CC BY
3Т¥ЛГАНЫ РУХАНИ АДАМГЕРШ1Л1ККЕ ¥ЛТТЬЩ Ц¥НДЫЛЬЩТАРДЫ БОЙЫНА СЩ1РЕ ОТЫРЫП ТЭРБИЕЛЕУДЩ МАЦЫЗДЫЛЫГЫ
КЕКИЛБЕКОВА МЕЙРАМКУЛЬ КАСИМОВНА
ага окытушы.,
ТУЛЬБАСИЕВ НАРТАЙ ЖУМАНОВИЧ
ага окытушы.,
^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тур^ университетi (TYPKicraH к., ^азакстан Республикасы)
МИРКАДИРОВА САЛЬВИЯ
6В01719- Агылшын-TYpiK мамандыгыныц 2 курс студент
Аннотация: БYгiнгi тацда оцушы бойына улттыц цундылыцтарды сщре отырып тэрбиелеу вм1р талабы, цогам цажеттшт. Ал улттыц мэдени цундылыц деген1м1з не? Ол эр улттыц взгне тэн салт-санасы, эдет-гурпы, жвн-жоралгысы. Ягни гасырлар бойы жинацталган рухани жэне материалдыц цундылыцтары.
«Адамга ец эуел1 б1л1м емес тэрбие берыу1 керек. Онсыз берыген б1л1м - адамзаттыц цас жауы» деген екен улы гулама Эбу Насыр Эл-Фараби. К,аз1р XXI гасыр б1л1м мен гылымныц заманы. Бграц кушгмгздг бшм мен гылымга салып, тэрбиеш соныц гшгнде ултыц тэрбиеш умытар болсац, утылганымыз. Ойткеш, бглгмдг болганымен, улттыц мэдениеттг бойына сщре алмаса ол адам улт алдында мэцгурт, халыц алдында пайдасы жоц азаматца айналмац. Мэдениет демекшг, тэрбиелг цауым мэдениетсгз болуы мYмкiн емес. Ал бшм, гылым, мэдениет нагыз цазацы тэрбиемен арцауланса, вркениеттщ шыцына дацгыл жол салынбац.
Шлт свздер: цундылыц, оцу, тэрбие, цалыптастыру, тулга, салауатты вмiр, улттыц педагогика, рухани.
Юркпе: ¥лттык тэрбиенщ кeздерi - фольклор, ауыз эдебиет, улттык эдебиет, эдет-гурып, салт-дэстур, улагатты кагидалар, шешендш сездер, енеге-есиет бар макал-мэтелдер, туган топырагымызда дYниеге келген ойшыл гуламаларымыздыц ецбектершдеп тэрбие кагидалары. Сонымен бiрге отбасы тэрбиесшщ улттык ерекшелштер^ туыстык карым-катынас, жет ата туралы тYciнiк, перзенттiк парыз бен карыз, улттык намыс, улттык сана-cезiм, улттык адамгершiлiк, отанcYЙгiштiк, ецбекcYЙriштiк касиеттер, iзгiлiк сынды сапалык белгiлер улттык тэрбиенщ негiзгi багыттары болады.
«Ел боламын десец беciriцдi тузе» дейдi. Сондыктан рухы аскак, iргеci берiк ел боламын десек, ец бастысы урпак тэрбиеciне оныц бiлiмiне жете кещл бeлгенiмiз жен. ¥лттык тэрбие атауын алгаш эдеби-педагогикалык окулыктарга енгiзген М. Жумабаев болатын. Ол педагогиканыц улттык тэрбиеден бастау алатыны жайлы айткан «Педагогика» атты ецбегшде былай дейдi: «¥лт тэрбиес баягдан берi сыналып, кеп буын колданып келе жаткан тактак жол болгандыктан, эрбiр улттыц баласы ез ултыныц арасында ез улты Yшiн кызмет ететiн болгандыктан, эрбiр тэрбиешi баланы сол улт тэрбиеciмен тэрбие кылуга мшдетп» [1,26 б.].
¥лттык тэрбие кезiнде улттык сананы калыптастыру ец басты алгышарттардыц бiрi. БYгiнгi тацдагы жаhандану заманында Батыс еркениетшщ барлык мэдениетiн кeшiрiп алмай, тамырын басып, ез ултымызга керегiн алып, керекciзiн ысырып тастауымыз кажет.
Батыстыц экономикалык, технологиялык салада жеткен жетютштершен Yлгi алсак, керiciнше салт-санамызда, улттык мiнезiмiзде берiк орын алган адамгершшк, iзгiлiк, Yлкенге курмет, кiшiге iзет сынды мiнездерiмiздi жогалтпауымыз кажет. Жэне бул каcиеттердi кейiнгi урпак бойына ащре бiлуiмiз керек. Кез келген адамды тэрбиелеудiц улттык негiзi
болуы керек. Сонда гана тэрбие шынайылыкка айналады. Тэрбиенщ максаты - елдiк сананы калыптастырып, улттык рух пен улттык патриотизмдi негiздеу, ултсыздыкпен KYpecy болса керек.
Адамньщ бойына жаксы адамгершiлiк касиеттершщ калыптасуы, eнер-бiлiмдi игерyi ескен ортага, тэрбиеге гана емес, Yлгi-eнеге берер устазга, отбасындагы тэрбиеге де байланысты. Осы орайда Абай атамыздыц мына сeздерi ойга оралады: «Балага мiнез Yш алуан адамнан жугады: бiрiншi - ата-анасынан, екiншiсi - устазынан, Yшiншiсi -курбысынан», - деген екен [2,63б.]. Сондыктан баланыц кYнделiктi керген-бшгеш мен ^цыге токыганына баса назар аударуымыз кажет. Эйткенi, галамтор мен теледидардан кергенш бала тез кабылдайды. Эскелец урпак жас шыбык тэрiздi. ^алай багыттасац, солай eседi. БYгiнде электронды букаралык акпарат куралдарында баланыц психологиясына керi эсер ететiн, катыгездшке тэрбиелейтiн eнiмдер eрiп жYр. Солардыц алдын алмай, тэрбиенi дурыс багыттамай eркениеттi когамда улт болашагын ойлайтын тулганы тэрбиелеу мYмкiн емес.
^азактыц айтулы когам кайраткерi Мустафа Шокай былай дейдi: «¥лттык мэдениеттен журдай рухта тэрбиеленген урпактан халкымыздыц кажетi мен мYДдесiн жоктайтын пайдалы азамат шыкпайды». Ягни елдщ туын кeтерiп, тэуелаздш талаптарын орындау iсiне батыл бетбурыс жасаган бYгiнгi тацда адамзаттык игшктерд^ халкымыздыц гасырлар бойы армандаган мэдени-рухани мурагаттары мен улттык тэлiм-тэрбие саласындагы, бiлiм жYЙесiндегi iзденiстерiн кeрсетy - басты мiндетiмiз [3].
Демек, мектеп кабыргасында жYрген балага елдiц e™^ мен кеткенiн козгап, тэрбие сагаттарында казак зиялы кауымыныц ецбектерiн, когам дамуына коскан Yлестерiн айтып тYсiндiрy аркылы окушылардыц адами кундылык касиеттерш калыптастыра аламыз. Тэрбиенiц тYп казыгы тэрбие берер устазда. Демек, улт камын ойлайтын азамат калыптастыруда устазга да артылар жYк ауыр.
¥лттык тэрбиенiц мацыздылыгын айтып тYгесy мYмкiн емес. ¥лттык тэрбиенiц жYзеге асуы ултымызга устын, болашагымызга багдар болары анык.
Эскелец урпактыц когам алдындагы жаyапкершiлiгiн сезiнyде рухани дYниесi бай, жан-жакты жетiлген азамат болып eсyiне тэрбиенiц косар Yлесi мол. Халык келер урпагын тэрбиелеуде eзiне дейiнгi жаксы дэстYP атаулыны жинап пайдаланганын ескерер болсак, барлык демократияшыл багыттагы педагог галымдардыц кeпшiлiкке усынган тэжiрибесiнен гибрат алуга болады.
Я.Н.Коменский баланы жастайынан жаксы мiнез-кулыкка тэрбиелеу жолдарын, швед педагогы И.Г.Песталоцци «Баланыц дYниенi тYсiнyi, отбасынан басталып, мектепте ары карай жалгастыруы шарт», - деген кагиданы усынган, К.Д.Ушинский «Халык педагогикасыныц тэрбиелiк максаты мен мазмуны сол халыктыц сан гасырлык тарихымен байланысты, тэрбие кeзiн халыктыц жаксы дэстуршен iздеy керектiгiн» айткан болатын. Болашак урпактыц келбетiн айкындайтын бiздiц абыройлы кызметiмiзге Yлкен мiндет жYктелген.
Нег1зг1 бел1м: Тэрбие дегенiмiз - адамды кайда жYрсе де eз орнын таба алатын, eз мYмкiндiгiн кeрсете бiлетiн, ойын ашык айтып, тыцдай алатын, ыкпал ету, ^мек кeрсетy, жанашырлык таныту сиякты адами мYмкiндiктерге гана кол жеткiзy емес, сондай-ак, eзi eмiр CYрер ортада тулга ретiнде танылып, бакытты eмiр CYретiн адам дайындау. Сонымен катар, тулга - рухани адамгершiлiгi жогары сезiмдерi дамыган, талгамы биiк, eзiнiц iс-эрекеттерiне максат коя бiлер адам - когамныц ажырамас бeлiгi.
Адамдар тулга болып, eзiндiк жеке бас ерекшелiктерiмен бiрден дYниеге келмейдi, эрбiр жеке тулганы калыптастыру, тэрбиелеп жетiлдiрy осы заман агымына лайыкты азамат, бшмд^ ойлы, eмiрге куштар болып eсyiне Yлесiмiздi косуымыз кажет. ^ай заманда болмасын, жас урпактыц e^re тутар eзiндiк улттык тэлiм-тэрбиесi, Yлгi алатыны тарихи жеке тулгалар екеш белгiлi.
Эл-Фараби, Ж.Баласагун, МДашкари ceK^i гуламалар ецбектершщ, кемецгерлш сездершщ балалар YЙiндегi тэрбиеленушшердщ туетасын калыптастыруда мэш ерекше. Дамыган когамдагы тулганы калыптастыруда узак мерзiмдi педагогикалык эсер тугызатын эдiстер тиiмдiлiгi, тэрбиешi мен тэрбиеленушшщ арасындагы адамгершiлiк карым-катынас ездшнен калыптаспайтындыгын кецес дэуiрiндегi педагогтар П.П.Блонский, Н.К.Крупская, А.В.Луначарский, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский, К.Д.Ушинский т.б ез зерттеулерiнде дэлелдеп бердь
^азакстандык белгiлi психолог-галымдар Э.Алдамуратов, ^.Б.Жарыкбаев, М.Муканов, Т.Тэжiбаев, А.Темiрбеков, Г.А.Урунтаева, Х.Т.Шерьязданова зерттеулерiнде окыту Yдерiсiндегi жеке тулганыц танымдык iс-эрекетi мен кабылдаудагы психологиялык ерекшелiктерi туралы кунды ой-пiкiрлер айтылган.
БYгiнгi тацда жацалыкка жаны кумар жас урпакка заман талабына сай тэрбие мен бшм беру, оны улттык кундылыктар аркылы жYзеге асыру кекейкестi мэселелердщ бiрi болып отыр. ¥лттык кундылыктарды курмет тутып, тэрбиенщ кайнар кезi ретiнде карастыру кай заманда болса да мацызды муктаждык ретiнде кYн тэртiбiнде турары белгш. Эсiресе, бYгiнгi жаhандануFа бет бурып, элемдiк бэсекелестiкке, оныц талаптарына жауап беру жагдайында бул мэселенщ езектшп айшыкталып отыр. Сондыктан бYгiнгi тацда басты максат - жас урпакты улттык игiлiктер мен адамзаттык кундылыктар, рухани-мэдени муралар сабактастыFын сактай отырып, тэрбиелеу болып отыр.
Жер бетшдеп емiр CYPушi эрбiр улт ез урпаFыныц жан - жакты тэрбиелi жэне мэдениеттi тулFа болуын армандайды. Бала бойына рухани мураларды ащре тэрбиелеудiц бiрi - улттык тэрбие.
¥лттык тэрбие - рухани уыз. Халык кептеген тэрбиелiк дYниелер туFыза отырып, олар аркылы баланыц жет кырлы, бiр сырлы болып калыптасуын камтамасыз еткен. Эр халыктыц болашаFы жастарына тэуелдi. Егер эр халык жас урпаFын езiнiц улттык рухымен тэрбиелемесе, онда ол елдiц болашаFы булыцFыр болмактыFын бYгiнде Fалымдарымыз баспа беттершде жиi жариялап келедi. Эйткеш улттыц барша мурасы жастарFа аманат етшедь Ал жастар оны кешнп буынFа сол бай мураны тапсырмаса, онда улттык атау бiртiндеп жоFалары сезсiз. Сондыктан елiмiздегi Yздiксiз бшм беру жYЙесiнде улттык мэдениет, енер жэне коленер негiзiнде бiлiктiлiк пен юкерлш калыптастыру, мэдениеттiлiкке баулу, адамзат KOFамында бурын соцды жасалFан мэдени мураны жYЙелi мецгеруге, жалпы элемдш рухани игiлiктердi баFалай бiлуге тэрбиелеу кажеттшгше баса кецiл белу керектшне мэн берiлген. ОсыFан байланысты болашак маман бойында кэсiби мэндi сапалардыц калыптасып, ол тулFа дамуымен уштасып, нэтижесiнде жас урпактыц бiлiктiлiгi мен юкерлшн калыптастыру мэселесiнiц езектiлiгi артады. Аталмыш мэселенiц эсiресе ел болашаFыныц кiлтiн устап откан жас буын - мектеп окушылары Yшiн мацызы айрыкша.
Алайда окушылардыц улттык кундылыктарды бойына ащрш Yйренуi, сол аркылы окушыларды коFамдаFы жаца езгерiстер мен ез халкыныц тарихы, дэстYрi мен тсршшк ету, ойлау жYЙесi туралы рухани непзш дамыта отырып, бшм мецгеруге, ецбек етуге Yйретуге кажет. Осы орайда казак халкыныц улттык кундылыктарын дэрштеу, OFан мектеп окушыларын баулу, шеберлiгiн дамытудыц мацызы ерекше. ¥лттык кундылыктарымыздыц кандай тYрi болса да, халык емiрiмен, сол халыктыц коFамдык емiрiмен, коFамдык тарихымен, кYнкерiсiмен, кэсiбiмен тыFыз байланысты екендiгiн керемiз.
Окушыларды коFамдаFы жаца езгерiстер мен ез халкыныц тарихы, дэстYрi мен тсршшк ету, ойлау жYЙесi туралы рухани непзш дамыта отырып, бшм мецгеруге, ецбек етуге YЙретуге непзделген.
¥лттык кундылыктарды дамыту мэселесi ше де терец зерттеудi кажет ететшдЫн айкындадык. Сонымен сабакта улттык кундылыктарды казiргi замануи талаптар негiзiнде окушылардыц шеберлшн дамыту жYзеге асыру мен педагогика Fылымында бул мэселенiц кажетп децгейде зерттелмеуi арасындаFы; сонымен катар орта бшм беретш бiлiм мекемелершде бул проблеманы ендiруге байланысты педагогика Fылымыныц теориялык
Heri3i мен олардьщ шешiмiн табуга мYмкYндiк тугызатын оку-эдютемелш нускаулардыц жоктыгы арасындагы шешiлуге тшс мэселелердi топтау арасында карама-кайшылыктары бар екендшн байкатты.
Халыктыц улттык тэрбиес мен эдеп-гурыптарымен катар, улттык кундылыктар да кiредi. Осы кундылыктардыц шыгу тарихыныц езшщ келешек урпакка берер тэлiм - тэрбиесi мол. ¥лттык кундылыктар урпактан-урпакка мура етiп, тэрбиелеп жеткiзген.
Орта мектептегi окытудыц непзп мiндеттерi - бiлiм берiп кана кою емес, бiлiм мазмуны аркылы баланыц eмiрге, ецбекке, адамдарга, айналадагы ортага, дурыс карым -катынасын калыптастыру. Окыту мен тэрбие бiр-бiрiмен байланысты процесс, бiр нэрсенщ ею жагы сиякты. Тэрбиелiк сабактыц мазмунын аныктай отырып, сабак барысында оку жэне тэрбие мiндеттерiн шешедi.
Жас урпакка адамгершшкке тэрбиелеудщ эдiснамалык, теориялык проблемасыныц зерттелуiне Жарыкбаев, С. ^алиев, С.А. ¥закбаева, Ж. Наурызбай, А.А. ^алыбекова, К.Ж. ^ожахметова, Белеев, Т.М. Алсатов., РД. ДYЙсембiнова жэне т.б. галымдар кеп Yлес косып, тэлiм-тэрбиедегi мэн-мацызыныц жогары екендшн аныктап бердi.
Президенттщ халыкка Жолдауын улттык бiлiм берудщ жэне адамгершшкке тэрбиелеуш жYзеге асырудыц перспективасы десек, онда "Бшм туралы" зацда бшм беру жуйесшщ мiндетi улттык жэне жалпы адамзаттык кундылыктар, гылым мен практика жетiстiктерi негiзiнде жеке тулганы калыптастыруга, дамытуга жэне кэсiби шыцдауга багытталган бiлiм беру Yшiн кажетп жагдайлар жасау.
¥лттык мектептщ кажеттш казiр елiмiзде орын алып отырган иммунопсихологиялык проблемаларды: Ана тiлiн, Ата тарихын, Тел мэдениетiн, ¥лттык салт дэстурлерш бiлмейтiн жастар, тастанды желм балалар, "киын" балалар, карттар Yйлерiнде кeздерiнен канды жас агып, жылап отырган эжелер мен аталар, шкшк пен нашакорлыкка салынган жастар, кылмыстыц каулауы, сыбайлас жемкорлык, жумыссыздык, жезекшелш, казак мектептершщ жабылуы, мектептегi оку тэрбие жумысыныц нашарлауы, муFалiмдер беделшщ тeмендеуi, оларга камкорлыктыц жасалынбауы, тэртшаз ул жэне кыз балалар таFы баскаларды бiрте бiрте жоюдыц жэне олардыц алдын алып, болдырмаудыц непзп жолы екендiгi, ал сол мектептерде адамгершiлiкке тэрбиелеу алган урпак деш сау, бiлiмдi, акылды, иманжYЗдi, ецбеккор, сулу да сымбатты, ултжанды болып eскендiгiнде.
Тутастай алганда, жогарыда карастырылган зерттеулердщ багыттарына жэне бiлiм беру жYЙесiнде окушыларды адамгершiлiкке тэрбиелеу бойынша жинакталган практикалык тэж1рибеге карамастан, музыкалык бiлiм мен тэрбие беру процесшде окушыларды адамгершiлiкке тэрбиелеу мэселесшщ элi де болса шешiмi табылмагандыгына кез жеткiземiз. музыкалык бiлiм мен тэрбие беру процесшде окушыларды балаларга адамгершшкке тэрбиелеудi жастайынан колга алудыц элеуметпк мэнi зор. Сондыктан бYкiл халык, когамныц барлык элеуметтiк салалары, соныц iшiнде музыкалык бiлiм мен тэрбие беру процесшде уйымдар адамгершiлiкке тэрбиелеудi жYзеге асырудан сырт калмауы тшс.
Тэрбие - когамдык Yздiксiз YPДiс, когам мен жеке тулганыц карым - катынасындагы басты жYЙе. Оныц негiзi eлшемi eмiрге кажеттi тулганыц жеке касиеттерш калыптастыру. Окушы бойында саналы тэрбие мен байыпты мшез калыптастыру, рухани дYниесi бай интеллект тулга тэрбиелеу устаздыц максатка багытталган ю - эрекетiне байланысты.
Тэрбиенщ nezi3zi мтдет1— когамныц кажетп талаптарын эрбiр баланыц бойында борыш, намыс, ар- ождан, кадiр- касиет сынды биiк адамгершiлiк касиеттердi калыптастыру.
^аз1рп тацда елiмiзде болып жаткан элеуметтiк, экономикалык, саяси, мэдени жацалыктарга байланысты оку YPДiсiн улттык сипатта уйымдастыру - заман талабы. Эр халыктыц езше тэн дэстYрi, оныц бшм беру мэдениет осы оку — тэрбие YPДiсiне тiкелей байланысты. ^азак халкы - eзiнiц бай тарихи мурасын, eнерi мен тшн, салт - дэстYрiн, эдеп - гурпын, рухани - адамгершiлiк тагылымдарын урпагына мура етiп калдырган. Сондыктан оку - тэрбие урдшнде колданылатын эдк- тэсшдер, деректер улттык психология ерекшшктерш ескеру кажет.
Халкымыздыц Fасырлар бойы улан- байтак жерiн сырткы жаулардан корFауда ерлiгiмен керiне бшген батырлары мен колбасшыларын, халкыныц сезш сейлеп, ел камын ойлаFан шешен — даналарын мактан еткен. Отанымызды корFау, шеж1реге толы тарихын бшу, тiлi мен дэстYрiн сактау, зерттеу - азаматтык борышымыз. Сондыктан бар халык максаты езiнiц ескелец урпаFына тэрбие беруде кYнделiктi турмыс кэабш улттык арнада уйымдастырып, рухани- адамгершшк таFылымымен уштастыра бiлген.
«Адамгершшж» — адам бойындагы «1зг1л1к», «сыйластыц», «инабаттылыц», «к1с1л1к» сездергмен мэндес. Халыцтыц педагогикада адамныц жагымды мгнез - цулыцтарын осы угымдардан таратады. Мтез - цулыц пен царым- цатынастагы келесг эрекеттерд1 атап етуге болады: адамды сыйлау, ар- уятын сацтау, мешр1мд1л1к таныту, юштешлдшк корсету т. б.
Рухани — адамгершшж тэрбие - белгш бiр максатка кол жетюзе бшетш максатты, жYЙелi, улттык кезкарасты, сешмд^ парасатты, мшез- к¥лыктаFы адами тэртш пен рухани даFдыны калыптастыратын жалпы азамзаттык тэрбиенiц курамдас белш. Адамгершiлiк тэрбиенiц бYкiл жYЙесi гуманиспк мазмунFа толы, рухани непзде жеке адамныц жан- жакты дамып жетшуше баFытталFан.
Адамгершiлiк тэрбие мэселесi непзшен улттык K¥ндылыктарFа CYЙене отырып, тэрбие берудщ эдiстемелiк жолдарына негiзделедi.
- ¥лттык дэстурлер аркылы оку - тэрбие YPДiсiнде адамныц рухани мэдениетш калыптастыру.
- ¥лттык дэстурлер аркылы адамныц психологиялык ерекшелiктерiн зерттеп, дамыту.
- Салт - дэстурлер непзшде, улттык психологиялык ерекшелiктердi ескере отырып, рухани - адамгершшк кундылыктарды тэрбиелеу.
^орытынды: Мше, осы туста коFамFа жан - жакты бшмд^ жоFарFы мэдениетп, ецбеккор, iскер iзденiмпаз, кабiлеттi, шы^армашыл тулFа кажет. Ондай тулFаны орта жэне жоFарFы оку орындары тэрбиелейдь
Адамгершiлiкке тэрбиелеудiц мацызды педагогикалык шарттары - окушылардыц белсендi емiршiл, саналык кезкарасын, сез бен iстiц бiрлiгiн адамгершiлiк нормаларынан ауыткуларына жол бермеудi калыптастыру. Ол баланыц жеке басыныц калыптастырушы дамудыц аса мацызды бiр саласы. Бул аркылы ОтанFа, ецбекке катынасын айкындайды. Тэрбиелi устаз шэюрттерге жан- жакты тэрбиенi осы адамгершшк тэрбиесшен бастайды. Себебi бул оныц адамгершшк сезiмiн, сенiмiн белгiлi бiр максатка жетелеу iс -эрекетiн уйымдастыруды жетiлдiредi. Сонда Fана устаз шэюрттершщ iзгiлiгiн, адалдыFын, кiшiпейiлдiлiгiн калыптастырады.
Ьзгшк отбасынан бастау алады, OFан ата- ананыц берген тэрбиесi, турмысы ыкпал етедi. Халыктык макал «¥яда не керсец, ушканда соны 1лерс1ц» адамгершшк тэрбиенщ непзп отбасында калыптасатынын керсетуде. Халык, жануя кундылыктарын ауызша халык шыFармашылыFы аркылы тапсырады, мысалы, ацыз ертегiлердi, ырымдарды, салттарды колданады, дш аркылы, эртYрлi коFамдык уйымдар аркылы т.б. Халык ауыз эдебиетi адамгершшк -эстетикалык тэрбие беруде баланыц ой- ерiсiн дамытады. Олардыц тiл байлы^ы жэне шексiз шешендiк мYмкiндiктерiн арттырады.
Окушыларды кiшiпейiлдiлiкке, адамгершiлiкке тэрбиелеуде казак халкыныц тэлiмдiк тиiмдi куралыныц бiрi - ертег1. Оларда халыктыц тыныс- тiршiлiгi, эдет- Fурыптарыныц дэстYрлерi, бакыт жолындаFы кYресi, баланыц езара карым- катынастары - ез халкына, Отаета, туFан жерiне, оныц табиFатына CYЙiспеншiлiгiн бейнелеген. Мэселен: «Жаксы сез - жарым ырыс»,— деп адам касиетш бiлдiрсе, ¥лык болсац - юшш бол, — деп юшшешлдшкп, Эдептi бала- арлы бала, Эдепаз бала - сорлы бала,- деп керегендшт!, Шешеннiц тiлi ортак,
Шебердщ колы ортак, — деп адам бойындагы енер жалпы халыктыц казынасы екендшн уагыздайды. Макал бойындагы тапкырлык пен етюрлш, дэлдiк казактыц тэлiм-тэрбиелш куралы гана емес - дауга да токтам салган каруы болган. Балалардыц мiнез-к¥лкы, бойындагы шынайы касиеттерi туралы берiлген жацылтпаштар, жумбактар да баланыц зерделеуге кабшетш жетiлдiредi.
Окушыларды рухани адамгершшк тэрбиелеу мэселесi эрбiр ата- ананыц, когамныц жэне жалпы мемлекеттщ алдында турган негiзгi мэселелердщ бiрi, себебi когамда жас урпакка рухани тэрбие беру мэселесше катысты кYрделi проблемалар калыптасты. ^азiрri тацда ескелец урпакка арналган накты емiрлiк багдарламаныц болмауы, когамдагы рухани-адамгершшк ахуалдыц темендеуi, балалармен бос уакыттагы мэдени жумыстарыныц элсiздiгi, балалардыц физикалык дайындыгыныц нашарлауы жэне тагы баска мэселелер езект болып отыр. Бшм беру жYЙесi тулганыц рухани дамуына жогары децгейде кепiл бола алмайды, ейткенi тэрбие - бул ^нделшт емiрдегi адамныц эрбiр адамга деген курмет мен сыйластыгы негiзiндегi баска адамдарга деген карым - катынасын аныктайтын тулганыц сапасы.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Жумабаев М. Тацдамалы - Алматы. - Гылым. 1992 -272 б.
2. ^унанбаев А. Шыгармаларыныц толык жинагы (екi томдык) — Алматы, 1954
3. Шокай М. Тацдамалы - Алматы. - Гылым. 1992 -272 б.
