Научная статья на тему 'СУТДОР ЭЧКИЧИЛИК СЕЛЕКЦИЯСИДА ЯНГИ ЛИНИЯЛАР ЯРАТИШ'

СУТДОР ЭЧКИЧИЛИК СЕЛЕКЦИЯСИДА ЯНГИ ЛИНИЯЛАР ЯРАТИШ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
сут / экстерьер / маҳсулдорлик / ўсиш / ривожланиш / бахолаш / насл ўзаги / жинс / така / она эчки / танлаш / баҳолаш даражаси

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Эшматов Изатулла Янгибоевич, Давронов Бахтиёр Хасанович, Эшматова Шахноза Иброхимовна

Мақолада саноат асосида эчки сути ишлаб чиқариш ва селекцияда самарали фойдаланиш, ҳар бир эркак ва урғочи ёш авлодларни эксткрьер кщрсаткичларини индивидуал ўрганиш, уларнинг ота-она аждодлари, шунингдек хўжалик учун фойдали селекция белгиларига қараб танлаш ва саралаш, озиқлантириш, сут маҳсулдорлиги юкори соф зотли заанен, альпнасдор такалар билан она эчки ва ёш қочириш вояга етган улокларни табиий усулда қочириш ўз муддатида қочириш чораларини кўриш каби масалалар ёритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУТДОР ЭЧКИЧИЛИК СЕЛЕКЦИЯСИДА ЯНГИ ЛИНИЯЛАР ЯРАТИШ»

УУК: 636.084.11/12

СУТДОР ЭЧКИЧИЛИК СЕЛЕКЦИЯСИДА ЯНГИ ЛИНИЯЛАР ЯРАТИШ

1Эшматов Изатулла Янгибоевич, 2Давронов Бахтиёр Хасанович, 3Эшматова Шахноза Иброхимовна

!Чорвачилик ва паррандачилик илмий тадкикот институтининг "^уйчилик ва эчкичилик"

булими рах,бари, к.х.ф.н.

2Чорвачилик ва паррандачилик илмий тадкикот институтининг "Паррандачилик" булими

рах,бари, к.х.ф.ф.д (PhD) 3Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети Тошкент филиали, таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.11437546

Аннотация. Мацолада саноат асосида эчки сути ишлаб чицариш ва селекцияда самарали фойдаланиш, уар бир эркак ва ургочи ёш авлодларни эксткрьер кщрсаткичларини индивидуал урганиш, уларнинг ота-она аждодлари, шунингдек хужалик учун фойдали селекция белгиларига цараб танлаш ва саралаш, озицлантириш, сут маусулдорлиги юкори соф зотли заанен, альпнасдор такалар билан она эчки ва ёш цочириш вояга етган улокларни табиий усулда цочириш уз муддатида цочириш чораларини куриш каби масалалар ёритилади.

Калит сузлар: сут, экстерьер, маусулдорлик, усиш, ривожланиш, бахолаш, насл узаги, жинс, така, она эчки, танлаш, бауолаш даражаси.

Аннотация. В статье приводятся данные об индивидуальном подходе к козам шерстной породы при использовании в производственных работах, а также отбор и подбор с учётом родительских данных и хозяйственно-селекционных признаков, кормлении, осеменение шерстных коз с козлами шерстной породы и применение мер по своевременному осеменению бесплодных коз.

Ключевые слова: молочная продуктивность, рост, развитие, происхождения, пол, производитеь, матки, отбор, подбор, кормление, рацион.

Тадкикот максади ва вазифалари. Сутдор заанен, алп зотлари ва уларнинг дурагай авлодларининг усиш ва ривожланишида экстерьер кисмларини урганиш.

Тадкикот материаллари ва услублари: сутдор заанен, алп ва уларнинг дурагай авлодлари она эчкилар, ёш улокчаларини бах,олаш усулларини куллаш.

Тадкикотнинг долзарблиги: Эчкичилик селекциясида сутдор наслдор заанен, альп зотли эчкилар ва уларнинг дурагай авлодларини жадал купайтириш, саноат усулида асраш шароитларини яратиш согин эчкилар сут мах,сулдорлигини урганиш тармокда долзарб вазифалардан х,исобланади.

Тадкикотни утказиш жойи ва услублари. Тадкикотлар Андижон вилоятининг Олтинкул туманидаги "Бахт имкон чорва ривожи" фермер хужалигидаги сутдор заанен, альп зотди эчкилаар ва уларнинг дурагай авлодларини саноат асосида асраш ва озиклантириш услубига мувофик олиб борилди.

Тадкикот натижалари. Сут йуналишида заанен, альп зотли эчкилар ва уларнинг дурагай авлодларининг она эчкиларидан тугилган улокларни селекцияда самарали фойдаланиш даражасини орттириш илмий мавзунинг асосий вазифаларидан х,исобланди.

Тадкикот натижалари. Дунё ахолисининг усиб бориши эчкичилик тармогини янада ривожлантиришга, жумладан Узбекистон ахолисининг мунтазам баркарор усиши чорвачилик махсулотларига булган талабларини хамда ишлаб чикариш хажмларини кундан-кунга орттиришга сабаб булмокда. Жахон эчкичилигида жами эчкилар бош сони 949,0 млн бошни ташкил этиб, уларнинг 60 фоизи Осиё китъасида урчитилади. Х,озирги кунда дунё микёсида энг куп микдорда эчкилар Хитой (140 млн.бош), Х,индистон (120,6 млн.бош) ва Покистонда (47 млн.бош) урчитилмокда

Чорвадорлар томонидан чорвачилик махсулотларини куплаб ишлаб чикаришни таъминлаш, урчитилаётган зотларда селекция ва наслчилик ишларини такомиллаштириш, илмий асосда урчитиш усулларини куллаш хдмда янги зотларни келтириб чикаришнинг самарали усулларини куллаш тармокдаги ута мухим дозарб масалардан хисобланди.

Юкоридагиларни хисобга олиб, Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 29 декабрдаги "2016-2020 йилларда кишлок хужалигини янада ислох килиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-2460-сонли ^арори кабул килинганлиги айнан, эчкичиликни ривожлантириш дастурида тивит, жун, гушт ва сут йуналишидаги эчкиларни жадал купайтиришда хорижий давлатлар илгор технологияларидан фойдаланишнинг илмий-амалий асосларини ёритиш, энг макбул усулларда асраш ва озиклантириш шароитларини яратиш, улардан куплаб махсулотлар ишлаб чикариш усулларини куллашни чорвадорларга етказиш каби аник устувор вазифалар белгиланди.

Узбекистон эчкичилиги селекциясида жахон илм-фан тараккиётида самарали усулларини куллаш, турли табиий иклим шароитида урчитилаётган эчкиларнинг махсулдорлиги юкори зотларини яратиш ва улар бош сонини жадал купайтириш хамда куп микдорда махсулотлар ишлаб чикариш каби муаммолар бугунги кунда уз ечимини кутмокда.

Эчкичиликда наслчилик ишларини тугри йулга куйиш ва эчкиларнинг зотга хос генетик ноёб кимматли белгиларини илмий асосда такомиллаштириш ва хориждан импорт килинган жун йуналишидаги наслли такалардан селекцияда самарали фойдаланиш хамда зотларни соф холда асраш ва урчитиш усулларини куллашни ишлаб чикаришга кенг жорий этиш ва улардан махсулдор янги линияларини келтириб чикариш мухим.

Узбекистон сутдор эчкичилик селекциясида жахон илм-фан тараккиётида самарали усулларини куллаш, турли табиий иклим шароитида урчитилаётган эчкиларнинг сут махсулдорлиги юкори авлодларини яратиш ва улар бош сонини жадал купайтириш хамда куп микдорда махсулотлар ишлаб чикариш каби муаммолар бугунги кунда уз ечимини кутмокда.

Эчкичиликда наслчилик ишларини тугри йулга куйиш ва эчкиларнинг зотга хос ирсий ноёб белгиларини илмий асосда такомиллаштириш ва хориждан импорт килинган жун йуналишидаги наслли такалардан селекцияда самарали фойдаланиш хамда зотларни соф холда асраш ва урчитиш усулларини куллашни ишлаб чикаришга кенг жорий этиш ва улардан махсулдор янги авлодларини келтириб чикариш мухим.

Заанен, альп зотли эчкиларнинг селекция ишлари асосида танлаш ва саралаш ишларига эътиборни каратиш ва махсулдорлиги юкори хисобланган дурагай авлодларини "уз ичида" урчитиш усуллари асосида махаллий эчкиларнинг жун махсулдорлиги юкори гурухини яратиш ва улардан селекция гурухларини шакллантиришнинг илмий асосларини исботлаш илм сохасидаги мухим вазифалар хисобланади.

Янги шакллантирилтган линиялар буйича экстерьер курсаткичлари селекция жараёнида асосий белгилардан хисобланади. ;^ар бир авлод бошиларининг экстерьерини урганиш, ундан олинадиган авлодларда асосий селекция белгиларини авлодларига утказиш баркарорлигини таъминлаши хакидаги маълумотларни беради.

Узбекистон эчкичилиги селекциясида жахон илм-фан тараккиётида самарали усулларини куллаш, турли табиий иклим шароитида урчитилаётган эчкиларнинг махсулдорлиги юкори зотларини яратиш ва улар бош сонини жадал купайтириш хамда куп микдорда махсулотлар ишлаб чикариш каби муаммолар бугунги кунда уз ечимини кутмокда.

Эчкичилик селекция ва наслчилик ишларини тугри йулга куйиш ва сутдор эчкиларнинг зотга хос ноёб кимматли белгиларини илмий асосда такомиллаштириш ва хориждан импорт килинган жун йуналишидаги наслли такалардан селекцияда самарали фойдаланиш хамда зотларни соф холда асраш ва соф зотли урчитиш усулларини куллашни ишлаб чикаришга кенг жорий этиш ва уларнинг махсулдор янги авлодларини келтириб чикариш мухим.

Эчкилар селекциясида танлаш ва саралаш ишларига эътиборни каратиш ва махсулдорлиги юкори хисобланган авлодларини "уз ичида" урчитиш усуллари асосида сутдор эчкиларнинг сут махсулдорлиги юкори гурухларини яратиш ва улардан селекция гурухларини илмий асосларини исботлаш илм сохасидаги мухим вазифалар хисобланади.

Шунинг учун хам тадкикотда селекция белгиларини чукур урганиш талаб этилади ва таканинг асосий ирсий белгиларини авлодларида намоён булиши шу таканинг селекцияда устуворлигини англатади. Шундай экан, тадкикотда иштирок этаётган такаларнинг угил ва кизларида ирсий белгиларни конститутция ва экстерьерини тулик юзага чикаришмухим ахамият касб этади.

Линия асосчиларининг экстерьер белгилари. Тадкикот гурухлари такалар, она эчкилар, янги тугилган улоклар ва 3 ойлик улокларнинг тана кисмларидан улчамлар олинди ва бу хакдаги маълумотлар куйида келтирилади (1-жадвал).

Линия асосчилари №-532903, №-656808 ва №-837122 такаларнинг экстерьер белгилари тана кисмларидан олинган улчамлар буйича аникланди.Наслдор такалар, она эчкилиар, ва уларнинг авлодларидан олинган тана улчамлари уртасида ягрин ва орка думгаза баландлиги, шунингдек тана кисмининг айланаси ва кенглигидан олинган улчамларда тажриба гурухлари орасида катта фарк сезилмади.

1-жадвал. Линия такаларининг тана улчамлари, см

Курсаткичлар №-532903 №-656808 №-837122

Ягрин баландлиги 79 77 78

Орка дунг суяк баландлиги 80 79 80

Кукрак кенглиги 43 44 42

Кукрак чукурлиги 45 46 44

Кукрак айланаси 69 70 69

Гавданинг кия узунлиги 81 82 79

Пойча айланаси 7,2 7,3 7,2

Юкорида кайд этилган жадвалда тадкикот гурухларидаги №532903 таканинг ягрин баландлиги 79 см-ни, уз навбатида бу холат №656808 такада -77 см ва №837122такада 78 см-ни, думгаза суяк баланлигида №532903 такада -80 см-ни хамда бошка такаларда

№656808 такада-79 см ва №837122 такада -80 см-ни ташкил этди. Сутдор эчкичиликда эчкиларнинг кукрак кенглиги ва кукрак чукурлиги мухим ахамият касб этади. Бу курсаткич №532903 наслли такада 43 см-ни, №656808 наслли такада44 см ва №837122 такада 42 см-ни, шунингдек кукрак чукурлиги курсаткичларида ва №532903 такада -45 см-ни, №656808 такада-46 см ва № 837122 наслли такада -44 см-ни ташкил этади. Тахлилар шуни курсатадики, такалар тана кисмларидан олинган улчамлар гурухлар билан таккосланганда, улар уртасида тафовут катта улчамни бермайди.

Демак, тадкикотга танланган келиб чикиши, зоти, тирик вазни, экстерьер курсаткичлари билан бир-бирига жуда ухшайди. Уларнинг тана кисмларидан олинган улчамлар бир-бирларига жуда мос ва эчкичилик селекциясида илмий ишлар олиб боришда жуда макбул ухшаш гурухлар хисобланади.

Оила асосчиларинингэкстерьери ва тана улчамлари. Тадкикот она эчкиларининг экстерьер курсаткичларини урганишда7 та тана кисмларидан улчамлар олинди ва тахлил килинди, бу хакдаги маълумотлар куйидаги 11- жадвалда келтирилади.

Оилаларнинг экстерьер белгилари тана кисмларидан олинган улчамлар буйича аникланди. Оилаларуртасида ягрин ва орка думгаза баландлиги, шунингдек тана кисмининг айланаси ва кенглигидан олинган улчамларда гурухлар орасида катта фарк сезилмади.

Юкорида келтирилган жадвалда тадкикот гурухларидаги 1-тажриба гурухи она эчкиларининг ягрин баландлиги 70,6 см-ни, II -тажриба гурухида -70,4 см ва III -тажриба гурухи эчкиларида 70,3 см-ни, назорат гурухи эчкиларида 70,14 см-ни, кукрак кенглиги I-тажриба гурухи она эчкиларида 42,6 см-ни, 2 -тажриба гурухида -40,2 см ва 3 -тажриба гурухи эчкиларида 39,69 см-ни ва назора гурухи эчкиларида бу курсаткич 39,09 см-ни ташкил этди.

Тахлилар шуни курсатадики, она эчкилар тана кисмларидан олинган улчамлар гурухлар билан таккосланганда, улар уртасида фарклар булмади ёки барча танланган эчки гурухларининг тана кисмлари бир тексда ухшаш эчкилар хисобланади.

Ёш улокларнинг экстерьерлари. Линиялар авлодларидан тана улчамлари олинди ва улар хакдаги маълумотлар хисоботнинг 1-иловасида келтирилади. Экстерьер улчамлари тахлилида Линияларнинг авлодлари уртасида катта фарк сезилмади.

Тадкикотда янги тугилган №-532903 таканингургочи улоклари ягрин баландлиги 29,14 см, думгаза баландлиги 30,80 см, кукрак чукурлиги 11,50 см, гавданинг кия узунлиги 28,85 см, пойча айланаси 6,1 см-ни -ни ва №-656808 таканинг ургочи улокларининг ягрин баландлиги 28,66 см, думгаза баландлиги 30,52 см, кукрак чукурлиги 11,29 см ва гавданинг кия узунлиги 29,17 см, пойча айланаси 6,3 см-ни ташкил этди. №-837122таканинг ургочи улокларида ягрин баландлиги 29,1 см, думгаза баландлиги 30,8 см, кукрак чукурлиги 11,5 см ва гавданинг кия узунлиги 28,0 см, пойча айланаси 6,1 см-ни ташкил этди.

2-жадвал. Она эчкиларнинг тана улчамлари, см(п=50)

Курсаткичлар M±m Cv, % M±m Cv, % M±m Cv, % M±m Cv, %

I гурух, II гурух III гурух Назорат гу рухи

Ягрин баландлиги 70,64±0,28 1,95 70,44±0,27 1,95 70,34±0,29 2,05 70,14±0,89 2,15

Орка дунг суяк баландлиги 72,13±0,26 1,84 72,48±0,26 1,84 72,12±0,27 1,87 71,15±0,57 1,87

Кукрак 24,00±0,39 2,25 22,58±0,71 5,06 23,69±0,39 2,76 21,09±0,25 2,78

кенглиги

Кукрак 22,21±0,41 2,75 40,20±0,38 7,18 39,68±0,27 2,67 39,35±0,25 2,68

чукурлиги

Кукрак 79,64±0,72 5,06 79,65±0,71 5,06 79,06±0,72 5,12 78,87±0,63 8,12

айланаси

Гавданинг кия 75,50±0,88 6,25 75,25±0,88 6,02 75,33±1,07 7,59 74,45±1,18 8,50

узунлиги

Пойча 8,17±0,9 0,66 8,17±0,09 0,66 8,18±0,07 0,53 8,20±0,16 0,52

айланаси

Линиялар буйича тахлилий маълумотларда № -532903,№-656808 ва №-837122 така авлодларининг ургочиларида тана кисмининг ягрин баландлиги №532903 таканинг авлодлари 29,1 см-ни ташкил этиб №-656808 такаларнинг ургочи улокларига нисбатан 0,49 см-га ва №-837122 така авлодларига нисбатан 0,04 см устунликка эга булди.

Линияларнинг авлдодлари буйича орка дунг суяклари баландлиги № -532903 ва№-837122такалар авлодларида 30,8 см-ни ташкил этди. Х,ар иккала Линия авлодлари №656808 таканинг авлодларига нисбатан 0,26 см-га устунлик килди.

Линияларнинг угилларидан олинган тана улчамларида №-837122така авлодлари 29,09 см-ни ташкилэтди ва № -532903 ва№-656808 така авлодларига нисбатан 0,95 ва 0,44 см устунлик килди. Дунг суяк баланлиги буйича№-837122така авлодлари 28.8 см-ни ташкил этиб, № -532903 ва№-656808 такаларнинг угилларидан 0,26 ва 0,25 см-га устунлик килди.

Демак, линиялар буйича ургочи ва эркак авлодларида олинган тана кисмларидаги улчамларининг курсаткичларида фарклар купам хам сезилмайди.

Она эчкилар тана кисмларида гавданинг кия узундиги 1-гурухда 75,5, 2-гурухда 75,65 ва 3-урухда 78,87 см -ни ташкил этади ва улар гавдаси кия узунлигида бир маромда ва бир текисда усганлиги кузатилди. Демак, Бу хусусят зааанен ва альп зотли она эчкиларга хос белгилардпн бири хисобланиб, сутдор она эчкиларни тана улчамлари бир меъёрда усади хамда сутдор она эчкиларнинг усиш ва ривожланиши сутдор эчкиларга хос белгилар хисобланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Зеленский Г. Г. - Козоводство 2-ое издание «Колос» М. 1981, С.182.

2. Кияткин П. Ф. - Пути и методы выведения новой породы шерстных коз. Т. 1968, С.259.

3. Чикалев А.У. Нормированное кормление коз. Ж. Кормление сельскохозяйственных животных. М. 2006, № 9, С. 45-48.

4. Эшматов И. - Эчкиларнинг сермахсул гурухини яратиш Т. Ж. "Зооветеринария" № 3. 2017, 33-34 б.

5. Юсупов С. и др. - Козоводство: состояние и перспективы развития Т. Ж. "Зооветеринария" № 8. 2016, С. 30-32.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.