Научная статья на тему 'СЯНЬБИ КЕЗЕҢІ БОЙЫНША СОНЫ РАДИОКӨМІРТЕКТІК ЗЕРТТЕУЛЕР'

СЯНЬБИ КЕЗЕҢІ БОЙЫНША СОНЫ РАДИОКӨМІРТЕКТІК ЗЕРТТЕУЛЕР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
82
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
археология / Шығыс Қазақстан / Берел / Елекесазы / Сяньби / археологиялық зерттеулер / радиокөміртектік анализ / мерзімдеу / archaeology / East Kazakhstan / Berel / Elekesazy / Xianbei / archaeological research / radiocarbon analysis / dating

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Zainolla Samashev, Aidyn Zhuniskhanov

Сяньби – б.д. І мыңжылдығының басында Орталық Азия өңірінде қалыптасқан көшпелі полиэтникалық қауымдастық. Сяньбилердің батысқа жылжуы б.д. ІІІ ғ. ғұн империясының ыдырауымен тұспа-тұс келеді. Осы уақыттан бастап Қазақстанның Шығыс өңірінде Сяньбилер қоныстана бастап, өздерінің саяси үстемдіктерін орнатады. Шығыс Қазақстандағы Сяньбилердің археологиялық ескерткіштерін зерттеу 2016 ж. бастап жүйелі түрде жүргізіліп келе жатыр. Осы уақыт аралығында Сяньби кезеңімен мерзімделетін 60-тан аса қоршауларда археологиялық зерттеу жұмыстары жүргізілді. Осы уақытқа дейін Сяньбилердің Шығыс Қазақстанға келуі, қоныстануы және таралуы сияқты өзекті мәселелер салыстырмалы-типологиялық әдістер шеңберінде қарастырылып келген болатын. Осы ретте Сяньби кезеңі бойынша калибрленген радиокөміртектік сараптауларға негізделген зерттеулердің маңызы зор. Мұндай мағлұматтарды созбай, уақытылы ғылыми айналымға енгізу осы бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмысының негізгі міндеттерінің бірі. Мақалада Берел қорымындағы № 68 қоршаудан және Елекесазы қорымындағы Патша обасының үймесінің үстіне қойылған жерлеуден алынған остеологиялық материалдарға жасалынған радиокөміртектік анализ қортындылары тұңғыш рет ғылыми айналымға енгізіліп отыр. Сараптама Литва мемлекетінің астанасы Вильнюс қаласындағы Физикалық және технологиялық ғылымдар орталығы мемлекеттік ғылыми-зерттеу институтында Жилвинас Ежеринскисдің жетекшілігімен жасалынды. Алынған мәліметтер Сяньбилердің Шығыс Қазақстанға қоныстануы туралы соны мәліметтер берді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NEW RADIOCARBON DATES on the XIANBEI PERIOD

Xianbei is a multiethnic community that arose at the beginning of the 1st millennium AD in Central Asia. The advance of the Xianbians to the west coincided with the collapse of the Xiongnu Empire in the 3rd century AD. Starting from this period, the Xianbians began to settle in the vastness of East Kazakhstan and establish their political domination. The study of the archaeological sites of the Xianbians has been carried out systematically since 2016. During this time, more than 60 burial sites have been investigated. The problems of settlement and migration of the Xianbei on the territory of modern East Kazakhstan were considered mainly within the framework of comparative typological analysis. In this regard, it is of great importance to obtain and promptly introduce into scientific circulation the radiocarbon calibrated dates associated with the Xianbei period. In this article, for the first time, the results of radiocarbon analysis are introduced into scientific circulation, obtained from the osteological material from layout No. 68 of the Berel burial ground and the inlet burial of the royal burial mound of the Elekesazy burial ground. The radiocarbon analysis was carried out at the State Research Institute of the Center for Physical and Technological Sciences in Vilnius (Lithuania) (Responsible for the research is Žilvinas Ežerinskis). As a result, new data were obtained on the settlement of the Xianbians in the territory of Eastern Kazakhstan.

Текст научной работы на тему «СЯНЬБИ КЕЗЕҢІ БОЙЫНША СОНЫ РАДИОКӨМІРТЕКТІК ЗЕРТТЕУЛЕР»

ЭОК 903/904 (574) https://doi.org/10.52967/akz2021.3.13.146.153

FTAXP 03.41.91

СЯНЬБИ КЕЗЕЩ БОЙЫНША СОНЫ1 РАДИОК0М1РТЕКТ1К ЗЕРТТЕУЛЕР2

© 2021 ж. Самашев Зайнолла1, Жун1сханов Айдын Се^алиулы2

1тарих гылымдарыныщ докторы, жетекшi гылыми кызметкер, «Берел» Мемлекеттiк тарихи-мэдени музей корыгы, Жамбыл ауылы, Катонкарагай ауданы, Шыгыс Казакстан облысы, Казакстан.

E-mail:archaeology_kz@mail.ru 2Корреспондент авторы, докторант, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ¥лттык университетi, Н^р-С^лтан к., Казахстан. E-mail: aidyn.zhuniskhanov@nu.edu.kz

Аннотация. Сяньби - б.д. I мыцжылдыгыныц басында Орталык Азия внiрiнде калыптаскан квшпелi полиэтникалык кауымдастык. Сяньбилердiн батыска жылжуы б.д. III f. гун империясынын ыдырауымен туспа-тус келедi. Осы уакыттан бастап Казакстаннын Шыгыс вщрвде Сяньбилер коныстана бастап, вздерiнiн саяси Yстемдiктерiн орнатады. Шыгыс Казакстандагы Сяньбилердщ археологиялык ескерткiштерiн зерттеу 2016 ж. бастап жYЙелi турде жYргiзiлiп келе жатыр. Осы уакыт аралыгында Сяньби кезещмен мерзiмделетiн 60-тан аса коршауларда археологиялык зерттеу жумыстары жYргiзiлдi. Осы уакытка дейiн Сяньбилердiц Шыгыс Казакстанга келуi, коныстануы жэне таралуы сиякты взектi мэселелер салыстырмалы-типологиялык эдiстер шецберiнде карастырылып келген болатын. Осы ретте Сяньби кезецi бойынша калибрленген радиоквмiртектiк сараптауларга негiзделген зерттеулердiц мащызы зор. М^ндай магл^маттарды созбай, уакытылы гылыми айналымга енгiзу осы багыттагы гылыми-зерттеу жумысыныц негiзгi мiндеттерiнiц бiрi. Макалада Берел корымындагы № 68 коршаудан жэне Елекесазы корымындагы Патша обасыныщ YЙмесiнiц Yстiне койылган жерлеуден алынган остеологиялык материалдарга жасалынган радиоквмiртектiк анализ кортындылары туцгыш рет гылыми айналымга енпзшп отыр. Сараптама Литва мемлекетшщ астанасы Вильнюс каласындагы Физикалык жэне технологиялык гылымдар орталыгы мемлекеттiк гылыми-зерттеу институтында Жилвинас Ежеринскисдiц жетекшiлiгiмен жасалынды. Алынган мэлiметтер Сяньбилердiц Шыгыс Казакстанга коныстануы туралы соны мэл1меттер берд^

Тушн сездер: археология, Шыгыс Казакстан, Берел, Елекесазы, Сяньби, археологиялык зерттеулер, радиоквмiртектiк анализ, мерзiмдеу

НОВЫЕ РАДИОУГЛЕРОДНЫЕ ДАТЫ ПО СЯНЬБИЙСКОМУ ПЕРИОДУ

Самашев Зайнолла1, Жунисханов Айдын Сенгалиевич2

1 Доктор исторических наук, ведущий научный сотрудник, Государственный историко-культурный заповедник-музей «Берел» МКиС РК, с. Жамбыл, Катон-Карагайский р-н, Восточно Казахстанская обл., Казахстан.

E-mail:archaeology_kz@mail.ru

1 Соны - б^рын болмаган, жаща, тыщ [Sozdikqor].

2 Макала Казахстан Республикасыныщ Мэдениет жэне спорт министрлш Мэдениет комитетiнiц жобасы аясында дайындалды. Жоба ИРН BR101642221

2Автор-корреспондент, докторант, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Нур-Султан, Казахстан.Е-таЛ: aidyn.zhuniskhanov@nu.edu.kz

Аннотация. Сяньби - полиэтническая общность, возникшая в начале I тыс. н.э. в пространствах Центральной Азии. Продвижение сяньбийцев на запад совпало с распадом империи хуннов в III в. н.э. Начиная с этого периода сяньбийцы стали расселяться на территории Восточного Казахстана и устанавливать свое политическое господство. Изучение археологических памятников сяньбийцев проводится систематично с 2016 г. За это время исследовано свыше 60 выкладок. Проблемы расселения и миграции сяньбийцев на территории современного Восточного Казахстана расмастривались в основном в рамках сравнительно-типологического анализа. В связи с этим огромное значение имеет получение и оперативное введение в научный оборот радиоуглеродных калиброванных дат, связанных с сяньбийским периодом. В данной статье впервые в научный оборот вводятся результаты радиоуглеродного анализа, полученного из остеологического материала присходящего из выкладки № 68 могильника Берел и впускного погребения царского кургана могильника Елекесазы. Радиоуглеродный анализ был выполнен в Государственном научно-исследовательском институте Центра физических и технологических наук г. Вильнюс (Литва) (ответственный за исследование Жилвинас Ежеринскис). В результате были получены новые данные о расселении сяньбийцев на территории Восточного Казахстана.

Ключевые слова: археология, Восточный Казахстан, Берел, Елекесазы, сяньби, археологические исследования, радиоуглеродный анализ, датирование

NEW RADIOCARBON DATES on the XIANBEI PERIOD

Zainolla Samashev1, Aidyn Zhuniskhanov2

'Author, Doctor of Historical Sciences, Leader Researcher, State Historical and Cultural Museum-Reserve "Berel", village Zhambyl, Katon-Karagay district, East Kazakhstan region, Kazakhstan. E-mail:archaeology_kz@mail.ru Corresponding author, doctoral student, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan. E-mail: aidyn.zhuniskhanov@nu.edu.kz

Abstract. Xianbei is a multiethnic community that arose at the beginning of the 1st millennium AD in Central Asia. The advance of the Xianbians to the west coincided with the collapse of the Xiongnu Empire in the 3rd century AD. Starting from this period, the Xianbians began to settle in the vastness of East Kazakhstan and establish their political domination. The study of the archaeological sites of the Xianbians has been carried out systematically since 2016. During this time, more than 60 burial sites have been investigated. The problems of settlement and migration of the Xianbei on the territory of modern East Kazakhstan were considered mainly within the framework of comparative typological analysis. In this regard, it is of great importance to obtain and promptly introduce into scientific circulation the radiocarbon calibrated dates associated with the Xianbei period. In this article, for the first time, the results of radiocarbon analysis are introduced into scientific circulation, obtained from the osteological material from layout No. 68 of the Berel burial ground and the inlet burial of the royal burial mound of the Elekesazy burial ground. The radiocarbon analysis was carried out at the State Research Institute of the Center for Physical and Technological Sciences in Vilnius (Lithuania) (Responsible for the research is Zilvinas Ezerinskis). As a result, new data were obtained on the settlement of the Xianbians in the territory of Eastern Kazakhstan.

Keywords: archaeology, East Kazakhstan, Berel, Elekesazy, Xianbei, archaeological research, radiocarbon analysis, dating

Юргспе

Сяньби (;ыт. Шяньбэй -

iшкi Моцголия, Ощуспк Маньчжурия, Байкал ещрлервде б.д. I мыцж. басында ;алыптас;ан кешпелi полиэтникалы; ;ауымдасты; [Худяков, ЮйСу-Хуа, 2005, с. 8]. Зерттеушшер Сяньбилер Кытаймен мэдени жэне эскери-саяси тыгыз байланыста болгандыгын жазады [Крюков и др., 1979]. Сяньби, динлин жэне чешистерден (Турпан оазис тургындары) ;урылган Кытай бiрiккен кYштерi б.д. 95 ж. гундарга улкен со;;ы бередi. Ал 115 ж. Сяньби кешбасшысы Тацшыгай гундарды тас-тал;ан етiп тал;андайды. Бул о;ига гундардыц терт белiкке ыдырауына эсер етп [Гумилев, 1998, с. 105-106].

Б.д. Ш-1У гг. Fун империясыныц ;улдырауы нэтижесiнде Сяньбилердщ саяси Yстемдiктерi басталады. Осы кезецнен бастап Сяньби ;азiрri географиялы; жэне экiмшiлiк номенклатурада Шыгыс Казахстан деп аталатын ещрдщ басты су артериясы саналатын Ертю езетнщ оц сагасы Бу;тырманыц жогары агысыныц бойына ;оныстана бастайды.

Сяньбилердщ археологиялы; ескерткiштерi Моцголияда, Ощуспк Сiбiрде жэне Ресейдiц Таулы Алтай аймагында жа;сы зерттелiнген. Казахстан территориясында Сяньби кезещмен мерзiмделетiн жерлеу ескерткiштерiн зерттеу iсi 2016 ж. Бу;тырма езеншщ оц жагалауында орналас;ан Берел ;орымындагы жерлеу орындарын зерттеумен басталды. Дегенмен, Берел обасындагы Сяньби кезещне жататын жерлеулердi туцгыш рет 1865 ж. В.В. Радлов ;азган

едi. Эткен гасырдыц 50-60 жылдары В.В. Радловтыц материалдарына гылыми талдау жасаган мамандар бул ескерткiштердi «ежелп тYркiлердiц Берел кезещ» деп атап б.д. У-У1 гасырлармен мерзiмдеген едi [Гаврилова, 1965, с. 54]. Буныц себебi ол уа;ытта гундар мен кене тYркiлер аралыгындагы ескерткiштер туралы гылыми тYсiнiктер элi толы;;анды ;алыптаса ;оймаган болатын.

Нег1зг1 бвл1м. Материалды талдау

Казахстан территориясында Сяньби кезещ ескерткiштерiнiц алгашы рет аны;талып, кешендi зерттеу iсi ендi гана ;ар;ынды тYрде жYре бастады. Осы ретте Сяньби кезецi ескерткiштерiн зерттеушiлердiц алдында бiрiншi кезекте ескерткiштердiц на;ты хро-нологиялы; мерзiмдерiн аны;-тау мшдетп тур. Сондай-а;, Сяньби ескерткiштерiне ;атысты екiншi кезектi турган мацызды мэселелердщ бiрi олардыц таралу аймагын аньщтау. ¥сынылып отырган ма;алада Шыгыс Казахстан облысына ;арасты Катон;арагай жэне Тарбагатай аудандарында (1 сур.) жYргiзiлген археологиялы; зерттеулер нэтижесiнде алынган CYЙектерге жасалган радиокемiртек-тiк зерттеулердiц алгаш;ы нэтижелерi берiледi. Болаша;та Сяньбилер бойынша радиокемiртектiк зерттеулер ;орын улгайтып, абсолютп жэне салыстырмалы хронология негiзiнде Сяньби тарихыныц а;танда; беттерiн ашу жоспарлануда.

3 Ма;ала жазу барысында сяньби атауыныц ;ытайша жазылуы жэне ;аза;ша транскрипциялануы бойынша кецес берген Гарвард университетшщ Хэрбэнк зерттеу орталыгыныц зерттеушга Нурлан Кенжеахметке алгыс бшд1рем1з.

Сур. 1. К^азацстан картасында Берел мен Елекесазы ескертюштертц орналасуы Fig. 1. Location of Berel and Elekesazy sites on the map of Kazakhstan

Шыгыс Казахстан аумагындагы алгаш;ы Сяньби ecKepTKimTepi жогарыда айтып eткeнiмiздeй Берел ;орымында зepттeлiнгeн бола-тын. Бepeлдeгi Сяньбилердщ жер-леу ескертюштершщ басым бeлiгi Пазыры; уа;ытымен мepзiмдeлeтiн № 1 жэне 2 «Патша» обаларынын манында топтаск;ан. Олар бip-бipiнe ете тыгыз орналасады. Жоспарда шецбер тэpiздec немесе тiктepтбуpышты пiшiндec Yш-тepт;оpшаудан тирады [Самашев, 2018, с. 56]. БYгiнгi танда Берелде Сяньбилepдiн 60-тан аса жерлеу ecкepткiштepi зepттeлдi. Шетелдш peer review журналдар-да Сяньбилерге ;атысты алгаш;ы ма;алалар топтамасы шыга бастады. Ол ма;алаларда Орталы; Азияньщ далалы; бeлiгiн ;оныстанган кeшпeлi халы;тардын байыргы ДНК-сын зерт-теген халы;аралы; мамандар тобы Бepeлдeгi Сяньби обаларынан алынган материалдар нeгiзiндe б.д. III f. шыгыс

Еуразияга жана гендш агыннын ;ар;ынды турде келе бастагандыгын жазды [Gnecchi-Ruscone et al., 2021, p. 10]. Бул мэлiмeт Сяньбилердщ са-яси тарихында болган о;игалармен дэлме-дэл сэйкес кeлeдi.

Шыгыс Каза;стандагы Сянь-билepдiн ecкepткiштepiнeн алынган pадиокeмipтeктiк анализ Литва мeмлeкeтiнiн астанасы Вильнюс ;аласындагы Физикалы; жэне технологиялы; гылымдар орталыгы мeмлeкeттiк гылыми-зерттеу инсти-тутында Жилвинас Ежepинcкиcдiн жетекшшшмен жасалынды. Тeмeндe зepттeлiнгeн обалардын сипат-тамалары мен pадиокeмipтeктiк сараптамаларынын ;орытындылары бepiлeдi.

Берел, № 68 цоршау

Берел ;орымы Берел ауылынан ощуспкке ;арай 8 ша;ырым жерде орналас;ан (Шыгыс Казахстан обл., Катон;арагай ауд.). Коршау 2018 ж.

3epTTenreH. Ka36aFa geMiH ;aHgaM ga 6ip Kypbinbic эneмeнттepi KepiH6egi. fflbiM Ka6arbiH apmbiFaHHaH KeMiH eKi Karap eTinin ;anaHFaH ^ocnapga TepT 6ypbimTbi KenreH Cffl-OE 6aFbiTbiMeH co3bina opHanac;aH ;opmay aHbi;Tangbi. OnmeMgepi C-0 6aFbiTbi 6oMbiHma 5,3^5,5 m, E-ffl 6arbiTbi 6oMbiHma 7 m, KYHgi3ri ^ep Ka6arbmaH 6niKTiri 60 cm Kypagbi. Kppmaygbirç imi KHbipmbi; TacTapMeH TonTbipbinFaH. Kppmaygbirç imiH Ta3anay HSTH^eciHge 6ipeyi Tac ^amiKTe, an eKiHmici Tonbipa;Ta ^ep-neHreH eKi agaMHbirç cYMeri aHbi;Tangbi. AgaMgap 6acTapbiMeH Cffl ;apara man^acwHaH ^aTKbi3binbin ^epneHreH [CaMameB h gp., 2018, c. 147-165]. Ampononor MaMaH E.n. Khtobtmr 3epTTeynepi 6oMbmma o6agarw agaMgapgwq geHeci 25-35 ^ac apanbiFbrngaFbi ep agaMFa Tuecini [CaMameB h gp., 2018, c. 237-238]. ^epney HHBeHTapnapbHaH TeMipgeH ^acanFaH aa; KuiMHifl 6enmeriHe y;caMTbiH TeMip nnacTHHa, cbipFa, epHeKTenreH ^iniK ^9He t. 6. 6YniHreH TeMip 3arTap Ta-6bingbi. PaguoKeMipTeKTiK aHanu3 YmiH Tac ^amiKTe ^epneHreH agaMHbirç Tici (FTMC-YL10-5 Y-mici) anbiHgbi. 3epT-Tey HSTH^eci ecKepTKimTi Ill f. opTa TycbiMeH Mep3iMgeyre MYMKiHgiK 6epgi (KecTe 1).

Eneweca3u ^opbiMbi

EneKeca3bi ;opbiMbi KeK^bipa aybingbi; oKpyriHe ;apacTbi EneKeca-3w ^aMnaybrnga opHanac;aH (Mmfhc Ka3arçcTaH o6n., Tap6aFaraM ayg.).

EneKeca3bi KopbiMbiHgaFbi

2019 ^ypri3inreH gananbi; 3epTTey ^yMbicTapbi 6apbicbiHga Tonbipa;TaH YÖinreH o6a 3epTTeniHgi. 06a mapirbi TYpge 6 Ton gen aranarbrn KapFbi6a e3eHiHeH 6aTbic;a ;apaM 5 ma;bipbiM ^epge opHanac;aH. 06aHbirç guaMeTpi 77,25 m, ca^TanFaH 6uiKTiri 2,5 m. 06a 6ipHeme peT ToHayFa ymbipaFaH. 3a-MaHayu TOHaymbinap o6aHbirç opTa-Cbrnga eHi 5 m TpaHmea ;a3bin o6aHbi Tonm^TaM ToHan KeTKeH [CaMameB h gp., 2019, c. 8, 16].

06aHbirç ^ep YCTi KypbinbicbiH 3epTTey 6apbicbiHga ffl-E 6aFbiTbiMeH rçangbipbinFaH Heri3ri ^angbirç MarçbmaH TepT6ypbimTbi myrç;bipga ^epneHreH agaMHbirç Mypge ci aHbi;Tangbi. AgaM con h^ifmmëh, 6eTi Offl Kaparana, 6acbiMeH Cffl ^aTKbi3binbin ^epneHreH. Kpngapbi mHHTarHHa ;apaM 6YKTeTinreH. AgaMHbirç ;acbrna MniKTeH ^acanFaH CYMeK 6yMbiMgap, KimKeHTaM TeMip aMbin6acbi ^9He CYMeKTeH ^acanFaH caga;Tbirç ^ancbipMacbi KoMbinFaH. Caga; ^ancbipMacbiHbirç ymbiHga

Lab code Monument 14C BP Sample Calibrating date (1a) Calibrating date (2a)

FTMC-YL10-5 Berel burial 68 1779±27 Bone (Human) 68,3% probability 241 (17,2%) 256 calAD 285 (51,0%)326calAD 95,4% probability 215 (29,9%) 265calAD 272 (65,5%)350calAD

FTMC-YL10-6 ElekesazyPatsha Burial 1 1682±28 Bone (Human) 68,3%probability 267(3,6%) 271calAD 285 (64,7%)415calAD 95,4%probability 257(13,4%) 282calAD 330(82,1%)425calAD

EcKepTne: Kanu6pney ymin OxCal v4.4.2 Ramsey [2020] 6aFgapnaMacti xsHe Reimer [2020] amoc^epantiK garacH KpngaHtrngbi

Kecme 1 - Cmböu wese^ öoüunma wacaMuman paduoweMipmewmiK cmcmu3dap mmuweci

Table 1 - Radiocarbon analysis results

KipicTi байлауга арналган кесш бар. nimrni сэл имек формалы [Самашев и др., 2019, с. 29-30]. Осыган ук;сас суйектен жасалган сада^ жапсырмала-ры Берел ^орымындагы № 41А, 69А, 81 ^оршауларыныц [Самашев, 2018, рис. 14, 21, 23] жэне В.В. Радловтыц 1865 ж. ^азба материалдары бойынша белгiлi [Худяков, 2005, рис. XII, 1-7]. Алгаш^ы зерттеу ма^алаларымызда бiз бул жеpлеудi «шартты» турде кене тYpкi уа^ытымен меpзiмдеген бола-тынбыз [Самашев и др., 2019, с. 29]. Жерлеуден шывдан адамныц тiciне жасалган pадиокeмipтектiк анализ ^ортындылары (FTMC-YL10-6 Yлгiсi) жеpлеудi шамамен б.д. V f. меpзiмдеп алгаш^ы салыстырмалы анализ негiзiнде жасалынган меpзiмдi езгертуге мYмкiндiк беpдi (кесте 1).

Корытынды

Шыгыс Казахстан облысыныц Катощарагай жэне Тарбагатай аудан-дарында жYpгiзiлген археологиялыщ зерттеу жумыстары нэтижеciнде алынган мэлiметтеp Сяньби кезещ

бойынша соны тужырымдар жасауга мYмкiндiктер ашып отыр. Бiрiншiден археологиялыщ материалдар, та-рихи деректер, генетикалыщ жэне радиоквмiртектiк зерттеулер Шыгыс Казахстан аумагына Сяньбилердщ келш цоныстануын б.д. III f. мерзiмдеп отыр. Бул тайпалардын алFаш^ы ^оныстаетан аймаFы Бу^тырма взеншщ жоFарFы аFысы болFанFа у^сайды. Екiншiден ТарбаFатай ау-даны территориясындаFы Елекесазы ^орымындаFы Yлкен обанын Yстiне кейiннен жерленген адамнан алынFан Yлгiге жасалFан радиоквмiртектiк анализ нэтижес б.д. V f. Сяньбилердщ Yстемдiк ету аймаFы Каза^ Алтайымен Fана шектелiп ^алмай ТарбаFатаЙFа дейiн созылып жат^андыгеын кврсетедi.

Сяньби полиэтникальщ ^ауым-дасты^ынын саяси жэне мэдени тарихынын а^танданда^ беттерiн ары ^арай ашу Yшiн радиоквмертектiк сараптамаларды улFайтудын маныз-ДЫЛЫFЫ зор.

ЭДЕБИЕТ

1. Гаврилова А.А. Могильник Кудыргэ как источник по истории алтайских племён. М.-Л.: Наука, 1965. 144 с.

2. Гумилев Л.Н. Тысячелетие вокруг Каспия. Сост. и общ. ред. А.И. Куркчи. М.: Институт ДИ-ДИК, 1998. 592 с.: ил.

3. Крюков М.В., Малявин В.В., Софронов М.В. Китайский этнос на пороге средних веков. М.: Наука, 1979. 328 с.

4. Самашев З., Онгар А., Кариев Е., Чотбаев А. и др. Отчет о полевых исследованиях Государственного историко-культурного заповедника-музея «Берел»: «Памятники саков и сяньбийцев Казахского Алтая». Катонкарагай, 2018. 276 с. (рукопись).

5. Самашев З. Оружейный комплекс сяньбэй в контексте культуры (по материалам некрополя Берел в Казахском Алтае) // Великая степь: военное наследие. М-лы. междунар. науч.-практ. конф. / отв. ред. П.А. Утепова (22 декабря 2018 г.). Астана: Военно-исторический музей, 2018. С. 56-72.

6. Самашев З., Онгар А., Чотбаев А., Нускабай А., Каирмагамбетов А., КиясбекГ., Кызырханов М. Культурное наследие саков и великих тюрков в Восточном Казахстане: вопросы комплексного изучения, сохранения и музеефикации // Алтай -Турю элемшщ алтын беап: м-лы. междунар. науч.-практ. конф. / гл.ред. Д. Ахметов. Усть-Каменогорск: Акимат Восточно-Казахстанской области, 2019. С. 8-33.

7. Худяков Ю.С., Юй Су-Хуа. Новые материалы по оружию дистанционного боя сяньби // Военное дело номадов Центральной Азии в сяньбийскую эпоху. Сб. науч. тр. / под ред. Ю.С. Худякова, С.Г. Скобелева. Новосибирск: Новосибирский государственный университет, 2005. С. 7-18.

8. Худяков Ю.С. Вооружение центрально-азиатских номадов в II-V вв. н.э. // Военное дело номадов Центральной Азии в сяньбийскую эпоху. Сб. науч. тр. / под ред. Ю.С. Худякова, С.Г. Скобелева. Новосибирск: Новосибирский государственный университет, 2005. С. 19-55.

9. Gnecchi-Ruscone G.A., Khussainova E., Kahbatkyzy N., ..., Krause J. Ancient genomic time transect from the Central Asian Steppe unravels the history of the Scythians // Science Advances. 2021; 7 (13):eabe4414. doi: https://doi.org/10.1017/RDC.2015.18

10. Ramsey C.B. OxCal 4.4 Manual. 2020. URL: https://c14.arch.ox.ac.uk/oxcalhelp/ hlp_contents.html

11. Reimer P., Austin W., Bard E., ..., Talamo S. The IntCal20 Northern Hemisphere radiocarbon age calibration curve (0-55 cal kBP). Radiocarbon. 2020. 62. P. 1-33. DOI: 10.1017/RDC.2020.41

12. Sozdikqor. URL: https://sozdikqor.kz/

REFERENCES

1. Gavrilova, A. A. 1965. Mogilnik Kudyrge kak istochnik po istorii altayskikh plemyon (Kudyrge burial ground as a source on the history of the Altai tribes). Moscow-Leningrad: "Nauka" Publ. (in Russian).

2. Gumilyov, L. N. 1998. Kurkchi, A. I. (compl., ed.). Tysyacheletiye vokrug Kaspiya (Millennium around the Caspian Sea). Moscow: Institut DI-DIK (in Russian).

3. Kryukov, M. V., Malyavin, V V, Sofronov, M. V 1979. Kitayskiy etnos naporoge srednikhvekov (Chinese Ethnos on the Threshold of the Middle Ages). Moscow: "Nauka" Publ. (in Russian).

4. Samashev, Z., Ongar, A., Kariev, E., Chotbaev, A. et al. 2018. Otchet: "Pamyatniki sakov i syanbiytsev Kazakhskogo Altaya" (Report: "Sites of the Sakas and Syanbi people of the Kazakh of Altai")/manuscript (in Russian).

5. Samashev, Z. 2018. In: Utepova, P. A. (ed.). Velikaya step: voyennoye naslediye (The Great Steppe: Military Heritage). Astana: Voyenno-istoricheskiy muzey, 56-72 (in Russian).

6. Samashev, Z., Ongar, A., Chotbayev, A., Nuskabay, A., Kairmagambetov, A., Kiyasbek, G., Kyzyrkhanov, M. 2019. In: Akhmetov, D. (ed.). Altay - Turki aleminin altyn besigi (Altai - the golden cradle of the Turkic world). Ust-Kamenogorsk, 8-33 (in Russian).

7. Khudyakov, Yu. S., Yuy Su-Khua. 2005. In: Khudyakov, Yu. S., Skobelev, S. G. (eds.). Voyennoye delo nomadov Tsentralnoy Azii v syanbiyskuyu epokhu (Military affairs of the nomads of Central Asia in the Xianbei era). Novosibirsk: Novosibirsk State University, 7-18 (in Russian).

8. Khudyakov, Yu. S. 2005. In: Khudyakov, Yu. S., Skobelev, S. G. (eds.). Voyennoye delo nomadov Tsentralnoy Azii v syanbiyskuyu epokhu (Military affairs of the nomads of Central Asia in the Xianbei era). Novosibirsk: Novosibirsk State University, 19-55 (in Russian).

CaMamee 3., MyHÏexaHoe A.C. CÄHLÖH Ke3erçi öoHtmma COHLI paguoKeMipTeKTiK 3epTreyjiep

9. Gnecchi-Ruscone, G. A., Khussainova, E., Kahbatkyzy, N., ..., Krause, J. 2021. In: Science Advances, 7 (13):eabe4414. doi: https://doi.org/10.1017/RDC.2015.18

10. Ramsey C.B. 2020 OxCal 4.4 Manual. URL: https://c14.arch.ox.ac.uk/oxcalhelp/ hlp_contents.html

11. Reimer, P., Austin, W., Bard, E., ..., Talamo, S. 2020. In: Radiocarbon, 62, 1-33. DOI: 10.1017/RDC.2020.41

12. Sozdikqor. URL: https://sozdikqor.kz/

MYggenep Ka^TtiFticti Typanti a^napairbi amy. ABTop MYggenep KaKTtiFLictiHtiH ^o^tbiflih MsgÍMgeHgi.

/ PacKptiTHe нн<^opмaцнн o KoH^gHKTe HHTepecoB. ABTop 3asBnseT oS oTcyTCTBHH KoH^gHKTa HHTepecoB.

/ Disclosure of conflict of interest information. The author claims no conflict of interest.

Macara Typami a^napaT / Hн<^opмaцнs o cTaTte / Information about the article.

Pega^HSFa TycTÍ / nocTynuna b pegadura / Entered the editorial office: 15.09.2021.

Pe^H3eHTTep Ma^^ngaFaH / OgoSpeHo peцeнзeнтaмн / Approved by reviewers: 25.09.2021.

^apHsgayFa KaStmgaHgti / npHHSTa K ny6gнкaцнн / Accepted for publication: 25.09.2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.