Научная статья на тему 'ТҰЛҒАНЫҢ ӨЗІНДІК САНА-СЕЗІМІ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК РӨЛДЕРІНІҢ БАЙЛАНЫСЫНЫҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ'

ТҰЛҒАНЫҢ ӨЗІНДІК САНА-СЕЗІМІ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК РӨЛДЕРІНІҢ БАЙЛАНЫСЫНЫҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
58
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Айтышева Айгуль Мукатаевна, Урузбаева Гаухар Тлеубердыевна, Бекова Жанат Кадырбаевна, Азаматова Акпатша

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТҰЛҒАНЫҢ ӨЗІНДІК САНА-СЕЗІМІ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК РӨЛДЕРІНІҢ БАЙЛАНЫСЫНЫҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ»

Формейшн», «Мастерство хореографа» «Спортивный танец и методика его преподавания» «Выпускная квалификационная работа» «Производственная Преддипломная практика», и

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ

др. Также автором была разработана концепция которая может лечь в основу программ повышения квалификации педагогов бального танца.

Айтышева Айгуль Мукатаевна

(Л.Н.Гумилев атындагы Е¥У) Урузбаева Гаухар Тлеубердыевна (Л.Н.Гумилев атындагы Е¥У) Бекова Жанат Кадырбаевна (Астана халыцаралыцуниверситетi) Азаматова Акпатша (Л.Н.Гумилев атындагы Е¥У)

Т¥ЛГАНЬЩ 6З1НД1К САНА-СЕЗ1М1 МЕН ЭЛЕУМЕТТ1К Р6ЛДЕРШЩ БАЙЛАНЫСЫНЬЩ ГЕНДЕРЛ1К ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1

взшдж caHa-ce3iM жеке даральщтьщ рухани байлыгынын керсетк^ болып келед^ Бул алынган тэж1рибе, жеке устанымдардын калыптасуы, e3rn-e3i тану мен кабылдау, т.б. жолдармен курылады.

Немю психологы Э. Шпрангер жастык шак жас ерекшелiгiндегi eзiндiк сана-сезiм мен кундылыктык багыттануды жYЙелi турде зерттеудщ негiзiн калады. взiнiн «Жастык шак психологиясы» енбегiнде психологиянын басты мiндетi ретiнде тулганын ез рухани eмiрi мен мэдениетпен тыгыз байланыстагы гшш дуниесш зерттеудi белгiлейдi [1]. Б.Г.Ананьевтщ пайымдауы бойынша сана, кептеген катынас объектiлерiнен eтiп, eзiндiк сана-сезiмнiн объекпсше айналып, мiнез курылымын аяктап, оныц бiрт¥гастылыFын камтамасыз етiп, тулганын турактануына экеледi. Жастар eзiнiн жеке дарылыгы мен кайталанбастыгын угына тYсiп, санасында сырткы багалау iшкiге ауысып, кайта багдарланады. Осылайша, онын жеке Мен-концепциясы курылады. Ол кейiнгi дамуды камтамасыз етедi [2].

взiндiк сана-сезiм курылымына eзiндiк «Меннiн» мотивтерi мен максаттарын жаткызуга болады. Тулга e3rn субъект ретiнде кабылдай отыра, эрекеттершщ акыргы максатын бiледi жэне оны болжай алады. 9зiндiк сана-сезiмнiн курылымына тулганын шынайы эрi e3i калайтын бiтiстерiн угынуын жаткызуга болады. Бул жерде «шынайы Мен» жэне «идеалды Мен» бейнелерiнiн уштасуы байкалады. Тулга «идеалды Мен» бейнесiне жету жолында «шынайы Мен» бейнесiнiн белгiлi бiр дагдыларын жетiлдiредi. Сонымен катар тулганын e3i туралы танымдык угымдары да жаткызылады. Тулга eзiн бакыланатын объект репнде кабылдап, e3i туралы акпаратты жинактайды. Ал e3i жайындагы эмоционалды жэне сезiмдiк угымдар жеке эмоционалды диапазонын кенейтуге мYмкiндiк бередi.

Психологияда гендер аясынын мэнгi мэселелерiнiн бiрi - гендерлiк элеуметтiк рeлдер. Алайда, элеуметтiк рeлдердiн гендерлiк аясын

зерттеу Yшiн алдымен онын взiн зерттеуге тура келедi.

Адамнын элеуметтiк мэртебесш бiле тура, онын бойынан сэйкес келетiн элеуметтiк кызметтердi орындауга кемекш болатын белгiлi бiр бiтiстердi iздеймiз. Р. Линтоннын пайымдауы бойынша, мэртебемен ассоциацияланып кYтiлетiн мшез-кулык - бул элеуметтiк рел. Ягни когамдагы белгш бiр мэртебе иелерiнде калыптаскан мшез-кулыкты элеуметтiк рел деп атайтын болсак, мэртебенi кукыктар мен мiндеттер деп суреттеуге болады.

Эр индивид емiр барысында тYрлi релдердi аткарады. Индивид есе келе, бала, мектеп окушысы, студент, ата-ана, белгiлi бiр маман иесi, ягни элеуметтiк белгш бiр мYшесi болады. Релдiк окытудын кем дегенде ек1 аспектiсi болады. Олар:

1) Орындалатын релге сэйкес мiндеттер мен кукыктарды орындап, жузеге асыруды Yйрену;

2) Релге сэйкес келетш нускамалар, кYтiлiмдер мен сезiмдерге катысты тэж1рибе алу.

Екiншi аспект ен манызды болып келедi.

Элеуметпк релдер, кызметтер мен мэртебелер бiр механизмдi курайды. Нэтижесiнде адам когам Yшiн сенiмдi болып, онын мшез-кулкын болжауга болады. Сонымен катар адам коршаган ортада калыптаскан мэдениеттi бойына сiнiрiп, онын екiлiне айналады [3]. Элеуметпк рел символ-акпараттык пен императивтьбакылау кураушы белiктерден тирады. Символ-акпараттык кураушы белiк белгiлi бiр мэртебеш иеленетiн адамнан талап етiлетiн мшез-кулыктык сценарийiн усынады. Бул сценарийде мшез-кулыктан баска колайлы дене кимылдары, журю-турыс, киiм Yлгiсi мен эдеттер керсетшедг Релдiк экспектация, ягни кYтiлiмдер, мшез-кулык нормалары, инструкциялар мен ережелер тYрiнде гана болмайды. Ол баска адамдармен онай кабылданатын бейненi де суреттейд^

Элеуметтiк релдердi кундылыктар, мшез-кулык нормалары мен салт-дэстYрге сай келепндей етiп аныктау кажет. Бунын барлыгы элеуметпк-мэдени ортада пайда болып, ныгаяды. Релдiн

R^pbinbiM 6eniKrepi HaRra TYpge opraga Ra6bingaHFaH R^HgunbiRrap MeH MiHe3-R¥nbiR HopManapbiMeH aHHRraHgH. BipaR aneyMerriK pengep me«6epiHge peggi« $yH^nanapbi MeH MapreöeciHe RarHCTH HopManapgu ^neneHyi ^ypegi. Hara^eciHge 6ip penge KenrereH HopManap YHnecripinreH. CoHbiMeH Rarap pengepgi« apRaftcbicbiHga pen ^yH^nanapbiHbiH raiMgi opbmganybiH RaMraMacH3 ereriH HopManapgu« e3i YmiH epeKme R^punFaH ^yneci 6onyu mymkih.

Pengi HHCTHryr me«6epiHge 6enrini 6ip ^yH^nanapgbiH opbiHganybiHa ®ayan 6eperiH ^yH^noHaggbi perreymi gen re arayra 6onagbi. CaHKeciHme, agaMHHH pengiK MiHe3-R^nRHHga ^yHKqnoHaggH 6aFbrrranymbinbiR neH KYriniMgepgi« Mapre6eMeH caHKec KenyiHe Ha3ap aygapunagbi.

OneyMerriK pen - ^eraniKri rYpge TOnbiR, 6ipaR 6apnbiFbiH RaMra anMaHrbiH MiHe3-R¥nHRrHR MiHe3geMe. PengiK KYriniMgepge HaRra 6ip aneyMerriK Rbi3MerrepgiH opbrnganybiH RaMraMacH3 ereriH Ra^erri apeKerrep 6enin Kepcerinegi.

CrygeHrrepgiH e3iHgiK caHa-ce3iMiHiH ncnxonornanbiR epeKmeniKrepiH reHgepniK r^pFbigaH экcпepнмeнтriк 3eprrey YmiH B.Cre^eHcoHHbiH r^nFaHHR ROFaM imiHgeri «mbiHanbi MeH»-iH amaraH «Q-coprray» cayanHaMacH RongaHbiggbi [4].

B. Cre^eHCOHHHH «Q-coprray» cayanHaMacu r^nFaHHR e3i rypanu rYciHiKrepiH 3eprrey MeH TOnraFbi MiHe3-R^n^iR тeнgeнцннnapнн

gnarHOcrHKanay YmiH RoggaHbinaraH agicreMe. OgiCTeMemH KYmri ^aRrapHHHH 6ipi 3eprreniHymiHiH e3 HHgHBHgyaggbinbiFbiH, afhh «peangu MeH»-iH Kepceryi. CoHMMeH Rarap 3eprreniHymi 6acRa agaMgapgu« KYriniMgepiHe caHKec Keny-KenMeyiH Heri3 periHge RapacrapMaKgbi.

Harn^enepgi eHgey 6apbicbiHga

3eprreniHyminepgiH opraR api 6acbiM 6onaraH

acneKrrepi aHbiRranbin, cyperreggi. AnuHFaH Hara^enep Heri3iHge anen ^HHbicra ®aHe ep ^biHbiCTbi pecnoHgeHrrepgi« rayegginiKKe, ambiRraRRa ®aHe «KYpecri» Ra6ungayFa gereH 6eniMginiriHiH 6aHnaHbicbi 3eprreniHreH 6onarbiH. BannaHbic C™geHrriH t-KpurepuHi apRbinbi ^acangbi.

Ecenreynep reCT KinriHge 6epinreH anra mKanaHKR Ymeyi 6oHbiHma ®Ypri3inegi:

1) rayegginiK тeнgeнцннcм. _3fhh, x^nFaHbiH aneyMerriK ®aHe aRHnaR'i'HR-arHKanHR TOnraR craHgaprrap MeH RYHgbinbiRrapFa ^Mranbin, onapgu Ra6bingaybi.

2) ambiRraR тeнgeнцннcм. _3fhh, x^nFaHbiH aneyMer imiHge эмoцнoнangн 6aHnaHbiCTapgbi OpHblRrbipybl.

3) «KYpecri» Ra6biggay тeнgeнцннcм. _3fhh, r^nFaapanbiR RapbiM-Rarbraacrap ^YHeciHgeri 6niK Mapre6ere ^Mr^^m, aneyMerriK eMipre 6enceHe apanacyu.

KepcerinreH y™ mKanaHHH raHganybi cтygeнттepgiц «m^iHafia MeH» 6eHHeciH TOnbiFbipaR amy YMbrrbinbicbiMeH rYciHgipinegi. fflrananap pecnoHgeHrrep apacbiHga, maMaMeH, 6ipgeH KepcerKim 6epin, e3apa 6aHnaHbicbi MFbrnaH Rbi3biFymbinbiR Kepcerin т¥PFaнgнRтaн,

экcпepнмeнтangнR ®aHe 6aRbinay TOnrapbiH HaRra aHbiRraygbiH Ra^eri ®or. ЭкcпepнмeнтaggнR ron, maprrb rYpge, Rb3gap, an 6aRbinay to6h ^irirrep periHge Rapacт^Ipнnagн.

TayenginiK mKanacbHa Raтнcтн

экcnepнмeнтriк ronraFb opra apH^MeraKanbR KepcerKim 9,0, an 6aRbinay ro6KHga 8,8-re re« 6ongb. ^eMeK, ^irirrep MeH Rнзgapgнн aneyMerriK ®aHe этнкanмR ronrbR craHgaprrap MeH RYHgbinbiRrapFa gereH ¥мнтнn^ICм 6ip-6ipiHe maManac, aneyMerriK craHgaprrapFa 6ipgeH 6eHiM.

14 12 10 8 6 4 2 0

15

21

27

33

39

45

51

54

M

3

9

3

Cypem 1. Cme^encoHHbty «Q-copmmay» mecmin^ mayexdirnK MKanacbmapecnondeummepdiij «U3» wayaöbi.

1-mi cyperae Rapan rayenginiKKe 6eHiM TOnrbi HaRrb Kepcere anMaHMb3. Ce6e6i eKi ronr^iH ga ^ayanrapn 6ipreKri, apacbiHga aca aн^IpмamнnнR YnKeH eMec eKeHiH KepeMi3. eh YnKeH aн^IpмamнnнR 45-iHmi, 6acRa ron MYmenepiHi« ¥cнннcтapнмeн

o«aH Kenicy ^eHiHgeri niKipgi« ®aya6bHga 6anRaggbi: 10 rh3 MeH 6 ®irrr niKipMeH Kenicri. ^нзgapgнн 67% -h, ^irirrepgi« 40%-h e3re agaMgapgbH niKipiMeH o«aH Kenicegi. ^.eMeK, RH3gap ^cbiHbiCTapFa oHan^ipaR Kenicegi.

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

13

19

25

31 М

37

43

49

52

Сурет 2. Стефенсонньщ «Q-сорттау» тесттщ ашыцтыц шкаласынареспонденттердщ «из» жауабы

Анализ негiзiнде 2-суретте керсетшген жауаптар нэтижеанде кыздар жкггтерге караганда карым-катынаска, жана эмоционалды

байланыстарды орнатуга бейiмдi. Ен Yлкен айырмашылык 37-iншi, топтагы шыншылдык

туралы пiкiрмен 14 кыз жэне 4 жтт келiстi. Демек, тандаулыктын iшiндегi кыздардын 93%-ы, ал жкггтердщ 27%-ы топпен, eзге адамдармен шыншыл катынаска дайын.

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

11

17

23

29

35 М

41

47

56

59

Сурет 3. Стефенсонныц «Q-сорттау» тесттщ «треске бешмдШк» шкаласына респонденттердщ «из» жауабы.

3-шi суретте керсетшгендей жауаптар негiзiнде жiгiттер кыздарга караганда кYреске бейiмдiрек эрi ез устанымдарын коргауга дайын екенiн аныктауга болады. Ен Yлкен айырмашылык 59-ыншы, балагаттасушылык пен ежеттiлiк женiндегi пЫрмен 1 кызбен 7 жiгiт кездесп. Кыздардын 7%-ы мен жiгiттердiн 47%-ы конфликт жагдайларына тYсуге бейiм. Демек, жшттер кыздарга караганда конфликттерге жш тYседi.

Элеуметтiк езерiстер езiндiк сана-сезiмдегi езгерiстерге себеп болады. Дэл солай езвдж сана-сезiмдегi езгерiстер элеуметпк денгейдегi езгерiстерге себеп бола алады. Кдорп студенттер эмоционалдык денгейдi бiздiн ата-анамыз тэрiздi гендерге белмейдi. Бунын негiзгi салдары ретiнде элеуметтiк релдердщ езгерiсiн карастыруга болады. Болашакта элеуметпк топ iшiнде мэртебе мен жыныска катысты мшез-кулыктык кYтiлiмдер эбден жойылып, адам езге адамды кергенде,

бiрiншi ретте онын жынысын емес, онын мэртебесiн емес, онын тулга екенш кeредi.

Сонымен, зерттеу жумысынын максаты студенттердiн eзiндiк сана-сезiмiнiн

психологиялык ерекшелжтерш гендерлiк тургыдан нактылау максаты жYзеге асты. Жумыс элеуметтiк рeлдердiн жэне гендерлж eзiндiк сана-сезiмнiн байланысы негiзiнде жYргiзiлдi. Нэтижесiнде, элеуметтiк рeлдердiн eзгерiсi тек eзiндiк сана-сезiмнiн eзгерiсiне емес, сонымен катар гендерлiк eзiндiк сана-сезiмнiн eзгерiсiне де алып келедг Бул дегенiмiз элеумет iшiнде элеуметпк мэртебе мен жыныска байланысты ^тшмдердщ eзгерiсi эрекеттiн бостандыгына алып келедг Ягни жыныстык белгi бойынша дамыган стереотиптер ешкiмнiн эрекеттерiн шектемейдi. Демек, студенттердщ санасы жана бiлiмге ашык, эрi куштар болады. Бул дегенiмiз стереотиптер негiзiнде когам iшiнде «жынысы бар» мамандыктар

5

7

э

1

э

ив

паям

эр адам Yшiн жыныстьщ белгiсiне карамастан KOлжеriмдi болады. Сонымен катар, биязылык пен ержYректiлiк сиякты касиеттер бейсаналы т^ргыда жыныска белшбей, объективтi тYPде кабылданатын болады.

Егер студенттердщ езiндiк сана-сезiмi стереотиптермен шектелмесе, онда болашакта жыныстык дискриминация мэселес шешiледi. Б^л ез бетiнде зорлык-зомбылык жэне жыныстык белгi бойынша ж^мыссыздык мэселелерiнiн шешiлуiне алып келедi.

Заманауи студенттер сезiмдер мен эмоцияларды объективп тYPде кабылдайды. Эркайсысында элемге деген езшдак кезкарасы гана карастырылып коймайды, олар оны коргауга дайын тирады. Сезiмтал болу, лидер болуга ^мтылу, кайсарлык пен нэзiктiлiк сиякты касиеттер студенттер Yшiн объективтi болып табылады. Сезiмдер жэне жыныска катысты стереотиптерден аулак болатыны айкын керiнедi. Сонымен катар, олар эмоционалдык диапазоны кец болгандыктан жана акпаратты ашык, алдын-ала болжамсыз кабылдайды.

East European Scientific Journal #1(65), 2021 55

Сонымен, катал жыныстык шектелуден бос студенттердщ мшез-к¥лыктык диапазоны бай болып, олар психологиялык т^ргыда теракты болады, езiн-езi багалауы адекватты калыптасады. Сонымен катар, олардын «шынайы Менш» «идеалды Менге» максималды тYPде жакын жетк1зе алатындай потенциалы жогары екенi байкалады.

^олданылFан эдебиеттер:

1. Шпрангер Эдуард // Новая философская энциклопедия: в 4 тт. / Под. ред. В. С. Стёпина. — М.: Советская энциклопедия, 2010. — 2816 с.

2. Ананьев Б. Г. К постановке проблемы детского самосознания // Известия АПН РСФСР. 1948. № 18. С. 101-124; Он же. Психология и проблемы человекознания. М.; Воронеж, 1996; Он же. Человек как предмет познания. СПб., 2001.

3. Эриксон Э. Идентичность: юность и кризис : пер. с англ / Э. Эриксон. 2-е изд. М. : Флинта : МПСИ: Прогресс, 2006. 352 с.

4. Лоуренс А. Первин, Оливер П. Джон. Психология личности. Теория и исследования. — М.: 607 с.. 2001

Kolesnichenko Lina Alikivna

Candidate of Psychological Sciences, Associate Professor Vadym Hetman Kyiv National University of Economics Solonko Anna Mykolayivna third-year student

Vadym Hetman Kyiv National University of Economics

FEATURES OF LIFE VALUES AND LONELINESS IN PEOPLE OF DIFFERENT AGES

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Колестченко Лша АлШвна кандидат психологiчних наук, доцент Кигвський нацюнальний економiчний yHieepcumem

iMeHi Вадима Гетьмана Солонько Анна Миколагвна студентка третього курсу Кигвський нацюнальний економiчний yнiверситет

iменi Вадима Гетьмана ОСОБЛИВОСТ1 ЖИТТЕВИХ Ц1ННОСТЕЙ ТА ПЕРЕЖИВАННЯ САМОТНОСТ1

В ОС1Б Р1ЗНИХ В1КОВИХ ГРУП

Abstract. This article is devoted to the study of the dominant life values and features of loneliness in people of different ages: adolescence and adulthood. It is determined that the experience of positive loneliness is more characteristic of adolescents, with the predominance of a high level of loneliness in them. The studied theoretical and practical aspects of the connection between the experience of loneliness and the life values of the individual have made it clear that certain life values have a close direct or inverse connection with the feeling of loneliness.

Анотащя. Дана стаття присвячена дослвдженню дом^ючих життевих цтностей та особливосп переживания самотносп у оаб рiзних вшових груп: юнацького та зршого вшу. Визначено, що переживания позитивно! самотносп бшьше притаманно особам юнацького вшу, за переважання високого рiвия самотносп саме у них. Дослвджеш теоретичш i практичш аспекти зв'язку переживання самотносп та життевих цшностей особистосп дали зрозумгги, що певш життевi цшносп мають псний прямий або обернений зв'язок з ввдчуттям самотносп.

Ключовi слова: самоттсть, життeвi цiнностi, зв'язок переживання самотностi та життевих цтностей, вплив життевих цтностей на вiдчyття самотностi.

Key words: loneliness, life values, connection of loneliness experience and life values, influence of life values on manifestation of a certain type of loneliness.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.