Научная статья на тему 'СУРДОПЕДАГОГИКАДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ҚЎЛЛАШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

СУРДОПЕДАГОГИКАДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ҚЎЛЛАШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
76
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кар ва заиф эшитувчи бола / таълим / коррекция / нутқ / машғулот / сифат / самарадорлик.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ферузахон Усмановна Қодирова, Зухра Шухратовна Cултанова

Ушбу мақолада сурдопедагогикада ахборот технологияларини ишлаб чиқиш ва қўллашнинг истиқболлари ва кар ва заиф эшитувчи болалар таълимида АКТ дан фойдаланишнинг долзарблиги хусусида маълумотлар келтирилади. Шунингдек, кар ва заиф эшитувчи болалар нутқини ривожлантиришда АКТ дан фойдаланишнинг имкониятлари санаб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Ферузахон Усмановна Қодирова, Зухра Шухратовна Cултанова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУРДОПЕДАГОГИКАДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ҚЎЛЛАШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

СУРДОПЕДАГОГИКАДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ ВА КУЛЛАШНИНГ ИСТЩБОЛЛАРИ

Ферузахон Усмановна Кодирова

Чирчик Давлат Педагогика институти Махсус педагогика кафедраси мудири, п.ф.д. (DcS)

Зухра Шухратовна Султанова

Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети «Ахборот кутубхона тизимлари» кафедраси укитувчиси E-mail: zilola.xodjayeva@yandex.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада сурдопедагогикада ахборот технологияларини ишлаб чикиш ва куллашнинг истикболлари ва кар ва заиф эшитувчи болалар таълимида АКТ дан фойдаланишнинг долзарблиги хусусида маълумотлар келтирилади. Шунингдек, кар ва заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантиришда АКТ дан фойдаланишнинг имкониятлари санаб утилган.

Калит сузлар: кар ва заиф эшитувчи бола, таълим, коррекция, нутк, машгулот, сифат, самарадорлик.

КИРИШ

Сурдопедагоглар тайёрлаш тизимига ахборот технологияларини киритиш истикболлари уларнинг касбий фаолиятнинг фундаментал асосларини ва эшитишида бузилишлари борлиги гумон килинган болаларни аниклаш, ривожланишини комплекс диагностика килиш сохасининг уз касбий компетенцияларини, коррекцион ишни режалаштириш ва утказишни, бола ва унинг оиласи билан келгуси ишларни корректировкалаш максадида болаларнинг ютуклари ва кийинчиликларини бахолашни узлаштириш учун ноёб имкониятларидан фойдаланиш билан боглик.

Ахборот технологияларини дефектологларнинг узлуксиз таълими тизимига киритишга умумий методологик ёндашув сурдопедагогларнинг таянч касбий компетенцияларини шакллантириш учун зарур электрон инструментларнинг хар хил турларини: нормал онтогенезнинг интерфаол моделларини; болалар ходисаларининг «ургатувчи» электрон кутубхоналарини; сурдопедагогнинг бола ва унинг оиласи билан амалий ишлашининг интерфаол

моделларини; виртуал касбий амалиётларни; касбий навигаторларни ишлаб чикишга эхтиёжни асослайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Инструментлар турларининг фарки, юкорида айтилгандек, уларнинг касбий компетенциялар ва уларни ташкил клувчи куникмаларнинг шаклланиши жараёнидаги урни, вазифалари ва ролининг фарклари билан белгиланади.

Хрзирда талаба-сурдопедагогларни кохлеар имплантли болалар билан ишлашга ургатиш электрон инструментларини яратиш ва фойдаланиш муаммоси алохида долзарбликка эга. Ватанимиздаги сурдопедагогика илмий мактаби кохлеар имплантли болаларнинг психологик-педагогик реабилитациясига ёндашувни ишлаб чикди ва амалиётда текшириб курди. Сурдопедагогнинг илк ва мактабгача ёшдаги имплант урнатилган болалар билан ишлаши учун зарур янги касбий компетенциялари аникланди [Кукушкина О.И., Гончарова Е.Л., Сатаева А.И., Шматко Н.Д., 2014].

Талаба-сурдопедагогларни кохлеар имплантли болалар билан ишлашга ургатиш учун боланинг тугилишидан бошлаб 2,5 ёшигача даврдаги эшитиш идрокининг нормал ривожланишини унинг атрофдаги олам билан узаро муносабати ва коммуникацияси ривожланишига асосланган интерфаол моделини яратиш принципиал ахамиятга эга. Бу жараён бола ривожланишининг бошка йуналишлари билан богланган тизимли, динамик жараён сифатида моделлаштирилиши керак. Куринадиган килиш мавзуси боскичлар булиб, ривожланиш мантики, боскдчдан-боскдчга утишнинг зиддиятли (критик) нукталари ва шароитлари хисобланади. ^айта куриш (реконструкция)нинг асосида Е.Р.Баенская, Л.В.Нейман, Ф.Ф.Рау, Т.В.Пелимская, Н.Д.Шматко, Г.А.Таварткиладзе ва бошкаларнинг асарлари тахлили ётади. Эшитиш идроки нормал ривожланишининг интерфаол моделини яратиш сурдопедагоглар учун касбий навигаторлар яратиш имкониятини очади.

Бунинг истикболи талаба-сурдопедагоглар учун болалар ходисаларини ургатувчи мавзулар буйича электрон кутубхоналарни ишлаб чикишдан иборат. Электрон кутубхоналарни яратишнинг умумий коидалари асосида болалар ходисаларини танлашнинг хусусий тамойиллари, сурдопедагог учун керакли видеоёзувларнинг тавсифи ва излаш тизими, керакли ходисани сурдопедагог учун одатдаги булган тавсифининг таркибидан фойдаланиб тезкор топиш имконини берадиган тизим ишлаб чикилиши керак. Кутубхонада хар бир болани текшириш жараёнининг ва/ёки коррекцион ишнинг видеоёзуви билан курсатиш зарур.

Бола ходисасини касбий йуналтирилган излаш учун кутубхонадан фойдаланишда укитувчи кар ва заиф эшитувчи болалар, кохлеар имплантли болалар ривожланишининг мумкин булган куп вариантларини аудиторияда шунчаки курсатиш билан чекланмай, бу куп вариантларнинг касбий тахлили мантикининг бирлигини, болалар ходисалари таркиби тахлилининг бирлигини, хулосанинг ва коррекцион ишни режалаштиришга утиш мантики таркибининг бирлигини дархол куринарли килиши мумкин.

Бунинг истикболи сурдопедагогнинг алохида компетенцияларини ва уларни ташкил килувчи касбий куникмаларини шакллантиришга йуналтирилган виртуал амалиётни ишлаб чикиш ва куллашдан иборат.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Сурдопедагогнинг имплант урнатилган болалар билан реабилитациянинг энг масъулиятли - каровсиз колиш хавфи булган боскичида ва бошка боскичларда ишлаш учун касбий компетенцияларни узлаштиришига йуналтирилган виртуал амалиётлар керак. Виртуал амалиётлар ёрдамида сурдопедагогнинг имплант урнатилганлар билан ишлашдаги, лекин бошка воситалар билан яратиш мумкин булмаган компетенциясини хосил килувчи куникмаларининг ташкил килувчи таркибини кетма-кетликда машк килиш учун зарур булган укитишнинг ноёб шароитлари яратилади. Аудиторияда касбий фаолиятни ва талабада амалий компетенцияларни ва уларни ташкил килувчи барча куникмаларни кадам-бакадам шакллантириш вазиятларини моделлаштириш имконияти очилади.

Сурдопедагог касбий фаолиятининг хар бир боскичларини: эшитиши пасайганлиги гумон килинган болаларни аниклашни, эшитишида бузилишлар аникланган болалар ривожланишининг педагогик диагностикасини, коррекцион ишни режалаштириш ва утказишни, бола ва унинг оиласи билан келгуси ишларни корректировкалаш максадида болаларнинг ютукларини ва кийинчиликларини бахолашни моделлаштирувчи виртуал амалиётлар зарур.

Тадкикотимизда сурдопедагоглар учун биринчи виртуал амалиётни лойихалаштириш масаласи хал килингани сабабли эшитишда нуксони бор болани педагогик текширишни амалий ишнинг дастлабки боскичи этиб танланган эди. Бу боскичда сурдопедагог боланинг ривожланиш варианти, унинг индивидуал хусусиятлари ва потенциал имкониятлари тугрисида тасаввур хосил килиши керак. Факат шу асосдагина асосланган индивидуал таълим дастурини тузиш мумкин. Эшитишда нуксони бор болаларнинг психологик-педагогик текширувини утказиш, уларнинг ривожланиш вариантини аниклаш

куникмаси сурдопедагогнинг асосий касбий компетенцияларидан бири хисобланади. Касбий фаолиятнинг бу мухим компонентини пухта узлаштирмасдан туриб, юкори малакали мутахассиснинг шаклланиши, унинг касбий жихатдан таркиб топиши мумкин эмас. Сурдопедагогнинг эшитишда нуксони бор болаларни урганиш, уларнинг ютуклари ва имкониятларини айнан мос бахолаш буйича амалий куникма ва малакаларни канчалик саводли ва аник эгаллаганлигига боланинг келгуси ривожланиши ва тарбияланиши ва хатто, унинг такдири боглик булади.

Тадкикот давомида лойихалаштирилаётган биринчи виртуал амалиёт турини - эшитишда нуксони бор болалар ривожланишининг педагогик диагностикаси методикаларини узлаштириш деб белгиланди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтадиган булсак, Олий таълим тизимидаги узгаришлар, олий таълимни ахборот тенологияларидан кенг фойдаланишга асосланган технологик моденизациялаштириш сурдопедагоглар тайёрлашнинг янгиланаётган тизимида ахборот тенологияларининг роли, урни ва вазифаларини аниклашни талаб килади.

Сурдопедагогнинг касбий компетенциялари ва уларни пухта шакллантиришнинг педагогик шароитлари хозиргача махсус тадкикот мавзуси булмаган эди.

Дефектологлар таълимига ахборот технологияларини жорий килишнинг мухимлигини ва ахамиятини тан олингани холда дефектологлар таълими учун хар хил турдаги электрон инструментларни яратиш методологиясини ишлаб чикишга, ёндашувни логопедияга муваффакиятли жорий килишга, электрон инструментларни киритиш шароитида касбий компетенциялар шаклланиши самарадорлиги сезиларли ортишини тажриба-синов асосида исботлашга, сурдопедагогикада сурдопедагогларнинг касбий компетенцияларини шакллантиришнинг электрон инструментларини яратиш ва куллашга йуналтирилган тадкикотлар утказилмаган.

Шундай килиб, тавсифланган электрон инструментлардан фойдаланишда дефектологларнинг касбий компетенцияларини шакллантириш самарадорлиги тубдан ортиши исботлангани, уларни ишлаб чикиш методологияси мавжуд булгани билан шундай воситалар сурдопедагогларнинг узлуксиз таълими тизимида йуклиги уртасида зидлик мавжуд.

Бу зидлик сурдопедагогларнинг узлуксиз таълими тизимида виртуал касбий амалиётларни яратиш ва куллашга ёндашувни ишлаб чикиш буйича ушбу тадкикотнинг максади, вазифалари ва методологиясини белгилади.

Сурдопедагоглар учун биринчи виртуал амалиётни лойихалаштириш учун сурдопедагог амалий ишининг дастлабки боскичи - эшитишда нуксони бор боланинг психологик-педагогик текшируви танланди. Бу боскичда сурдопедагог боланинг ривожланиш варианти, унинг индивидуал хусусиятлари ва потенциал имкониятлари тугрисида тасаввур хосил килиши лозим. Факат шу асосдагина асосланган индивидуал таълим дастурини тузиш мумкин.

Талаба-сурдопедагоглар учун биринчи виртуал амалиёт тури - эшитишда нуксони бор илк ёшдаги болалар ривожланишининг педагогик диагностикаси методикаларини узлаштириш буйича амалиёт белгиланди.

REFERENCES

1. Джураев Р.Х., Цой М.Н., Данияров Б.Х., Гайер Т.В. Интерактивный комплекс в образовательном процессе/ -Т.: Шары, 2001. -268 с. 17-б .

2. Бегимкулов У. Педагогик таълим жараёнларини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти. Пед.фан.док. дисс. автореф. Т.: 2007.-37 б.

3. Абдукодиров А.А., Смарт-технологиясига оид тушунчалар ва унинг асосий тамойиллари.//Ахборот таълим маконини такомиллаштиришда ахборот ресурслари ва технологиялари интеграцияси: Республика микёсидаги илмий-амалий анжуман материаллари. (15 апрел 2019 йил) - Тошкент.:ТДПУ, 2019.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.