Systemowe podejście do rozwiązywania psychologicznych problemów człowieka Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

Jolanta Wilsz (Polska)

Systemowe podejscie do rozwi^zywania psychologicznych

problemów czlowieka

Streszczenie. W artykule zamieszczono opinie na temat koncepcji psychologicznych czlowieka opracowanych w ramach psychologii klasycznej. Zaprezentowano podejscia systemowe we wspólczesnej psychologii. Wskazano, ze teoria systemów autonomicznych moze stanowic podstaw? psychologicznej koncepcji czlowieka.

Slowa kluczowe: koncepcje psychologiczne, podejscie systemowe, system autonomiczny, koncepcja stalych indywidual-nych cech osobowosci.

Psychologiczne koncepcje czlowieka - stan psychologii klasycznej

Koncepcje psychologii klasycznej „wywodz^ si?" z paradygmatu deterministyczno-naukowego2, na którym opiera si? nauka tradycyjna3. Koncepcje te skonstruowane s^ glównie na podstawie badañ empirycznych i wlasnych przekonañ ich autorów, dotycz^cych badanego problemu.

Istniej^ce w psychologii koncepcje bardzo istotnie rózni^ si?, a nawet niektóre z nich wzajemnie si? wykluczaj^. Józef Kozielecki przyznaje, ze wielu ludzi moze „rozczarowac fakt, ze uczeni nie stworzyli jeszcze syntetycznego obrazu ludzkiego zachowania, ze mi?dzy portretem behawiorystycznym, psychodynamicznym i poznawczym istniej^ zasadnicze rozbieznosci i sprzecznosci. Swiadczy to o tym, ze psychologia - podobnie jak inne dyscypliny humanistyczne i spoleczne - nie jest nauk^ rozwini?t^, lecz rozwijaj^ si?"4, i dodaje, ze „we wspólczesnej psychologii cingle podejmuje si? nowe próby poszukiwania adekwatnego i spójnego obrazu czlowieka"5. Wedlug tego autora „fakt, ze uczeni formuluj^ wiele odpowiedzi na jedno pytanie, ze nie osi^gn?li jednomyslnosci na temat portretu czlowieka, swiadczy o niedostatecznym zaawansowaniu psychologii jako nauki"6 oraz, ze „wspólczesna wiedza naukowa, tak pracowicie gromadzona przez psychologów, socjologów, psychiatrów, historyków, jest cingle podwazalna, niepewna, a jej elementy s^ nawet sprzeczne ze sob^"7, i ze jest ona „zawstydzaj^co mala"8. J. Kozielecki stwierdza tez, ze „w ci^gu ostatnich dwudziestu

2 Szerzej na temat paradygmatów pisz? w: J. Wilsz, Paradygmat systemowy - badania i metody systemowe, [w:] Ksztaícenie zawodowe: pedagogika i psychologia, nr XIV, red. T. Lewowicki, J. Wilsz, I. Ziaziun i N. Nyczkalo, Wydawnictwo Akademii im. Jana Dlugosza w Cz?stochowie, Cz?stochowa - Kijów 2012.

3 Charakterystyka nauki tradycyjnej i nauki nowoczesnej - wywodz^cej si? z paradygmatu systemowego znajduje si? w moim artykule, zamieszczonym w tymze numerze rocznika - tamze.

4 J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne czlowieka, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 1996, s. 258.

5 Tamze, s. 239.

6 Tamze, s. 239.

7 Tenze, Czlowiek wielowymiarowy, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 1996, s. 4.

8 Tenze, Koncepcje psychologiczne..., dz. cyt., s. 9.

pi^ciu wiekow czlowiek duzo szybciej zmienial wyobrazenia o swiecie fizycznym niz o sobie. Od czasow Arystotelesa fizyka i chemia zrobily milowy krok w kierunku poznania praw rz^dz^cych rzeczywistosci^. W tym samym czasie w i e d z a o zachowaniu ludzi wzrastala dose powoli"9.

Elzbieta Paszkiewicz charakter struktury roznych teorii psychologicznych okreslila jako syndromatyczny, gdyz „tworz^ spojne calosci, obudowane wokol okreslonych, dla kazdej teorii zapewne innych, podstawowych wymiarow i kategorii. [...] kazda teoria osobowosci porz^dkuje w specyficzny dla siebie sposob dziedzin^, do opisu ktorej sluzy, a przejscie od opisu rzeczywistosci w j^zyku jednej teorii do opisu tej rzeczywistosci w j^zyku drugiej - stanowi cos na ksztalt «gestalt switch»: uprzednio wypracowany obraz ulega destrukcji i w jego miejsce pojawia si§ zupelnie inny, o nowych wlasnosciach strukturalnych"10.

Calvin S. Hall i Gardner Lindzey, znawcy psychologicznych teorii osobowosci, autorzy obszernego dziela zawieraj^cego przegl^d tych teorii, wypowiadaj^ si§, ze „wiele teorii jest sformulowanych tak nieprecyzyjnie, ze byloby niezwykle trudno porownae bezposrednio ich elementy z elementami jakiejs innej teorii"11. Uwazaj^ rowniez, ze „w wi^kszosci teorii brak jest explicite sformulowanych zalozen i aksjomatow, a wykrycie ich jest zwykle bardzo trudne. Teorie osobowosci przedstawiane s^ cz^sto w formie wielu zywych obrazow slownych dzialaj^cych przekonuj^co nawet na opornego czytelnika, ale takze sluz^cych do maskowania i ukrywania szczegolowych zalozen b^d^cych podstaw^ danej teorii. Innymi slowy: wi^kszose teorii nie jest sformulowana w sposob bezposredni i usystematyzowany, a wiele z nich w wi^kszym stopniu - jak si§ wydaje - posluguje si§ bardziej sil^ przekonywania niz jasnym wykladem. Powoduje to cz^sto pomieszanie tego, co jest dane lub jest zalozeniem, z tym, co jest stwierdzone empirycznie i jeszcze nie zweryfikowane. [...] Nieuchronn^ konsekwenj braku jasnego sformulowania i istoty zalozen lez^cych u podstaw teorii jest wyst^powanie powaznych pomylek i niejasnosci w procesie wywodzenia z teorii zdan empirycznych. Mozliwe jest bowiem wtedy wyprowadzenie z tej samej teorii sprzecznych ze sob^ implikacji. Obecnie w wi^kszosci teorii osobowosci proces ten jest przypadkowy, niejasny i nieskuteczny. Wynika to nie tylko z braku jasnego sformulowania podstawowych zalozen, lecz takze z tego, iz wi^kszose teoretykow osobowosci nastawiona jest raczej na stosowanie wyjasnien post factum niz na formulowanie nowych hipotez dotycz^cych zachowania czlowieka"12.

C.S. Hall i G. Lindzey, po przestudiowaniu kilkuset ksi^zek dotycz^cych psychologicznych teorii osobowosci, dokonali wnikliwej naukowej analizy, oceny i porownania tych teorii, ukazali aktualny stan teoretyczny psychologii, podwazaj^c jej naukow^ wartose. Uczeni ci nie widz^ jednak koniecznosci stworzenia w przyszlosci jednej ogolnej teorii psychologicznej, uwazaj^, „ze znacznie bardziej owocne niz wszelkie proby stworzenia wzorcowej teorii jest staranne rozwini^cie jednej istniej^cej teorii i szczegolowe jej opisanie, z jednoczesnym uwzgl^dnieniem stosownych danych empirycznych"13, podkreslaj^ jednoczesnie, ze wskazana przez nich droga „daje wi^ksze nadzieje post^pu niz zlepek istniej^cych teorii"14. J. Kozielecki jest zdania, ze „w

9 Tamze, s. 9.

10 E. Paszkiewicz, Struktura teorii psychologicznych. Behawioryzm. Psychoanaliza. Psychologia humanistyczna, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 7.

11 C.S. Hall, G. Lindzey, Teorie osobowosci, tlum. J. Kowalczewska, J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 642.

12 Tamze, s. 25-26.

13 Tamze, s. 644.

14 Tamze.

psychologii jestesmy skazani na wielosc wspólistniej^cych systemów teoretycznych"15. Mój pogl^d na ten temat jest odmienny. Po przeanalizowaniu reprezentatywnych koncepcji i teorii psychologicznych16 stwierdzilam, ze pomimo, iz psychologowie „prowadz^ wielk^ ilosc róznego rodzaju badan, dziçki którym zgromadzona jest ogromna wiedza dotycz^ca glównie przejawów zachowan, to do dzis brak jest syntezy tych badan, systemu psychologicznego, który mozna stworzyc na ich podstawie, brak jest równiez ogólnych teorii psychologicznych opieraj^cych siç na tych badaniach czy tez uwzglçdniaj^cych je"17. Wyrazilam równiez opiniç, ze postçp w psychologii nie dokona siç na bazie dotychczasowych paradygmatów, i ze „kolejne badania wzajemnie ze sob^ nie zwi^zane i kolejne nowe, dowolnie formulowane pogl^dy, koncepcje i teorie psychologiczne oderwane od siebie, mog^ przyczynic siç wyl^cznie do dalszego rozdrobnienia psychologii"18 - w dalszym ci^gu tak uwazam. Taki stan rzeczy wydaje siç wynikac ze zbyt duzego przywi^zania do paradygmatu tradycyjnego, oraz z uchylania siç od przyjçcia nowego paradygmatu - paradygmatu systemowego, „z niezrozumialych przyczyn bardzo wielu przedstawicieli nauk humanistycznych uchyla siç od korzystania z jego dobrodziejstw"19, nie dostrzegaj^c wynikaj^cych z niego korzysci. Taka postawa hamuje postçp naukowy psychologii, gdyz tylko w ramach paradygmatu systemowego mozliwe jest stworzenie ogólnej teorii psychologicznej, uwzglçdniaj^cej wszystkie istotne aspekty funkcjonowania czlowieka, stanowi^cego integral^ calosc, w dynamicznie zmieniaj^cym siç otoczeniu - teorii, która skutecznie bçdzie badala procesy psychiczne zachodz^ce w czlowieku. W nauce tradycyjnej, do której nalezy psychologia klasyczna - bçd^ca nauk^ empiryczn^, nie jest mozliwe stworzenie ogólnej teorii psychologicznej. Mozna tego dokonac w nauce nowoczesnej, w ramach której powstaly teorie systemowe, bçd^ce de facto teoriami cybernetycznymi.

Na temat stanu wspólczesnej psychologii wypowiada siç równiez twórca ogólnej teorii systemów i systemowej koncepcji czlowieka - Ludwig von Bertalanffy, który podkresla, ze „dobrze wszystkim wiadomo, ze stan wspólczesnej psychologii jest niezadowalaj^cy. Przypomina ona mieszaninç sprzecznych ze sob^ teorii"20, dodaje tez, ze „musimy sobie od razu zdac sprawç, ze teoria osobowosci jest dzisiaj polem bitwy przeciwstawnych i spornych teorii"21.

Do uzywania terminu „teoria" w odniesieniu do wszystkich systemów teoretycznych opracowanych w psychologii J. Kozielecki odnosi siç krytycznie, wyrózniaj^c „trzy poziomy rozwazan teoretycznych, rózni^ce siç stopniem dojrzalosci. Na najwyzszym poziomie znajduj^ siç teorie. Teoria to system ogólnych i dobrze uzasadnionych twierdzen (praw), które pozwalaj^ przewidywac, wyjasniac rzeczywiste zdarzenia. Przykladem ich s^: teoria wzglçdnosci, teoria ewolucji, czy teoria uczenia siç instumentalnego. Teoria to najbardziej dojrzaly system twierdzen ogólnych. Na nizszym poziomie umieszczam koncepcjç. Koncepcja stanowi system hipotez i przypuszczen, które nie s^ w pelni uzasadnione i nie zawsze pozwalaj^ przewidywac i wyjasniac fakty. Wiçkszosc systemów teoretycznych w naukach spolecznych zaliczam

15 J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne..., dz. cyt., s. 259.

16 Teorie te i koncepcje omówilam i przeanalizowalam w: J. Wilsz, Znaczenie nieksztaltowalnych cech osobowosci czlowieka w procesie ksztalcenia przedzawodowego, Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Czçstochowie, Czçstochowa 1996, s. 11-88.

17 Tamze, s. 44.

18 Tamze.

19 J. Wilsz, Teoria pracy. Implikacje dla pedagogiki pracy, Oficyna Wydawnicza „Impuls", Kraków 2009, s. 11-12.

20 L. von Bertalanffy, Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 225.

21 Tamze, s. 139.

do koncepcji. Wreszcie na najnizszym poziomie umieszczam refleksje teoretyczne, czyli dose luzne przypuszczenia i idee, ktore nie zostaly jeszcze udokumentowane naukowo. Przyjçcie tych rozroznien wprowadza pewien lad do nauk spolecznych. Z punktu widzenia tych kryteriow, portrety czlowieka naszkicowane przez behawiorystow, psychoanalitykow i psychologow poznawczych s^ bez w^tpienia koncepcjami. Nie osi^gnçly one najwyzszej dojrzalosci teoretycznej i metodologicznej"22.

Jaka powinna bye teoria zbudowana w ramach nowego paradygmatu? Marian Mazur uwaza, ze teoria powinna zawierae twierdzenia i ich dowody, „teoria, w ktorej choe jedno ogniwo jest zaczerpniçte z empirii (np. «poniewaz we wszystkich znanych przypadkach stwierdzono, ze...»), nie jest zadn^ teori^"23. Ponadto teoria powinna opierae siç na dotychczasowych osi^gniçciach naukowych powszechnie akceptowanych, ktore, wedlug Thomasa S. Kuhna, staj^ siç podstawow^ jednostk^ metodologiczn^, dostarczaj^c^ uprawomocnien zasadom i metodom stosowanym w procesie badawczym24. Albert Einstein uwazal, ze „nigdy nie mozna wprowadzae do teorii wielkosci tylko obserwowalnych. Przeciwnie, to wlasnie teoria rozstrzyga o tym, co mozna i co nalezy obserwowae"25, powiedzial rowniez, ze o ile od teorii droga prowadzi do empirii, to nie istnieje droga odwrotna, od empirii do teorii26. Rowniez George J. Klir podkresla, ze „nie mozna dae trwalego objasnienia naukowego wyl^cznie na podstawie danych empirycznych"27.

Uwazam, ze nowa teoria, w stosunku do teorii dotychczasowych, powinna bye bardziej ogolna, szersza zakresowo, bardziej spojna wewnçtrznie, powinna opierae siç osi^gniçciach nauki o sterowaniu, gdyz wszystkie zjawiska s^ procesami sterowniczymi (s^ nimi rowniez procesy psychiczne, bçd^ce procesami informacyjno-energetycznymi, ktorych obiektywne wlasciwosci i mechanizmy pozwala poznae nauka o sterowaniu). Ponadto teoria powinna pozwalae, na podstawie udowodnionych w niej zaleznosci ogolnych (zaleznosci te powinny zostae udowodnione w tej teorii z dokladnosci^ obowi^zuj^c^ w naukach scislych), na poprawne wyjasnianie badanych faktow, zjawisk i procesow oraz na trafne przewidywanie, na ich podstawie, zdarzen przyszlych, na integrowanie wiedzy fragmentarycznej w struktury ogolne oraz na wykorzystanie w praktyce. Wymienione cechy teorii moze spelnie koncepcja interdyscyplinarna, przypisana do paradygmatu system owego, skoncentrowana na badaniu mechanizmu powstawania motywacji oraz wplywu wywieranego przez ten mechanizm na okreslone zjawiska. Zalozenia do takiej teorii nie mog^ bye formulowane na podstawie danych zebranych z obserwacji fragmentow rzeczywistosci, czyli wiedzy empirycznej, gdyz tego rodzaju obserwacje, czy to zewnçtrznych cech obiektow, czy tez przejawow zachodz^cych procesow i zjawisk, nie pozwalaj^ na poznanie ich mechanizmow wewnçtrznych (transformacji wewnçtrznej, zgodnie z ktôrç przetwarzane s^ docieraj^ce do nich oddzialywania). Podstaw^ takiej teorii powinny bye wyl^cznie zalozenia ogolne,

22 J. Kozielecki, Koncepcjepsychologiczne..., dz. cyt., s. 15.

23 M. Mazur, Cybernetyka i charakter, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, s. 43.

24 T.S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, wydawca: Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.

25 Cyt. za I. Szaniawski, Zawod i praca miqdzy diagnozq a prognozq, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976, s. 378.

26 Theory can be proved by experiment, but no path leads from experiment to the birt of a theory, „The Economist" z dnia 30 lipca - 5 sierpnia 1988. Cytujç za: J.M. Szymanski, Logika spolecznych systemow dzialania. Krotka charakterystyka, [w:] „Zeszyty Naukowe", seria: Cybernetyka wiedzy i technologia edukacyjna, red J. Tchorzewski, Wyzsza Szkola Rolniczo-Pedagogiczna w Siedlcach, Siedlce 1993, s. 279.

27 G.J. Klir, An Approach to General Systems Theory, Van Nostrand Reinhold, New York 1969. Cytujç za: L. Löfgren, Wzglqdne objasnianie systemow, [w:] Ogôlna teoria systemow, red. G.J. Klir, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1976, s. 353.

bçd^ce prawami obowi^zuj^cymi w nauce28. Wszystkie wskazane wyzej wymagania spelnia teoria systemu autonomicznego, autorstwa M. Mazura, omówiona w punkcie 3 tego artykulu. Ta cybernetyczna teoria wnosi wiedzç o mechanizmach wewnçtrznych czlowieka i o jego cechach osobowosci, gdyz pelni^ one te same funkcje co wlasciwosci sterownicze systemu autonomicznego. Uwazam, ze teoria ta moze spelniac oczekiwania stawiane przed teori^ osobowosci, bo „niemal wszyscy psychologowie, na Zachodzie i na Wschodzie, w tym takze nasi akcentuj^ bardzo wyraznie, ze teoria osobowosci ma, po pierwsze umozliwic wyjasnienie zachowania czlowieka, po drugie umozliwic przewidywanie jego zachowania, ewentualnie, po trzecie umozliwic ustalenie róznic indywidualnych miçdzy ludzmi"29 - wszystkie te warunki spelnia teoria systemu autonomicznego M. Mazura.

Jesli chodzi o poznanie czlowieka, M. Mazur wypowiada siç nastçpuj^co: „psychologia moze na ten temat snuc jedynie domniemania z objawów ludzkiego zachowania. Jest to jak róznica miçdzy radiotechnikiem, który wie, jak moze dzialac radioodbiornik, a sluchaczem audycji radiowych, który na podstawie dzwi^ków wydobywaj^cych siç z radioodbiornika chcialby siç domyslic, co siç w nim dzieje"30.

Podejscia systemowe we wspólczesnej psychologii

Mozna mówic o akceptacji paradygmatu systemowego i powszechnym stosowaniu jego metod przez przedstawicieli nauk scislych. Jesli chodzi o nauki humanistyczne, uwazam, ze dopiero „wkracza" do nich rewolucja naukowa wywolana tym paradygmatem.

Kryzys w naukach humanistycznych, który zauwazaj^ przedstawiciele tych nauk, wynika po pierwsze z tego, ze wyczerpaly siç mozliwosci starego paradygmatu, po drugie, poniewaz istnieje ogromny opór wiçkszosci przedstawicieli tych nauk przed nowym paradygmatem, bo - jak powiedzial do mnie znany humanista: „nie podcina siç galçzi, na której siç siedzi". Filozofia tego nowego paradygmatu, bçd^ca filozofi^ systemowe jest „zarówno nowa, w stosunku do filozofii klasycznej - przedsystemowej, jak tez interesuj^ca jako analiza jçzyka nauki wspólczesnej oraz metoda integracji wiedzy przyrodniczej z humanistyczn^, maj ^cych przeciez wspólny przedmiot badan - czlowieka jako bytu osobliwego, istoty moralnej, tworz^cej siebie miçdzy rzeczywistosci^ materii i energii" .

Jesli czlowieka traktujemy jako system, nie ma mozliwosci rozpatrywania go w oderwaniu od otoczenia, „miçdzy czlowiekiem a otoczeniem istnieje ustawiczna wymiana informacji oraz zasilania, st^d wynika koniecznosc troski zarówno o jednostkç, jak i jej otoczenie, aby czlowiek mógl siç odpowiednio do swoich potencjalnych

32

mozliwosci rozwijac we wszystkich sferach" , a „osobowosc staje siç aktywnym

33

podmiotem regulacji swoich relacji z otoczeniem" .

28 Por. J. Wilsz, Teoria pracy..., dz. cyt., s. 77-78.

29 W. Szewczuk, Osiem szkiców do teorii osobowosci, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa -Kraków 1990, s. 27.

30 M. Mazur, Cybernetyka i charakter..., dz. cyt., s. 43.

31 EncyklopediapedagogicznaXXI wieku, t. I, red. E. Rózycka, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 2003, s. 1144.

32 Tamze, s. 1143-1144.

33 W. Lukaszewski, Osobowosc: struktura i funkcje regulacyjne, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s. 313.

Fritjof Capra zwraca uwagç, ze „metody systemowe pozwalaji wyjasnie i badae przystosowanie siç organizmow do srodowiska i ich rownoczesny rozwoj - co nie bylo mozliwe w teoriach klasycznych"34.

Wedlug G.J. Klira, koncepcja organizmu ludzkiego, traktowanego jako calosciowy system, „wskazywala na rosn^ce w^tpliwosci co do slusznosci «paradygmatu» nauki klasycznej, polegaj^cego na objasnianiu zjawisk zlozonych przez daj^ce siç z nich wyodrçbnie proste elementy. W^tpliwosci te znalazly wyraz w pytaniach dotycz^cych

35

istoty «organizacji», stwierdzonej w kazdym organizmie zywym" .

Podejscie systemowe do rozwi^zywania problemow czlowieka postuluje wielu uczonych, miçdzy innymi:

• Tadeusz Tomaszewski, ktory zwraca uwagç na „istnienie scislych zwi^zkow miçdzy czlowiekiem a swiatem otaczaj^cym. Czlowiek istnieje, zyje, dziala i rozwija siç w tych zwi^zkach i dziçki tym zwi^zkom"36, jest on „integraln^ czçsci^ swiata, w ktorym zyje, i uczestnikiem zdarzen, ktore w tym swiecie zachodz^"37, a „wzajemne stosunki «czlowiek - swiat» stanowi^ podstawç wszelkich nauk o czlowieku" 38, uczony podkresla takze, iz wzrasta „swiadomose tego, ze traktowanie czlowieka jako bytu izolowanego lub zamkniçtego w sobie samym staje siç coraz wyrazniej anachronizmem rowniez i w psychologii wspolczesnej"39;

• Kazimierz Obuchowski, ktory mowi^c o osobowosci, wskazywal na koniecznose zmian calosciowych, systemowych, poniewaz „osobowose jest organizacji, w ktorej nie da siç modyfikowae zadnego jej skladnika oddzielnie"40;

• Jozef Kozielecki, ktory zacz^l „poszukiwae jednej organizuj^cej zasady, jednej uogolniaj^cej mysli, ktora pozwolilyby spojrzee na czlowieka nie jako na zbior detali, ale jako na calosciowy system"41;

• Ludwig von Bertalanffy, ktory jako pierwszy w historii nauki zaobserwowal, ze zlozone obiekty (na przyklad zywy organizm czy spoleczenstwo) s^ skomplikowanymi systemami, ktore mozna wyodrçbnie z otoczenia i nalezy je badae we wzajemnym oddzialywaniu z otoczeniem, analizuj^c ich wewnçtrzne relacje i sprzçzenia. Uczony ten proponuje calosciowe podejscie ze wzglçdu na to, ze „zarowno technika, jak i spoleczenstwo staly siç dzis tak zlozone, ze nie wystarczaji juz tradycyjne sposoby i srodki, lecz stalo siç konieczne ujçcie o charakterze holistycznym (calosciowym) lub systemowym oraz uogolnionym lub

42

interdyscyplinarnym" , twierdzi rowniez, ze „poniewaz podstawow^ cech^ istoty zywej jest jej organizacja, tradycyjne metody badania poszczegolnych elementow i

34 F. Capra, Nalezec do wszechswiata. Poszukiwania na pograniczu nauki i duchowosci, Wydawnictwo Znak, Krakow 1995, s. 393.

35 G.J. Klir, Przegl^d wstçpny. Polifoniczna ogolna teoria systemow, [w:] Ogolna teoria systemow, red. G.J. Klir..., s. 30.

36 T. Tomaszewski, Czlowiek i otoczenie, [w:] Psychologia, wyd. VI, red. T. Tomaszewski, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, s. 13.

37 Tenze, Psychologiczne podstawy dzialalnosci i wychowania czlowieka. Srodowiskowe i sytuacyjne uwarunkowania dzialalnosci i wychowania, wydawca: Instytut Badan Pedagogicznych, Warszawa 1981, s. 67.

38 Tenze, Wstqp [w:] Psychologia..., dz. cyt., s. 11.

39 Tamze.

40 K. Obuchowski, Adaptacja twôrcza, Wydawnictwo „Ksi^zka i Wiedza", Warszawa 1985, s. 216.

41 J. Kozielecki, Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 2001, s. 8.

42 L. von Bertalanffy, Ogôlna teoria..., dz. cyt., s. 24.

procesów nie moge dac pelnego objasnienia zjawisk zycia. Badania takie nie daje zadnej informacji o koordynacji poszczególnych czçsci i procesów"43, jednoczesnie podkresla, ze „jesli organizm jest systemem otwartym, to zasady ogólnie stosujece siç do systemów tego rodzaju musze siç stosowac równiez do niego (utrzymywanie siç zmian, dynamiczny porzedek procesów, ekwifinalnosc itp.) bez wzglçdu na charakter ogromnie skomplikowanych relacji i procesów, jakie zachodze miçdzy skladnikami"44.

• Ervin Laszlo, który zwraca uwagç, ze „obecnie jestesmy swiadkami kolejnej odmiany stylu myslenia: zwrotu ku teoriom scislym, a jednoczesnie holistycznym. <...>. Spojrzenie systemowe ukazuje pewne nowe perspektywç w badaniu czlowieka i przyrody. Stanowi pewien nowy sposób organizowania uzyskanych wyników badawczych, przy uzyciu pojçc systemu oraz systemowych wlasciwosci i relacji"45;

• Wieslaw Lukaszewski, który kwestionujec fragmentaryczne ujçcie osobowosci, wskazuje, ze „czlowiek funkcjonuje jako calosc i jako calosc funkcjonuje jego osobowosc"46, oraz postuluje „koniecznosc rozpatrywania osobowosci jako calosci"47, podkreslajec ponadto, ze jej wszystkie „mechanizmy regulacyjne funkcjonuje zawsze jako calosc"48;

• Jan Leon Freckiewicz, który wypowiada pogled, ze „samo pojçcie organizmu jako zintegrowanej calosci pocilga za sobe koniecznosc calosciowego podejscia poznawczego, bçdecego przeciwienstwem analityczno-merytorycznej metody badania zjawisk zyciowych"49;

• Fritj of Capra, który uwaza, ze organizmy zywe se „ systemami otwartymi, co oznacza, ze po to, aby pozostac przy zyciu, musze one utrzymywac ze srodowiskiem ciegle wymianç energii i materii"50, twierdzi tez, ze „przed kazde dziedzine nauki, która jest wazna ze spolecznego punktu widzenia, a wiçc take jak: medycyna, ekonomia, psychologia czy biologia, stoi dzis zadanie rozwiezania powaznych problemów spolecznych. Rozwiezac je jednak bçdzie mozna tylko wtedy, gdy wcielimy w zycie nowy paradygmat myslenia"51;

• Gordon W. Allport, który twierdzi, ze „czymkolwiek bylaby osobowosc, ma ona

52

wlasciwosci systemu" ;

• Oskar Lange, który jako jeden z pierwszych podjel prôbç zastosowania osiegniçc

53

matematycznej teorii niezawodnosci do badania zlozonych systemów spolecznych ; na temat zjawisk biologicznych wypowiada siç nastçpujeco: „zjawiska takie jak

43 Tenze, Kritische Theorie der Formbildung, Borntraeger, Berlin 1928. Cyt za: L. von Bertalanffy, Historia rozwoju i status ogólnej teorii systemów, [w:] Ogólna teoria systemów, red. G.J. Klir..., s. 30-31.

44 Tenze, Ogólna teoria..., dz. cyt., s. 170.

45 E. Laszlo, Systemowy obraz swiata, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978, s. 40.

46 W. Lukaszewski, Szanse rozwoju osobowosci, wydawnictwo „Ksiezka i Wiedza", Warszawa 1984, s. 359.

47 Tamze, s. 360.

48 Tamze, s. 361.

49 J.L. Freckiewicz, Systemy sprawnego dzialania, Wydawnictwo: Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw - Warszawa - Kraków - Gdansk 1980, s. 113.

50 F. Capra, Punktzwrotny. Nauka, spoleczenstwo, nowa kultura, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 370.

51 Tenze, Nalezec do wszechswiata..., dz. cyt., s. 215.

52 G.W. Allport, Pattern and Growth in Personality, Holt, Rinehardddt and Winston, New York 1961, s. 109, cytujç za L. v. Bertalanffy, Ogólna teoria..., dz. cyt., s. 247.

53 O. Lange, Wstqp do cybernetyki ekonomicznej, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965.

d^zenie organizmu do okreslonego stanu (homeostaza), regeneracja, przezwyciçzanie przez organizm zaburzen w rozwoju, stanowi^ podstawç metafizyczno-finalistycznych interpretacji organizmów jako «calosci»"54;

• Marian Mazur, który wypowiada siç, ze „mechanizm psychiki, jako niedostçpny dla obserwacji, znajduje siç poza zakresem psychologii. Cybernetyce jego dostçpnose nie jest potrzebna, poniewaz zna ona zespól przyczyn ludzkiego zachowania, zna je zas dziçki swojej interdyscyplinarnosci"55;

• Józef Konieczny, który zwraca uwagç, ze w centrum nowoczesnej filozofii systemów dzialania „znajduje siç czlowiek celowo dzialaj^cy w systemach, za pomoc^ systemów i na systemy"56, i podkresla, ze z takiego ujçcia wynika ogólna koncepcja inzynierii systemów dzialania;

• Hans Selye, który analizuj^c procesy zachodz^ce w czlowieku, pisze: „w kategoriach scislejszych i bardziej naukowych, wszystko to sprowadza siç do zastosowania tego, co Erwin Laszlo nazwal «filozofi^ systemów», opart^ - na cybernetyce (nauce o komunikowaniu siç i ukladach kontrolnych w zywych organizmach oraz maszynach). To znaczy, do przystosowawczej samoregulacji i homeostazy na wszystkich

57

szczeblach zycia jednostkowego i spolecznego" ;

• Tomasz Kocowski, który opracowan^ przez siebie koncepcjç czlowieka, oparl na zalozeniu, iz zródel ukierunkowanej aktywnosci nalezy poszukiwae glównie „w obiektywnych zaleznosciach czlowieka zarówno od otoczenia, jak i od wlasnej

..,,58

wewnçtrznej organizacji ;

• Piotr Sienkiewicz, który uwaza, ze „podmiotem w metodzie systemowej jest system rzeczywisty, czyli okreslona grupa ludzi"59 albo pojedynczy czlowiek;

• J. Wilsz, która twierdzi, ze „badania naukowe prowadzone w poszczególnych dziedzinach nauki w nurcie tradycyjnego swiatopogl^du naukowego nie mog^ juz sprostae coraz wiçkszej zlozonosci i nieustannie wzrastaj^cej dynamice zmian dokonuj^cych siç w otaczaj^cej czlowieka rzeczywistosci"60 oraz postuluje rozpatrywae wszystkie problemy dotycz^ce czlowieka - wystçpuj^ce w procesie pracy - z systemowego punktu widzenia61;

• Georgy Ball i Jolanta Wilsz stosuj^ podejscie systemowe rozpatruj^c koncepcjç stalych indywidualnych cech osobowosci w odniesieniu do koncepcji racjonalizmu humanistycznego opracowywanej przez Georgija Balla62.

54 Tenze, Calosc i rozwój w swietle cybernetyki, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962, s. 82.

55 M. Mazur, Cybernetyka i charakter..., dz. cyt., s. 43.

56 J. Konieczny, Inzynieria systemów dzialania, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1983, s. 12.

57 H. Selye, Stres okielznany, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977, s. 66.

58 T. Kocowski, Potrzeby czlowieka. Koncepcja systemowa, wyd. II, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw - Warszawa - Kraków - Gdansk - Lódz 1982, s. 45.

59 P. Sienkiewicz, Inzynieria systemów kierowania, Panstwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1988, s. 71.

60 J. Wilsz, Integracja w nauce i jej uwarunkowania, [w:] „Prace Naukowe Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Czçstochowie. Seria: Wychowanie Techniczne", nr 3, red. K. Tubielewicz, J. Wilsz, Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Czçstochowie, Czçstochowa 1999, s. 205.

61 J. Wilsz, Teoria pracy..., dz. cyt.

62 G. Ball G., J. Wilsz , Koncepcja stalych indywidualnych cech osobowosci w kontekscie racjonalistyczno-humanistycznej metodologii nauk o czlowieku, „Czasopismo Psychologiczne", 21, 2, 2015.

Istnieje rózne próby scalenia psychologii wyrazone w terminach ogólnej teorii systemów oraz próby calosciowych koncepcji czlowieka wyrazone w terminach holizmu63.

Wysilki polskich psychologów stosujecych podejscie systemowe, którzy deklaruje siç jako jego zwolennicy (miçdzy innymi: Tadeusz Tomaszewski, Janusz Reykowski, Kazimierz Obuchowski, Wieslaw Lukaszewski64, Stanislaw Gerstmann), byly ukierunkowane na tworzenie nowej, calosciowej koncepcji czlowieka, wedlug - zalozen ogólnej teorii systemów L. von Bertalanffy'ego, do której wprost odwolywali siç, oraz wedlug rozwiniçtej na bazie tej teorii - systemowej wizji swiata opracowanej przez Ervina Laszlo65.

Marian Stepulak zwraca uwagç, ze „potrzeba pelnej psychologicznej koncepcji czlowieka pozostaje nadal zadaniem dla psychologów o róznych orientacjach"66, i wyraza przekonanie, „iz to zadanie powinno byc podjçte w najblizszej przyszlosci"67. Sedzç, ze teoria systemów autonomicznych bçdzie stanowila podstawç „pelnej" psychologicznej koncepcji czlowieka.

Uwagi koncowe

Na pytanie „jak dziala czlowiek" daje odpowiedz cybernetyka, poniewaz zalezy to od zachodzecych w nim procesow - uzywajec terminologii psychologicznej - procesow psychicznych, ktore - uzywajec terminologii cybernetycznej - se procesami sterowniczymi. Procesy te przebiegaje nastçpujeco:

• do czlowieka, majecego okreslone struktur^, „na wejsciu", z otoczenia docieraje bodzce, bçdece zawsze oddzialywaniami energetyczno-informacyjnymi (nigdy nikomu nie zostanie, na przyklad, przekazana zadna informacja, ani on sam nie przetworzy zadnej informacji itp., jesli nie bçdzie temu towarzyszylo zuzywanie/przetwarzanie energii, chociazby w bardzo niewielkiej ilosci);

• kazdy czlowiek inaczej przetwarza bodzce, proces ten przebiega zgodnie z jego wlasn^ transformacje, ktora zalezy od jego indywidualnej struktury, albowiem pomimo tego, iz kazdy ma te same wlasciwosci sterownicze, to jednak maje one rozne wielkosci;

63 Marian Stepulak w swej ksiezce: Podejscie systemowe we wspólczesnej psychologii polskiej, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1995, przedstawia niektóre z nich.

64 Czytajec z bardzo duzym zainteresowaniem ksiezki Wieslawa Lukaszewskiego (W. Lukaszewski, Osobowosc: struktura i funkcje regulacyjne, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974; W. Lukaszewski, Szanse rozwoju osobowosci, Wydawnictwo „Ksiezka i Wiedza", Warszawa 1984) nie moglam oprzec siç wrazeniu, ze autor ten przed przystepieniem do pisania swoich ksiezek dobrze zapoznal siç z koncepcje systemu autonomicznego, autorstwa Mariana Mazura, opublikowane w 1966 roku (M. Mazur, Cybernetyczna teoria ukladów samodzielnych, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966), o której nie wspomnial w swych ksiezkach.

65 Marian Stepulak w swej ksiezce: Podejscie systemowe..., dz. cyt., przedstawil stan badan polskich psychologów dotyczecy problematyki czlowieka w aspekcie ujçcia systemowego, wskazal stopien realizacji systemowego podejscia w opisie czlowieka i przedstawil ich wlasne koncepcje czlowieka wedlug przyjçtych zalozen ogólnej teorii systemów.

66 M. Stepulak, Podejscie systemowe..., dz. cyt., s. 188.

67 Tamze, s. 188.

• „na wyjsciu" pojawia siç reakcja czlowieka, chociaz nie zawsze, gdyz, aby mogla siç pojawie, potencjal efektorowy musi bye wiçkszy od potencjalu decyzyjnego68, poniewaz wszystkie procesy sterownicze, a wiçc równiez procesy psychiczne, przebiegaj^ zgodnie z prawami fizyki;

• pojawienie siç reakcji czlowieka wprowadza zmiany w systemach, a wiçc równiez w ludziach, do których dotarla, ale nie tylko, poniewaz przekazanie przez czlowieka wlasnej reakcji do otoczenia zawsze wywoluje zmiany równiez w nim samym. Stosowanie wiedzy systemowej do rozwi^zywania problemów czlowieka moze

niektórym osobom stwarzae pewne problemy. Dlaczego tak siç dzieje? Przyczyn^ moze bye brak potrzebnej wiedzy systemowej, brak umiejçtnosci jej stosowania albo brak potrzebnych cech osobowosci sprzyjaj^cych operowaniu t^ wiedzy. Jay W. Forrester uwaza na przyklad, ze „umysl ludzki nie jest przygotowany do tego, by interpretowae zachowanie siç systemów spolecznych. Nasze systemy nalez^ do kategorii tak zwanych nieliniowych systemów sprzçzen zwrotnych z wieloma pçtlami. Od pocz^tku ewolucji az do niedawnych czasów rozumienie tych systemów nie bylo czlowiekowi potrzebne. Procesy ewolucyjne nie wyrobily w nas zdolnosci umyslowych, pozwalaj^cych prawidlowo interpretowae dynamiczne zachowania systemów, których czçse obecnie

„69

stanowimy" .

Aby skutecznie rozwi^zywae problemy, zarówno czlowieka, jak i systemów spolecznych, nalezy stosowae metody systemowe. Jakie wiçc cechy powinien posiadae czlowiek, który zamierza rozwi^zywae tego rodzaju problemy? Wedlug Artura D. Halla

s^ to uzdolnienia do systemowego punktu widzenia, które

70

stanowi^ najistotniejsz^ z cech osobowosci . Uwazam, ze uzdolnienia te maj^ scisly zwi^zek ze zdolnosciami logicznego myslenia, utozsamianymi czçsto z uzdolnieniami matematycznymi. Dalsze rozwazania na ten temat mog^ prowadzie do konkluzji, ze systemowemu punktowi widzenia czlowieka i jego problemów sprzyjaj^ uzdolnienia matematyczne.

Literatura

Ball G., Wilsz J., Koncepcja stalych indywidualnych cech osobowosci w kontekscie racjonalistyczno-humanistycznej metodologii nauk o czlowieku, „Czasopismo Psychologiczne", 21, 2, 2015.

Capra F., Nalezee do wszechswiata. Poszukiwania na pograniczu nauki i duchowosci, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995.

Capra F., Punkt zwrotny. Nauka, spoleczenstwo, nowa kultura, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.

Dubos R., Pochwala róznorodnosci, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. I, red. E. Rózycka, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 2GG3.

Fr^ckiewicz J.L., Systemy sprawnego dzialania, Wydawnictwo: Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw - Warszawa - Kraków - Gdansk 198G.

68 Szczególowo rozklad potencjalów (receptorowego - Vr , efektorowego - Ve, perturbacyjnego - Vp, homeostatycznego - Vh, decyzyjnego - Vd) w systemie autonomicznym zostal omówiony przez M. Mazura w: M. Mazur, Cybernetyka i charakter...

69 Cytujç za R. Dubos, Pochwala róznorodnosci, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986, s. 197.

70 A.D. Hall, Podstawy techniki systemów, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 37.

Hall A.D., Podstawy techniki systemów, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.

Hall C.S., Lindzey G., Teorie osobowosci, tlum. J. Kowalczewska, J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Kocowski T., Potrzeby czlowieka. Koncepcja systemowa, wyd. II, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, Wroclaw - Warszawa -Kraków - Gdansk - Lódz 1982.

Konieczny J., Inzynieria systemów dzialania, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1983.

Kozielecki J., Czlowiek wielowymiarowy, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 1996.

Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne czlowieka, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 1996.

Kozielecki J., Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii, Wydawnictwo Akademickie „Zak", Warszawa 2001.

Kuhn T.S., Struktura rewolucji naukowych, wydawca: Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.

Lange O., Calosc i rozwój w swietle cybernetyki, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962.

Lange O., Wstçp do cybernetyki ekonomicznej, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965.

Laszlo E., Systemowy obraz swiata, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978.

Löfgren L., Wzglçdne objasnianie systemów, [w:] Ogólna teoria systemów, red. G.J. Klir, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1976.

Lukaszewski W., Osobowosc: struktura i funkcje regulacyjne, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974.

Lukaszewski W., Szanse rozwoju osobowosci, Wydawnictwo „Ksiezka i Wiedza", Warszawa 1984.

Mazur M., , Cybernetyczna teoria ukladów samodzielnych, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966.

Mazur M., Cybernetyka i char akter, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976.

Obuchowski K., Adaptacja twórcza, Wydawnictwo „Ksiezka i Wiedza", Warszawa 1985.

Paszkiewicz E., Struktura teorii psychologicznych. Behawioryzm. Psychoanaliza. Psychologia humanistyczna, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.

Selye H., Stres okielznany, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.

Sienkiewicz P., Inzynieria systemów kierowania, Panstwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1988.

Stepulak M., Podejscie systemowe we wspólczesnej psychologii polskiej, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1995.

Szaniawski I., Zawódipraca miçdzy diagnozq aprognozq, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.

Szewczuk W., Osiem szkiców do teorii osobowosci, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Kraków 1990.

Szymanski J.M., Logika spolecznych systemów dzialania. Krótka charakterystyka, [w:] „Zeszyty Naukowe", seria: Cybernetyka wiedzy i technologia edukacyjna, red J. Tchórzewski, Wyzsza Szkola Rolniczo-Pedagogiczna w Siedlcach, Siedlce 1993.

Tomaszewski T., Czlowiek i otoczenie, [w:] Psychologia, wyd. VI, red. T. Tomaszewski, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.

Tomaszewski T., Psychologiczne podstawy dzialalnosci i wychowania czlowieka. Srodowiskowe i sytuacyjne uwarunkowania dzialalnosci i wychowania, wydawca: Instytut Badan Pedagogicznych, Warszawa 1981.

von Bertalanffy L., Ogôlna teoria systemôw. Podstawy, rozwôj, zastosowania, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.

Wilsz J., Integracja w nauce i jej uwarunkowania, [w:] „Prace Naukowe Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Czçstochowie. Seria: Wychowanie Techniczne", nr 3, red. K. Tubielewicz, J. Wilsz, Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Czçstochowie, Czçstochowa 1999.

Wilsz J., Paradygmat systemowy - badania i metody systemowe, [w:] Ksztalcenie zawodowe: pedagogika i psychologia, nr XIV, red. T. Lewowicki, J. Wilsz, I. Ziaziun i N. Nyczkalo, Wydawnictwo Akademii im. Jana Dlugosza w Czçstochowie, Czçstochowa - Kijow 2012.

Wilsz J., Teoria pracy. Implikacje dla pedagogiki pracy, Oficyna Wydawnicza „Impuls", Krakow 2009.

Wilsz J., Znaczenie nieksztaltowalnych cech osobowosci czlowieka w procesie ksztalcenia przedzawodowego, Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Czçstochowie, Czçstochowa 1996.

Аннотации и сведения об авторе J. Wilsz

Systemowe podejs'cie do rozwi^zywania psychologicznych problemów

czfowieka

Streszczenie. W artykule zamieszczono opinie na temat koncepcji psychologicznych czlowieka opracowanych w ramach psychologii klasycznej. Zaprezentowano podejscia systemowe we wspólczesnej psychologii. Wskazano, ze teoria systemów autonomicznych moze stanowie podstawç psychologicznej koncepcji czlowieka.

Slowa kluczowe: koncepcje psychologiczne, podejscie systemowe, system autonomiczny, koncepcja stalych indywidualnych cech osobowosci.

1оланта В'1льш

Системний п1дх1д до вир1шення психолопчних проблем людини

Анотащя. У статп обговорюються психолопчш концепцп, розроблеш в рамках класично'1 психологи людини. Висв^лено системний тдхщ у сучаснш психологи. Вщзначено, що теорiя автономних систем може бути покладена в основу психолопчно! концепцп людини. Ключовi слова: психологiчнi концепцп, системний пiдхiд, автономна система, концепщя сттких iндивiдуальнихрис особистостi.

Иоланта Вильш

Системный подход к решению психологических проблем человека

Аннотация. В статье обсуждаются психологические концепции, разработанные в рамках классической психологии человека. Освещён системный подход в современной психологии. Отмечено, что теория автономных систем может быть положена в основу психологической концепции человека.

Ключевые слова: психологические концепции, системный подход, автономная система, концепция устойчивых индивидуальных черт личности.

Jolanta Wilsz

Systemic approach to the solving of psychological problems of person

Abstract. The article discusses psychological conceptions developed in the framework of classical human psychology. The systemic approach in today psychology is presented. It is noted that the Autonomous systems theory may be the basis for the psychological conception of person.

Keywords: psychological conceptions, systemic approach, autonomous system, conception of stable individual personality traits.

Вильш Иоланта, доктор пед. наук, профессор, иностранный член НАПН Украины Wilsz Jolanta, dr ped. nauk, profesor, czíonek zagraniczny NANP Ukrainy