Научная статья на тему 'НОТЎҚИМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ КОМПЛЕКС БАҲОЛАШ'

НОТЎҚИМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ КОМПЛЕКС БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
35
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нотўқима матолар ишлаб чиқариш / органолептик / эксперт / социологик

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Патхуллаев Сарваржон Убайдулла Ўғли, Исламбекова Нигора Муртозаевна

Тадқиқот ишида нотўқима матонинг физик-механик хоссалари кўрсаткичлари бўйича энг мақбул вариантларни тавсия этиш мақсадида комплекс баҳолашнинг график усули қўлланилиб, 1-вариант физик-механик хоссалари бўйича юзаси 3373 mm2 ни, 2-вариант бўйича юзаси 7045 mm2 ни, 3-вариант бўйича юзаси 6797 mm2 ни, 4-вариант бўйича юзаси 3289 mm2 ни ташкил этиб, 2-вариантдаги нотўқима матонинг сифат кўрсаткичлари бўйича юзаси бошқа нотўқима матоларнинг юзасига нисбатан катта эканлиги аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НОТЎҚИМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ КОМПЛЕКС БАҲОЛАШ»

НОТУЦИМА МАТОЛАРНИНГ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИНИ

КОМПЛЕКС БАХ,ОЛАШ

Патхуллаев Сарваржон Убайдулла угли

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти PhD, доцент Исламбекова Нигера Муртозаевна Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти DSc, профессор https://doi.org/10.5281/zenodo.7546795

Аннотация: Тадкрщот ишида нотуцима матонинг физик-механик хоссалари курсаткичлари буйича энг мацбул вариантларни тавсия этиш мацсадида комплекс бах,олашнинг график усули цулланилиб, 1-вариант физик-механик хоссалари буйича юзаси 3373 mm2 ни, 2-вариант буйича юзаси 7045 mm2 ни, 3-вариант буйича юзаси 6797 mm2 ни, 4-вариант буйича юзаси 3289 mm2 ни ташкил этиб, 2-вариантдаги нотуцима матонинг сифат курсаткичлари буйича юзаси бопща нотуцима матоларнинг юзасига нисбатан катта эканлиги аншуганган.

Аннотация: В исследовательской работе был использован графический метод комплексной оценки нетканого полотна с целью рекомендации наиболее оптимальных вариантов по физико-механическим свойствам. По физико-механическим свойствам варианта 1 площадь поверхности составляет 3373 мм2, по варианту 2 площадь поверхности 7045 мм2, а по варианту 3 площадь поверхности 6797 мм2, площадь поверхности по 4-му варианту 3289 мм2, было выявлено, что поверхность нетканого полотна во 2-м варианте больше поверхности других нетканых материалов по качественным показателям.

Annotation: In the research work, a graphical method for a comprehensive assessment of a non-woven fabric was used in order to recommend the most optimal options for physical and mechanical properties. According to the physical and mechanical properties of option 1, the surface area is 3373 mm2, according to option 2, the surface area is 7045 mm2, and according to option 3, the surface area is 6797 mm2, the surface area according to the 4th option is 3289 mm2, it was found that the surface of the non-woven fabric in 2- m option more than the surface of other non-woven materials in terms of quality.

Кириш. Мамлакатимизда нотуцима матолар ишлаб чицариш ^ажмини ва мах,сулот турини купайтириш масаласи ^ам ута му^им вазифалардан

о

хдсобланади. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясида, жумладан... "ма^аллий хом-ашёлардан рацобатбардош ма^сулотларни янги турларини ишлаб чицаришда

техника-технологияларни такомиллаштириш энг му^им деб белгилаб цуйилган" вазифаси белгилаб берилди. Ушбу вазифаларни ^ал цилишда, жумладан янги таркибли нотуцима матоларнинг сифат курсаткичларини бахдлаш услубини такомиллаштириш ва ишлаб чицаришга жорий этиш му^им урин тутади [1].

Ушбу вазифаларни ^ал цилишда, жумладан Янги таркибли нотуцима матоларнинг сифат курсаткичларини ба^олаш услубини такомиллаштириш ва ишлаб чицаришга жорий этиш му^им урин тутади.

Х,озирги кунда жа^он амалиётида нотуцима матолар ишлаб чицариш технологик жараёнларига таъсир этадиган му^им омилларни аницлаган ^олда янги техника ва технологияларни ишлаб чицаришга йуналтирилган илмий тадцицот ишлари олиб борилмокда. Ушбу со^ада, иккиламчи ресурслардан самарали фойдаланишда тут дарахти пустлогидан тола ажратиш усулларини йулга цуйиш, иккиламчи хом ашё ва чициндиларни кенгрок; жалб этиш, нотуцима матоларнинг технологик курсаткичларига иккиламчи хомашё таркибининг таъсирини урганиш, нотуцима матоларнинг сифат курсаткичларини яхшилаш, нотуцима матоларнинг физик хоссаларига иккиламчи хомашё таркибининг таъсирини тадциц этиш му^им а^амият касб этади. Республикада нотуцима матолар ишлаб чицариш ^ажмини ва ма^сулот турини купайтириш масаласи, ^ам ма^аллий хом ашёдан самарали фойдаланиш масалаларини комплекс ^ал этиш енгил саноатни ривожланишида ута му^им ахдмият касб этмокда [2].

Тадщщотнинг усуллари. Тадцицот жараёнида нотуцима матоларнинг физик-механик хусусиятларини аник;лаш, сифат курсаткичларини комплекс бахдлаш, тадщщот натижаларини математик статистик услублар асосида цайта ишлаш ва та^лил цилиш усулларидан фойдаланилган.

Тадщщот натижалари тахлили. Нотуцима матолар ва бопща турдаги мах,сулотларнинг сифатини ба^олаш, унинг сифат курсаткичларини аницлаш ва улчаш ишлари буйича олинган натижаларни ^амда стандарт ва меъёрий-хужжатларга солиштирилгандаги ба^осига асосланган булади. Чунки, ма^сулот хоссаларини аникдаш услублари асосан стандартлар ва бопща меъёрий хужжатларда батафсил келтирилган булади.

Нотуцима матолар купинча техник мацсадларда ишлатилади. Шу сабабли, нотук;има матоларнинг физик-механик хоссалари буйича комплекс ба^олаш ишларини амалга ошириш мацсадга мувофиц.

Нотуцима матоларнинг сифатини ба^олашнинг бир цанча услублари мавжуд булиб, уларга экспериментал, органолептик, эксперт, социологик, хдсобланган, дифференциал, комплекс ва аралаш кабилар киради.

Нотуцима матоларининг физик-механик хоссалари буйича комплекс ба^олашнинг афзаллиги шундаки, олинган синов натижалари буйича юзаларини аниьдтганда, юзаси катта булган мато яхши эканлигини явдаол куриш мумкин. Шу сабабли, бу услуб ^озирда кенг мицёсда цулланилиб келади.

Ма^сулот сифат курсаткичлари комплекс ба^олашнинг мо^иятига боглищшги ^ациций ва тацрибий комплекс ба^олашга булинади.

Х,ациций комплекс ба^олаш белгиланган физик мацсадга эга булиб, улар купинча толанинг йигирилувчанлик цобилияти, ^амда буюмнинг ишлатилишидаги хизмат муддатини ифодалайди.

Х,ациций комплекс ба^олаш ^ар доимий тацрибий ба^олашга нисбатан яхширокдир. Масалан, пахта толаси таркибидаги нуцсон ва чициндилар микдори хдщщий комплексли хусусияти дейилади.

Комплекс ба^олашнинг афзаллиги шундаки, унда бир сонли якуний бахдлаш буйича хулоса цилинади [3,4]. Бу ба^олаш афзалликлар билан бир кдторда, камчиликлардан ^ам холи эмас, яъни аловдда хоссалари ^ак;ида тулик; маълумотга эга булмаймиз.

Хом ашёни тугри танлаш учун, технологик жараённи бопщариш ва ишлатилиш даврида материалдан рационал фойдаланишни билиш лозим. Шуни эътиборга олиш лозимки, у ёки бу материалнинг бошлангич хоссалари ишлаб чик;арилаётган ма^сулот сифатига ижобий ва технологик жараён ^аракатига салбий таъсир этиши мумкин. Тола цанчалик ингичка булса, ундан тайёрланаётган ипнинг солиштирма муста^камлиги шунчалик юцори ва нотекислиги кам булади, ^амда тапщи куриниши силликрок; булади. Шуни унутмаслик керакки, у ёки бу сифатни комплекс ба^олашни ало^ида сифат курсаткичларини тур ли ^исоблашдан олиш мумкин.

Бир цанча сифат курсаткичларнинг даражаси буйича уртача комплекс бахдпаш узгармаслиги мумкин, уларнинг бир цисми пастки даражага, бир цисми юцори даражага эга булиши мумкин. Шундай цилиб, материалнинг ало^ида сифат курсаткичларини узгартирмасдан комплекс ба^олашни тулдириб бориш мумкин.

Нотуцима матоларнинг сифат курсаткичларини комплекс ба^олашнинг турли усуллари мавжуд. Масалан, п курсаткич буйича т та материал учун дифференциал улчамсиз ба^оси берилган, ^амда турли а^амиятли коэффициентга эга булса, а^амиятлилик коэффициента билан ба^оланади.

Илмий тадк;ицот ишимизда олинган геометрик, физик-механик хоссалари курсаткичлари буйича энг мацбул вариантларни тавсия этиш мацсадида комплекс ба^олашнинг график усулини цуллаймиз. Бу усулнинг афзаллиги бир вацтда материалларга цуйилган талаблар буйича хоссаларининг

умумлаштирилган сифат курсаткичларини энг мак;бул вариантларини аницлаб объектив ба^олаш мумкин.

Толали чициндилар таркиби турлича булган нотуцима матоларнинг узунлиги ва эни буйича узилиш кучи, узунлиги ва эни буйича узилишдаги узайиши, юза зичлиги, узилиш кучи буйича вариация коэффициента асосида комплекс ба^олаш ишлари олиб борилди ва 1-расмда келтирилди.

1-100% пахта П-50% рах!а+50%ипак толаси

Ш-70% пахта + 30% ипак тола 1У-60% пахта+40% ипак

1-расм. Ноту^има матонинг сифат курсаткичларини комплекс ба^олаш диаграммаси.

Ба^олаш учун хоссалар буйича марказдан (т) курсаткичлар уцларда ёки камаювчан цийматлар тегишли масштабларда белгиланиб радиус- векторлари ёрдамида куп бурчаклар чизилади.

Уцларни так;симланишида материалнинг мацсадли вазифаси, физик-механик хусусиятлари, пухталик курсаткичларининг белгиланган меъёрларга мослиги эътиборга олиниши лозим. Масалан, радиус векторлар сирт зичлиги, буйламаси ва кундалангига зичлиги марказдан, пишщлиги, ^аво утказувчанлиги, узилишдаги узайиш курсаткичлари марказ томонга белгиланади.

№17

Хрсил булган купбурчаклар учбурчакларга тацсимланади ва уларнинг юзаси ^амда хосса курсаткичлари асосида вариантлар учбурчаклар юзаси йигиндилари ^исобланади.

Иккиламчи хомашё таркиби турлича булган нотуцима матоларнинг физик-механик хоссаларини аницлашдан олинган синов натижаларини комплекс бах,олашдан кейин уларнинг юзалари аницланди ва натижалар 2-расмда гистограмма куринишида берилди.

8 В О

ж

сЗ

Столбец 1; II: 7045

&1 |^толбец1; м СЛ I; 3373

Столбец 1; III; 6797

Столбец 1; IV; 3289

ч.

2-расм. Нотуцима матоларнинг сифат курсаткичларини циёсий гистограммаси.

Хулоса. Нотуцима матоларнинг сифат курсаткичларини циёсий гистограммасидан куриниб турибдики, 1-вариант буйича олинган нотуцима матонинг физик-механик хоссалари буйича юзаси 3373 шш2 ни, 2-вариант буйича олинган нотукдама матонинг физик-механик хоссалари буйича юзаси 7045 шш2 ни, 3-вариант буйича олинган нотуцима матонинг физик-механик хоссалари буйича юзаси 6797 шш2 ни, 4-вариант буйича олинган нотуцима матонинг физик-механик хоссалари буйича юзаси 3289 шш2 ни ташкил этди. Бундан келиб чик;адики, 2-вариантдаги нотукрма матонинг сифат курсаткичлари буйича юзаси бопща нотуцима матоларнинг юзасига нисбатан катта эканлиги исботланди.

Хулоса к;илиб айтганда, 2-вариант буйича олинган нотуцима мато энг мак;бул вариант деб топилди.

Адабиётлар:

о о

1 .Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича ^аракатлар стратегияси тугрисида" 2017 йил 7-февралдаги ПФ-4947-сон Фармони

2 IlaxTa-Ty^HMaHHJiHK KJiacTepjiapH (]) ao jijmthhh öa^ojiam TapTHÖH TyrpHCH^arH Ba3Hpjiap Max,KaMacHHHHr 2020 hhji 22 monzjarH 397-coh i^apopH

3.Patxullayev S.U., Islambekova N.M., Kulmetov M., Ochilov T.A.,Valieva Z.F. Determination of the Quality Characteristics of Fibers Obtained From Mulberry Bark// J "IJRTE" International Journal of Recent Technology and Engineering ISSN: 2277-3878, Technology -2020, -Vol. 8- Issue 5 -N. 5647-5651.

4. Patxullayev S.U., Isaeva D.H., Shumqorova Sh.P., Ozarbayeva R.I., Effect of Secondary Raw Material on the Technological Signatures of Non-Wowen Fabrics// J. "IJARSET" International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology -2020, -Vol. 7- Issue 5 -N. 13665-13668.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.