ТӘРБИЕНІҢ ТҰЖЫРЫМДАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІНЕ СӘЙКЕС ТӘРБИЕЛЕУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУҒА ЗАМАНАУИ ҰСТАНЫМДАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

щ_П _

^^^^^^^^^^^^^^^^^ Педагогическая наука и практика ^^^^^^^^^^^^^^^^

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ВОСПИТАНИЯ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ

УДК 373.1.02

ТЭРБИЕНЩ Т¥ЖЫРЫМДАМАЛЬЩ НЕГ1ЗДЕР1НЕ СЭЙКЕС ТЭРБИЕЛЕУ ПРОЦЕС1Н ¥ЙЫМДАСТЫРУГА ЗАМАНАУИ ¥СТАНЫМДАР

Ацдатпа

Автор MeKTenTeri тэрбие процесш ^й-ымдастырудын, т^жырымдамалыщ тэсiлдeрiн аньщтайды, тэрбие ж^мысынын, тиiмдi форма-ларын кeрсeтeдi, басты назарда - бала т^лгасы MeKTenTeri тэрбие ж^мысын табысты ^йымда-стырудын, Heri3ri факторы eKemH баса айтады.

Аннотация

t^ Автор определяет концептуальные подхо-

К ды к организации воспитательного процес-

g са в школе, показывает эффективные формы

^ воспитательной работы, подчёркивает, что в

Е главном фокусе - личность ребенка как пер-

^ вичный фактор успешной организации вос-

Ei питательной работы в школе.

2

<с

о Annotation

The author defines conceptual approaches to

g organizing upbringing process at school, shows

g effective forms of upbringing work, emphasizes

Д that the main focus is the child's personal features

g as an initial factor in successful organization of

g upbringing at school.

CD

^ Адамга ец бгршшг бшм емес,

w тэрбие берглуг керек, тэрбиеЫз бермген

g бШм адамзаттыц цас жауы.

д Эбу Насыр Эл-Фараби. w

® Тэуелсiз мемлекетiмiздщ бYгiнi мен ертещ

^ болашац ^рпац цолында екенш ескере отырып,

н жан-жацты дамыган т^лга тэрбиелеу - кезек

< кYттiрмейтiн мэселелердщ бiрi екендiгi барша цогам eкiлдерiне айцын. Сол себепт де жас

Абуталипова А.Б.,

директордыц тэрбие ici бойынша орынбасары, цазац тш мен эдебиетШц мугалiмi, педагог-зерттеушi, «Эулиеквл ауданы эюмдштц

бшм бвлiмiнiц №28 Кусмурын орта мектебi» ММ Кусмурын ауылы, Эулиеквл ауданы, Костанай облысы

Негiзгi свздер: тужырымдама-лъщ тэсщтэрбие, бала тулгасы, жумыстыц тиiмдi тYрлерi.

Ключевые слова: концептуальный подход, воспитание, личность ребёнка, эффективные формы работы.

Keywords: conceptual approach, upbringing, child's personality, effective forms of work.

^рпацты шындап ecipy, бiлiктi азамат бо-лып цалыптасуын цамтамасыз ету - 6y-riHri мектеп алдына цойылып отырган басты мiндет. Осы орайда жалпы бiлiм беретш бiлiм ^йымдарына Yлкен мiндет жYктелiп отыргандыгы аныц. Заман ез-герген сайын, элемдеп техника мен бар-ша дYние, eмiр CYPУ зандылыцтарындагы eзгерiстщ жылдамдыгында шек жоц. Ел арасындагы хабар мен хат алмасу шекте-ушщ болмауы, элеyметтiк желi арцылы мэдениет, т^рмыс-прштгшщ, eмiр CYPУ цагидаларынын алмасуы, елiктеy - бар-лыгы да интернет жетшнщ кен ауцымды цолданылуына байланысты элеyметтегi цогам eкiлдерiнiн ДYниетанымы мен тэр-биесi, танымдыц eзгерiстерiне экелуде. Осындай eзгерiстер арасында жас ^р-пацтын тэрбиесiнде, ягни eсy, даму ба-рысындагы т^лга болмысындагы eзгерi-стер жайлы сeз цозгамау мYмкiн еместiгi айцын. Осы ретте мектептеп тэрбие ж^-мысынын маныздылыгы артатындыгы аныц.

Тэрбие iсi YPдiсiнiн eзiндiк орны бiлiм беру реформалауы шенберiнде бiрнеше рет eзiндiк eзгерiстерге ^шыраганы бел-гiлi. Солардын Yлкен бiр жетiстiгi - тэр-биенщ т^жырымдамалыц негiздерiн ай-цындап, жекелеп, бекггу!

Тэрбиенiн т^жырымдамалыц непз-дершщ eзiндiк цагидалары мен ^ста-нымдары бiрегей болса да, эрбiр мектеп, ягни бтм ордаларындагы тэрбие ж^мысы барысында тYрлi эдю-тэсшдер-мен, форматтарымен тYрленiп, жалпы жYЙесiмен eзгешеленyi iспеттес. Осы орайда менiн цогам арасындагы тэрбие-ге цатысты бeлiп алып шыццан мэселем - Тэрбиенщ т^жырымдамалыц непздерь не сэйкес жалпы бтм беретш мектепте тэрбиелеу процесш ^йымдастыруга за-манауи ^станымдар. Осы мэселе аясында келесi мацсатты айцындадым: тэрбиенiн т^жырымдамалыц негiздерiне сэйкес тэрбие процесш ^йымдастыруга цатысты тиiмдi жэне пайдалы, цажеттi заманауи

^станымдарды iрiктеy жэне цолданысца ^сыну. Аталмыш мэселе бойынша ж^-мыс жасауда мынадай мiндеттердi атап eткiм келедi:

• Тэрбиелеу процесш ^йымдастыру-дын eзiндiк ерекшелiктерiмен танысты-

ру;

• Тэрбиелеу процесш ^йымдастыру-да отбасы мен элеуметлк институттар-дын кYшiн бiрiктiрy жолдарын кeрсетy;

• Тэрбие ж^мысынын басым багыт-тарынын eз бтм ордамыздагы багытта-рынын жYЙесiнiн практикалыц барысын мэлiмдеy;

• Тэрбиенiн т^жырымдамалыц непз-дерiн iске асыруда ^тшетш нэтижелердi кeрсетy;

• Тэрбие т^жырымдамалыц непз-дерiн iске асырудагы заманауи ^ста-нымдарды орындаудагы iс-шаралар тYрi жэне форматтарымен таныстыру.

Осы мшдеттерге цалай жетемiз? Ненi цалай жасасац мацсатца жетемiз? Ол цан- s

• п ®

шалыцты нэтижеге жетелейдi? Цандай w

тYPде, цандай форматта eткiзсек тэрбие g

ж^мысынын жалпы мацсаты цолжетiмдi g

болмац? Нэтижес женiстi жетiстiктер- О

ге цалайша жэне цаншалыцты уацытта ^

жеткiзедi? Осындай с^рацтар жалпы тэр- g

бие ж^мысын жыл сайынгы оцу жылын н

бастаганда жоспарлау барысында эрбiр <d

тэрбие id менгерyшiлерiнiн кeкейiнде q

т^ратындыгы айцын. Осы орайда бала- ¡^

лардын жас ерекшелiгi, психологиялыц, g

физиологиялыц ерекшелiктерi ескерiл- ^

дi ме? Оцушынын элеyметтiк жагдайы, ^

отбасы жагдайы, статусы аныцталып, ол q

ескерiлдi ме? Тэрбие ж^мысында цойган S

bQ

мацсатца жетуде элеyметтiк институттар S

w

тартылды ма? Цаншалыцты манызды бо- g

лады? Мектептщ элеyметтiк-психологи- О

ялыц, медициналыц, тэлiмгерлiк цызметi ^

цаншалыцты eздерiнiн цызметтерiн ц^- ^

зырлы жэне бэсекеге цабiлетте т^ргыда ^

атцара бiлдi? Сынып жетекшшер басца

• • н

да цызметтермен eздерiнiн к1шкентай «

мшдеттерш бiрлесе, цоса атцара алды

1

ма? Отбасы мен мектеп арасындагы, мектеп, оцушы, ата-ана арасындагы бай-ланыс цаншалыцты бекем? Цаншалыцты мьщты? Цаншалыцты байланыс жиi жэне мэндi цызметтес болуда? Осындай с^рацтардын барлыгы ескерiлiп, барлыц жоспарлау YPДiсiнде бастапцы фокуста болганы абзал.

Тэрбие жYЙесiндегi жаhандану про-цесiндегi шиелiнiспен байланысты бiрца-тар проблемалар байцалганы айдан аныц:

• жас ^рпацтын б^царалыц мэдениет ц^ндылыцтарына, сапасы темен б^цара-лыц ацпарат ц^ралдары мэлiметтерiне жэне де интернеттеп сайттарга багдар-лануы;

• цатыгездiктi насихаттау, балалар мен жасеспiрiмдердщ темекi шегуге, алкоголь жэне ешртт цолдануга эуестенуi, оцушылар арасындагы жещл жYрiстiлiк;

• ен,бек тэрбиесi, ецбекке тартылыс кушнщ темендеуц

§ • отбасылыц ц^ндылыцтар мен отба-|| сылыц тэрбие дэстYрлерi релшщ темен-

§ деуi;

О • элеуметтiк жетiмдiк, балалар мен с

О жасестршдер арасындагы суицид, на-

^ шацорлыц, бYлдiргiш, деструктивт дiни

2 агым екiлдерiне, секталарга цатысуы ^ жэне т.б.

< Осындай толастап кеткен мэселелердi ^ шешу жолдарын ^сынуда, нэтижеге же-^ туде, цойылган мацсаттарды iске асыру-

да мынадай ресурс тетiктерiн цолдану

< мацызды: Бiлiм берудi дамытудын мем-^ лекеттiк багдарламаларын; Тэрбиенщ ке-^ шендi багдарламасы; Мемлекеттiк жал® пыга мiндеттi бiлiм беру стандарттары, ^ барлыц Yлгiдегi, денгейдеп жэне меншiк Ч тYрiндегi бтм беру ^йымдарында оцу О багдарламалары мен оцулыцтарды, тэр-^ бие багдарламаларын эзiрлеуде Тэрби-

3 енщ т^жырымдамалыц негiздерi.

^ Республикамыздагы барша мектептер

^ секiлдi бiздiн, де мектептщ тэрбие жу-мысынын, басым багыттары бойынша

^ дэстYрлi жэне дэстYрсiз типтегi ю-ша-

ралар кен, ауцымда еткiзiлуде. Десек те осы багыттардын iшiнде отбасы тэрбиес багытында кебiнесе проблемалар кез-десш жататындыгы айцын. Осы багыт бойынша ата-аналарды оцыту багыты-на багдарлау, бала тэрбиесiнде олардын психологиялыц-педагогикалыц ц^зы-реттiлiктерiн жэне жауапкершiлiктерiн арттыру мацсаты мектеп пен ата-аналар арасындагы Yлкен рухани кепiрдi цалып-тастыру бойынша атцарылатын Yлкен Yрдiс. Осы ретте этноэлеуметлк релдер-ге, ез отбасына жэне ^рпацты жалгасты-руга, адамгерштк цагидаларын цолдау арцылы отбасы жэне неке ц^ндылыцта-рына ц^рметпен, ^цыпты царауга Yйрету-де мектептiн элеуметик-психологиялыц, тэлiмгерлiк, медициналыц цызметтерiнiн сынып жетекшiлерiмен бiр т^тас цоса эрекет еткенде, сонымен бiрге ата-ана-лар комитетшщ, цамцоршылыц кенесiнiн жэне мектеп ^йымынын жагымды жэне бiр багытта ж^мыс жасауы нэтижесiнде гана жетуге болатын эрекет екенi мэлiм. Кебiнесе, республикалыц тэрбие ж^мы-сынын барысында кездесетш Yлкен мэсе-ле - отбасы мэселеш, т^рмыстагы зор-лыц, зомбылыц, тYсiнiспеушiлiк, балага деген цысым, сонын барлыгы баланын мшез-ц^лцынын езгеруiне эсер етед^ ал мшез-ц^лцына эсер еткен сон, онын емiр CYPУ цалпы да езгеретiндiгiн еске-ру керек. Баланын цогамга деген сенiмi жогалып, оцу мен оцыту YPдiсiне деген цызыгушылыгы кемiп, деструктивтi балалар цатарына цосылуы эбден мYмкiн. Осы орайда мектеп психологшщ, элеу-метлк цызметiнiн жэне де тэлiмгерлiк цызметтщ, «Жас ^лан», «Жас цыран» ^йымынын ж^мыстарынын соншалыцты ц^зырлы, сындарлы эрекет ету^ езара бiрлесе, келiсе ж^мыс жасаулары тэрбие iсiнiн менгерушiсiнiн жылдын басын-дагы барша тэрбие ж^мысынын жоспа-рын жоспарлаганда ескергенi, сындарлы жэне стратегиялыц, цол жетiмдi т^ргыда жоспарлаганы абзал. Кез келген мектеп-

1

теп отбасы тэрбиес бойынша, ата-ана-лармен тш табысу, баланыц отбасылыц жагдайын Yнемi фокуста ^стау бойынша мэселес цашан да eзектi болгандыцтан, осы ретте отбасымен ж^мыс жасаудыц тYрлерiн тэжiрибе ретiнде ^сышым ке-ледь

1.Баланыц отбасына бару. Сынып же-текшiсi отбасына бармас б^рын мшдетп тYPде мацсат цоюы керек, мысалы: отбасымен танысу. Б^л ретте сынып жетекшi барлыц жагдайды ескергет д^рыс. Ай-татын сeзiн, ерш баратын екiншi адамды тацдауда - жалпы, кез келген отбасыга барар алдында барша дайындыц сапалы жэне ц^зырлы болганы абзал.

2.Отбасындагы баланыц царым-ца-тынасын зерттеу. Отбасы мYшелерiнiц араларындагы царым-цатынасты зерттеу, сынып жетекш Yшiн ете мацызды. Отбасына бармас б^рын б^л жeнiнде ескерту керек. Келiсiмiмен гана аталмыш эрекет-тi жYзеге асырган жен.

3.Ата-ананы мектепке шацырту. Б^л тек бала тэртш б^зганда немесе нашар оци бастаганда емес, ата-ананы мектепке шацыру бала тэрбиесi жeнiнде птр, тэжiрибе алмасу мацсатында болуы ца-жет. Сондай-ац ата-аналар тYрлi шара-ларга, тэрбие сагаттарына цатысуы Yшiн де шацырылады. Мектепте ата-аналарга арнап «ашыц» есiк кYндерi eткiзiледi. Жалпы, отбасы тэрбиес багыты бойынша мектеп пен ата-аналар арасындагы, сонымен бiрге ата-ана мен балалар арасындагы, сынып пен мектептеп жалпы сыныптар арасындагы байланыс мыцты болуы Yшiн ата-аналарды балалармен бiрлескен к-шараларга кeбiрек жэне жиi тартцан д^рыс. Команда ретiнде бiр-бiрiмен араластырса да болады, сон-да жалпы бiр-бiрiне деген мейiрiмдiлiк, цайырымдылыц, жан ашу, сыйлау, ц¥р-меттеу сезiмдерi беки тYседi. Сонымен бiрге «Достыц» жэрмецкелерш жиiрек eткiзу абзал.

4.Ата-аналар жиналысы. Ата-аналар

жиналысында тэртiп пен Yлгерiм тура-лы айту жеткiлiксiз. Ата-аналар жиналысы белгт бiр тацырыппен пiкiр алмасу, тэжiрибе алмасу т^ргысында болуы керек. Кeптеген жагдайда ата-аналарга мектептiц проблемасын айта беру - цыз-гылыцсыз жэне де ата-аналардыц мек-тептен алыстауына себеп болуы мYмкiн. Сол себептi отбасы клубтарына, ата-ана-лар жиналысына eзектi мэселенi алып, сонымен бiрге элеуметлк тацырыптарды кeбiрек цосып, оныц жацаша форматта eтiлуiн цамтамасыз еткен жeн. Мысалы, тек цана бiр гана м¥Fалiм, бiр сынып жетекшi Fана емес, 1-4 сыныпты цосып, 5-8 сыныптарыныц ата-аналарын цосып, eзара бiр-бiрiмен таныс, жацын болуы-на жаFдай жасау, шыFармашылыц топтар ц^ру, фокус топ, ата-аналар комитетiнiц бiр-бiрiн тек цана алыстан Fана бiлуiне емес, сонымен бiрге бiрге ацылдастар мен кецес тобын ц^ратындай етш, ойла-стырFан жeн. Осы ретте немерелерi бар ата-эжелер цатарын да жинауFа болады. Олардыц жас балалармен кездесуш дeцгелек Yстел ретшде ^йымдастырып, таFылымды Yлгi сабацтарыныц, ю-шара-ларыныц кeп болуын ескерген д^рыс.

5.Педагогикалыц бiлiмдер универси-тетi - б^л ата-аналарFа педагогикалыц, психологиялыц бтм берудiц формасы. Ол ата-аналарды педагогикалыц мэде-ниет негiздерiмен, жас ерекшелштерше байланысты тэрбие мэселелерiмен та-нысуFа, мектеп, цоFамдыц орындармен байланыс орнатуFа, тэрбие ж^мысында бiрлесе эрекет етуге Yйретедi. Университет баFдарламасын педагог ц^растырады. Университеттегi сабацты ^йымдастыру формасы эртYрлi, баяндама, эцгiме, конференция, т.б.

6.Баяндама - тэрбиенщ кейбiр мэсе-лелерiнiц негiзiн аныцтауFа арналFан педагогикалыц, технологиялыц бтм беру формасы. Жацсы баяндамашы-ата-ана-лардыц цызыFушылыцтарын, мэселе-лерш бiлетiн мYFалiм, тэрбиешiнiц eзi.

X

ш §

«

о с

о

1-4

м ^

2

<с н

о £

«

о

с ^

к

X

£

С

о о т

ш Ч

РЧ

О о. С

ш

X -а

¡3

Н

<С

ш

Баяндамадагы басты нэрсе - тэрбие ц^-былыстарына, жагдаяттарга гылыми тал-дау.

7.Ашыц сабацтар: Ата-аналарды пэн-нiн жана багдарламаларымен, м¥Fалiм талабымен таныстыру Yшiн ^йымдасты-рылады. Ашыц сабацтар кебiне бастауыш мектептерде етюзшедь Ата-аналарга тоцсанына 1-2 рет ашыц сабацтарга ца-тысуга мYмкiндiк беру керек. Б^л цазiр-гi мектептердеп оцу iс-эрекетiнiн бар-лыц ерекшелт мен кYPделiгiн тYсiнуге мYмкiндiк береди Кептеген мектептерде ата-аналар сыныптан тыс ж^мыстарга жиi цонац болады. Б^л спорттыц шара-лар «Экем, шешем жэне мен», «8 наурыз халыцаралыц эйелдер кYнiне арналган кегiлдiр от», т.б. м^ндай шаралар ата-аналарга, ез балаларын жацынырац бiлу-ге кемектеседь

8.Педагогикалыц пiкiрталас: Педаго-гикалыц мэдениеттi кетерудiн, ен цы-

§ зыцты формасы. Пiкiрталастын манызды м ерекшелiгi, цойылган мэселенi талцы-О лауга барлыгынын цатысуына мYмкiн-О дiк бередi. Пiкiрталастын табыстылыгы О онын эзiрлiк денгейiне байланысты. Щ Сондыцтан тацырып, эдебиеттер бiр 2 ай б^рын берiлуi керек. Птрталастын

^ манызды белiгi - талцы. Пiкiрталастын

о

<С непзп принципi, кез келген ттрта-

^ ласца цатысушынын кезцарасын сыйлау.

Е Пiкiрталас тацырыбы мектеп, отбасы

тэрбиесiне байланысты болады. Мыса-

< лы: «Мамандыц тандауга юм жауапты?»,

^ «Жеке мектеп болуы д^рыс па?», т.б.

^ 9.Релдш ойындар. Ата-аналардын пега

дагогикалыц бiлiктiлiгiнiн цалыптасу денгейiн аныцтауга арналган ^жымдыц шыгармашылыц iс-эрекет. Ата-аналар-мен еттзшетш релдiк ойындар тацырып-тары эртYрлi болады: «Танертен сiздiн Yйде», «Бала мектептен келдi», «Отбасы кенесЬ>, т.б.

10.Ата-аналармен еткiзiлетiн конфе-ренциялар. Белгiлi бiр тацырыпца орай ата-аналардын жэне м¥Fалiмдердщ да-йындалуымен еттзшедь

Сонымен бiрге басца да ю-шараларды басца да форматта еткiзудiн жолдарын Yнемi iздену Yшiн семинарларFа, конфе-ренцияларFа кебiрек цатысцан абзал.

Жалпы, осы тэжiрибе алмасуды цоры-тындылай келетiн болсам, атап кеткен тэрбие т^жырымдарынын негiзiн ц^рау-шы ж^мыс тYрлерi мен баFыттарын, мац-саттарын, критерийлерiн цашан да тэрбие ж^мысы барысында Yнемi ^стануда ен бастапцы фактор - бала т¥ЛFасы басты фокуста болFаны абзал. Цалай, цандай денгейде ненi еткiзсек те, цандай бтм берсек те ен бастысы Yлкен емiрге дайын азамат пен азаматшаны тэрбиелеп, дайын цылып шыFаруымыз керектiгi басты орында тYPFаны абзал. Осы кYндер де ер-тенгi кYнде тарих болып цалары айцын, жас ^рпацтын бойына рухани жана ду-ниенi цураушы бар байлыцты жанданды-руды Yлгiлi, таFылымды, Fибратты етiп жYзеге асыру - устаздардын цолында екендiгiн ескерген жен. Ендеше, жас ур-пацтын болашаFы - устаздардын цолында, ал елiмiздiн болашаFы - жастардын цолында.