CC BY
16ЖАЦА ФОРМАЦИЯДАГЫ АУЫЛ МЕКТЕБ1 М¥ГАЛ1МНЩ ЦАЛЫПТАСТЫРУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Ж.Ц. Утебаев,
«Орлеу» бшктшктг арттыру улттыц орталыгы АК филиалы Ацмола облысы бойынша педагогикалыц цызметкерлердщ бшктшгт арттыру институты Ацмола облысы, Квкшетау цаласы
Жаца формациядагы ауыл мектебг мугал1м1нщ алдында турган нег1зг1 мэселелер «Бала-ны оцуга цалай Yйрету керек?» «Ойлауга цалай Yйрету керек?» «Калай вз вм1р1н1ц мененджер1 болуга Yйрету керек?» деген сурацтарга жауап табатындай б1л1м нэр1н беруге багытталып отыр.
Б^л Yшiн м^гал1мге педагогикалык мэселелер бойынша пэннщ теориясы мен эдютемеа, педагогика саласы бойынша оньщ эдюнамалык непзш, гылымныц, та-нымныц теориясы, эдютерш мецгеру, оныц кэсiптiк сапаларыныц калыптасуы мен зерттеушiлiк кызметшщ калыптасуына ез септiгiн тигiзедi. Бiлiм реформасы иннова-циялык - дидактикалык iс-эрекеттi, инно-вациялык эдiстердi жэне технологияларды, педагогикалык iс-эрекет субъектюшщ да-муы мен ездтнен дамуына багыт беретiн талаптарды тYзедi.
Б^д жердегi «субъектшш» угымы ез санасыныц иесi, езiндiк таным мен езiндiк багытталуга, ез идеялары мен кажеттш-терiн жYзеге асыруга кабiлеттi т^лга де-гендi бiлдiредi. Ойы жYЙрiк, акылы жетiк, бэсекеге кабшетп, езгерiстерге бейiм жеке т^лганы тек кана жаца т^рпаттагы педагог калыптастыра алады.
МYFалiмнiц кэсiби шеберлЫ, зертте-ушiлiк кызметi м¥Fалiмдiк ж^мыска дайын-дык барысында, iс-тэжiрибеде жэне кайта даярлау кезiнде калыптасып тэрбиеленедь Сонымен коса м¥Fалiм инновациялык педагогикалык технологияларды мецгергеш жэне практика жан-жакты колдана бш-гендерi жаксы. М¥Fалiм - мыц тарауы бар, Yнемi Yздiксiз iзденудi талап ететш киын мамандык.
Сондыктан сан к¥былып, езгерiп, кай-нап жататын мына тiрлiкте м¥Fалiмдердщ ^стаз атанып, парасат бшгшде калуы Yшiн
акыл мен мшезге коса, Yлкен ерiк-жiгер, бтм мен бiлiктiлiк керек. Себебi, ^лы Абай айткандай, «Адамныц адамшылыFы акыл, Fылым, жаксы ата, жаксы к¥рбы, жаксы ^стаздан болады». «врлеу» бiлiктiлiктi арттыру ^лттык орталыFы» акционерлш KOFамы филиалы Акмола облысы бойынша педагогикалык кызметкерлердщ бшк-тшЫн арттыру институты ^стаздардыц бiлiктiлiгiн арттыруFа арналFан курстар-да осыFан Yлкен мэн бередi. ^азiрri тацда ЖДараев, М.Жанпейiсова, В.Шаталов,Т. Галиевтщ педагогикалык технологияларын оку-тэрбие YДiрiсiне енгiзу Yшiн арнайы алацдар ашып, мYFалiмдерi эр технология бойынша курстардан етмздь
БYгiнгi тацда кала, аудан мектеп-терiнде осы технологиялар бойынша бiр-неше м^ал1мдер ж^мыс аткарып жатыр. Эр токсан сайын есеп берiп езiс-тэжiри-белерiмен белiседi. Бiлiм беру саласын-даFы жацашылдык ^стаздар пiкiрiнше, халыкаралык стандарттарFа сэйкес келу жэне оку жYЙесiн сала бойынша жYргiзу Yшiн кажет. Сонымен катар, окушылар- го дыц кызыFушылыFына карай, жеке пэн- ^ дердi терецдетiп окыту тэртiбi осы жYЙеде ^ каралFан. Елiмiздегi казiргi бiлiм саласын ^ заман талабына сай дамыту керек екендi- ^ гi кYмэн туFызбайды. 1997 жылы элемдiк Н бiлiм кецiстiгiне мру туралы Лиссабон д конвенциясына ТМД елдершщ iшiнде ^а- ^ закстанда кол койды. ^
Б^л к¥жатты кабылдау жоFары бiлiм 2
го
а
^
н и
Н
И =
Рч
и
н =
2
берудщ сапасын одан эрi жаксарту макса-тында орта жалпы бiлiм берудщ мерзiмiн ¥зартуды талап етедi. Бшм мен гылым -элеуметтiк жагдайды жаксартудыц к¥ралы, прогресске апаратын жол десек, 12 жылдык бiлiм беру жYЙесi - бYгiнгi кYн талабынан туындап отырган eзектi мэселе. Т^жы-рымдамада нэтижеге багдарланган бiлiм беру моделшде окытудагы м¥Fалiмнщ окы-ту процесш ^йымдастырудагы негiзгi мак-саттары кeрсетiледi: оку процесшщ накты максаттарын ¥йымдастыру, бiлiм беру стандарттарыныц талаптарына сэйкес кон-струкциялау, акпараттык ортаны аныктау, ¥сыну, багыт беру. Окушыга колдау кер-сету жэне психологиялык жагымды орта к¥ру, бiлiм алу кещслгш кецейту мYмкiн-дiктерiн карастыру, нэтижелердi багалау, койылган максаттарга жетуге багытталган окытуды уакытында тYзету. Осы максат-тарды орындап шыгу Yшiн эрине ез iсiне берiлген, кэаби маман кажет. Жаца формация педагогы eзiн жогары децгейде калып-тастырудыц бiрнеше кузыреттшЫн игеру-ге мшдетл. Арнайы к¥зыреттiлiк - езшщ кэсiби кызметпен жогары децгейде айна-лысатын жэне езшщ кэсiби дамуын одан эрi жобалай бiлетiн кабшет. М¥Fалiм Yнемi iзденiсте бола отырып, жацаша окытудыц модульдiк, рейтингтiк жYЙе, дамыта окыту, сын т^ргысынан ойлау технологияларыныц эдiс-тэсiлдерiн ез iзденiсi аркылы окушы кабiлетiне, кабылдау децгешне карай iрiк-теп колданганы жен.
Сонымен катар психологиялык-педа-гогикалык бiлiмiн жетiлдiрiп Yйренумен катар, сол бiлiмiн ез iсiнде шебер пай-далана бшетш болуы керек. Окушыныц кез-келген с^рагына жауап беруге даяр болуга тшс. Элеуметтiк к¥зыреттiлiк -бiрлескен кэсштш кызметпен айналысу кабiлетi (^жыммен, топпен), кызмет ету, баскару кэсiбiнде кабылданган кэсiби ка-рым - катынас тэсiлдерiн колдана бiлу. Ягни, м^гал1м окушылармен карым - ка-тынаста тактикасын баланыц жасы, рухани есуше байланысты eзгертiп отыруы керек. Окушыларды топтык, ¥жымдык ж^мыстар жасай алуга, соныц iшiнде жеке т¥лганыц дамуына мэн беруi керек.
Бiлiм беру к¥зыреттшЫ - бiлiм беру кызметшде кэсiби бiлiмдi, бiлiк пен даг-дыны, максат коюшылыкты игеруге деген кызыгушыльщ жэне бiлiм беру кызметшде субьектшш пен креативтшштщ дамуына ынталылык, педагогикалык жэне элеумет-тiк психологияныц негiздерiн колдана бiлу кабiлетi. Эрине, м¥Fалiмдiкке кездейсок адамдар келмеуi керек. М¥Fалiмдiк маман атына лайык болуы керек. М¥Fалiм окушыFа кай жаFынан болсын eзiн-eзi ¥стауы, сейлеу^ жYрiс-т¥рысы, кшм-киiсi жаFынан болсын Yлгi. Б¥л жаFдайда окушыныц жеке адам ретшде калыптасуы-на жанама эсер етедь Окушыларды сыйлау, олардыц к¥KЫFын, ар-намысын сыйлау.
Окушыныц ар-намысын сыйла-маFан, к¥кы^ын аякка таптайтын м¥Fалiмдi окушы да сыйламайды, ¥стаз окушылары-на тэлiм-тэрбие бере алмайды. М¥Fалiмнiц ез ж¥мысына ыкылассыздыFы, жYPдiм-бар-дым карауы окушыга тiкелей эсер етедi. Талап коя бшмейтш, оку процесiн ¥йыдасты-ра алмаFан м¥Fалiм ешкандай нэтижеге кол жетмзе алмак емес. ^аз1рп аса каркынды eзгерiстерге толы элеуметпк - экономика-лык жаFдайда бшм беру жYЙесiнде педа-гогке койылатын талап та ерекше екендiгi тYсiнiктi.
Б¥л мынандай фактiлерге байланысты: -окытудыц эр алуан тYрлерi мен эдь стерiн колдану, -топтык ж¥мыс даFдыла-рын дамыту, -эрекеттерге YЙрету, -накты ситуацияларды талдау. М¥Fалiмге ез iсiнiц маманы болумен катар, оныц бойында ба-ланы жаксы керу, баланыц кезкарасы мен пiкiрiн сыйлау, тыцдай бiлу керек. Кез - келген ¥стаз «Балалар к¥KЫFы туралы зацды» жэне Конвенцияны эркашан бас-шылыкка ала отыруы шарт. Бала кукы^ын сыйлау баланыц к¥кыктык санасын кетеру-ге, к¥кыктык тэрбие беруде мацызы зор.
^¥кыктык мемлекет к¥руды максат еткен ^азакстан жаFдайында баланыц к¥кыктык тYсiнiгiн ерте калыптастыру KOFамныц болашак тэртiптi, тэрбиелi аза-маттардан т¥ратындыFына кепiл болады. ^аз1рп жэне б¥рыннан калыптасып кеткен кезкарас бойынша м¥Fалiм тек ез пэншщ тeцiрегiнде Fана калып коймай, коFамда
Вестник «Орлеу^-kst
DU
болып жаткан езгерютерге к¥лагы typîk, K63Î ашык, жан-жакты талдау жасай бiлетiн маман болуы шарт. ^огамдагы саяси-эко-номикалык, к¥кыктык жагдайларды, эле-уметтiк мэселелердi талдай бшетш, оны окушылар игергенде 6îp саты алда бола бiлуi керек. Ягни, ез пэншщ айналасында гана калып койса, балага бiлiм мен тэрбие беруде бшк максаттарга жете алмайды. 0з юшщ кэсiби маманы болу кай маман-дыктыц иесше болсын койылатын басты талап. ДэстYрлi м¥Fалiм «жетмзушЬ», ал окушы «кабылдап алушы» немесе м¥Fалiм дайын шскен мэлiметтi берушi, ал окушы оны дайын ^йшде кабылдап алушы схема-сы дэл казiргi нарыктык бэсеке заманында мYлде тиiмсiз. Нарыктык бэсекелестш мек-тепке, м¥Fалiмге катысы жок деп ойлай-тындар кателеседi.
М¥гал1м жалпы стандарттык талап-тармен бiрге, нагыз сыншы алдындагы окушылардыц талабы мен сынына тетеп бере алуы керек. Кэсiптiк бiлiмi темен м¥гал1мд1 балалардыц еткiр сыныныц e3i-ак, оныц кэсiби шеберлiгiн Yнемi кажетт децгейде ¥стауына эсер етедi. ^азакстан - демократиялык мемлекет к¥руды максат етiп отыр. Ал, ол тек ашык та эдiл сайла-улар, БА^ - тыц еркiндiгi т.б. гана емес мектепке де катысты. Мектеп eмiрiн де-мократияландыру eзiн-eзi баскару, бала к¥кыгыныц сакталуы, орындалуы, окушылардыц ез пiкiрлерiн ашык, еркш айта алуы, м¥Fалiмнiц кэ^би шеберлiгiне талап кою т.б. байланысты. Мектептi демократи-яландыруга ¥стаздардыц да дайын болуы, соган ат салысуы окушылардыц белсен-дiлiгiн арттырып, болашактыц жiгерлi аза-маттарын дайындаудыц алгашкы негiзi ка-ланады. Кэсiби к¥зырлылык - м¥Fалiмнiц бiлiктiлiгiн арттыру, когам алдындагы жау-апкершiлiктi сезiну, жогары децгейге Yнемi ¥мтылу мен Yнемi iзденiс, жацашылдыгы мен жацалыкты кабылдай бiлуi мен колдана бшу, адами к¥ндылыктарга сай бола
отырып, сол к¥ндылыктарды балага сiцiре бшу. Мектеп психологы баланыц жан-дY-ниеЫмен ж¥мыс iстеу керектiгi тYсiнiктi. Сонымен катар, окушыга бiлiм беру про-цесi барысында эр м¥Fалiм бтм беру, оку процесiн ¥йымдастырумен катар олардыц психологиялык ахуалын да назарда ¥стауы кажет. ЯFни, эр м¥Fалiм психолог болуы ке-рек.
Сыныпта балаларды алалау (элеумет-тiк, ¥лттык т.б.), жаман окитындар немесе жаксы окитындар деп ашык тYPде белу жеке т¥ЛFалык жэне ¥жыммен ж¥мыс юте-уге наFыз кедергi болады да, психологи-ялык ахуал б¥ЗылFан жерде бiлiм беру мен бiлiмдi игерудiц тYпкi нэтижесiне кол жет-пейдi. ^азiрri заманFы психологияны кэсь би децгейде болмаса да, белгт бiр дэре-жеде игермеген м¥Fалiм жарты каруы жок жауынгер юпеттес. Бала психологиясына сезiмтал болу ¥стаз Yшiн бала жYрегiне жол табар жарты жещс деуге болады. Сонымен, жаца формациядаFы ауыл мектебi м¥Fалiмнiц кэсiби к¥зыреттiлiгi окушыFа таным - баFыттык бiлiм берудегi ец басты мшдеть М¥Fалiмнiц бiлiм деген тещздеп кеменiц бас «капитаны» болFандыктан, сол кемедегi «матрос» - окушылардыц кабшет мен жеке касиеттерiнiц кезш ашуFа кемек-тесетiн наFыз маманы болуы тшсл.
№5
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Егемен ^азакстан 10.02.2009 жылFы
2. Егемен ^азакстан №122-123. 2009
жыл
3. 12 жылдык бiлiм беру стандарты (жоба)
4. 12 жылдык бтм т¥жырымдамасы.
Электрондык ресурстар:
1. ^азакстан Республикасыныц бiлiм жэне Fылым министрлЫнщ сайты: www. edu gov.kz
го
а г*
н и
H
И =
Рч
H
H =
S
