CC BY
9UOT: 638.22
T9BII YEMLÖ QIDALANAN RAYONLAÇDIRILMIÇ CINSLÖRLÖ, SÜNI YEMLÖ QIDALANAN HIBRIDLÖRIN BIOLOJI УЭ TEXNOLOJi GÖSTÖRICILÖRININ
MÜQAYUSÖLI TÖHLILI
BÖKEROV QÜDRÖT MÖHÖMMÖD OGLU
B.ü.f.d., dosent, Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyasi
§aki Regional Elm Markazi, Azarbaycan
RÜSTÖMOVA SiYALÖ iSMAiL QIZI
Bay.f.d., dosent, Baytarliq Elmi Tadqiqat institutu Baki, Azarbaycan
YUSiFOVA KÜBRA YUSiF QIZI
A.f.d., Baytarliq Elmi Tadqiqat institutu Baki, Azarbaycan
MÖMMÖDOV QAFAR MAHMUD OGLU
A.f.d., dosent, Heyvandarliq Elmi Tadqiqat institutu Göygöl, Azarbaycan
HÜSEYNOVA RASiMÖ RASiM QIZI
Elmi i§çi, Heyvandarliq Elmi Tadqiqat institutu Göygöl, Azarbaycan
Xülasa: Mdqald tdbii yemld qidalanan rayonla§dirilmi§ cinslarla, süni yemla qidalanan hibridldrin bioloji va texnoloji göstaricilarinin müqayusali tahlilindan bahs olunur. Süni yemla qidalanan hibridlarin bioloji va texnoloji göstaricilari tabii yemla qidalanan rayonla§dirilmi§ cinslarin göstaricilarindan heç da geri qalmir. Tabii tut yarpaqlari ila yemlanan GE-143 cinsi tacrübada olan digar obyektlardan üstün natica göstararak qurdlarinyaçama qabiliyyatina göra 98%, 1 adad ya§ baramanin çakisina göra 2,38 q, ipak sapin xatti sixligina göra 2,98 q, ya§ baramanin ipakliliyina göra isa 23,0% taçkil etsada, lokal çaraitda tabii yarpaqlarla taminati yay va payiz aylarinda kaskin daracada azalir. Lakin, süni yemla qidalandirilan tut ipakqurdunun yay va payiz yemlamasindan alinan xatlarin bioloji göstaricilari qanayatbaxçdir va xarici amillardan asili olmadigi ûçûn dayaniqlidir. Tacrüba zamani müayyan edildi ki, süni yemla qidalanan tut ipakqurdlari raqabata davamli göstaricilari ila nazara çarpacaq daracada üstünlüklara da malikdir. Bela ki, N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridinin bir baramasindan açilan sapin uzunlugu 5% çox, açilma qabiliyyati isa 3%yüksak olmuçdur.
Açar sözlw. tut ipakqurdu, yemlama, ya§ barama, quru barama, ipaklilik
СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ БИОЛОГИЧЕСКИХ И ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ ГИБРИДОВ, ОТКОРМЛЕННЫХ ИСКУССТВЕННЫМИ КОРМАМИ, И РАЙОНИРОВАННЫХ ПОРОД, ОТКОРМЛЕННЫХ ЕСТЕСТВЕННЫМИ КОРМАМИ
БАКИРОВ ГУДУРАТ МУХАММАД ОГЛЫ
д.ф.н., доцент Шекинского Регионального Научного Центра Шеки, Азербайджан
РУСТАМОВА СИЙАЛА ИСМАИЛ КЫЗЫ
К.с.х.н., Директор Научно Исследовательский Институт Ветенарии
Баку, Азербайджан
ЮСИФОВА КУБРА ЮСИФ КЫЗЫ
К.с.х.н, зав. отдел. института Баку, Азербайджан
МАМЕДОВ ГАФАР МАХМУД ОГЛЫ
А.ф.д., доцент, Научно-Исследовательский Институт Животноводства
Гейгель, Азербайджан
ГУСЕЙНОВА РАСИМА РАСИМ КЫЗЫ
научный сотрудник, Научно-Исследовательский Институт Животноводства
Гейгель, Азербайджан
Аннотация: В статье проведен сравнительный анализ биологических и технологических показателей помесей, откормленных искусственными кормами, и районированных пород, откормленных естественными кормами. Биологические и технологические показатели помесей, откармливаемых искусственными кормами, не отстают от показателей районированных пород, откармливаемых естественными кормами. ГЭ-143, которого кормят натуральными листьями шелковицы, показал лучшие результаты, чем другие объекты эксперимента: жизнеспособность червей 98%, вес 1 влажного кокона 2,38 г, линейная плотность шелковой нити 2,98 г , а по шелковистости влажного кокона - 23,0%, но в местных условиях летом и осенью обеспеченность естественными листьями резко снижается. Однако биологические показатели линий, полученных от летнего и осеннего кормления искусственного откормленного тутового шелкопряда, являются удовлетворительными и стабильными, поскольку не зависят от внешних факторов. В ходе эксперимента установлено, что искусственно вскормленные тутовые шелкопряды обладают значительными конкурентными преимуществами. Так, у гибрида N2 x HP2 x 11 x VB1 длина стебля, раскрывающегося из одного кокона, была на 5% больше, а раскрывающаяся способность - на 3%.
COMPARATIVE ANALYSIS OF THE BIOLOGICAL AND TECHNOLOGICAL INDICATORS OF HYBRIDS FED WITH ARTIFICIAL FEED AND ZONED BREEDS FED
WITH NATURAL FEED
BAKIROV GUDURAT MUHAMMAD OGLU
B.f.d., associate professor, Sheki Regional Science Center Sheki, Azerbaijan
RUSTAMOVA SiYALA iSMAiL QIZI
Bay.f.d., dosent, Baytarliq Elmi Tadqiqat institutu Baki, Azerbaijan
YUSiFOVA KUBRA YUSiF QIZI
A.f.d., Baytarliq Elmi Tadqiqat institutu Baki, Azerbaijan
MAMMADOV GAFAR MAHMUD OGLU
A.f.d., associate professor, Scientific Research Institute of Animal Husbandry
Goygol, Azerbaijan
HUSEYNOVA RASIMA RASIM KIZI
Researcher, Scientific Research Institute of Animal Husbandry Goygol, Azerbaijan
Abstract: The article deals with the comparative analysis of the biological and technological indicators of hybrids fed with artificial feed and zoned breeds fed with natural feed. Biological and technological indicators of hybrids fed with artificial feed do not lag behind the indicators of regionalized breeds fed with naturalfeed. GE-143, which is fed with natural mulberry leaves, showed better results than other objects in the experiment, with 98% worm viability, 2.38 g for the weight of 1 wet cocoon, 2.98 g for the linear density of the silk thread, and according to the silkiness of the wet cocoon, it is 23.0%, but in local conditions, the provision of natural leaves decreases sharply in summer and autumn. However, the biological indicators of the lines obtained from the summer and autumn feeding of artificially fed mulberry silkworm are satisfactory and stable because they do not depend on external factors. During the experiment, it was determined that artificially fed mulberry silkworms have significant competitive advantages. Thus, the length of the stem opened from one cocoon of the N2 x HP2 x 11 x VB1 hybrid was 5% longer, and the opening ability was 3% higher.
Giriç. Beynalxalq tacrübaya va innovativ yanaçmalara istinad edarak, yeni mütaraqqi texnologiyalari tatbiq etmakla ipakçiliyin inkiçafini süratlandirmak asas maqsad kimi qarçiya qoyulmuçdur. Qisa müddat arzinda ipakçilik sanayesinin müasirla§dirilmasi vacib masalalardan biridir.
ipakçilikda ilkin cinslari düzgün seçdikda hamçinin birinci nasil hibridlarda artim mü§ahida olunur. Bu üstünlüklar baramanin bioloji va texnoloji alamatlarina göra mü§ahida olunur (i.A.§erbakov) (5). Malumdur ki, müxtalif mövsümlarda baslanmiç eyni adli cinsin fardlarinin cütla§dirilmasi ila nasilda baramanin kütlasinin 5,4%, ipak pardasinin kütlasinin 15,5%, ipakliliyin 9,9% artdigini göstarir, bunun sababini farqli çaraitlarin tasiri ila müxtalif keyfiyyatli qametalarin amala galmasi va bu müxtalifliyin galacak nasillarda saxlanilmasi ila izah edirlar (N.V.§ur§ikova, M.Q.Smetiyeva) (4).
Yay yemlamasindan növbati ilin yazi üçün qrena hazirladiqda yay mançali qrenalarin dirilma faizinin yüksak olmasi ila barabar baramanin mahsuldarligi da yüksak olur (N.L.Snadze)(3). ipakqurdu ila aparilan tadqiqatlarda nümunalarin seçilmasi, onlarin hazirlanmasi va barama ipayinin uzanmaya (dartilmaya) qarçi davamliliq kimi vacib xassalarinin öyranilmasi hayata keçirilmiçdir. Bu zaman ipayin keyfiyyatinin göstaricisi olaraq iki daxili faktoru- baramanin toplandigi yeri va onun rangi xüsusi olaraq nazara alinmalidir (E.J.Reed) (6). Bu har iki alamat ipakqurdunun tirtil dövründa aparilan yemlamanin keyfiyyatindan bilavasita asilidir. Bunu nazara alaraq deya bilarik ki, son zamanlarda ipakçilikda tatbiq edilan, iqtisadi va ekoloji cahatdan tabii qidani avaz eda bilacak süni çakilda yaradilan qida mahsullarinin bütün sadalanan çartlara cavab vermasi mütlaqdir.
A. M . Qambarov öz asarinda qeyd edir ki, ipayin keyfiyyati pupdan, ipakqurdundan baçlanir. Ipayin keyfiyyati «mahir toxucunun» cinsindan, yemlama rejimindan va bir çox baçqa sabablardan asilidir (1).
Q.M.Mammadov apardigi elmi tadqiqat içindan görünür ki, barama va ipak mahsulu ila yemin ödanilmasina düzüna va dolayisi tasir edan amillarin arasinda tut ipak qurdunun genotipinin baçlica rol oynadigi nazari olaraq asaslandirilmiçdir (2)
Tut ipakqurdu ^ün süni yem tut yarpaqllarinin avazina tatbiq edilir va il boyu yemlama aparmaga imkan verir. 1953-cü ilda Yaponiyada S.Sasarinin rahbarliyi altinda tut ipakqurdunun yemlanmasinda süni yemin yaradilmasi sahasinda tadqiqat qrupu yaradilmiçdi. Müasir ipakçilikda süni yem sahasinda alda edilan son nailiyyatlar bu qidadan sanaye yemlamasinda geniç istifadasi perspectivli istiqamat oldugunu göstarir. Bu sabadan tarafimizdan Azarbaycan çaraitinda ipakqurdlarinin kütlavi çakilda süni yemlamanin hayata keçirilmasinin mümkünlüyü va iqtisadi samarasinin öyranilmasi istiqamatinda tadqiqat içlari aparmaq qararina galindi.
Bütün qeyd olunanlara nail olmaq ^ün hazirda dünya tacrübasinda ipakçilikda mövcud olan mütaraqqi texnologiyalarin tatbiqi, yerli kadrlarin xaricda ixtisaslaçmasinin va tacrüba mübadilasinin taçkili, elmi-texniki amakdaçligin dairasinin geniçlandirilmasi, baramaçiliqda talab olunan talimat va metodiki vasaitlarin hazirlanmasi va istifadasinin tamin edilmasina ciddi ehtiyac vardir. AMEA §aki Regional Elmi Markazinin "Tut ipakqurdunun seleksiyasi" §öbasinda bu içlar plana uygun yerina yetirilir.
Metodika va material. Taqdim olunan elmi - tadqiqat içi da AMEA §aki Regional Elmi Markazin "Tut ipakqurdunun seleksiyasi" §öbasinda aparilib. Yazda soyuducudan çixarilmiç qrena düzümlari yoxlanilib va inkubasiyaya qoyulub. inkubasiya zamani bir qramda olan qrenanin (toxumun) sayi müayyan edilib. Aila yemlamalarini aparmaq ^ün tut ipakqurdunun ^üncü yaçinin ikinci günü har takrarda 100 qurd olmaqla cins va xatlar üzra yemlama aparilib, ayri-ayri cins va xatlar üzra gerida qalan tut ipakqurdlari qeyd olunub. Tacrüba partiyasina süni yem tatbiq etmakla, ananavi yolla qidalanan nazarat partiyasi ila müqayisali çakilda tut ipakqurdlarinin yemlandirilmasi içi iki üsulla ^ yemlama mövsümünda (yaz,yay va payiz) hayata keçirilmiçdir.
250 qram quru yemi 700-750 ml suyla mikserla qariçdirilaraq, plastik qablarin dibina 1,5-2,0 sm qalinliginda yayilir. Mikrovalnovkada 6 daqiqa biçirildikdan sonra, soyudulmaga qoyulur. Yemlamadan avval süni yem otaq temperaturuna qadar isinmali, enina zolaqlar çaklinda dilimlanmalidir. Süni yemla tut ipakqurdlari yaxçi inkiçaf edirlar va göstaricilari tut yarpagi ila baslananlardan heç da geri qalmir. Tut ipakqurdunun mövsümlar üzra bioloji göstaricilari müayyan edilib.
М^аЫгэ vэ пэ^сэ. ТэсгиЬэ1эг laboratoriya §эгак^э iki istiqamэtdэ арап1т1^1г, tэcrid о1ипти§ iki ауп китхапашп birindэ tэbbi tut yarpaq1aп Пэ ^ЕМ-4, GE-143 cins1эri yeti§diri1mi§, digэrindэ isэ N2 х НР2 х I 1 х VB1, Super -1 x Hesa-2, Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibrid1эri xиsusi sиni qidaэvэzedici mэhsu11a yem1эnmi§dir. Лрап1ап tэcrubэ1эrin nэticэ1эri cэdvэ11эrdэ qeyd о1ипти^иг
Cэdvэ1 1 tэcгиbэdэ istifadэ о1ипап hэr Ье§ cinsin yem1эmэ m6vsиm1эrmэ mиvafiq o1araq (yaz,yay vэ paylz) diri1mэ faizi, ya§ama qabi1iyyэti, barama1aпшn кШЫ^ ipэk1i1iyi vэ yem1эmэ mиddэti haqqmda mэ1umat veri1mi§dir.
Impact Factor: SJIF 2G2G - 5.497 БИОЛОГИЧЕСКИЕ НАуКИ
2G21 - 5.81
Cadval 1. Cins, hibrid va xatlarin tabii va süni yemla qidalandirilan tut ipakqurdunun yaz, yay va payiz yemlamasindan alinan bioloji göstaririlari
Cinsin adi Dirilma, % Qurdlarin yaçama qabiliyyati, % ladad yaç baramanin kütlasi, q Yemlama müddati, sutka Yaç baramanin ipakliliyi, %
yaz yay payi z yaz yay payi z yaz yay payiz yaz yay payiz yaz yay payiz
ÇZEM-4 96,5 96,0 96,0 97,0 97,0 96,0 1,60 1,47 1,70 28 29 28 22,3 21,8 21,3
GE-143 96,0 96,0 96,0 98,0 97,0 96,0 2,38 1,83 1,91 28 28 29 23,0 20,6 20,0
N2 x HP2 x I 1 x VB1 96,0 96,0 95,0 97,0 96,0 95,5 1,74 1,10 1,90 27 28 28 19,0 21,1 20,7
Super -1 x Hesa-2 96,0 96,0 95,5 96,5 96,5 95,5 1,30 1,63 1,55 28 28 28 20,9 20,0 19,3
Vr63 x L 22 x Nig 2 x Me 65,5 95,5 95,0 96,0 96,0 95,0 1,80 1,50 1,25 27,5 28,5 28 19,0 19,5 19,1
Cadvaldan aydin olur ki, yaz yemlamasinin birinci marhalasinda cins va hibridlar arasinda dirilma faizi tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4, GE-143 cinslarinda 96,0-96,5% va süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super-1 x Hesa-2, Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridlarinda 95,5-96,5% olmuçdur. Süni yemla qidalanan hibridlarda dirilma faizinin yüksak göstaricisi isa N2 x HP2 x I 1 x VB1 va Super -1 x Hesa-2 hibridlarinda (96,0%) olmuçdur. Yay yemlamasinda isa cins va hibridlar arasinda dirilma faizi tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4, GE-143 cinslarinda,96,0% süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2, Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridlarinda 95,5-96,0% olmuçdur. Süni yemla qidalanan hibridlarda dirilma faizinin yüksak göstaricisi isa N2 x HP2 x I 1 x VB1 va Super -1 x Hesa-2 hibridlarinda (96,0%) olmuçdur. Cadvaldan da aydin oldugu kimi, payiz yemlamasinda cins va hibridlar arasinda dirilma faizi tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4, GE-143 cinslarinda, 96,0% süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2, Vr 63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridlarinda 95,0-96,0% olmu§dur. Süni yemla qidalanan hibridlarda dirilma faizinin yüksak göstaricisi isa Super -1 x Hesa-2 hibridinda (95,5%) olmuçdur.
Yaz yemlama mövsümünda tut ipakqurdunun yaçama qabiliyyati bir qayda olaraq baramanin keyfiyyatina va kamiyyatina tasir edir. Tacrübada olan tut yarpagi ila qidalanan tut ipakqurdunun §ZEM-4, GE-143 cinslarinin yaçama qabiliyyati 97,0-98,0% olmuçdur. Tacrübada olan süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2, Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridlarinda tut ipakqurdunun yaçama qabiliyyati 96,0-97,0% olmuçdur, va an yüksak göstaricisi isa N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridinda (97,0%) olmuçdur. Tacrübada yay mövsümunda tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4, GE-143 cinslarinda, süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2, Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridlarinda tut ipakqurdunun yaçama qabiliyyati 96,0-96,5% olmuçdur. Süni yemla qidalanan hibridlarda yaçama qabiliyyatinin yüksak göstaricisi isa N2 x HP2 x I 1 x VB1 va Super -1 x Hesa-2 hibridinda (96,5%) olmuçdur. Payizda isa süni qidalanan hibridlarin yaçama qabiliyyati 95,595,0% olmuçdur.
Ya§ baramanin çakisi mahsuldarliga tasir edan göstaricidir, va orta kütlasina göra ^ qrupa ayrilir: iri baramali, orta baramali va xirda baramali cinslar. Baramanin çakisina göra yaz mövsümünda an yüksak göstarici tut yarpagi ila qidalanan GE-143 cinsinda 2,38 qram olmuçdur. Süni yemla qidalanan hibridlarda baramanin çakisina göra an yüksak göstarici Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridinda 1,80 qram qeyda alinmiçdir. Yay yemlama mövsümünda baramanin kütlasina göra an yüksak göstarici tut yarpagi ila qidalanan GE-143 cinsinda 1,83 qram olmuçdur. Lakin süni yemla qidalanan hibridlarda baramanin çakisina göra an yüksak göstarici Super -1 x Hesa-2 hibridinda 1,63 qram qeyda alinmiçdir. Payizda isa baramanin çakisina göra an yüksak göstarici tut yarpagi ila qidalanan GE-143 cinsinda 1,91 qram olmuçdur. Lakin süni yemla qidalanan hibridlarda baramanin çakisina göra an yüksak göstarici N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridinda 1,90 qram qeyda alinmiçdir.
Ya§ baramanin ipakliliyi tasarrüfat va sanaye ahamiyyatli alamat olub digar bioloji göstaricilardan farqli olaraq daha sabit alamat hesab edilir. Yaz mövsümü ^ün ya§ baramanin ipakliliyi tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4, GE-143 cinsinda 22,3-23,0% va süni yemla qidalanan Super -1 x Hesa-2 hibridinda 19,0- 20,9 % olmuçdur. Lakin süni yemla qidalanan hibridlarda ya§ baramanin ipakliliyi göra an yüksak göstarici Super -1 x Hesa-2 hibridinda 20,9% qeyda alinmiçdir. Yayda isa ya§ baramanin ipakliliyi tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4 , GE-143 cinslarinda 20,6-21,% va süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2 va Vr63xL22xNg2xN hibridlarinda 20,0- 21,1% olmuçdur. Lakin süni yemla qidalanan hibridlarda ya§ baramanin ipakliliyi göra an yüksak göstarici N2 x HP2 x I 1 x VB1hibridinda 20,9% qeyda alinmiçdir. Payiz mövsümü ^ün ya§ baramanin ipakliliyi tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4 , GE-143 cinslarinda 20,0-21,3% va süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2 va Vr63xL22xNg2xN hibridlarinda 19,1- 20,7% olmuçdur. Lakin süni yemla qidalanan hibridlarda ya§ baramanin ipakliliyi göra an yüksak göstarici N2 x HP2 x I 1 x VB1hibridinda 20,7% qeyda alinmiçdir.
ipakçilikda yemlama müddatinin qisaldilmasi, amak mahsuldarliginin artmasina va iqtisadi samaraliliyin yüksalmasina tasir göstaran amillardandir. Eyni zamanda yemlama müddatinin qisalmasi , mahsulun maya dayarini açagi salir. 1№-li cadvaldan aydin olur ki, yaz yemlamasinin birinci
marhalasinda an qisa yemlama müddati süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridinda 27,0 sutka olub. Yay yemlamasinda isa an qisa yemlama müddati tut yarpagi ila qidalanan GE-143 cinsinda va süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2 hibridlarinda 28,0 sutka olub.
Cadvaldan aydin olur ki, payiz yemlamasinda an qisa yemlama müddati tut yarpagi ila qidalanan ÇZEM-4 cinsinda va süni yemla qidalanan N2 x HP2 x I 1 x VB1, Super -1 x Hesa-2 Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6 hibridlarinda 28,0 sutka olub.
ipakçilikda asas maqsad bol va yüksak keyfiyyatli xam ipak mahsulu almaqdan ibarat olduguna göra sinaqdan keçirilan har hansi bir tut ipakqurdu cinsi (hibridi) o zaman yüksak qiymatlandirilir ki, o daha çox va keyfiyyatli ipak mahsulu vera bilsin. Sanayenin barama xammalina olan talabati zaman etibarila sabit olmadigindan mövcud cins va hibridlarin fasilasiz olaraq daha yüksak texnoloji göstaricilara malik olanlarla avaz olunmasina sabab olur. Taqdim olunan elmi araçdirma, seleksiya içinda öyranilmasi nazarda tutulmuç texnoloji göstaricilar identik çaraitda inkubasiya va yemlama keçirmiç qurdlarin saridiqlari baramalar üzarinda aparilmiçdir. Cins va hibridlarin texnoloji göstaricilari açagidaki cadvalda göstarilmi§dir.
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 EH^raH^KM ^YKH
2021 - 5.81
Cadval 2. Cins, hibrid va xatlarin tabii va süni yemla qidalandirilan tut ipakqurdunun yaz, yay va payiz yemlamasindan alinan texnoloji
göstaricilari
Cinsin adi ipak sapin xatti sixligi, q Ipak telinin metrik nömrasi, m/q 1 baramadan açilan sapin uzunlugu, m Quru baramanin ipakliliyi, % Quru baramanin açilma qabiliyyati, %
yaz yay payiz yaz yay payiz yaz yay payiz yaz yay payiz yaz yay payiz
ÇZEM-4 2,52 2,49 2,45 444 437 429 1102 1051 1035 52,2 51,7 51,1 85,0 84,0 83,9
GE-143 2,98 2,94 2,89 335 331 328 1174 1162 1144 51,8 51,6 50,9 87,9 87,1 86,5
N2 x HP2 x I 1 x VB1 2,29 2,28 2,22 437 428 419 1225 1218 1190 52,1 51,8 51,2 90,2 89,8 89,4
Super -1 x Hesa-2 2,99 2,75 2,73 334 333 330 1189 1172 1163 53,0 52,7 52,3 87,8 87,6 86,2
Vr63 x L 22 x Nig 2 x M 2,61 2,60 2,57 383 377 369 1168 1160 1133 51,9 51,8 51,0 88,3 88,0 87,7
Cadvaldan göründüyü kimi ipak sapin xatti sixliginin yüksak göstaricisi Super -1 x Hesa-2 hibridinda 2,99 q olmuçdur. Tacrübada tut yarpagi ila qidalanan §ZEM-4 cinsi süni yemla qidalanan va N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridi yüksak metrik nömraya, malik olmu§lar.
Baramadan açilan ipak sapin uzunlugu cins va hibridlarin bioloji xüsusiyyatlarindan, baramanin yetiçdirilmasi va ilk emalindan asili olaraq dayiçir. Baramadan açilan ipak sapin uzunlugunun yüksak göstaricisi N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridinda 1225 metr qeyda alinmiçdir.
Quru baramanin ipakliliyi baramanin asas texnoloji göstaricilari içarisinda an ahamiyyatlisi hesab olunur. Cadvaldan göründüyü kimi quru baramanin ipakliliyinin yüksak göstaricisi 53% olmaqla Super -1 x Hesa-2 hibridinda mü§ahida olunmuçdur.
Baramanin açilma qabiliyyati mühüm ahamiyyat kasb edan texnoloji göstaricilardan biri olub digar alamatlarin da naticasina- ipak çiximina, sapin uzunluguna va ümumi mahsuldarligina tasir edir. Baramanin açilma qabiliyyatinin yüksak göstaricisi N2 x HP2 x I 1 x VB1 hibridinda 90,2% qeyda alinmiçdir.
Natica. Yeni yaradilmiç xatlarin xattarasi hibrid birlaçmalarinin eksperimental çaraitda aparilan yemlamalari naticasinda meydana çixan tasarrüfat ahamiyyati olan bir sira alamatlarina asaslanaraq, yüksak dözümlülüyü olan yeni xatlarin yaradilmasi, xattarasi hibrid birlaçmalarinin sinaqdan keçirilmasi va onlarin içarisindan mahsuldar hibridlarin seçilmasi maqsadi ila aparilan seleksiya-damazliq materialinin analizi asasinda alda edilan naticaya müsbat demak olar. Müasir ipakçilikda süni yem sahasinda mü§ahida olunan son nailiyyatlari, ipakçilik mahsullarina durmadan artan talabati, global iglim dayiçikliyinin ipakçiliya vurdugu ziyani, hamçinin ahalinin içsizlik problemini va s. faktorlari nazara alaraq, zamanla bu üsulun ipakqurdu tirtillarinin sanaye maqsadli yetiçdirilmasi üçün prespektibli saha oldugunu söylaya bilarik.
9D9BÎYYAT SÎYAHISI
1. Qambarov A.M. Azarbaycanda ipakçilik va sanayesi. Baki: Azarbaycan dövlat naçriyyati, 1965, 94 s.
2. Мамедов Г.М. О межсезонном скрещивании тутового шелкопряда // Шелк, 1961, №3, с. 35-36
3. Снадзе Н.Л. Новая белококонная порода тутового шелкопряда.Тиблис НИИШ, 1955, с-54-57.
4. Шуршикова Н.В., Сметиева М.Г. Научные основы развития шелководства. Ташкент. 1977. 206 с.
5. Шербаков И.А. Качество грены полученной от осенних коконов. Реферат САНИИШ. КН.3, 1950. 28 с.
6. Reed E.J.,Bianchini L.L., Viney C.Sample selection, preparation methods, and the apparent tensile properties of silkworm cocoon silk. Biopolymers, 2012, v.97, No 6, p. 397-407.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
