikh, Muhammad Hakimkhon, Kokand literary circle, life and poetry, literary values, legends, historiography
The article dwells on various aspects of life, position and status of the Persian-Tajik poets of tMaverannakhr literary circle under the angle of Muhammad Hakimkhon based on the material "Muntakhab-ut-tavorikh". Alongside with other literary peculiarities of "Muntakhab-ut-tavorikh" the style of presentation of poets and issues related to literary criticism and rhetoric, which is a good help for determining the importance and value of the work in the study of the history of Tajik literary criticism being taken into consideration as well. Therefore, the author of the article makes an endeavor to look at various aspects of the literary problems beset with "Muntahab-ut-tavroih" by Muhammad Hakimkhon
from a broad perspective and determine his status in Tajik-Persian historiography of Transoxiana literary circle of. Along with the main topic of the article, literary aspects, stories and legends about the life of poets, the history of birth and death, in particular, important details of the biographies of poets and other issues related to history and literary criticism are considered.
"Мунтахаб-ут-таворих"- и Мухаммад Хакимхон осори таърихй буда, яке аз манбаъхои асосии омузиши хаёти сиёсии нимаи аввали асри XIX-и хонхои Бухоро ва Ху;анд мебошад. Дар баробари ин асари мазкур барои омухтани хдёти адабии он давра хамчун сарчашмаи адабй хидмат менамояд. Мухаммад Хакимхон дар асари худ оид ба дах нафар шоири хамзамони хеш ва ёздах нафар шоири даврах,ои пешин маълумоти тарчимаихолй пешниход менамояд, ки аксари он аснод дар сарчашмахои дигари таърихию адабй ;айд нагардидаанд.
Арзишу ахамияти асари «Мунтахаб-ут-таворих» дар таъйини зодгох, синну сол, чойи зист, касбу кор, вазъи ичтимой, пайванди хешигарй, ало;аи адабй, ному насаб, тахаллуси шоирй ва фазилатхои шахсии шоирон низ зохир мегардад. Исботи ин гуна арзиши таърихнома дар шинохти комили шахсият ва холу нуфузи адабии суханварон судманд хохад буд.
Дар асари мазкур ;айди зодгохи аксари шоирон аз чихати эътимод ба дигар иттилооти маъхазхои адабй имтиёз доранд. Зеро сохиби китоб шуарои мавриди зикрашро аз наздик мешинохт ва зодгохи аслии онхоро ба тари;и сахех медонист. Аз ин лихоз, дар муайян намудани макони аслии зодгохи шуаро «Мунтахаб-ут-таворих» ахамияти фав;улода дорад.
Муаллиф дар бораи шоирон хеле мухтасар сухан ронда, дар хусуси таърихи валодат ва фавти онхо мушаххас иттилоъ намедихад. Маълумоти дар бораи шоирон овардаи Мухаммад Хакимхон хусусияти тазкиравй дошта, онхо якчоя ва ало;амандона ба хаёти сиёсии замони ин ё он шоир оварда шудаанд, ки мо чанде аз онхоро дар поён баррасй хохем намуд.
Мухаммад Хакимхон дар боби тасвири хаёти сиёсии асри XV дар бораи муначчими бузург Мирзо Улугбек маълумот додааст, ки бо сабаби дар осори олимон тасди; ва тад;и; гардидани он аснод, мо овардани онхоро зарур надонистем.
Муаллиф бар;арор гардидани хукмронии Бобурро дар кишвари Хинд тасвир намуда, дар бораи намояндаи бузурги ин хонадон -Аврангзебшох ва ду духтари у Фахринисо ва Зебуннисо маълумоти зиёди тарчумаихолй медихад. Мувофи;и маълумоти Мухаммад Хакимхон
Фахринисо хохари калонии Зебуннисо буда, у низ табъи хуби шоирй доштааст. Ин рубоиро махсули тахайюли у медонад.
Рубои:
Имшаб ту ба нозу ишва, эй луъбати Чин, Чун мохи цахонтоб шуди парданишин. Шаб то ба сахар бахри сурогат чун шамъ, Охам ба фалак расиду ашкам ба замин.
Аз маълумоти дар бораи Зебуннисо додаи Мухаммад Хакимхон чунин бармеояд, ки у духтари аз хама хурдии Аврангзеб буда, ашъори зиёде аз худ бо;й гузоштааст. У мегуяд:
«Зебунисо кучактарин духтари Аврангзебшох буд. Дар миёни нисо ва хусусан дар миёни духтарони подшохон аз бинои олам билва;т дар боби табъ мисли у нагузаштааст... ва шеъри Зебунисо бисёр аст. Мо аз чумла чандеро хуллас карда дар ;алам овардем» [8,с.80] .
Мухаммад Хакимхон баъд аз ин ду ривоятро дар бораи сабаби шеър гуфтани Зебунисо ва аз тарафи падараш Аврангзеб санчидани табъи шоирии у меорад. У дар ин бора чунин менависад:
«Гуянд, сабаби маш;и у аввал ин буд, ки Хайринисо, яке аз шохзодахои хамон аср, зифоф во;еъ шуда буд. Баъд аз ин;изои муддати хамл уро вазъи хамл шуд ва ин хабарро Зебунисо шунида, ба сари Хайринисо омада дид, ки гохо худро медонад, гохо намедонад. Ва ба чандин маша;;ат ва захмат баъд аз соате фарзанде дар вучуд омад. Ва Зебунисо ин холро мушохида намуда, дар хамон ахд намуд, ки аз дунё бе чуфт гузарад. Алха; ба ваъдаи худ вафо намуд. Инро дар силки назм кашид, чунончи гуфта: Байт:
Бахри хар цатраи обе цигарат бишкофанд, Эй садаф, ташна бимир, суи инсон манигар» [8, с. 81 ].
Ривояти дигар ин аст:
«Гуянд, рузе Аврангзеб подшох ба сайри гули наргис баромад. Ва;ти бозгашт иттифо;ан як даста наргис дар бари худ халонида буд. Ба харам дохил шуд, тамоми мастурахои харам дар пеши у хозир омаданд. Чун чашми у ба Зебунисо афтод, гуфт:
-Эй нури чашмам, холо ба хотири мо як мисраъ расидааст, дигареро шумо тазмин кунед. Ва ин мисроъро хонд, ки ин аст: Мисраъ:
Ин наргис, ки ту дидай, бари афсари мо, Ба тамошои ту берун шуда чашм аз сари мо.
Зебунисо ба мучарради шунидани ин мисраъ аз падари бузургвор замини хидмат бyса дод, аз чои худ бархост ва ба латофат ин мисраро бархонд. Мисраъ:
Рубой:
Эй обшори Нух гузар ба хар чистй, Чаман дар чаман фиканда, зодаи кистй? Дардат чй дард буд, ки хар шаб тамоми руз, Сарро ба санг мезадиву мегиристй?
Рубой :
Булбул аз гул бигзарад, гар дар чаман бинад маро, Бутпарастй кай кунад, гар бархаман бинад маро. Дар сухан пинхон шудам монанди гул дар барги гул, Харки дорад майли дидан, дар сухан бинад маро [8, 80 б-81 б]. Fайр аз ин, ду газали Зебунисоро бо мухаммасоти ба онхо сурудаи Хозик пурра меорад. Мирзо Абдулкодири Бедил аз кабили он шоиронест, ки тарчумаи холи онхо аз тарафи худ ба шогирдонашон дар асархои алохида пурра баён карда шудаанд. Аммо дар баробари ин, илова ва ёддоштхои хамзамонон, муаррихон ва тазкиранависон дар муайян намудани баъзе чихатхои норавшани хаёти шоир накши муассир дорад. Мухаммад Хакимхон Бедилро маликушшуарои охирзамон шуморида, кайд мекунад, ки y дар айёми чавонии Мирзои Аврангзеб хизмат кардааст. Аммо баъдан ба сабаби дар сараш пайдо шудани хавои каландарй хизмати шохро тарк карда, дигар ба дарбор барнагаштааст. У дар ин бора чунин менависад:
«Чун дар вакти Аврангзеб маликушшуарои охирзамон Мирзо Абдулкодири Бедил дар касри y буд, дар овони чавонии Мирзо Аврангзеб буд, баъд аз он ба сараш хавои каландарй афтода, кунчи узлат ихтиёр намуд. Охируламр ин рубоиро навишта, ба хизмати Аврангзеб фиристод ва халос ёфт. Рубой:
Якчанд бар миннати зевар гаштем, дар ахди шубоб, Якчанд бедониш гаштем, кардем хисоб. Воциф чу аз ин цахони абтар гаштем, нацси пуроб, Тарки хама кардем, цаландар гаштем, дарёб.
Пас, бокии умри худро сарфи шеър намуда, ихтиёри ворастагй намуд. Муддати хаштод сол умр дид ва даргузашт» [8,с.82].
Яке аз масъалахои пурихтилофи хаёти Бедил масъалаи фарзанд доштан ё надоштани шоир аст. Устод Садриддин Айнй дар асари худ «Мирзо Абдулкодир Бедил» (1954) ин чихати хаёти шоирро равшан намуда, навиштааст:
«Бедил дар тамоми зиндагии худ, он хам дар айёми пирй дар 64-солагиаш як писар ёфт, ки y Абухолик ном дошт. Аммо ин писар хам дар вакте ки нав рохравон шуда буд, мурд» [1,с.46].
Мухаммад Хакимхон ба ин чихати хаёти Бедил таваччУх зохир намуда, кайд мекунад, ки Бедил духтаре низ доштааст, ки y доим дар сyхбати шоира Зебуннисо будааст. У дар ин бора чунин мегуяд:
«Мирзо (Мирзо Абдулкодири Бедил-А.С.) духтаре дошт, ки шабу руз ба мусохибаи Зебунисо буд. Ин як байт аз зодаи табъи он гуландом аст. Чунончи: Байт:
Ёрам маро ба хонаи шумо нишонду рафт, Гуфтам, ки губори доман, фишонду рафт» [S, с. 82 б ].
Акидаи он, ки Бедил 80 сол умр дидааст, нодуруст аст. Зеро соли таваллуду вафоти Бедил дар хама сарчашмахо аник баён ёфтааст.
Ин санади овардаи Мухаммад Хакимхонро як мактуби худи шоир ба субут мерасонад. Бедил дар мактубаш мегуяд:
«Фарёдрасо! Ба хасби инкилоби ахволи олам, хоса тахлукаи навохии Исломобод, ки дар ин айём поси номуси сохибкудратон хам дар он сарзамин бе тааззуре нест, то ба гурабои бе дасту по чи расад-муованати фазли эзидиро шомили холи хайратмаол андешида бо пошикастае чанд,
ки бори гарони зиндагианд, рахти саломатй берyн кашид ва 6исту хафтуми чумодиюлохир д охили дорyлхалифа гардид...» [1,с.29].
Азбаски ин масъала нихоят бахсангез бyда, тадки; ва тахлили хаматарафаро талаб мекyнад, аз б аррасии м атолиби навиштаи мо берyн аст.
Аз масоили мухиме ки дар ««Мyнтахаб-yт-таворих» ба шерозаи тахки; кашида шyдааст, ин вокеанигорй ва наклу ривояти мyаллиф аз хаёти ичтимоии шоирони хамаср мебошад. Барои хар як адиб, хоса таърихнигор тасвири хдёти ичтимоии ашхоси фархангй рисолати таърихй ва такозои замон 6уд. Мухаммад Хакимхон низ бо вучуди инъикоси хаёти маънавию фархангии шоирон таваччухи махсус ба хаёти вокеии онхо зохир намудааст, ки хангоми омузиш ва тах;и;и асари у ба мушохида мерасад.
Мухаммад Хакимхон дар «Мунтахаб-ут-таворих» дар бораи шаш шоира маълумот медихад. Яке аз онхо Подшоххотун аст, ки дар асри XIII умр ба сар бурдааст. Падари у Кугбиддин Султон хукмрони Хоразм буд. Баъд аз вафоти вай духтараш Подшох Хотун ба тахт мешинад. Дар давраи хукмронии у олимону шоирон хамачониба дастгирй ёфта, илму фан хеле рушд мекунад.
Мухаммад Хакимхон дар ин бора чунин мегуяд: «.. .ва дар миёни эшон (занон-С.А.) мисли у аз замони Одам то инчо хам
дар хусни сурат ва сират ва дар хар илм мохир зане нагузаштааст. Ба хафт калам хат навишта,
табъи хуби назм дошт. Ин чанд рубой, ки аз он даст навишта шудааст:
Рубой:
Он руз, ки дар азал нишонаш карданд, Осоиши цони бедилонаш карданд. Даъвй ба лаби нигор мекард набот, З-он ру, ки субх дар дахонаш карданд.
Кцтъа:
Даруни пардаи исмат, ки такягохи ман аст, Мусофирони хаворо гузар ба душвор аст.
Рубой:
Бар лаъл ки дид баргузор мушку рацам, Бо голияпуш кас куцо кард ситам? Цоно, асари холи сиях бар лаби ту, Торикию оби зиндагонист ба хам» [8, 43 б].
Мухаммад Хакимхон дар баробари зикри чузъиёти рузгори шоирони пешин, инчунин дар бораи як катор шоирони хамзамони худ, аз кабили Хози;, Нодира, Адо, Акмал, Кошй, Фазлии Намангонй ва гайрахо маълумот додааст, ки хоизи ахамият мебошад. Ин иттилоот ба тарзи пароканда, вобаста ба тасвири вокеахо баён карда шудаанд. Масалан, у вобаста ба тасвири вокеахои замони худ дар бораи шоири машхури нимаи якуми асри XIX Хози; чунин маълумот медихад:
«Хози; ба ду газали Зебунисо мухаммас бастааст. Аммо кай ва дар кучо мухаммас бастани Хози; то хол маълум набуд. Мухаммад Хакимхон дар бораи Зебунисо сухан ронда, дар ин бора чунин навиштааст:
«Ва ин газал низ аз они у (Зебунисо) бувад, ки бародари киёматй Мавлоно Хози; бигуфта.Дар ин базм санаи 1255 буд, ки дар Шахрисабз мухаммас сохта будааст. Fазали Зебунисо ва мухаммас дар баробари у гуфта» [8,с.81].
Баъд аз ин ду мухаммаси Хозикро, ки аз 15 банд иборат аст, пурра меорад. Соли 1236 х. 1822 м. Амир Умархон барои туй кардани писараш ба Тошканд меравад. Мухаммад Хакимхон дар он туй иштирок доштан ва таърих гуфтани Хозикро чунин баён мекунад:
«Дар он хин (1236) шуарои ширинкалом, ки чихил тан дар пояи сарири аъло хозир буданд, касидахои гарро гуфтанд. Аз он чумла, Мавлоно Хози; буд, ки шаш рубоиро аз барои таърихи туи Абдуллохон (писари Амир Умархон) маш; карда буд. Ба тари;и татаббуъ бар Мавлоно Мухташами Кошй, ки хазор байту хашт тари;а таърих мустахрич мекард ва шуарои он аср аз ин санъат очиз омаданд, илло се кас: Мавлоно Хотифй ва Мавлоно Хичлат ва чаноби саёдатпанохи Султонхон Адо ва аз чумла рубоихои Мавлоно Хози;» [8,с.353].
Баъд аз ин як рубоии Хозикро ба тари;и мисол зикр мекунад.
Манбаи мухдми таърихие, ки перомуни чараёни зиндагии Нодира маълумоти анику мушаххас медихад, «Мунтахаб-ут-таворих»-и Мухаммад Хакимхон мебошад. Ин муаррих дар сахифахои ЗЗ0, ЗЗ1, 417, 475, 500, 540, 722, 7З1-и китоби хеш оид ба Нодира маълумот дода таъкид менамояд, ки падари шоира Pахмонкyл бй тагои Амир Умархон буда, борхо хамрохи модар ба харамсарои хон омаду рафт доштааст ва бешубха бо Умархони хурдсол якчоя тарбия низ ёфтааст. Номи аслии шоира, бино ба маълумоти Мухаммад Хакимхон Мохларойим буда, падараш хукмрони Андичон Pахмонкyл бй будааст. Шоира байни солхои 1791-1792 дар Андичон ба дунё омадааст.
Илова бар ин, Мухаммад Хакимхон дар чанд чои «Мунтахаб-ут-таворих» дар бораи Нодира маълумот додааст. Маълумоти муаллиф кабл аз хама, баромади ичтимоии шоираро, ки то хол маълум набуд, равшан месозад. У дар ин бора чунин мегуяд:
«Дар он вакт хукумати Андичон ба Pахмонкyл бй, тагои амир Олимхон тааллук дошт. Ва Pахмонкyл бй дар паси парда духтаре дошт Мохларойим ном.Чун амир Олимхон хост, ки он махзираро дар ахди шохзода амир Умархон дарорад, бинобар он туе барпо сохт, ки хеч бинанда надида ва хеч шунаванда нашунида буд» [8, С.209-209].
Мухаммад Хакимхон дар чойи дигар муносибати дустона доштани Мохларойимро нисбат ба худаш кайд намуда, дар бораи табъи шоирй доштан ва ё надоштани y чизе намегуяд. У менависад:
«Коидаи мо ва хам фармоиши Амир Умархон ин буд, ки хар руз се маротиба чахор маротиба ба якин дар арк, ба пеши харами мухтарами y Мохлароим, ки аз хама харамхои амир бузургтар буд, ба факир аз модари худ чандин дарача шафкати y бехтар буд, салом мекардем ва соате нишаста боз ба чои худ мурочиат мефармудем» [8,с.270].
Метавон гуфт, ки оид ба кушта шудани Нодира ва наздикони y дар манбаъхои таърихиву адабй маълумот хеле гуногунанд. Лекин ба андешаи мо маълумоти нисбатан сахех перомуни ин фочеаи мудхиш дар «Мунтахаб-ут-таворих» оварда шудааст.Чунки y шохиди бевоситаи рузгору фаъолияти Нодира ва салтанат буд. Аз ин ру, метавон хадс зад, ки мавсуф шохиди бевоситаи шахид шудани ин зани сохибхираду маърифатпарвар низ шуда бошад. Бино ба накли Мухаммад Хакимхон «Мохларойим, модари Мухаммадалихон, Ойбишхоним ва канизакони дигар ба сар пушиши сиёх гирифта, гиребонхоро чок карда гиристанд. Мохларойим аз хаёт умедашро канда, амир Насруллоро дашном намуд. Уро бо ду зани дигар бо хориву зорй ва чабру ситам бикушт» [8,с.317]. Метавон гуфт, ки сохиби таърихнома хангоми зикри рузгор ва осори шоирон аз хусуси шачараи ачдодй ва кавму пайвандони онхо низ ёдовар мешавад, ки барои равшан кардани пахлухои гуногуни хаёти адибон аз хар нигох муфид буд.
Хамин гуна, такрири соли вафоти бархе аз шоирон низ аз чониби муаллифи «Мунтахаб-ут-таворих»- дар канор намондааст. Чунончи мавсуф зимни маълумот дар бораи хаёт ва эчодиёти Султонхони Адо чунин менависад: «Дар санаи 1250 х. Султонхуча Шайхулислом ба касалии табларза гирифтор шуда, то хашти руз бехол шуда, хобиданд. Харчанд табибони доно муолича карданд, рузи панчшанбе баъд аз зухр дар рузи дувоздахуми мохи сунбулаи таърихи мазкур аз дунё видоъ карда, бандагиро ба чо оварданд» [8,с.234]. Султонхони Адо аз худ мероси зиёде ба ёдгор мондааст, ки дар «Мунтахаб-ут-таворих»-и Мухаммад Хакимхон сохиби се девон будани у кайд шудааст.
Маълумоти дар бораи Адо, Акмал, Фазлии Намангонй, Кошй ва дигарон додаи Мухаммад Хакимхон бо вучуди хеле мухтасар будан, дар муайян кардани хаёт ва фаъолияти ин шоирон ахамияти зиёд дорад.
Тахкику баррасии «Мунтахаб-ут-таворих» ба омузиши хамачонибаи таърихи точикон, ба вижа таърихи хонигарии Хуканд кумак мерасонад. Хамзамон ин асар ба пажухишгарон имкон фарохам меорад, ки на танхо бо таърих, забону адабиёт ва корномаи бузургмардони илму фарханги точикии хонигарии Хуканд ошно гардида, ба хулоса ва натичахои илмй расанд, балки аз чараёни мухити адабй ва равобити эчодии донишмандону муаррихони халкхои дигар низ вокиф шаванд. Омузиш ва тахкики чунин осор ба худшиносиву худогохии мардуми точик накши муассир дорад.
Хамин тарик, аз иттилооти мусанниф, ки оид ба вазъи ичтимой ва махорати шоирии хамасрони худ додааст, метавон ба чунин натичае расид:
-дар «Мунтахаб-ут-таворих» перомуни ёздах нафар шоири пешин ва дах тан шоири муосир наклу ривоят ва асноди мухим ба калам оварда шудааст; -зодгох ва макони аслии шоирон ба таври дакик баён гардидааст;
-вазъи ичтимой ва пайванди хонаводагии шоирон аз эътибори муаллиф дар канор намондааст. Аз маълумоти таърихнома метавон аз муносибат ва хешовандии суханварон иттилооти судманде ба даст овард.
- р о б ит аи ад а б ии шоирон аз суи муаллифи китоб зикр гардидааст.Мусанниф ;абл аз овардани намуна дар бораи василаи ба даст овардани баъзе намунаи ашъори суханварон ишорае кардааст.
-муошира ва чавобиянависй дар байни шуарои Ху;анд чараён доштааст, ки дар ин бора низ метавон аз китоб маълумот пайдо кард.
ПАЙНАВИШТ:
1.Айнй, Садриддин.Куллиёт.Ч,илди XI. Китоби 1-2/С.Айнй.-Душанбе:Нашрдавточ, 1963.-505 с.
2.Каримов, У.Адабиёти точик дар нимаи дуввуми асри 18 ва аввали асри 19/У.Каримова.-Душанбе: Дониш, 1974.-187 с.
3.Каримов, У.Мирзо Соди;и Муншй(Ахвол ва осори шоир)/У.Каримов.-Душанбе:Дониш, 1972.-164 с.
4Даюмов, АДу;он адабий мухити/АДаюмов.-Тошканд: Уз ССР ФАН, 1961.-359 с.
5.Собрание восточных рукописей АН Уз.ССР/ под ред.А.А. Семенова Т.1.-Ташкент: Наука, 1952.-440 с.
6.Хуршут Э. «Мунтахаб-ат-таварих» как источник по истории Средней Азии и сопредельных стран XVIII-XIX вв // Общественные науки в Узбекистане (ОНУ), 1984.-№7.-С.36-42.
7.Хакимхон, Мухаммад .Мунтахаб-ут-таворих.Ба чоп хозиркунанда, муаллифи му;аддима ва таъли;от А. Мухторов.Иборат аз 2 чилд/М.Хакимхон.-Душанбе, 1983.-368 с.- 4,1.
8. Хакимхон, Мухаммад Мунтахаб-ут-таворих .Ба чоп хозиркунанда, муаллифи му;аддима ва таъли;от А. Мухторов. Иборат аз 2 чилд/М.Хакимхон.-Душанбе, 1985.-544 с.- 4,2.
9.Хакимхон, Мухаммад. Мунтахаб-ут-таворих.Ч,илди аввал.Тасхехи Ё. Кавахара ва К.Хонеда. Муассисаи мутолеоти фархангхо ва забонхои Осиё ва Афри;о.-Токио,2009.-666 с.
REFERENCES:
1. Aini, Sadriddin. Collection of compositions. V.XI. Book 1-2 / S.Aini. - Dushanbe: Tajik State publishing-house, 1963.-505 р.
2. Karimov, U. Tajik literature in the second half of the XVII-th century and the beginning of the 19th century / U. Karimova. - Dushanbe: Knowledge, 1974. - 187 p.
3. Karimov, U. Mirzo Sodiq Munshi (situation and works of the poet) / U.Karimov. - Dushanbe: Donish, 1972.-164 р.
4. Kayumov, A. Kokand literary circle / A. Kayumov. - Tashkent: Uz SSR, 1961. - 359 p.
5. Collection of oriental manuscripts AN Uz.SSR / under the editorship of A.A. Semenova. - V.1.-Tashkent: Publishing House AN Uz. SSR, 1952.-440 р.
6.Khurshut E. "Muntahab-at-tavarikh" as a source on the history of Central Asia and the neighboring countries of the XVIII-th - the XIX-th centuries // Public Sciences in Uzbekistan (ONU), 1984.-№7.
- P. 36-42.
7. Hakimkhan, Muhammad. Muntahab-ut-Tawrih.Presenter, author of the introduction and commentary А. Mukhtorov. Contains 2 volumes./ M.Hakimkhan. - Dushanbe, 1983.-368 р.-W.
8. Hakimkhan, Muhammad. Muntahab-ut-Tawrih / Presenter, author of the introduction and commentary А. Mukhtorov. Contains 2 volumes./ M.Hakimkhan. - Dushanbe, 1985.-544 р.-2 V.
9.Hakimkhon, Muntakhab-ut-tawrikh.The first volume. Corrected by Ya. Kawahara and K. Honeda. Institute for the Study of Asian and African Cultures and Languages. -Tokyo, 2009.- 666 p.
