Научная статья на тему 'ТЎШАМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ БАҲОЛАШ'

ТЎШАМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
33
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИККИЛАМЧИ МАТЕРИАЛ РЕСУРСЛАРИ / ЭРГОНОМИК ВА ЭСТЕТИК ХУСУСИЯТЛАРИ / РОГОЗА ЎСИМЛИГИ / УЗИЛИШ КУЧИ / ИШқАЛАНИШГА ЧИДАМЛИЛИГИ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Усманова Ш.А., Ашуров Х.Т., Хамраева С.А.

Ушбу мақолада “Malimo” тўқувчилик дастгоҳида арқоқли “цепочка” ўрилишида тўшама матоси олинди ва намуналарининг сифат кўрсаткичлари аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Усманова Ш.А., Ашуров Х.Т., Хамраева С.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF QUALITATIVE INDICATORS OF BED FABRICS

In this article, on the Malimo weaving loom, when weaving the purl "chain", bedding fabric was obtained and the quality of the samples was determined.

Текст научной работы на тему «ТЎШАМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ БАҲОЛАШ»

Усманова Ш.А. доцент

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

Ашуров Х. Т. докторант

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

Хамраева С. А. профессор

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

ТУШАМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИНИ

БАХОЛАШ

Аннотация: ушбу мацолада "Malimo" туцувчилик дастгоуида арцоцли "цепочка " урилишида тушама матоси олинди ва намуналарининг сифат курсаткичлари аницланди.

Калит сузлари: иккиламчи материал ресурслари, эргономик ва эстетик хусусиятлари, рогоза усимлиги, узилиш кучи, ишцаланишга чидамлилиги.

Usmanova Sh.A.

docent

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

Ashurov H.T. doctoral student

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

Xamraeva S.A. professor

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

ASSESSMENT OF QUALITATIVE INDICATORS OF BED

FABRICS

Abstract: In this article, on the Malimo weaving loom, when weaving the purl "chain", bedding fabric was obtained and the quality of the samples was determined.

Keywords: secondary material resources, ergonomic and aesthetic properties, cattail, tensile strength, friction resistance.

Хрзирги кунда ташки ва ички бозор истеъмол талаби ва жахон «мода ва дизайн» сохаси тобора ривожланиб бормокда. Бу эса, хрзирги кунда тукимачилик саноатида ишлаб чикарилаётган матоларга куйиладиган бир катор истеъмол, гигиеник, физик-механик талабларни нафакат яхшилашга,

балки унинг эстетик хусусиятига эътиборни хам янада кучайишига сабаб булмокда.

Тушама матолар фаслларни, иклим шароитларини, ёш даражасини инобатга олган холда гигиеник талабларни тулик кондириши лозим. Табиий толаларнинг даволовчи ва инсон соFлигига ижобий таъсири хусусиятларини инобатга олиш тушама матоларнинг янги ассортиментларини яратиш ва ишлаб чикаришда яхши натижаларни беради [1].

Ишлаб чикарилаётган тушама матолар турли усуллар билан ишлаб чикарилади. Масалан, тушама матолар тукувчилик дастгохларида, трикотаж машиналарида ва нотукима матолар куринишида ишлаб чикарилади. Тушама матолар турли максадларда ишлатилади ва турли иккиламчи материал ресурслари аралашмасидан олинади [2,3].

Матоларнинг асосий курсаткичларига хаво указувчанлиги, киришиши, гироскопиклиги ва буёк мустахкамлиги киради.

Матоларнинг хаво утказувчанлиги уларнинг буйламаси ва кундаланги буйича зичлигига, тола таркибига ва пардозланишига боFлик. Матоларнинг кайси максадларда ишлатилишига караб, уларнинг зичлиги хам узгариб боради.

Х,аво утказувчанлиги - намунанинг узидан хаво утказиш кобилияти булиб у хаво утказувчанлик коэффиценти билан бахоланади. хаво утказувчанлик коэффиценти намунанинг икки томонидаги хаво босимларининг маълум булган фарк шароитида бир секунд вакт ичида 1 квадрат метрли юзадан утган хаво хажмининг микдорини курсатади [4].

Синовларни утказганда намунанинг икки томонидаги хаво босимининг фарки Ар=5 мм сув устуни ёки 49 Па га тенг булади. Бундай фарк кийим остидаги хаво босими билан атрофдаги хаво босими билан фаркига мос келади.

Матоларнинг иккинчи бир хоссаларига уларнинг гигроскопиклиги киради. Гигроскопиклик-хавонинг нисбий намлиги 98-100 фоиз ва харорати 20±20С шароитдаги намунанинг намлигидир. Матонинг бу хоссаси тола таркибига ва пардозланишига боFликдир. Ювилганда, хулланганда, хуллаб дазмолланганда, нисбий намлиги катта булган хавода сакланганда матоларнинг улчовлари узгаради ва улчовларнинг узгариши бу киришиши хисобланади. Бу жараёнда купинча матоларнинг улчовлари кичраяди. Бу холдаги киришиш мусбат киришиш деб аталади. Айрим матоларнинг улчовлари ошади. Шундай киришиш манфий киришиш деб аталади. Тукувчиликда матоларга намлаб-иситиб ишлов берган пайтда хам унинг улчовлари кичраяди (кириштириб дазмоллаш жараёни) ёки ошади (чузиб дазмоллаш жараёни). Намлаб иситиб ишлов бергандаги киришиш мажбурий-киришиш деб аталади. Мажбурий кириштириш ёрдамида тукувчилик буюмларига маълум керакли шакл берилади. Мажбурий кириштиришдан бошка киришишлар газламаларнинг салбий

курсаткичларидир. Матоларнинг киришиши натижасида улардан тикилган буюм ва буюм кисмларининг кичрайиши ва шакли бузилиши мумкин. Агар буюмнинг асосий материали, астари ва катлами турлича киришса, кийимнинг ташки куриниши ёмонлашади, унда Fижимлар ва бурмалар пайдо булади. Шунинг учун уларга нисбатан махсус пардоз берилади [2].

Матоларни ишлатиш жараёнида уларнинг дастлабки буялган ранги куп вакт давомида айнимаслиги лозим. Буёк мустахкамлигига кура зотир толали маатолар мустахкам буялган ва махсус мустахкам буялган гурухларга булинади. К,олган матолар оддий, мустахкам ва махсус мустахкам буялган гурухларга буялган гурухларга булинади.

Матоларнинг нимага ишлатилишига караб уларнинг буёFи турли физик-кимёвий таъсирларга: ёруFлик ва об-хаво, курук ва хул холатда ишкаланишга, дистирланган ва денгиздаги сув, совун ва сода эритмалари, ювиш ва дазмоллаш, тер ва хоказоларга чидамлилиги аникланади.

Буялган матоларнинг буёк мустахкамлиги балл билан бахоланади. Бахо бериш учун синаладиган намуна эталонлар билан таккосланади. Эталонлар икки хил-кулранг ва кук шкалада булади. Кук эталонлар ёрдамида буёFининг об-хаво ва ёруFлик таъсирига чидамлилиги бахоланади. Бошка барча таъсирларга буёFининг чидамлилигини бахолаш учун кулранг эталонлар ишлатилади. Кук эталонларга энг мустахкам буёк 8 балл билан, энг кучсиз буёк 1 балл билан бахоланади. Кулранг эталонлар уз навбатида иккига булинади. Бири физик-кимёвий таъсирлар натижасида газламанинг дастлабки буёFининг айниш даражасини аниклаш учун, иккинчиси рангли материал билан бирга синашдан утган ок намунанинг буёFини юктириш даражасини аниклаш учун ишлатилади. Чидамлилик даражаси каср билан белгиланади: суратга дастлабки буёFининг айниш даражасини бахолайдиган балл, махражга эса ок намунанинг буёFини юктириш даражасини бахолайдиган балл куйилади. Матолар буёFининг мустахкамлиги уларнинг навини аниклашда ката ахамиятга эга. Агар буёкнинг хакикий мустахкамлиги белгиланган меъёрдан паст булиб чикса, матоларнинг нави пасайтирилади.

Тушама матоларнинг сифат курсаткичларини аниклаш борасида тадкикот ишлари олиб борилди. Олинган синов натижалари куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жaдвaл

Tyшaмa мaтoлapнинг cифaт кypcaткичлapининг yзгapиши

т/ p TypnM тapкибли иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapидaн oлингaн мaтoлap Мaтoнинг xaвo yткaзyвчaнлиг и, sm3/sm2sek К^ишиши, % ^rpoCX o- пиклиги, % Буёк мycтaxкaм-лиги^лл

бyлaмac и бyйичa кyндaлaнг и бyйичa хул KypyK

1. 70% пaхтa тoлacи билaн 30% пaхтa тoлacи иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapи 48,3 -6,6 -2,0 7,32 4 3

2. 10% poгoзa ycимлигидaн oлингaн тoлa иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapи билaн 90% пaхтa тoлacи 59,7 -5,0 -2,0 6,71 4 3

3. 20% poгoзa ycимлигидaн oлингaн тoлa иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapи билaн 80% пaхтa тoлacи 53,2 -4,5 -2,0 5,88 4 3

4. 30% poгoзa ycимлигидaн oлингaн тoлa иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapи билaн 70% пaхтa тoлacи 51,6 -4,0 -2,0 5,65 4 3

Синoв нaтижaлapидaн кypиш мумкинки, 70% пaхтa тoлacи билaн 30% пaхтa тoлacи иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapидaн oлингaн тyшaмa мaтoлapнинг xaвo yткaзyвчaнлиги 48,3 sm3/sm2sek ни, бyйлaмacи бyйичa к^ишиши -6,6% ни, кyндaлaнги бyйичa к^ишиши -2,0% ни, гиpocкoпиклиги 7,32% ни, хул xoлaтдaги буёк мyетaxкaмлиги 4 бaллни, KypyK xoлaтдaги буёк мycтaxкaмлиги 3 бaллни, 10% poгoзa усимлиги тoлacининг иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapи билaн 90% пaхтa тoлacидaн oлингaн тyшaмa мaтoнинг xaвo yткaзyвчaнлиги 59,7 sm3/sm2sek ни, бyйлaмacи бyйичa киpишиши -5,0% ни, кyндaлaнги бyйичa киpишиши -2,0% ни, гиpocкoпиклиги 6,71% ни, хул xona^ara буёк мyетaxкaмлиги 4 бaллни, KypyK xoлaтдaги буёк мycтaxкaмлиги 3 бaллни, 20% poгoзa ycимлигидaн oлингaн тoлaнинг иккилaмчи мaтеpиaл pеcypcлapи билaн

80% пахта толаси аралашмасидан олинган тушама матоларнинг хаво утказувчанлиги 53,2 sm3/sm2sek ни, буйламаси буйича киришиши -4,5% ни, кундаланги буйича киришиши -2,0% ни, гироскопиклиги 5,88% ни, хул холатдаги буёк мустахкамлиги 4 баллни, курук холатдаги буёк мустахкамлиги 3 баллни, 30% рогоза усимлиги толаси иккиламчи материал ресурслари билан 70% пахта толаси аралашмасидан олинган тушамаж матоларнинг хаво утказувчанлиги 51,6 sm3/sm2sek ни, буйламаси буйича киришиши -4,0% ни, кундаланги буйича киришиши -2,0% ни, гироскопиклиги 5,65% ни, хул холатдаги буёк мустахкамлиги 4 баллни, курук холатдаги буёк мустахкамлиги 3 баллни ташкил этди.

Олинган тадкикот натижаларини иккиламчи материал ресурслари турлича булган 70% пахта толаси билан 30% пахта толаси иккиламчи материал ресурсларидан олинган тушама матоларнинг курсаткичларига нисбатан солиштирсак, 10% рогоза усимлиги толасининг иккиламчи материал ресурслари билан 90% пахта толасидан олинган тушама матонинг хаво утказувчанлиги 19,1% га ошди, буйламаси буйича киришиши 24,3%га камайди, кундаланги буйича киришиши узгармади, гироскопиклиги 8,3% га камайди, хул ва курук холатдаги буёк мустахкамлиги узгармади, 20% рогоза усимлигидан олинган толанинг иккиламчи материал ресурслари билан 80% пахта толаси аралашмасидан олинган тушама матоларнинг хаво утказувчанлиги 6,4% га, буйламаси буйича киришиши 31,8%га камайди, кундаланги буйича киришиши узгармади, гироскопиклиги 22,8% га камайди, хул ва курук холатдаги буёк мустахкамлиги узгармади, 30% рогоза усимлиги толаси иккиламчи материал ресурслари билан 70% пахта толаси аралашмасидан олинган тушама матоларнинг хаво утказувчанлиги 6,4% га, буйламаси буйича киришиши 39,4%га камайди, кундаланги буйича киришиши узгармади, гигроскопиклиги 22,8% га камайди, хул ва курук холатдаги буёк мустахкамлиги узгармади. Бундан куриниб турибдики, хаво утказувчанлик курсаткичи 10% рогоза усимлиги толаси иккиламчи материал ресурслари билан 90% пахта толасидан олинган тушама матоси бошка аралашмали тушама матоларига нисбатан юкори эканлиги исботланди. Ундан ташкари, 70% пахта толаси билан 30% пахта толаси иккиламчи материал ресурсларидан олинган тушама матоларининг буйламаси буйича киришиши 10% рогоза усимлиги толасининг иккиламчи материал ресурслари билан 90% пахта толасидан олинган тушама матонинг курсаткичларига нисбатан юкори экан, яъни ювилганда чузилиб кетаркан.

Тадкикот натижалари тахлилидан турли таркибли иккиламчи материал ресурслардан олинган тушама матоларининг курсаткичларига нисбатан, 10% рогоза усимлиги толасининг иккиламчи материал ресурслари билан 90% пахта толасидан олинган тушама матонинг хаво утказувчанлиги 19,1% га ошганлиги, буйламаси буйича киришиши 24,3%га камайганлиги, кундаланги буйича киришиши узгармаганлиги,

гироскопиклиги 8,3% га камайганлиги, хул ва курук холатдаги буёк мустахкамлиги узгармаганлиги аникланди.

Адабиётлар руйхати:

1. Perepelkin K.E., Matchalaba N.N., Resent Achievements in Structure Ordering and Control of Para Aramide Fibres // Malekular Cristals and Liquid Cristals. Ser. Science and Technolady. 2000, - v354, - p.275-286.

2. Izgorodin A.K, Semikin A.R., Immature Cotton Fibers Riscstivite. World Textile Conference «Z-rd AUTEX CONFERENCE». Lodz, 2003, P 48-54.

3. Izgorodin A.K, Konoplev Y.V., u.a. Identification of hypomdekelar structure peculiarities using neuron network technolody and multiprocessor computers. VIII International scientific Conference.Lodz. 2004, p 49-51.

4. Нечахин Н.В.Разработка процесса разволокнения текстильных отходов из химических волокон и их использование в нетканых геотекстильных материалах.Дисс. канд. технич. наук, М., 2001, 120с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.