CC BY
0УДК: 664:664.87:663.1:663.88
TYPKICTAH ОБЛЫСЫНДА БИОЛОГИЯЛЬЩ БЕЛСЕНД1 ЗАТТАРГА БАЙ 0С1МД1К ШИК1ЗАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
УТЕБАЕВА АЙДАНА АСКАРОВНА
"Тамак биотехнологиясы" ЕЗЗ-ныц жетекшi гылыми кызметкер^ М. Эуезов ат. Ощуспк ^азакстан Университет^ ^азакстан, Шымкент
ГАБРИЛЬЯНЦ ЭЛЕОНОРА АРУТЮНОВНА
"Тамак биотехнологиясы" ЕЗЗ-ныц кiшi гылыми кызметкер^ М. Эуезов ат. Ощуспк ^азакстан Университетi, ^азакстан, Шымкент
ЭБ1Ш ЖАНСАЯ ЭБШХАИРЦЫЗЫ
"Тамак биотехнологиясы" ЕЗЗ-ныц кiшi гылыми кызметкерi, М. Эуезов ат. Ощуспк ^азакстан Университетi, ^азакстан, Шымкент
АЙТБАЕВА АЙГЕРИМ ЖУМАГАЛИЕВНА
"Тамак биотехнологиясы" ЕЗЗ-ныц кiшi гылыми кызметкерi, М. Эуезов ат. Ощуспк ^азакстан Университетi, ^азакстан, Шымкент
ЭБЛЭШ АЙГЕРИМ ЭБД1РАШИДЦЫЗЫ
"Тамак биотехнологиясы" ЕЗЗ-ныц жогары бiлiктiлiктi маманы, М. Эуезов ат. Ощуспк ^азакстан Университет^ ^азакстан, Шымкент
Аннотация. Бул мацалада ашытылган сут ешмдерт внЫру бойынша Казацстан нарыгына талдау ЖYргiзiлдi жэне гылыми-техникалыц ацпаратца шолу жасалынды.
Осыган байланысты, сут еммдершц ассортименты кецейту, сондай - ац цурамында пробиотиктер (бифидо жэне лактобактериялар) жэне антиоксиданттыц цасиетке ие пребиотиктер бар инновациялыц био-ашытылган сут ешмдерт эзiрлеу езектi болып табылады. Жергiлiктi еЫмдт шик1заттары: Туртстан доланасына, дэршк цандышепке жэне мойылга жyргiзiлген эдеби шолу деректерi бойынша аталмыш шитзаттардыц антиоксиданттыц белсендшгтщ жогары екендт жэне оларды ашытылган сут ешмдертде пребиотиктерреттде пайдалану перспективтi болып саналатыны аныцталынды.
Ty^h свздер: пробиотиктер, пребиотиктер, антиоксиданттар, биологиялыц белсендi заттар, ашытылган сут енiмдерi
Табиги функционалдык тамак ешмдерш, оныц шшде антиоксиданттармен байытылган ашытылган CYт ешмдерш эзiрлеу кажетплш ^азакстан Республикасыныц элеуметпк-экономикалык дамуыныц белгшенген басымдыктарымен, атап айтканда, ^азакстан Республикасыныц индустриялык-инновациялык дамуыныц 2020-2025 жылдардагы багдарламасында керсетшген бэсекеге кабiлеттi енiм алу, отандык шикiзат ресурстарын кайта ецдеу аркылы экономиканы эртараптандыру мiндеттерiмен айкындалады [2, 11 б.].
Ашытылган CYт енiмдерi кYнделiктi рациондагы CYт енiмдерiнiц ажырамас тобы болып табылады. Олар агзада жаксы сiцiрiледi жэне диеталык ерекшелштер мен емдiк касиеттерге ие, бул олардыц курамында CYт кышкылыныц болуына байланысты, ол зиянды бактериялардыц дамуын тежейдi, iшек микрофлорасыныц калыпка келуше ыкпал жасайды. Сонымен катар, олар макро жэне микро элементтерге жэне дэрумендерге бай, ал ашытылган CYт ешмшщ микрофлорасы енiмнiц дэмiн ерекше етедi жэне жетiлу процесiнде Yлкен рел аткарады.
Еылыми-техникалык акпаратты талдау жэне жалпылау зерттеудiц езектiлiгiн керсетедь
Айта кету керек, отандык eндiрушiлердiц eнiмдерi сактау Mep3iMi кыска: пастерленген cyt, айран, каймак, CYзбе секiлдi eнiмдермен гана шектелшедь
^азакстандык cyt eнiмдерiн eндiрушiлер арасында мынадай кэсшорындар белгiлi: ^азак тагамтану академиясыныц "Амиран" зауыты, "Данон" компаниясы, "Эмиль" компаниясы, "Нэтиже cyt фабрикасы", "АФ Родина" ЖШС, "ФудМастер" компаниясы, "Зенченко и Ко" компаниясы, "Айс" компаниясы, "ADAL" cyt зауыты, "БЭРТЕ МИЛКА" компаниясы жэне тагы баскалар.
^азакстандык cyt кэсшорындарыныц биопродукциясын талдай отырып, стандартты йогурттардан баска, пробиотиктерд^ атап айтканда бифидобактерияларды коса отырып, ашытылган cyt сусындары ic жузшде шектеулi eндiрiлетiнiн атап eтуге болады. Сонымен, Нэтиже cyt Фабрикасы L. Acidophilous микроорганизмi косылган ашытылган cyt сусындарыныц келесi екi тYрiн шыгарады: "Балаларга арналган ацидофильдi" жэне "Narine-L". "DANONE" компаниясы танымал "Активия" йогуртын шыгарады, оныц к¥рамында "ActiRegularis" патенттелген пробиотикалык бифидобактериялар колданылады.
Осыган байланысты cyt eнiмдерiнiц ассортиментiн кецейту, сондай - ак курамында пробиотиктер (бифидо-жэне лактобактериялар) жэне антиоксиданттык касиеттерге ие пребиотиктер косылган инновациялык биокышкылды cyt eнiмдерiн эзiрлеу eзектi болып отыр.
Бифидобактериялар шектщ калыпты микрофлорасыныц eкiлдерi арасында ерекше орын алады. Адамныц ток iшегiнде олар 108-1011 КТБ (колония тYзетiн бiрлiк) / г мeлшерiнде болады, ал балаларда олар басым орын алады жэне микрофлораныц 99% к¥райды. Олардыц бiркатар пайдалы касиеттерi бар. Мысалы, канцерогенге карсы эсер ету, иммундык жYЙенi ынталандыру, кандагы холестерин децгешн тeмендету. Олар сонымен катар макроорганизмнщ гомеостазын сактауга ыкпал етедi [3, 207-239 ].
Бифидобактериялар адамдар Yшiн патогендш касиеттерi аныкталмаган бактериялардыц бiр тYрi болып табылады. ^азiрri уакытта олар адамныц калыпты микрофлорасыныц ец колайлы микроорганизмдерi болып табылады, олардыц ^мепмен пробиотиктер мен емдш-профилактикалык максаттагы тамак eнiмдерi жасалады [4, 132б, 5, 100-109 б].
Лактобактериялар асказанда, он екi елi iшекте жэне аш iшекте, 104-108 КТБ / г мeлшерiнде болады жэне басым болып келедь
Лактобактериялар тамак eнеркэсiбiнде эртYрлi cyt кышкылы eнiмдерiн, ет eнiмдерiн, нан-токаш eнiмдерiн, алкогольдiк сусындарды алу Yшiн колданылады. Адам агзасында олар eмiрдiц алгашкы айларынан бастап шыгарылады, лактобактериялар шырышты кабаттардыц гомеостазын сактауга катысады жэне оппортунистiк микроорганизмдердщ куыстарды колонизациялауына жол бермейдi. Олар сондай-ак адам агзасыныц кeптеген ферментативт процестерiне катысады, cyt кышкылын, аминкышкылдарын, витаминдердi, H2O2, лизоцим жэне баска антибиотикалык заттарды шыгарады. Лактобактериялардыц мацызды рeлдерiнiц бiрi - балаларда калыпты ас корытуды сактау. Асказан-iшек жолында олар лактозаны сут кышкылына дешн ыдыратады, ол антисептикалык эсер етедi жэне кальцийдi сiцiрiлетiн кальций лактатына айналдырады. Лактобактериялар витаминдер мен аминкышкылдарыныц сiцуiн ынталандырады, кышкыл орта куру аркылы лизоцим мен баска гидролазалардыц белсендiлiгiн арттырады [6, 43-46 б].
Ацидофильдi таякшага негiзделген сусындар лейкоциттердщ фагоцитарлык белсендiлiгiн арттырады. Ацидофильдi суттщ асказан-iшек жолдарыныц секреторлык жэне моторлык функцияларына реттеушi эсерi аныкталды, осыган байланысты ол жасeспiрiм балалардагы гастрит пен энтеритп, сондай-ак ересектердегi колитп емдеуде жаксы нэтиже кeрсеткен. Ацидофильдi таякша адам мен жануарлардыц шектершде жаксы тамыр жайып, тез ^бейт, зиянды микроорганизмдердi ыгыстырады. Сонымен катар, ол кейбiр патогендiк микробтардыц дамуына кедергi келтiретiн антибиотиктер тYзедi.
Эдеби деректерге суйенсек, ацидофильдi таякша мен бифидобактериялар лактозага тeзiмдiлiктi жаксартатын P-d-галактозидаза тYзетiнi белгiлi. Микроорганизмдерге жогары
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
тeзiмдiлiк олар белетш P-d-галактозидаза аркылы лактозаныц шшк корытылуына байланысты болуы MYMKiH. Осылайша, Lactobacillus жэне Bifidobacterium лактозаныц сщуш жаксарта алады [5, 100-1096].
Бул микроорганизмдер - L. acidophilus, B. bfidum-пробиотиктерге жатады.
Осылайша, бифидобактериялар мен ацидофильдi таякшаны in vitro колдану, ягни оларды тамак немесе дэрьдэрмек аркылы кабылдау eзектi болып табылады. Олардыц агзага енуiнiц ец карапайым тэсiлдерiнiц бiрi-ашытылFан CYт eнiмдерiн пайдалану болып табылады.
Бифидобактериялар - анаэробтар. Олардыц дамуы ортаныц тотыFу-тотыксыздану потенциалына байланысты. Ол жасушалардыц морфологиясына, олардыц кебею процесiне, ферменттердiц белсендiлiгiне, метаболизм процестершщ баFыттарына, метаболиттердiц синтезiне эсер етедь Олар Р-галактозидаза белсендiлiгi ете темен жэне ерекше коректiк кажеттiлiктерiмен ерекшеленедi. Бул микроорганизмдер белгiлi бiр мелшерде оттегi болFан кезде, эаресе жоFары коректiк ортада дамиды. Бифидобактериялардыц кептеген штаммдарындаFы оттегiге сезiмталдыFы эртYрлi болып келедi. Эсу Yшiн оцтайлы температура - 37-40 оС. Оцтайлы рН мэш 6,0-7,0, рН 4,5-тен темен жэне 8,5-тен жоFары болса, кеп жаFдайда микроорганизмдердiц eсуi токтайды [7, 67-79б]. СYтте бифидобактериялар баяу дамиды, себебi бул субстрат олардыц табети ортасы емес. СYттегi бифидобактериялардыц баяу дамуыныц себептерi катац анаэробты жаFдайлар, олардыц протеазаларыныц элсiз белсендшп, казеиндердi гидролиздей алмауы, сондай-ак олардыц темен фосфатаза белсендшп. Олардыц есуш ынталандырудыц бiр жолы-пребиотиктердi колдану, мысалы: меланин, ашыткы, уыт, Линден, эхинацея, итмурын, тау кYлi, тецiз шырFаны, картоп, жYгерi, майсыз соя, камыс кант, сэбiз шырыны, балкараFай уны жэне т.б. [8, 152-154 б; 9, 1-4 б; 10, 902-907 б; 11, 40 б; 12, 117-122б]. Оларды белсендiрудiц таFы бiр жолы-eсiру ортасына аскорбин кышкылы, цистеин немесе тиогликолат сиякты тeмендететiн агенттердi немесе биотин, пантотен кышкылы, цистеин, рибофлавин, пурин жэне пиримидин непздер^ амин канттары, олигосахаридтер, каныкпаFан май кышкылдары сиякты есу факторларын косу борлып табылады [13, 65-72 б]. Бифидобактериялардыц, лактобактериялардыц, iшек таякшаларыныц есуш ынталандыру Yшiн 0,02-1 мг/мл дозада парааминометилбензой кышкылы жэне 10-5 -10-10 г / мл чага меланиндерi де in vitro колданылады [5,8].
1980 жылы Жапонияныц ашытылFан CYт жэне CYт кышкылы бактерияларыныц кауымдасть^ы пробиотиктерi бар CYт eнiмдерiн функционалды деп санау Yшiн олардыц курамында кем дегенде 107 КТБ/мл болуы керек деп шешт [14, 126 - 136 б]. Тиiмдi пробиотикалык eнiмдер Yшiн ете мацызды фактор-eнiмдi eндiру жэне сактау кезiнде пробиотикалык бактериялардыц eмiршецдiгi мен тiрi болуы. Ашы1Ъ1етан CYт биопродукцияларындаFы пробиотикалык бактериялардыц eмiршецдiгiне эртYрлi факторлар эсер ететсш аныкталды, мысалы: рН, ортаныц тоты^у-тотыксыздану потенциалы, eнiмнiц курамы, сактау температурасы, пробиотикалык штамдар мен ашыткы микроорганизмдерi арасындаFы антагонистiк белсендiлiк. Мысалы, йогуртка рН децгейi темен жемiстер сиякты кез келген ингредиенттердi косу L. acidophilus eмiршецдiгiнiц тeмендеуiне ыкпал етуi мYмкiн [15, 293 - 296 б] .
Пробиотикалык бактериялар оттегiге сезiмтал, ол ашытылFан CYт eнiмдерiнде пробиотикалык бактерияларFа ингибиторлык эсер етедi [5]. Бул мэселе кебшесе антиоксиданттарды колдану аркылы шешшедг B. longum жэне B. adolescentis штамдары Yшiн микроорганизмдердщ eсуiн ынталандыратын аскорбин кышкылыныц оцтайлы концентрациясы 0,01%, ал B. bifidum штаммы Yшiн ец жаксы концентрация 0,05% аскорбин кышкылы екеш аныкталды [16, 445 - 448 б].
Аскорбин кышкылын косу аркылы шамамен - 100 мВ болатын ортаныц белгш бiр тоты^-тотыксыздану потенциалын куру пробиотикалык бактериялардыц eмiршецдiгiн жаксартуFа кeмектесетiн мYмкiн механизмдердiц бiрi болып табылады [17, 36 б].
Полифенолдардыц CYт кышкылы бактерияларыныц eсуi мен eмiршецдiгiне эсерi туралы кептеген зерттеулер бар, дегенмен, олардыц кeбiсi Lactobacillus тукымдасы туралы. Daniela
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Gwlazdowska бастаган авторлар жYргiзген зерттеуде нарингин, гесперидин, кверцетин жэне рутин флавоноидтарыныц 2, 20 жэне 100 мкг/мл концентрациясында B. bifidum жэне B. adolescentis бифидобактерияларыньщ есуше эсерi аныкталган. Рутин, кверцетин, гесперидин жэне нарингин 2, 20 мкг/мл концентрациясында бакылаумен салыстырганда бiрiншi инкубация сагаттарында аталмыш микроорганизмдердщ есуiн 20-37% - га дешн жеделдетедi. Кверцетин мен гесперидин 100 мкг/мл жогары концентрацияда B. bifidum-га ингибиторлык эсер еттi. Эсiру ортасына 2 - 100 мкг/мл концентрацияда фумар кышкылын косу B. bifidum есуше ^шт ынталандырушы эсер етед^ ол бакылаумен салыстырганда 20 - 50% - га ест [18].
Осылайша, жергiлiктi есiмдiк шиюзаттарыныц (дэршк кандышеп (Sanguisorba officinalis L), долана (Crataegus turkestanica) жэне мойыл (Prunus padus)) антиоксиданттык касиеттерiн жэне олардыц пробиотиктердi белсендiруде пребиотик ретiнде колдану мYмкiндiгiне зерттеу жYргiздiк.
Функционалды максаттагы ашытылган CYт енiмдерiн алу Yшiн кебiнесе пребиотиктер ретшде есiмдiк сыгындылары колданылады. Эсiмдiк сыгындылары емдiк эсерге ие, бул олардыц курамындагы биологиялы; белсендi заттардыц кешенiне байланысты. Сыгындылардагы заттар есу факторлары бола отырып, ашытылган CYт микроорганизмдерiнiц есуiн ынталандыруы мYмкiн.
Дэршж кандышеп {Sanguisorba officinalis L.), Rosaceae тукымдасы - Еуропада, СолтYCтiк Америкада жэне Шыгыс Азияныц коцыржай климатында таралган кепжылдык шептесш есiмдiк.
^андышептщ жапырактары мен сабактары флавоноидтардыц тамаша кезi болып табылады, соныц iшiнде кверцетин, галл кышкылы, кемпферол жэне рутин, олар антиоксиданттык касиеттерге ие, бос радикалдарды бейтараптандыруга кабiлеттi, катерлi iсiктiц алдын алуга ыкпал жасайды [19].
Макаланыц авторлары [20] эр тYрлi шикiзаттыц антиоксиданттык белсендiлiгiн зерттеу туралы мэлiметтер келтiрген. Дэрiлiк кандышептщ модельдiк жYЙелерде оттегiнiц белсендi турлершщ (ROS) жэне липидтердiц (жыныстыц) аскын тотыгуыныц генерациясын тежеу кабiлетi аныкталды, бул оныц антиоксиданттык касиеттерiн сипаттайды, 0,1 жэне 1,0 мг/мл концентрациядагы ROS жэне еден модульдiк жYЙелерiне дэрiлiк кандышептiц су экстракциялары коскан кезде айкын керiнедi.
Е. М. Мальцеваныц зерттеулерiне сэйкес, айкын антиоксиданттык белсендшп бар кандышеп кабыну ауруларын емдеуде есiмдiк компонентi ретiнде зерттелд^ мунда еркiн радикалды процесс кабынудыц мацызды патогенетикалык факторы болып табылады[21].
Автор А. Р. Казеева жэне т. б. дэршк шепке (Sanguisorba officinalis L) зерттеу жYргiздi, онда биологиялык белсендi заттардыц сапалык курамы багаланды: аскорбин кышкылы (0.3070.521%), каротиноидтар (31.17-35.89 мг%), полисахаридтер (0.43-1.05%), сапониндер (0.560.88%), кумариндер (0.285-0.326%), таниндер (5.1-6.3%), бул осы еамдкт калдыксыз ецдеу мэселесiн шешуге мYмкiндiк бередi[22, 279-284б].
Долана жидеп (Crataegus L.) - Азия мен Еуропада кец таралган Rosaceae тукымдасыныц Maloideae субфамилиясына жататын 1000-нан астам турдш тукымы [23, 452-470 б]. Долана жемютершде А, С, К, Р, Е, Д сиякты дэрумендердш тутас кешенi, бiрнеше В дэрумендер^ сондай-ак микроэлементтер: мырыш, мыс, калий, кобальт, молибден, хром, марганец, темiр, бор, алюминий, кальций бар.
Жемютердщ емдш касиеттер1 оньщ курамында органикалык косылыстардыц кеп болуына байланысты: флавоноидтар, таниндер, эфирлер, гликозидтер, антиоксиданттар (ретинол, ликопен) [24, 51-55 б].
Долана курамында хош иiстi аминдер, эфир майлары, фенол кышкылдары, флавоноидтар (гипер, кверцетин, спирин, рутин жэне апигенин), биологиялык белсендi косылыстар ретшде проантоцианидиндер бар [25]. Оныц канцерогенге карсы касиеттерi де бар.
Жемютердеп пектин-агзадан токсиндердi, улы заттарды акырын жоятын, кан агымын реттейтiн, тамыр кабыргаларыныц тозуын болдырмайтын, бос радикалдармен ^ресетш тамаша антиоксидант.
Liu жэне баска автор. айтуынша (2020) 70% этанолмен доланадан алынган флавоноидтар Caco-2 жасушаларында TNF-a туындаган iшек эпителий тоскауылыньщ жетiспеушiлiгiн жещлдету Yшiн кабынуга карсы рел аткаруы мYмкiн, бул эпителийдш еткiзгiштiгiн жаксартуда керiнедi [18-26].
Хан жэне баска автор. [27, 132-140 б] жогары фруктоза диетасынан туындаган бауыр закымдануы бар тышкандардагы долана полифенолыныц эсерiн зерттедi жэне полифенолдардыц кабынуга карсы корганыс эсерi де, IL-6 жэне TNF-a ендiрiсi темендеген тотыгу стрессi де бар екенш аныктады.
Долана кYштi антиоксиданттар ретшде танылган фенолдарга бай екендш расталды. Антиоксиданттардыц метаболизмi мен биожетсмдшгш карастыру Yшiн автор долананыц жасушашшк антиоксиданттык эсерiн зерттедi. Долана жапырагыныц сулы сыгындысы фенолдык косылыстардыц ец жогары мелшерiн керсеттi (106,24 мг кверцетин / 1 г, 25,04 мг пирокатехин / 1 г) жэне бул сыгынды баска долана сыгындыларымен салыстырганда DPPH жэне ABTS радикалдарын жоюдыц ец жогары белсендшгш керсеттi [28, 51-55 б].
Тагы бiр макалада зерттеушiлер доланадагы бос фенолдыц антиоксиданттык кабiлетi оныц мYшелерiне байланысты екенiн, кабыктыц антиоксиданттык белсендшп целлюлозага караганда айтарлыктай жогары екенш хабарлады [29, 76-85 б].
Долана сыгындыларыныц антиоксиданттык белсендiлiгi экстракция эдютерше байланысты да ерекшелендi, ейткенi метанол мен этанол сыгындылары акуыз бен талшыкты бос радикалдардыц закымдануынан коргауга жаксы антиоксиданттык эсер етсе, ал хлороформ мен мунай эфирiнiц сыгындылары непзшен корганыс эсерiн тигiзбедi [30, 63-68 б], дегенмен фенол косылыстары доланада непзп антиоксиданттык компоненттер болып табылатынын керсеттi.
^ан кызыл долана жемютершдеп флавоноидтардыц жалпы саныныц 282 нм-де тшелей спектрофотометрияны колдана отырып, эзiрленген сандык эдiстiц авторы катехинге кайта есептелген долана жемiстерiндегi жалпы флавоноидтардыц курамын аныктады, ол 2,82 ± 0,07-ден 7,05 ± 0,18% - га дейiн езгердi [31, 63-68 б].
Magdy Ramadan Shahein жэне баска авторлардыц жумысынан курамында 0,4%-га дейiнгi концентрацияда долана жапырагыныц сулы сыгындысы йогурттыц физика-химиялык, фитохимиялык жэне сенсорлык касиеттерiне айтарлыктай эсер еткеш жэне йогурттыц жогары биологиялык белсендi компоненттерiнiц аркасында денсаулыкка пайдасы бар екенi белгiлi болды. ^арапайым йогуртпен салыстырганда курамында 0,2% долана жапырагыныц сыгындысы бар йогурт, олардыц жогары биологиялык белсендi компоненттершш аркасында егеукуйрыктардагы тотыгу стрессiне карсы корганыс эсер бергендш керсетiлдi [32, 200 б].
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Инкапсуляцияланган ресвератролмен жэне долана сиропымен байытылган йогурт алу жумысы 15% мелшершде ресвератрол мен долана сиропы бар ашытылган cyt eшмiшц антиоксиданттык белсендшп 77.6 ± 0.3 AOA (кверцетин бойынша, мг / 100) г, коспасыз бакылау Yлгiсiмен салыстырганда жогары екенiн кeрсеттi [33].
Мойыл (Prunus padus) - Primus Rosaceae тукымдасына жататын танымал eсiмдiк. Ол тунбалар мен сироптардьщ ингредиентi ретiнде колданылатын ащы дэмi бар жеуге жарамды кара жемiстермен сипатталады. [34, 497 б.].
Мойылдыц (P. padus) жапырактары, жемiстерi мен кабыгы курамында фенол кышкылдары сиякты фенолдык косылыстар, мысалы, галл кышкылы, ферул кышкылы, п-Кумар кышкылы немесе хлороген кышкылы жэне кверцетин, катехин немесе рутин сиякты флавоноидтар бар.
Эамдштщ жекелеген бeлiктерiшц антиоксиданттык касиеттерi туралы мэлiметтер эдебиетте бар, бiрак олар толык емес сондыктан мойылдыц антиоксиданттык касиеттерш зерттеу орынды жэне езекп болып табылады. Сонымен, мойыл жемютершде полифеноликалык класстар (147.42 ± 0.58 мг/100 г) > катехиндер (82.09 ± 19.58 мг/100 г) > танниндер (80.61 ± 14.61 mg/100 gF мг/100 г W) > киннамикалык кышкылдар (39.29 ± 3.59 мг/100 г) > флавонолдар (38.29 ± 6.43 мг/100 г) > бензой кышкылдары (14.94 ± 2.05 мг/100 г) бар [35, 1115—1131б; 36, 37, 668-674 б; 38, 1125-1135 б.]. Красноярск елкесшщ эртYрлi аймактарында жиналган карапайым мойыл жапырактарыныц салыстырмалы фитохимиялык талдауын зерттеуде eсiмдiктiц есу орныныц экологиялык эл - аукаты, шартты турде таза аймакта жиналган eсiмдiктердегi аскорбин кышкылыныц 268,21±13,4 мг/100г жэне таниндердщ концентрациясына 5,88±0,30% айтарлыктай эсер ететшдш кeрсетiлдi [39].
Д. И. Писарев макалада биологиялык белсендi полифенолдардыц - антоцианиндердiц перспективалык кeзi ретшде мойыл жемютершщ химиялык курамын зерттедь Кеш мойыл жемiстерiнде цианидин гликозидтерi кездеседi. Мойыл жемiстерiндегi цианидин гликозидтершщ сандык мeлшерi 15,3% курады, бул антоцианиндердщ кeптеген eсiмдiк тектес ресми ^здерше караганда айтарлыктай жогары [40].
Макалада [41, 2097-2109 б;] мойылдыц денсаулыкка ыктимал эсерiн жэне оныц денсаулыкка тигiзер пайдасын, сондай-ак оны диеталык терапия мен функционалды тамактануда колдану мyмкiндiгiн багалау бойынша зерттеулер жyргiзiлдi. Сондай - ак, бул зерттеу мойыл жапырактарыныц грамтерю бактерияларга катысты ец жогары белсендiлiк ^рсете^^, ал мойыл кабыгы ец тeмен белсендiлiк кeрсеткенiн кeрсеттi. Осылайша, мойыл жапырактары, жемiстерi мен кабыгы антиоксидантты косылыстардыц жаксы кeзi жэне микробка карсы касиеттерi бар шикiзат, оны адп багытты диетада колдануга болады.
1-суретте мойыл мен долана жидектершдеп каратиноидтар мен флавонолдардыц, дэрiлiк кандышeптегi таниндердiц жогары курамыныц расталуын ^руге болатын жергiлiктi eсiмдiк шикiзатындаFы биологиялык белсендi заттар туралы мэлiметтер келтршген.
Каротиноидтар мелшер1, мг% Флавонолдар, мг% Таниндер мен боягыш заттар, % Органикалык кышкылдар, % Аскорбин кышкылы, мг%
I
Кандышеп ■ Мойыл ■ Долана
5 10 15 20 25 30 35
0
1 - сурет- Кандышеп, долана жэне мойылдыц биологиялык белсенд1 заттары
Бифидобактерияларды белсенд1ру Yшiн дэршк кандышеп (Sanguisorba officinalis L.), долана (Crataegus turkestanica) жэне мойыл (Prunus padus) сиякты жергшкп есiмдiк шикiзатынан алынган антиоксидантты пребиотиктердi колдану курамында синбиотиктер бар функционалды тагамдарды эзiрлеу Yшiн перспективалы болып табылады.
Корытынды
Сонымен, антиоксиданттык касиеттерi жогары шиюзаттыц жаца кездерi, оларды отандык есiмдiктерден белiп алу жогары функционалды жэне тутынушылык касиеттерi бар жаца ешмдер алуга мYмкiндiк береди Алынган биологиялык белсендi заттардыц сыгындылары жэне табиги антиоксиданттармен байытылган функционалды био- ашытылган CYт енiмдерi емдш-профилактикальщ тамактану жэне салауатты емiр салтын сактау Yшiн усынылады.
АлFыс, мудделер п1к1рталасы (каржыландыру)
Авторлар "Пробиотиктер мен антиоксиданттар косылган инновациялык функционалды биосYткышкылды енiмдерiн ендiру технологиясын жасау" жобасын каржылай колдаганы Yшiн Казакстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министрлiгiне (2022 жылгы "20" мамырдагы №65 -КМУ3 шешiмi) ризашылыктарын бiлдiредi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. ГОСТ Р 52349-2005 Продукты пищевые. Продукты пищевые функциональные. Термины и определения, 11с.
2. http://www.akorda.kz/ru/
3. Иркитова, А.Н. Свойства, экологические аспекты и практическое значение ацидофильной палочки / А.Н. Иркитова, ЯР. Каган, И.Я. Сергеева // Актуальные проблемы техники и технологии переработки молока. - 2011. - № 8. - С. 207-239.
4. Артюхова, С.И. Изучение биотехнологических свойств Bifidobacte-rium longum для произвосдтва биологически активных добавок / С.И. Артюхова, О.А. Зверева // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2014. - № 8. -С. 132.
5. Утебаева А.А., Бурмасова М.А., Сысоева М.А. Перспективы использования бифидобактерий в продуктах функционального питания и лекарственных средствах // Известия вузов. Прикладная химия и биотехнология. 2016. Т. 6, N 4. С. 100-109. DOI: 10.21285/2227-2925-2016-6-4-100-109.
6. Ботина, С.Г. Генетическая идентификация антагонистически активных штаммов лактобацилл, выделенных из полости рта здоровых людей / С.Г. Ботина, Ю.В. Червинец, К.М. Климина. // Клиническая лабораторная диагностика. - 2010. - № 11. С. 43-46.
7. Функ, И.А. Биотехнологический потенциал бифидобактерий / И.А. Функ, А.Н. Иркитова // Acta Biologica Sibirica. - 2016. - № 2 (4). - C. 67-79.
8. Утебаева А.А., Бурмасова М.А., Милюхина А.К., Мубаракшина Г.Ш., Сысоева М.А. Рост лактобактерий на среде с меланинами чаги // Вестник технологического университета. 2017. Т.20. №8. С.152-154.
9. Герасимова, Т.В. Изучение влияния БАВ лекарственных растений на рост и развитие молочнокислых микроорганизмов и бифидобактерий / Т.В. Герасимова, А.Д. Лодыгин, Е.А. Абакумова, Е.В. Дергунова // Техника и технология пищевых производств. - 2012. -№ 1. - С. 1-4.
10. Новик, Г.И. Фракции ячменной барды как ростовые среды для пробиотических бактерий / Г.И. Новик, Й. Ваужинчик, О. Норлоу, Э. Швайцер-Дей // Микробиология. - 2007. - № 6.
- С. 902-907.
11. Хамагаева, И.С. Влияние кедрового масла на рост и активность би-фидобактерий / И.С. Хамагаева, Н.А. Замбалова, Л.В. Буянтуева // Молочная промышленность. - 2013. - № 11.
- с. 40.
12. Хантургаев, А.Г. Исследование процесса культивирования бифидобактерий в молоке при добавлении кедрового шрота / А.Г. Хантургаев // Восточно-Сибирский гос. унив. технологий управления. - 2013. - С. 117-122.
13. Утебаева А.А., Бурмасова М.А., Сысоева Е.В. Сысоева М.А. Активация пробиотиков антиоксидантами // Известия вузов. Прикладная химия и биотехнология. Т.8, №4, 2018, С.65-72.
14. Ishibashi, N. Bifidobacteria: Research and Development in Japan / N. Ishibashi, S. Shimamura // Journal of Food Technology. - 1993. - Vol. 47. - № 6. - P. 126 - 136.
15. Hekmat, S. Growth and Survival of Lactobacillus reuteri RC-14 and Lactobacillus rhamnosus GR-1 in yogurt for use as a functional food / S. Hekmat, H. Soltani, G. Reid // Innovative Food Science & Emerging Technologies. - 2009. - Vol. 10. - Issue 2. - P. 293 - 296
16. Базеева, Е.Е. Изучение влияния бифидогенных факторов на прирост биомассы бифидобактерий / Е.Е. Базеева, Е.П. Каменская // Бийский технол. институт (филиал) ФГБОУ ВО «Алтайский гос. технич. унив. им. И. И. Ползунова». - 2016. - C. 445 - 448.
17. Утебаева А.А., Бурмасова М.А., Сысоева М.А. Антиоксиданты, как стимуляторы роста Bifidobacterium bifidum // Международная научно-практическая конференция
«Биотехнология в комплексном развитии регионов» (15-17 март 2016 г.) Москва, Новый Арбат, 36.
18. Gwiazdowska, D. impact of polyphenols on Bifidobacterium growth / D. Gwiazdowska, K. Jus, J. Jasnoska-Malecka, K. Kluczynska // Acta ABP biochimica polonica. - 2015. - Vol. 62. - No 4. - P. 895-901.
19. https://foodandhealth.ru/travy/krovohlebka/
20. А.Р. Казеева, И.В. Петрова, К.А. Пупыкина, Р.Р. Фархутдинов. Сравнительная оценка антиоксидантной активности корневищ с корнями и травы кровохлебки лекарственной. Медицинский вестник Башкортостана. Том 10 (58), № 4, 2015
21. Е.М. Мальцева, Ю.С.Федорова, Н.О Егорова, И.Н.Егорова. Противовоспалительные свойства экстракта травы кровохлебки лекарственной. Фармацевтический кластер как интеграция науки, образования и производства: сборник материалов 6-й международной научно-практической телеконференции, г. Белгород, 2016 г.
22. Казеева А.Р., Пупыкина К.А., Денисова С.Г., Шайдуллина Г.Г., Реут А.А. Фитохимическое исследование травы Sanguisorba officinalis L. в Республике Башкортостан//Химия растительного сырья. 2019. №4. С. 279-284. DOI: 10.14258/jcprm.2019045371.
23. Alirezalu, A.; Salehi, P.; Ahmadi, N.; Sonboli, A.; Aceto, S.; Hatami Maleki, H.; Ayyari, M. Flavonoids profile and antioxidant activity in flowers and leaves of hawthorn species (Crataegus spp.) from different regions of Iran. Int. J. Food Prop. 2018, 21, 452-470. [Google Scholar] [CrossRef][Green Version].
24. Keser et al., 2014 S. Keser, S. Celik, S. Turkoglu, O. Yilmaz, I. Turkoglu The Investigation of Some Bioactive Compounds and Antioxidant Properties of Hawthorn (Crataegus monogyna subsp. monogyna Jacq) Journal of Intercultural Ethnopharmacology, 3 (2) (2014), pp. 5155, 10.5455/jice.20140120103320.
25. 25.Bruneton J. Pharmacognosy, Phytochemistry, Medicinal Plants. 2nd ed. Paris, France: Lavoisier Publishing; 1999.
26. F. Liu, X.S. Zhang, Y. Ji Total flavonoid extract from hawthorn (Crataegus pinnatifida) improves inflammatory cytokines-evoked epithelial barrier deficit Medical Science Monitor, 26 (2020), p.p. 920170 https://doi.org/10.12659/MSM.920170
27. Han et al., 2016 X. Han, W.F. Li, D. Huang, X.B. Yang Polyphenols from hawthorn peels and fleshes differently mitigate dyslipidemia, inflammation and oxidative stress in association with modulation of liver injury in high fructose diet-fed mice Chemico-Biological Interactions, 257 (2016), pp. 132-140, 10.1016/j.cbi.2016.08.002.
28. Keser et al., 2014 Keser, S., Celik, S., Turkoglu, S., Yilmaz, O., & Turkoglu, I. (2014). The Investigation of Some Bioactive Compounds and Antioxidant Properties of Hawthorn (Crataegus monogyna subsp. monogyna Jacq). Journal of Intercultural Ethnopharmacology, 3(2),51-55.
29. Lou et al., 2020 Zheng, G. Q., Deng, J., Wen, L. R., You, L. J., Zhao, Z. G., & Zhou, L. (2018). Release of phenolic compounds and antioxidant capacity of Chinese hawthorn "Crataegus pinnatifida" during in vitro digestion. Journal of Functional Foods, 40, 76-85 https://doi.org/10.1016/j.lwt.2020.109643.
30. Zhang et al., 2020 Zhang, L. L., Zhang, Z. N., Yan, K. J., Erihemu, Zhang, L. F., & Xu, J. G. (2020).Antioxidant activity and protective effects on oxidative DNA and protein damage of different solvent extracts from hawthorn (Crataegus pinnatifida Bunge). Food Research and Development, 41(7), 63-68 D0I:10.12161/j.issn.1005-6521.2020.07.012
31. Kurkin, V.A., Pravdivtseva, O.E., Shaikhutdinov, I.K. et al. Quantitative Determination of Total Flavonoids in Blood-Red Hawthorn Fruit. Pharm Chem J 54, 36-39 (2020). https://doi.org/10.1007/s11094-020-02151-9
32. Magdy Ramadan Shahein, El-Sayed H. Atwaa , Ahmad O. Babalghith, Barakat M. Alrashdi, Hanan A. Radwan , Muhammad Umair, Dyaaaldin Abdalmegeed, Hala Mahfouz , Naief Dahran,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Ilaria Cacciotti and Ehab Kotb Elmahallawy. Impact of Incorporating the Aqueous Extract of Hawthorn (C. oxyanatha) Leaves on Yogurt Properties and Its Therapeutic Effects against Oxidative Stress Induced by Carbon Tetrachloride in Rats. Fermentation 2022, 8, - р. 200. https://doi.org/10.3390/fermentation8050200
33. 33.Sanam Nadirova et al. The antioxidant properties of fermented milk products enriched with resveratrol and syrups of hawthorn. IOP Conf. Ser.: Earth Environ. Sci. 2019.315 042041
34. Nestby, R. D. J. The Status of Prunus Padus L. (Bird Cherry) in Forest Communities Throughout Europe and Asia. Forests. Apr. 2020, 11 (5): 497
35. Olszewska, M. A.; Kwapisz, A. Metabolite Profiling and Antioxidant Activity of Prunus Padus L. Flowers and Leaves. Nat. Prod. Res. 2011, 25(12), - Р. 1115-1131. DOI: 10.1080/14786410903230359.
36. Donno, D.; Mellano, M. G.; De Biaggi, M.; Riondato, I.; Rakotoniaina, E. N.; Beccaro, G. L. New Findings in Prunus Padus L. Fruits as a Source of Natural Compounds: Characterization of Metabolite Profiles and Preliminary Evaluation of Antioxidant Activity. Molecules. 2018, 23(4). DOI: 10.3390/molecules23040725
37. Hyun, T. K.; Kim, H. C.; Kim, J. S. In Vitro Screening for Antioxidant, Antimicrobial, and Antidiabetic Properties of Some Korean Native Plants on Mt. Halla, Jeju Island. Indian J. Pharm. Sci. 2015, 77 (6), - Р. 668-674. DOI: 10.4103/0250-474X.174984.
38. Telichowska, A.; Kobus-Cisowska, J.; Ligaj, M.; Stuper-Szablewska, K.; Szymanowska, D.; Tichoniuk, M.; Szulc, P. Polyphenol Content and Antioxidant Activities of Prunus Padus L. And Prunus Serotina L. Leaves: Electrochemical and Spectrophotometric Approach and Their Antimicrobial Properties. Open Chem. Sep. 2020, 18(1), - Р. 1125-1135. doi: 10.1515/chem-2020-0121
39. Е.П. Черных, О.В. Гоголева, Г.Г. Первышина. Особенности содержания биологически активных веществ в листьях черемухи обыкновенной (padus avium mill.) в связи с условиями обитания. Вестник КрасГАУ. 2012. №12. C 83-86
40. Д.И. Писарев, О.О. Новиков, М.Д. Безменова. Изучение черёмухи поздней - padus serotina (ehrh.) Agardh. Как перспективного источника биологически активных полифенолов научные ведомости. Серия Медицина. Фармация. 2010. № 22 (93). Выпуск 12/2
41. Aleksandra Telichowska, Joanna Kobus-isowska, Kinga Stuper-zablewska, Marta Ligaj, Mariusz Tichoniuk, Daria Szymanowska and Piotr Szulc. Exploring antimicrobial and antioxidant properties of phytocomponents from different anatomical parts of Prunus padus L. NTERNATIONAL JOURNAL OF FOOD PROPERTIES 2020, VOL. 23, NO. 1, - Р. 2097-2109 https://doi.org/10.1080/10942912.2020.1843486© 2020 Published with license by Taylor & Francis Group, LLC.
