Supporting Evacuation of Disabled People – Organizational and Technological Challenges Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

Pawet Floreka)*, Tomasz Kotodziejczyka)

a) Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute / Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej im. Jozefa Tuliszkowskiego - Panstwowy Instytut Badawczy * Corresponding author / Autor korespondencyjny: pflorek@cnbop.pl

Supporting Evacuation of Disabled People - Organizational and Technological Challenges

Wsparcie ewakuacji osob niepetnosprawnych - wyzwania organizacyjne i technologiczne

ABSTRACT

Aim: The aim of this publication is to present the most important aspects concerning the conditions for evacuation of people with various types of disabilities - from mobility problems, to reduced perception in the event of a threat, and to indicate the most important challenges both in terms of legal regulations, as well as organizational and technological conditions for ensuring effective evacuation of disabled people.

Introduction: People with disabilities are a group that requires special consideration when planning evacuation from public utility facilities, because many of these people - depending on the type and degree of their dysfunction - will not be able to evacuate from the danger zone on their own. The inspection carried out in 2019 by the Delegation of the Supreme Audit Office in Poznan confirmed the need to adapt the applicable legal regulations in this regard (in practice, fire safety instructions, evacuation plans, staff training and equipping facilities with adequate equipment supporting the evacuation of people with disabilities) [1]. In addition to legal and technological aspects, a very important factor in the effective evacuation of disabled people are organizational solutions adopted in a given facility, which should take into account the individual specificity (cubature) and functions of a given facility. Methodology: As part of the research process, theoretical research was used, such as: analysis of literature and legal documents, synthesis, generalization, inference, comparison and analogy. During the research, national and foreign sources (from the United States and Great Britain) were analyzed. The selection of individual countries was guided by the level of development of the solutions adopted in these countries dedicated to supporting the evacuation of disabled people in a situation of threat to their life or health, as well as the availability of data sources.

Conclusions: The presented analysis of the conditions for the evacuation of people with disabilities from public utility buildings shows the challenges that both the legislator and managers of facilities in the country face in this area, as well as the emergency services. The latter - similarly to people with disabilities - are the systemic beneficiaries of the desired changes in the area of law and tactics of rescue operations, from the moment of alerting about an event in the facility where there are people who are unable to evacuate themselves. Introducing good practices, verified in other countries, into common application, should significantly improve rescue operations. The expected effect will be to shorten the time of providing help to all people unable to evacuate themselves in an emergency - regardless of their number, as well as the type and specificity of the public facility in which the life or health threatening situation occurred.

Keywords: evacuation of disabled people, public utility buildings, intelligent construction, modelling and computer simulations, individual evacuation plan Type of article: review article

Received: 29.06.2021; Reviewed: 09.07.2021; Accepted: 12.07.2021;

Authors' ORCID IDs: Pawet Florek - 0000-0002-9690-3989; Tomasz Kotodziejczyk - 0000-0002-1234-2548 The authors contributed the equally to this article;

Please cite as: SFT Vol. 57 Issue 1, 2021, pp. 134-144, https://doi.Org/10.12845/sft.57.1.2021.9;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRAKT

Cel: Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie najwazniejszych aspektöw dotyczqcych warunköw ewakuacji osöb z röznymi rodzajami niepelno-sprawnosci - poczqwszy od problemöw z poruszaniem siç, na ograniczeniu percepcji w sytuacji wystqpienia zagrozenia skonczywszy - oraz wska-zanie najwazniejszych wyzwan zaröwno na plaszczyznie regulacji prawnych, jak i warunköw organizacyjnych oraz technologicznych dla zapewnienia skutecznej ewakuacji osöb niepelnosprawnych.

Wprowadzenie: Osoby niepelnosprawne to grupa wymagajqca szczegölnego uwzglçdnienia w przypadku planowania ewakuacji z obiektöw uzytecznosci publicznej, poniewaz wiele z tych osöb - w zaleznosci od rodzaju i stopnia posiadanej dysfunkcji - nie bçdzie w stanie samodzielnie ewakuowac siç

ze strefy zagrozenia. Przeprowadzona w 2019 roku kontrola Delegatury Najwyzszej Izby Kontroli w Poznaniu potwierdzila koniecznosc dostosowania obowiqzujqcych regulacji prawnych w tym zakresie (w praktyce instrukcji bezpieczertstwa pozarowego, planów ewakuacji, przeszkolenia personelu oraz wyposazenia obiektów w adekwatny sprz^t wspomagajqcy ewakuacji osób z niepelnosprawnosciq) [1]. Poza aspektami prawnymi i technologicznymi, bardzo istotny czynnik skutecznej ewakuacji osób niepelnosprawnych stanowiq przyjQte w danym obiekcie rozwiqzania organizacyjne, które powinny uwzgl^dniac indywidualnq specyfikQ (kubatura) oraz funkcje danego obiektu.

Metodología: W ramach procesu badawczego wykorzystano badania teoretyczne, takie jak: analiza literatury i dokumentów prawnych, synteza, uogólnianie, wnioskowanie, porównanie oraz analogia. Podczas badart dokonano analizy zródel krajowych oraz zagranicznych (ze Stanów Zjednoczonych Ameryki i Wielkiej Brytanii). Przy doborze poszczególnych partstw kierowano si§ poziomem rozwoju przyjQtych w tych partstwach rozwiqzart dedykowanych wsparciu ewakuacji osób niepelnosprawnych w sytuacji zagrozenia dla ich zycia lub zdrowia, a takze dost^pnosciq zródel danych. Wnioski: Zaprezentowana analiza warunków ewakuacji osób z niepelnosprawnosciq z obiektów uzytecznosci publicznej pokazuje wyzwania, jakie w tym obszarze stojq zarówno przed legislatorem, jak i zarzqdcami obiektów w kraju, a takze przed sluzbami ratowniczymi. Te ostatnie - podobnie jak osoby niepelnosprawne - sq systemowym beneficjentem pozqdanych zmian w obszarze przepisów prawa oraz taktyki prowadzonych dzialart ratowniczych, juz od momentu alarmowania o zdarzeniu w obiekcie, w którym przebywajq osoby niezdolne do samodzielnej ewakuacji. Wprowadzenie do powszechnego zastosowania dobrych praktyk, sprawdzonych w innych partstwach, powinno w wyrazny sposób usprawnic dzialania ratownicze. Spodziewanym efektem b^dzie skrócenie czasu dotarcia z pomocq do wszystkich osób niezdolnych do samodzielnej ewakuacji w sytuacji zagrozenia - bez wzgl^du zarówno na ich liczb?, jak i na rodzaj i specyfikQ obiektu uzytecznosci publicznej, w którym doszlo do sytuacji zagrazajqcej zyciu lub zdrowiu. Stowa kluczowe: ewakuacja osób niepelnosprawnych, obiekty uzytecznosci publicznej, inteligentne budownictwo, modelownie i symulacje komputerowe, indywidualny plan ewakuacji Typ artykutu: artykul przeglqdowy

Przyjçty: 29.06.2021; Zrecenzowany: 09.07.2021; Zaakceptowany: 12.07.2021;

Identyfikatory ORCID autorów: Pawet Florek - 0000-0002-9690-3989; Tomasz Kotodziejczyk - 0000-0002-1234-2548; Autorzy wniesli równy wklad merytoryczny w powstanie artykulu;

Proszç cytowac: SFT Vol. 57 Issue 1, 2021, pp. 134-144, https://doi.Org/10.12845/sft.57.1.2021.9; Artykul udostçpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.Org/licenses/by-sa/4.0/).

Introduction

Currently, the regulations in Poland do not precisely regulate how to evacuate disabled people. This is confirmed by the results of the inspection carried out by the Delegation of the Supreme Audit Office in Poznan in 2019 [1]. They point to five critical areas related to the safe evacuation of people with disabilities. These are:

- no practical verification of the conditions and organization of evacuation of people with disabilities (50% of facilities),

- no employee training in the area of evacuation of people with disabilities (37.5%),

- no specialized equipment for the evacuation of people with disabilities (100%),

- no knowledge about the efficiency of the users of the facility (37.5%),

- no evacuation procedures for people with disabilities (62.5%).

When analysing the specific needs of people with disabilities, it is necessary to indicate the need to use dedicated for individual groups of people in the evacuation scheme. The obligation to guarantee the safety of building users and to enable the evacuation of disabled people - in accordance with applicable law in Poland - rests with the managers of public buildings. This is regulated by relevant laws and regulations referred to in the following sections of the article. In the public perception, a peculiar novelty among the provisions of the law may be the Act of 19 July 2019 on providing accessibility

Wprowadzenie

Obecnie w Polsce przepisy nie regulujq precyzyjnie, w jaki sposób nalezy przeprowadzic ewakuacjç osób niepetnospraw-nych. Potwierdzajq to wyniki kontroli przeprowadzonej przez Delegatus Najwyzszej Izby Kontroli w Poznaniu w 2019 r. [1]. Wskazujq one na piçc krytycznych obszarów zwiqzanych z bez-piecznq ewakuacjq osób z niepetnosprawnosciami. Sq to:

- brak praktycznego sprawdzenia warunków i organizacji ewakuacji osób z niepetnosprawnosciq (50% obiektów),

- brak szkolen pracowników w obszarze ewakuacji osób z niepetnosprawnosciq (37,5%),

- brak specjalistycznego wyposazenia do ewakuacji osób z niepetnosprawnosciq (100%),

- brak wiedzy o stanie sprawnosci uzytkowników obiektu (37,5%),

- brak procedur ewakuacji osób z niepetnosprawnosciq (62,5%).

Analizujqc specyficzne potrzeby osób z niepetnosprawno-sciq, nalezy wskazac na potrzebç dedykowanego poszczegól-nym grupom osób schematu ewakuacji. Obowiqzek zagwa-rantowania bezpieczenstwa uzytkowników budynku oraz umozliwienia ewakuacji osób niepetnosprawnych - zgodnie z obowiqzujqcymi przepisami prawa w Polsce - spoczywa na zarzqdcach obiektów uzytecznosci publicznej. Regulujq to odpowiednie ustawy i rozporzqdzenia, które przywotano w kolej-nych podrozdziatach artykutu. W odbiorze spotecznym swo-istq nowosciq wsród przepisów prawa moze byc ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostçpnosci osobom ze

to people with special needs [2], which explicitly points to the need to ensure the possibility of evacuating or saving people with disabilities. The government program Accessibility Plus [3], which is relatively new in the public awareness, is also complementary to the aforementioned Act. In fact, this program is the first and comprehensive approach to accessibility in Poland. Its aim is to ensure free access to goods, services and the possibility of participation in social and public life for people with special needs and to adapt public space, architecture, transport and products to the requirements of all citizens. As part of the European funds, as well as funds from the budgets of local government units and public and private national funds, directions and specific projects with a total value of PLN 23 billion (for 2018-2025) have been planned in the Accessibility Plus program. Taking into account the complexity and wealth of this program, it is worth emphasizing that among the areas indicated as priority in terms of improving accessibility, there are conditions for the evacuation of people with special needs, including people with disabilities. The resources of the State Fund for Rehabilitation of Disabled People (PFRON) - a public administration body dedicated to supporting rehabilitation and employment of disabled people play a significant role in the implementation of the Accessibility Plus program. The analyses carried out under the Accessibility Plus program show that in Poland there may be as many as 7 million dependent people with special needs. A characteristic feature of each person in this social group will also be special protective needs, including the need for direct support in an emergency that requires evacuation. According to the estimates, such a large social group of people with special needs will systematically grow, mainly due to unfavourable demographic trends. Therefore, an essential challenge requiring planning and intervention in a systematic and long-term manner in emergency situations is adapting public space to the specific needs of this group. The possibility of adapting the best practices in this area from other developed countries in the world (such as the United States of America or the United Kingdom) may result in significant progress and acceleration of saturation of public infrastructure with solutions that will guarantee support for effective help for dependent people in emergencies that threaten their lives or health. Therefore, the issues discussed in the article constitute a very important and certainly up-to-date security context. It seems that defining the standards of conduct in the event of threats in public utility facilities for people with special protective needs in a situation requiring their evacuation is not only a necessity resulting from a systematic increase in infrastructure or unfavourable demographic trends that feed such a sensitive social group, but also a standard in a sense defining the level of civilization development of countries aspiring to be called developed. These are countries available to all citizens regardless of their dysfunctions and in the taken context - safe, or at least systematically trying, due to dedicated legal, technological and organizational solutions, to prevent threats and protect those who will not be able to take care of themselves on their own in an emergency.

szczególnymi potrzebami [2], w której wskazuje siç wprost na koniecznosc zapewnienia mozliwosci ewakuacji lub uratowania osób niepetnosprawnych. Komplementarnym do wspomnianej ustawy jest równiez relatywnie nowy w swiadomosci spotecznej rzqdowy program Dostçpnosc Plus [3]. Program ten w istocie sta-nowi pierwsze i kompleksowe ujçcie tematyki dostçpnosci w Pol-sce. Jego celem jest zapewnienie swobodnego dostçpu do dóbr, ustug oraz mozliwosci udziatu w zyciu spotecznym i publicznym osób o szczególnych potrzebach oraz dostosowanie przestrzeni publicznej, architektury, transportu i produktów do wymagan wszystkich obywateli. W ramach funduszy europejskich, a takze srodków pochodzqcych z budzetów jednostek samorzqdu tery-torialnego oraz publicznych i prywatnych srodków krajowych, zaplanowano w programie Dostçpnosc Plus kierunki i konkretne przedsiçwziçcia o tqcznej wartosci 23 miliardów ztotych (na lata 2018-2025). Biorqc pod uwagç kompleksowosc oraz zasob-nosc tego programu, na podkreslenie zastuguje fakt, ze wsród obszarów wskazanych jako priorytetowe, jesli chodzi o poprawç ich dostçpnosci, znalazty siç wtasnie warunki ewakuacji osób o szczególnych potrzebach, w tym osób z niepetnosprawno-sciq. Znaczqcy udziat w realizacji programu Dostçpnosc Plus odgrywajq zasoby Panstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepetnosprawnych (PFRON) - organu administracji publicznej dedykowanego do wsparcia rehabilitacji oraz zatrudnienia osób niepetnosprawnych. Z przeprowadzonych w ramach programu Dostçpnosc Plus analiz wynika, ze w Polsce moze byc nawet 7 mln osób niesamodzielnych, o szczególnych potrzebach. Cechq charakterystycznq dla kazdej osoby w tej grupie spotecznej bçdq równiez szczególne potrzeby ochronne, w tym potrzeba bezpo-sredniego wsparcia w sytuacji zagrozenia, powodujqcej koniecz-nosc ewakuacji. Tak liczna grupa spoteczna osób o szczególnych potrzebach bçdzie wedtug szacunków systematycznie siç powiçkszac, gtównie z powodu niekorzystnych trendów demogra-ficznych. Dlatego niezbçdnym wyzwaniem wymagajqcym plano-wania i interwencji w sposób systematyczny i dtugofalowy jest dostosowanie przestrzeni publicznej do szczególnych potrzeb w tej grupie w sytuacjach zagrozenia. Mozliwosc adaptacji naj-lepszych praktyk w tym obszarze z innych panstw rozwiniçtych na swiecie (jak chociazby Stany Zjednoczone Ameryki czy Wielka Brytania) moze zaowocowac znaczqcym progresem i przyspie-szeniem nasycenia infrastruktury publicznej rozwiqzaniami, które bçdq gwarantowac wsparcie dla skutecznej pomocy osobom nie-samodzielnym w nagtych sytuacjach zagrazajqcych ich zyciu lub zdrowiu. Zagadnienia podejmowane w artykule stanowiq zatem bardzo istotny i z pewnosciq aktualny kontekst bezpieczenstwa. Wydaje siç, ze okreslenie standardów postçpowania na wypadek zagrozen w obiektach uzytecznosci publicznej dla osób o szczególnych potrzebach ochronnych w sytuacji wymagajqcej ich ewakuacji to nie tylko koniecznosc wynikajqca z systematycznego przyrostu infrastruktury, czy tez niekorzystnych trendów demo-graficznych, które zasilajq tak newralgicznq grupç spotecznq, ale tez standard okreslajqcy w pewnym sensie poziom rozwoju cywi-lizacyjnego panstw aspirujqcych do miana rozwiniçtych. Mowa tu o krajach dostçpnych dla wszystkich obywateli bez wzglçdu na posiadane dysfunkcje oraz w podejmowanym kontekscie - bez-piecznych, a przynajmniej starajqcych siç systemowo za sprawq

dedykowanych rozwiqzan prawnych, technologicznych i organi-zacyjnych zapobiegac zagrozeniom i chronic tych, którzy samo-dzielnie nie bçdq zdolni do zatroszczenia siç o siebie w sytuacji zagrozenia.

Good practices on the example of Great Britain and the United States of America

An extremely interesting, good practice in Great Britain is, among others, planning for one year in advance the organization of evacuation trials, including financial compensation for posted or recruited workers to be responsible for providing emergency first aid and evacuation to people with special needs. Moreover, an individualized approach to the issue of evacuation, commonly used in Great Britain, seems worth following, taking into account both the specificity of each facility and the types of dysfunction of potential users with special needs. In practice, this approach works in the form of individual evacuation plans, which as a standard contain a list of fire-fighting devices existing in the facility, applicable procedures in the event of a fire, delineated evacuation routes dedicated to the movement of people with disabilities, as well as a list of all improvements made in the facility for people with disabilities. It is also good practice to distinguish - already at the design stage - evacuation plans for individual facilities, the specificity of each type of disability, including hearing, vision, motor dysfunction, and perception (cognitive). Individual UK Evacuation Plans are developed both for staff permanently resident in a building (employees) and for those using services offered in a given public facility. In case of employees, plans are prepared by the departments of human resources together with the interested parties, while in case of outsiders visiting the building, most often the obligation to prepare the plans rests with the facility manager. There is a widespread belief in the United Kingdom, which is confirmed in practice, that the key to an effective evacuation is constructive cooperation in the development of evacuation plans for as many parties as possible, which can add value to the creation of such an important procedure that, in an emergency, is aimed at minimizing (as much as possible) the risk of losses to people (life and health), as well as to property. The issue of prioritizing the special needs of people with disabilities is a clear standard of the British society and of the Royal Administration at all levels. This is also confirmed by the applicable regulations, according to which insufficient coordination of design activities in the field of evacuation plans by the facility manager or managers may be interpreted not only as non-compliance with fire protection requirements, but also as a manifestation of discrimination against people with special protective needs. Some of the Anglo-Saxon solutions - in particular an individual approach aimed at the fullest possible adaptation of the protective solutions adopted in the facilities - are also present in the United States. The best example of this is a guide [4] serving as guidelines for the development of evacuation schemes for people with disabilities along with evacuation schemes adequate to five specific types of disability

Dobre praktyki na przyktadzie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych Ameryki

Niezwykle interesujqcq, dobrq praktykq stosowanq w Wielkiej Brytanii jest m.in. planowanie z rocznym wyprzedzeniem organiza-cji próbnych ewakuacji, uwzglçdniajqcych finansowq gratyfikacjç dla pracowników delegowanych lub zrekrutowanych w celu odpo-wiedzialnosci za udzielanie pierwszej pomocy osobom o szczegól-nych potrzebach w sytuacji zagrozenia i ewakuacji. Ponadto, god-nym nasladowania wydaje siç, stosowane powszechnie w Wielkiej Brytanii, zindywidualizowane podejscie do zagadnienia ewakuacji, uwzglçdniajqce zarówno specyfikç kazdego z obiektów, jak i rodzajów dysfunkcji potencjalnych uzytkowników o szczególnych potrzebach. Takie podejscie w praktyce funkcjonuje w postaci indywidualnych planów ewakuacji, które standardowo zawierajq wykaz istniejqcych w obiekcie urzqdzen przeciwpozarowych, obo-wiqzujqcych procedur postçpowania na wypadek pozaru, wytyczo-nych dróg ewakuacji dedykowanych osobom z niepelnosprawno-sciq, a takze wykaz wszelkich usprawnien powstalych w obiekcie z myslq o osobach niepelnosprawnych. Dobrq praktykq jest równiez rozróznianie - juz na etapie projektowania - planów ewakuacji dla poszczególnych obiektów, specyfiki poszczególnych rodzajów niepelnosprawnosci, w tym deficytów narzqdu stuchu, wzroku, dysfunkcji ruchowej, a takze percepcji (poznawczej). Indywidualne Plany Ewakuacji w Wielkiej Brytanii opracowuje siç zarówno dla personelu na state przebywajqcego w obiekcie (pracownicy), jak i dla osób korzystajqcych z ustug oferowanych w danym obiekcie uzytecznosci publicznej. W przypadku pracowników plany sq opracowywane przez dziaty kadr wspólnie z zainteresowanymi, natomiast w odniesieniu do osób postronnych, odwiedzajqcych budynek najczçsciej zobowiqzanie przygotowania planów spo-czywa na zarzqdcy obiektu. W Wielkiej Brytanii panuje powszechne przeswiadczenie, które potwierdza siç w praktyce, ze kluczem do skutecznej ewakuacji jest konstruktywna wspótpraca na etapie opracowania planów ewakuacji mozliwie wszystkich stron, mogq-cych wniesc wartosc dodanq do stworzenia tak istotnej procedury, która w sytuacji zagrozenia ma na celu w jak najwiçkszym zakresie zminimalizowac ryzyko strat w ludziach (zycie i zdrowie), a takze w mieniu. Kwestia priorytetowego podejscia do szczególnych potrzeb osób niepelnosprawnych jest oczywistym standardem bry-tyjskiego spoleczenstwa oraz organów administracji królewskiej na kazdym poziomie. Znajduje to potwierdzenie równiez w obowiq-zujqcych przepisach, zgodnie z którymi niedostateczne skoordy-nowanie dzialan projektowych w zakresie planów ewakuacji przez zarzqdcç lub zarzqdców obiektu moze zostac odczytane jako nie tylko niezgodnosc z wymaganiami w zakresie ochrony przeciw-pozarowej, ale równiez jako przejaw dyskryminacji osób o szczególnych potrzebach ochronnych. Niektóre z rozwiqzan anglosa-skich - w szczególnosci indywidualne podejscie majqce na celu mozliwie petne dostosowanie przyjçtych w obiektach rozwiqzan

(motor, sight, hearing, speech and perception dysfunctions). It is a standard used in fire protection in the United States of America, which - in addition to the indications on how to plan an evacuation adapted to the five types of dysfunctions - defines four stages of evacuation, i.e. alarming, marking evacuation routes, self-evacuation and evacuation with assistance (support of a second person). This American standard is designed to accommodate individual adaptation of an evacuation plan to the characteristics of each disabled person on site by offering a personal checklist for designers, facility managers and end users (i.e. disabled people) that can be used to optimize evacuation plans. This list contains information about a given disabled person in the form of a declaration regarding the most precisely defined target location in the facility where the disabled person intends to stay and synthetic data on the type of dysfunctions, the use of a guide dog, as well as contact and personal details. Very important information, included as obligatorily in the personal checklist, is data on whether a specific person will actually require support in an emergency and the need to evacuate, as well as any details of persons or animals assisting a disabled person (including information on the assistant's training level). Other very important information contained in the list is that concerning the solutions adopted in the facility to enable the effective evacuation of disabled people. The data relates to the adequacy of the solutions adopted in a facility to the specific needs of a disabled person, including verification of the degree of understanding of the used markings of the evacuation route, methods of alerting in the situations of a fire, flood, terrorist attack, storm and seismic shocks. The checklist in question also includes questions that ultimately verify the level of understanding of the adopted evacuation procedures as well as the availability and readability of passageways, access routes and marked escape routes. The adopted standard in the form of a dedicated guide and personal checklists enables the identification of disabled people each time.

ochronnych - wystçpujq równiez w Stanach Zjednoczonych Ame-ryki. Najlepszym tego przyktadem jest przewodnik [4] stuzqcy jako wytyczne do opracowywania schematów ewakuacji osób z niepet-nosprawnosciq wraz ze schematami ewakuacji adekwatnymi do piçciu okreslonych rodzajów niepetnosprawnosci (dysfunkcji rucho-wej, wzroku, stuchu, mowy oraz percepcji). Jest to standard sto-sowany w ochronie przeciwpozarowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki, który - poza wskazaniami, w jaki sposób planowac ewakuacji dostosowanq do wymienionych piçciu rodzajów dysfunkcji - okresla cztery etapy ewakuacji, tj.: alarmowanie, oznaczenie dróg ewakuacyjnych, samoewakuacjç oraz ewakuacjç z asystq (wsparciem drugiej osoby). Ten amerykanski standard z zatoze-nia uwzglçdnia mozliwosc indywidualnego dostosowania planu ewakuacji do cech kazdej osoby niepetnosprawnej przebywajqcej na terenie obiektu, oferujqc opracowanq dla projektantów, zarzqd-ców obiektów oraz uzytkowników koncowych (tj. osób niepetnosprawnych) personalnq listç kontrolnq, za pomocq której mozna zoptymalizowac plany ewakuacji. Lista ta zawiera informacje na temat danej osoby niepetnosprawnej w postaci deklaracji doty-czqcej mozliwie jak najbardziej precyzyjnie okreslonej lokalizacji docelowej w obiekcie, w której osoba niepetnosprawna ma zamiar przebywac oraz syntetyczne dane o rodzaju posiadanych dysfunkcji, korzystania z asysty psa przewodnika, a takze dane kontaktowe i personalne. Bardzo waznq informacjq zawartq obligato-ryjnie w personalnej liscie kontrolnej sq dane odnosnie tego, czy konkretna osoba faktycznie bçdzie wymagata wsparcia w sytuacji zagrozenia i koniecznosci ewakuacji, a takze ewentualne dane szczegótowe dotyczqce osób lub zwierzqt asystujqcych osobie niepetnosprawnej (w tym informacje o poziomie wyszkolenia asy-stenta). Innymi sposród bardzo waznych informacji, które zawiera lista, sq te dotyczqce przyjçtych w obiekcie rozwiqzan majqcych za zadanie umozliwic skutecznq ewakuacjç osób niepetnosprawnych. Dane te dotyczq adekwatnosci przyjçtych w obiekcie rozwiqzan do szczególnych potrzeb osoby niepetnosprawnej, w tym weryfi-kacjç stopnia zrozumienia zastosowanych oznaczen dróg ewakuacyjnych, sposobów alarmowania w sytuacjach pozaru, powodzi, ataku terrorystycznego, nawatnicy oraz wstrzqsów sejsmicznych. Lista kontrolna, o której mowa, zawiera równiez pytania ostatecz-nie weryfikujqce poziom zrozumienia przyjçtych procedur ewakuacji oraz dostçpnosc i czytelnosc przejsc, dojsc i wytyczonych sciezek ewakuacji. Przyjçty standard w postaci dedykowanego przewodnika i personalnych list kontrolnych umozliwia kazdora-zowq identyfikacjç osób niepetnosprawnych.

Polish conditions

The regulation of the Minister of Infrastructure of 12 April 2002 on the technical conditions to be met by buildings and their location (i.e. Polish Journal of Laws: Dz. U. z 2015 r. poz. 1422) [5] and the regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration of 2 December 2015 on agreeing a construction design in terms of fire protection (Polish Journal of Laws: Dz. U. z 2015 r. poz. 2117) [6] directly impose the obligation to guarantee the safety of building users and enable the evacuation of people. The new formal and legal regulation dedicated to people with disabilities

Polskie uwarunkowania

Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 1422) [5] oraz rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrz-nych i Administracji z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgad-niania projektu budowlanego pod wzglçdem ochrony przeciwpozarowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 2117) [6] wprost naktadajq obowiqzek zagwarantowania bezpieczenstwa uzytkowni-ków budynków oraz umozliwienia ewakuacji osób. Nowym

in emergency situations is the Act of 19 July 2019 on ensuring accessibility to people with special needs [2]. This act, in Art. 6, specifies the minimum requirements to ensure accessibility to people with special needs, including the necessity to provide evacuation. According to the regulation of the Minister of Interior and Administration of 7 June 2010 on fire protection of buildings, other structures and areas (Polish Journal of Laws: Dz. U. z 2010 r. Nr 109, poz. 719) [7] appropriate evacuation conditions should be provided to enable quick and safe exit from the danger zone, including the fire zone from anywhere in the building public utility, which is intended for the presence of people. Evacuation conditions should be adapted to the number and fitness level of people in the building and its function, structure and dimensions, because life and health of people in the danger zones depends on the efficiency of evacuation. According to the provisions of the aforementioned regulation (§ 17 (1, 2)), in addition in some facilities, at least once a year or two years, the organization and conditions of evacuation from the entire facility should be practically verified. Managing people's behaviour in a hazardous situation is possible thanks to the assumption of the most optimal scenario for the operation of devices and the principles of cooperation, which indicate to the people in the building a safe evacuation route from the hazardous area.

uregulowaniem formalno-prawnym, dedykowanym dla osób niepelnosprawnych w sytuacjach zagrozenia jest ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostçpnosci osobom ze szczegól-nymi potrzebami [2]. Ustawa ta w art. 6 okresla minimalne wyma-gania sluzqce zapewnieniu dostçpnosci osobom ze szczególnymi potrzebami, wsród nich koniecznosc zapewnienia mozliwosci ewa-kuacji. Zgodnie z rozporzqdzeniem Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony prze-ciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2010 r. Nr 109, poz. 719) [7] z kazdego miejsca w budynku uzytecznosci publicznej, które jest przeznaczone obecnosci ludzi, powinny byc zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji umozli-wiajqce szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrozonej, w tym objçtej pozarem. Warunki ewakuacji powinny byc dostosowane do liczby i stanu sprawnosci osób przebywajqcych w budynku oraz do jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, gdyz od sprawnosci ewakuacji zalezy zycie i zdrowie osób znajdujqcych siç w stre-fach zagrozenia. Wedlug zapisów przywolanego rozporzqdzenia (§ 17 ust. 1, 2) dodatkowo w niektórych obiektach, co najmniej raz na rok lub dwa lata, powinno siç praktycznie zweryfikowac orga-nizacjç oraz warunki ewakuacji z calego obiektu. Zapanowanie nad zachowaniem ludzi w sytuacji zagrozenia jest mozliwe dziçki zalozeniu najbardziej optymalnego scenariusza dzialania urzqdzen oraz zasad wspóldzialania, które wskazujq osobom przebywajq-cym w budynku bezpiecznq drogç ewakuacji z miejsca zagrozenia.

Disability - a social issue and a challenge in rescue

According to data from the World Health Organization (WHO), there are almost one billion people with disabilities in the world [8]. In Poland, according to the information contained in the aforementioned government program Accessibility Plus for 2018 -2025, 30% of the society may have permanent or temporary limitations in mobility or perception [1]. Depending on the adopted definition of disability, this group in Poland may have from 4.9 million to even 7.7 million people, although there are no precise statistics. It is not known exactly what percentage of that number are people with motor disabilities. It is assumed that they constitute about 10% of the total number. About 1.8 million people with visual disabilities live in Poland, including about 5,000 people who are completely blind (according to the estimates of non-governmental organizations). Currently, the regulations in Poland do not precisely regulate how to evacuate disabled people. This is confirmed by the results of the already mentioned audit of the NIK Delegation in Poznan [1].

When analysing the specific needs of disabled people, it is necessary to point out the need to create tool support and an evacuation scheme dedicated to individual groups of people. In case of people with hearing impairment and deaf people, support in the form of text messages, visual alarm system, vibration function and an application navigating inside a facility should be used. The function of locating a person in any part of a facility in real time is very important in order to shorten the arrival time of the rescuers or law enforcement services, and ultimately bystanders

Niepetnosprawnosc - kwestia spoteczna i wyzwanie w ratownictwie

Wedlug danych Swiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) na swie-cie jest prawie miliard osób z niepelnosprawnosciq [8]. W Polsce, zgodnie z informacjami zawartymi we wspomnianym juz rzq-dowym programie Dostçpnosc Plus na lata 2018-2025, 30% spoleczenstwa moze miec trwale lub czasowe ograniczenia w mobilnosci czy percepcji [1]. W zaleznosci od przyjçtej defi-nicji niepelnosprawnosci ta grupa moze liczyc w Polsce od 4,9 mln do nawet 7,7 mln osób, choc brakuje dokladnej sta-tystyki. Nie wiadomo dokladnie, jaki procent stanowiq osoby z niepelnosprawnosciq ruchowq. Przyjmuje siç, ze stanowiq one okolo 10% ogólnej liczby. W Polsce zyje okolo 1,8 mln osób z niepelnosprawnosciq wzroku, w tym jak szacujq orga-nizacje pozarzqdowe - ok. 5 tysiçcy osób calkowicie niewi-domych. Obecnie w Polsce przepisy nie regulujq precyzyjnie, w jaki sposób nalezy przeprowadzic ewakuacjç osób niepelnosprawnych. Potwierdzajq to wyniki przywolywanej juz kontroli Delegatury NIK w Poznaniu [1].

Biorqc pod uwagç szczególne potrzeby osób niepelnosprawnych nalezy skupic siç przede wszystkim na wsparciu tych osób w zakresie skutecznej ewakuacji w sytuacji zagrozenia. W przy-padku osób niedoslyszqcych i gluchych nalezy zastosowac wsparcie w formie wiadomosci tekstowych, sytemu alarmujq-cego w postaci wizualnej, funkcji wibracji oraz aplikacji nawigujq-cej wewnqtrz obiektu. Bardzo istotnq jest funkcja umozliwiajqca lokalizowanie osoby w dowolnej czçsci obiektu w czasie rzeczy-wistym, w celu skrócenia czasu dotarcia ratowników lub sluzb

who are able to provide support (assistance) during evacuation. This is confirmed by research of the National Fire Protection Association (NFPA) conducted in the United States in 2005-2007 [9], according to which audio (not voice) alarm signals were associated, for example, by the respondents with a cell phone ringing. In case of visually impaired and blind people, additional solutions should be applied based on the functions of sound alarming, including navigation with the use of audio messages, as well as messages and markings in the facility with an appropriate colour contrast. The device worn on or the application should cooperate with the infrastructure environment, in which intense colour marking should be provided for such elements as handrails, stairs, floor texturing on communication and escape routes. In case of people with cognitive disabilities, there may be significant disturbances in fully conscious perception of the circumstances of the threatening situation. In particular people in this group should be identified before they enter a facility, as their limitations do not have to be recognizable. There may be problems with the punctuation of text messages. It is reasonable to support them with dedicated audio messages. Also due to unconscious limitations, people in this group may move much slower during evacuation than others. Hence the need for an alternative and safe escape route. For each of the groups mentioned above, the function of identifying and locating a person with cognitive limitations in real time in any part of a facility and adjacent to the facility is particularly important. The above action will shorten the time of arrival of the rescuers or law enforcement services (and ultimately bystanders who are able to provide support during an evacuation) and will create conditions for determining an optimal, alternative evacuation route.

porzqdkowych, a ostatecznie osób postronnych, bçdqcych w sta-nie udzielic wsparcia (asysta) w czasie ewakuacji. Potwierdzajq to badania Narodowego Zwiqzku Ochrony Przeciwpozarowej (ang. National Fire Protection Association - NFPA) prowadzone w Stanach Zjednoczonych w latach 2005-2007 [9], wg których sygnaty alarmowe dzwiçkowe (nie gtosowe) byty kojarzone przez badane osoby np. z dzwonkiem telefonu komórkowego. W przypadku osób niedowidzqcych i niewidomych nalezy zastosowac dodatkowe roz-wiqzania oparte na funkcjach alarmowania dzwiçkiem, w tym nawi-gowania za pomocq komunikatów audio, a takze komunikatów oraz oznaczen w obiekcie o odpowiednim kontrascie kolorystycz-nym. Urzqdzenie nasobne lub aplikacja powinny wspótpracowac z otoczeniem infrastrukturalnym, w którym nalezy przewidziec oznaczenie intensywnq barwq, takich elementów jak porçcze, schody, teksturowanie podtóg na ciqgach komunikacyjnych i drogach ewakuacyjnych. W przypadku osób z niepetnosprawnosciq poznawczq mogq wystqpic istotne zaktócenia w petni swiadomym postrzeganiu okolicznosci sytuacji zagrazajqcej. Osoby w tej gru-pie nalezy w szczególnosci identyfikowac zanim znajdq siç na tere-nie obiektu, gdyz ich ograniczenia nie muszq byc rozpoznawalne. Mogq wystqpic problemy z interpunkcjq komunikatów tekstowych. Zasadnym jest wsparcie za pomocq dedykowanych komunikatów audio. Osoby w tej grupie - z powodu równiez nieuswiadomio-nych ograniczen - mogq w czasie ewakuacji przemieszczac siç znacznie wolniej od pozostatych. Stqd potrzeba umozliwienia alter-natywnej i bezpiecznej sciezki ewakuacji. Dla kazdej z wymienio-nych wyzej grup szczególnie istotnq jest funkcja umozliwiajqca identyfikacjç i lokalizowanie osoby z ograniczeniami poznawczymi w czasie rzeczywistym w dowolnej czçsci obiektu oraz na terenie przylegtym do obiektu. Powyzsze dziatanie skróci czas dotarcia ratowników lub stuzb porzqdkowych (a ostatecznie osób postron-nych, bçdqcych w stanie udzielic wsparcia w czasie ewakuacji) oraz stworzy warunki do wytyczenia optymalnej, alternatywnej drogi ewakuacji.

Effective evacuation in intelligent construction

Unfortunately, it is difficult to find reliable data showing the number of existing and currently emerging intelligent buildings. Based on the observation of microeconomic data, one can try to make an assumption that at least 90% of the newly constructed buildings in Poland are either fully or largely intelligent buildings [10]. Additionally, as the awareness of the benefits of intelligent construction grows, existing facilities are modernized. What is an intelligent building? It is nothing more than a term for a technologically advanced building equipped with intelligent, automatically controlled technologies. In order to be able to call a building intelligent, it must have a system of sensors and detectors as well as one, integrated management system for all its installations. The field of operation of the integrated Building Management Systems (BMS) is the integration, control, monitoring, optimization and reporting of such elements as, for example, ICT network, lighting, heating, ventilation and air conditioning control, alarm and monitoring systems, fire protection or smoke exhaust control system, control

Skuteczna ewakuacja w inteligentnym budownictwie

Niestety trudno znalezc wiarygodne dane pokazujqce liczbç istniejqcych i powstajqcych aktualnie inteligentnych budynków. Na podstawie obserwacji danych mikroekonomicznych, mozna spróbowac postawic tezç, ze co najmniej 90% nowo powstajq-cych budynków w Polsce to albo w petni, albo w znakomitej wiçk-szosci budynki inteligentne [10]. Dodatkowo, wraz ze wzrostem swiadomosci dotyczqcej korzysci wynikajqcych z inteligentnego budownictwa, istniejqce obiekty sq modernizowane. Czym jest inteligentny budynek? To nic innego jak okreslenie wysoko zaawan-sowanego technicznie i wyposazonego w inteligentne, automa-tycznie sterowane technologie budynku. Aby móc nazwac budynek inteligentnym, musi on posiadac system czujników i detektorów oraz jeden, zintegrowany system zarzqdzania wszystkimi znajdujq-cymi siç w nim instalacjami. Polem dziatania zintegrowanego sys-temu zarzqdzania budynkiem (ang. Building Management Systems - BMS ) jest integracja, kontrola, monitorowanie, optymalizacja i raportowanie, takich elementów jak np. siec teleinformatyczna,

and monitoring of fire dampers. From the above it can be concluded that computer-aided tools that automate decision-making regarding the functioning of an intelligent building are now an integral part of the planning and management process in the event of threats, but so far they have not been used in Poland in the field of automation of the evacuation of people with disabilities. This system could constitute an additional, unique solution, enriching the typical scope of data already existing in BMS systems in intelligent buildings [10].

The use of evacuation support and automation systems would enable unambiguous identification of disabled people in the facilities. Creating compatible organizational solutions - in the form of evacuation scenarios appropriate for the type of disability developed under the Fire Safety Instructions - should, in the first place, increase the effectiveness of evacuation in an emergency. Additionally, collecting and intelligent analysis of information about the location of disabled people in a facility, combined with unambiguous identification of the type of their disability, would also shorten the time of their evacuation. The evacuation support and automation system in the form of an integrated IT solution connected with wearable devices would ensure the location and identification of people with disabilities in almost real time and would enable the transfer of this key information to the rescuers in an emergency. This, in turn, would allow to acquire knowledge about the exact location of the people at risk, as early as the stage of alerting, and even to simultaneously communicate the procedure until the emergency services arrive. Thanks to the use of algorithms using machine learning, the rescuers at an emergency site, even while traveling, could use mobile devices (such as tablets or smartphones) to receive the optimal path mapped out by the system to reach people requiring assistance in evacuation or assistance due to injuries. Taking the shortest possible path is a condition for shortening the evacuation time in general. In an emergency, it is often the time of the rescuer to reach the injured that is a critical condition for determining the final effectiveness of the undertaken rescue actions.

sterowanie oswietleniem, ogrzewaniem, wentylacjq i klimatyzacjq, system alarmowy i monitoringu, przeciwpozarowy czy system ste-rowania oddymianiem pozarowym, sterowanie i monitorowanie klap przeciwpozarowych. Z powyzszego wynika, ze wspomagane komputerowo narzçdzia automatyzujqce podejmowanie decyzji dot. funkcjonowania inteligentnego budynku sq dzis nieodlqcznq czçsciq procesu planowania i zarzqdzania na wypadek zagrozen, jednak do tej pory nie byly one w Polsce wykorzystywane w zakresie automatyzacji ewakuacji osób niepelnosprawnych. System ten móglby stanowic dodatkowe, unikalne rozwiqzanie, wzbogacajqce typowy zakres danych, istniejqcych juz w systemach BMS w inte-ligentnych budynkach [10].

Zastosowanie systemów wsparcia i automatyzacji ewakuacji umozliwiloby jednoznacznq identyfikacjç osób niepelno-sprawnych w obiektach. Stworzenie kompatybilnych rozwiqzan organizacyjnych - w postaci opracowanych w ramach Instrukcji Bezpieczenstwa Pozarowego odpowiednich dla rodzaju niepelnosprawnosci scenariuszy ewakuacji - powinno, w pierwszej kolej-nosci, podniesc efektywnosc ewakuacji w sytuacji zagrozenia. Dodatkowo, gromadzenie i inteligentna analiza informacji o loka-lizacji osób niepelnosprawnych w obiekcie, w polqczeniu z jednoznacznq identyfikacjq rodzaju ich niepelnosprawnosci pozwoli-loby takze na skrócenie czasu ich ewakuacji. System wsparcia i automatyzacji ewakuacji w postaci zintegrowanego rozwiqza-nia informatycznego polqczonego z urzqdzeniami nasobnymi zapewnialby lokalizacjç i identyfikacjç osób niepelnosprawnych w czasie niemal rzeczywistym oraz umozliwialoby transfer tych kluczowych w sytuacji zagrozenia informacji do ratowników. To zas pozwalaloby wlasciwie juz na etapie alarmowania na pozy-skanie wiedzy o dokladnym miejscu przebywania zagrozonych osób, a nawet na jednoczesnq komunikacjç ze wskazaniem, dotyczqcym postçpowania do momentu dotarcia sluzb ratowni-czych. Dziçki zastosowaniu algorytmów wykorzystujqcych ucze-nie maszynowe ratownicy dysponowani na miejsce zagrozenia, nawet juz w czasie dojazdu, mogliby za pomocq urzqdzen mobil-nych (typu tablet lub smartfon) otrzymywac wytyczonq przez system optymalnq sciezkç dotarcia do osób wymagajqcych asysty w ewakuacji lub pomocy na skutek odniesionych obrazen. Obra-nie mozliwie najkrótszej sciezki dotarcia to warunek skrócenia czasu ewakuacji w ogóle. W sytuacji zagrozenia niejednokrotnie to wlasnie czas dotarcia ratownika do osób poszkodowanych stanowi warunek krytyczny do okreslenia ostatecznej skutecz-nosci podejmowanych dzialan ratowniczych.

Conclusions

In public utility facilities, providing such technological solutions and organizational solutions compatible with them, which take into account the specificity of individual types of disabilities of people who have the right to stay in these facilities seems of key importance. This requirement should - following the intended use of the provisions in force in the field of fire protection [11] and regulations concerning the accessibility of public utility facilities [2] - constitute a specific standard and an obligatory requirement of application. This will require prior

Wnioski

W obiektach uzytecznosci publicznej kluczowym wydaje siç zapewnienie takich rozwiqzan technologicznych oraz kompaty-bilnych z nimi rozwiqzan organizacyjnych, które bçdq uwzglçd-nialy specyfikç poszczególnych rodzajów niepelnosprawnosci osób majqcych prawo do przebywania na terenie tych obiektów. Wymóg ten powinien - w slad za przeznaczeniem dotychczas obo-wiqzujqcych przepisów w zakresie ochrony przeciwpozarowej [11] oraz regulacji dotyczqcych dostçpnosci obiektów uzytecznosci publicznej [2] - stanowic swoisty standard i obligatoryjny wymóg

determination of such a standard - as a point of reference for designers of facilities, security systems, facility managers and rescue services. The current availability of technology means that the optimization of rescue operations (thanks to the identification of disabled people in a facility as soon as they appear on the premises as users of this space, their precise location, and the possibility of sharing data on the number of people potentially requiring support during evacuation from a facility in an emergency) remains within the reach of modern designers and facility managers. Using intelligent technologies to support the evacuation seems - as never before - not only possible to be applied in practice, but even necessary, taking into account both the growth of the newly emerging, intelligent utility infrastructure, the participation of people with special needs in the general public, and the emergence of more and more numerous types of threats occurring in facilities, both those caused by natural forces as a result of rapid climate changes, and, unfortunately, due to bad will of people, posing a threat to society. Despite the variety of causes of threats that can occur in public facilities, the effective evacuation of people with motor or perception dysfunctions, regardless of the type of threat, will pose the same challenge. It will mainly come down to when the rescuers will have access to information on the number of people requiring support during the evacuation, the degree and type of dysfunctions they have, and their precise location. Another key element seems to be taking into account (at the design stage and later when equipping facilities with installations) systems and organizational solutions, assuming the possibility of evacuation of people with various types of dysfunctions and therefore taking into account (in evacuation plans and fire safety instructions adequate to the specificity of the dysfunction) evacuation scenarios which can be supported by available, intelligent and commonly used technologies. This approach seems even more justified when one takes into account the multitude of variables that should be taken into account when designing solutions dedicated to people with disabilities. One of them is - often difficult to be understood by people without disabilities who are responsible for developing evacuation scenarios and compatible instructions - the effort that a disabled person must put into evacuation. Often times, it is an effort that is disproportionate to the physical loads that are commonly known to us, which a person is subjected to in the phase of alerting about a threat. In Anglo-Saxon countries, in line with this awareness, efforts are made not to involve people with disabilities in carrying out evacuation trials. At the same time, attempts are made to simulate probable scenarios involving people with various types of dysfunctions as faithfully as possible, using currently available technologies. On this basis, optimal evacuation paths are determined, clear and legible procedures are selected, personnel responsible for assisting the evacuation of disabled people are trained, and the facility is equipped with supporting devices in accordance with the conclusions of an unlimited number of simulations. Numerical modelling is an available method that enables the simulation and assessment of evacuation times. It seems to be much more credible than the exercises carried out with the participation of disabled people. It enables the comparison of two key variables, i.e. the available safe evacuation time with the

stosowania. Wymagac to bçdzie uprzedniego okreslenia takowego standardu - jako punktu odniesienia dla projektantow obiektow, systemow zabezpieczen oraz zarzqdcow obiektow i stuzb ratow-niczych. Obecna dostçpnosc technologii sprawia, ze optymali-zacja dziatan ratowniczych (dziçki identyfikacji w obiekcie osob niepetnosprawnych juz w momencie, w ktorym pojawiajq siç one na terenie obiektu jako uzytkownicy tej przestrzeni, ich precyzyj-nej lokalizacji, a takze dziçki mozliwosci udostçpniania danych dotyczqcych liczby osob potencjalnie wymagajqcych wsparcia w ewakuacji z obiektu w sytuacji zagrozenia) pozostaje jak naj-bardziej w zasiçgu wspotczesnych projektantow i zarzqdcow obiektow. Wykorzystanie do wsparcia ewakuacji inteligentnych technologii wydaje siç - jak nigdy wczesniej - nie tylko mozli-wym do zastosowania w praktyce, ale wrçcz koniecznym, biorqc pod uwagç zarowno przyrost nowo powstajqcej, inteligentnej infrastruktury uzytkowej, udziat w ogole spoteczenstwa osob o szcze-golnych potrzebach, jak i pojawianie siç coraz liczniejszych i czç-sciej wystçpujqcych na obiektach rodzajow zagrozen zarowno tych powodowanych sitami natury na skutek gwattownych zmian klimatu, jak i niestety z powodow ztej woli ludzi, stanowiqcych zagrozenie dla spoteczenstwa. Mimo roznorodnosci przyczyn zagrozen, mozliwych do wystqpienia w obiektach uzytecznosci publicznej, skuteczna ewakuacja osob posiadajqcych dysfunkcje ruchowe lub percepcji, bez wzglçdu na rodzaj zagrozenia, bçdzie stanowita takie samo wyzwanie. W gtownej mierze bçdzie ono sprowadzato siç do tego, kiedy ratownicy bçdq miec dostçp do informacji o liczbie osob wymagajqcych wsparcia w ewakuacji, stopniu i rodzaju posiadanych przezen dysfunkcji oraz ich pre-cyzyjnej lokalizacji. Kolejnym, kluczowym elementem wydaje siç uwzglçdnienie na etapie projektowania i pozniejszego wyposaza-nia obiektow w instalacje, systemow oraz rozwiqzan organizacyj-nych, zaktadajqcych ewentualnosc ewakuacji osob posiadajqcych poszczegolne rodzaje dysfunkcji i w zwiqzku z tym uwzglçdnia-jqcych (w planach ewakuacji oraz instrukcjach bezpieczenstwa pozarowego adekwatnych do specyfiki dysfunkcji) scenariuszy ewakuacji, ktore mogq byc wspierane z poziomu dostçpnych, inteligentnych i powszechnie wykorzystywanych technologii. Takie podejscie wydaje siç tym bardziej zasadne, gdy uwzglçdni siç wie-losc zmiennych, ktore nalezy brac po uwagç projektujqc rozwiqza-nia dedykowane osobom niepetnosprawnym. Jednq z nich jest -nierzadko trudny do uswiadomienia przez osoby petnosprawne, ktore odpowiadajq za opracowanie scenariuszy ewakuacji oraz kompatybilnych instrukcji - wysitek, jaki osoba niepetnosprawna musi wtozyc w ewakuacjç. Czçstokroc jest to wysitek niewspot-mierny do powszechnie znanych nam obciqzen fizycznych, jakim cztowiek jest poddawany w fazie alarmowania o zagrozeniu. W panstwach anglosaskich, zgodnie z tq swiadomosciq, podej-muje siç staranie, aby nie angazowac osob niepetnosprawnych do realizacji probnych ewakuacji. Jednoczesnie probuje siç, aby mozliwie jak najwierniej przy wykorzystaniu dostçpnych obecnie technologii symulowac prawdopodobne scenariusze z udziatem osob posiadajqcych roznego rodzaju dysfunkcje. Na tej gtownie podstawie okresla siç optymalne sciezki ewakuacji, dobiera zro-zumiate i czytelne procedury, szkoli siç personel odpowiedzialny za asystç podczas ewakuacji osob niepetnosprawnych oraz wypo-saza obiekt w urzqdzenia wspomagajqce zgodnie z wnioskami

required safe evacuation time. It offers an infinite number of repetitions to optimize the entire process. Assumptions regarding evacuation plans preceded by a simulation based on numerical modelling should be considered as a more precise method than the inference currently in force in Poland based only on statistical data or on declared values such as the area or number of people, beds in a facility. The presented approach has one more advantage, because it allows for the continuous improvement of the adopted procedures and solutions without the need to strain people with dysfunctions. It also does not disturb the day-to-day operation of a given facility and thus does not generate losses and costs. Considering the above, it seems reasonable to conclude that also in Poland, it is useful (from a practical point of view, but also in the light of the Supreme Audit Office's post-inspection recommendations) to develop a specific guide that constitutes a standard in the design and improvement of solutions aimed at supporting the evacuation of people with disabilities from public facilities. In addition, it would be advisable for each fire safety instruction to include a mandatory part of the organizational and technological solutions dedicated to disabled people adopted in a facility, which in its final form should result from the analyses based on the guide mentioned above.

z nieograniczonej liczby symulacji. Modelowanie numeryczne to dostçpna metoda pozwalajqca na symulacjç i ocenç czasów ewakuacji. Wydaje siç ona o wiele bardziej wiarygodna niz realizowane cwiczenia z udzialem osób niepelnosprawnych. Umozliwia ona porównanie dwóch kluczowych zmiennych, tj. dostçpnego czasu bezpiecznej ewakuacji z wymaganym czasem bezpiecznej ewa-kuacji. Oferuje przy tym nieskonczonq liczbç powtórzen, celem optymalizacji calego procesu. Zalozenia co do planów ewakuacji poprzedzone symulacjq w oparciu o modelowanie numeryczne powinno byc rozwazane jako metoda bardziej precyzyjna niz obo-wiqzujqce obecnie w Polsce wnioskowanie na podstawie jedynie danych statystycznych czy tez deklarowanych wartosci, takich jak powierzchnia czy liczba osób, lózek wystçpujqcych w obiekcie. Prezentowane podejscie ma jeszcze jednq zaletç, otóz pozwala na ciqgle doskonalenie przyjçtych procedur i rozwiqzan bez koniecz-nosci nadwyrçzania osób posiadajqcych dysfunkcje. Nie powoduje ono takze zaklócen w biezqcym funkcjonowaniu danego obiektu i tym samym nie generuje strat i kosztów. Biorqc powyzsze pod uwagç, zasadnym wydaje siç wniosek, ze równiez w Polsce przy-datnym (z praktycznego punktu widzenia, ale równiez w swietle zalecen pokontrolnych NIK) jest opracowanie swoistego przewod-nika stanowiqcego standard w zakresie projektowania i doskona-lenia rozwiqzan majqcych na celu wsparcie ewakuacji osób niepelnosprawnych z obiektów uzytecznosci publicznej. Ponadto, wskazane byloby, aby w kazdej instrukcji bezpieczenstwa poza-rowego znalazla siç obowiqzkowa czçsc przyjçtych w obiekcie rozwiqzan organizacyjnych i technologicznych dedykowanych osobom niepelnosprawnym, która w swoim ostatecznym ksztal-cie powinna wynikac z analiz opartych na wspomnianym wyzej przewodniku.

Literature I Literatura

[1] Przygotowanie jednostek publicznych województwa wiel-kopolskiego do ewakuacji osób niepelnosprawnych, Dele-gatura NIK w Poznaniu, https://www.nik.gov.pl/kontro-le/I/18/û01/LPO/ [dostçp: 29.06.2021].

[2] Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostçpno-sci osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. 2019 poz. 1696).

[3] https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-fun-duszach/fundusze-europejskie-bez-barier/dostepnosc--plus/o-programie/ [dostçp: 29.06.2021].

[4] Emergency Evacuation Planning Guide for People with Disabilities, National Fire Protection Association, https://www. nfpa.org/-/media/Files/Public-Education/By--topic/Disabi-lities/EvacuationGuidePDF.ashx?la=en [dostçp: 29.06.2021].

[5] Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1422).

[6] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Admini-stracji z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania pro-jektu budowlanego pod wzglçdem ochrony przeciwpoza-rowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 2117).

[7] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Admini-stracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony prze-ciwpozarowej budynkow, innych obiektow budowlanych i terenow (Dz. U. z 2010 r. Nr 109, poz. 719).

[8] Miskiewicz P., Swiatowy Raport o Niepelnosprawnosci, Biuro WHO w Polsce, https://www.pfron.org.pl/file-admin/files/p/4955_Paulina_Mi_kiewicz.pdf [dostçp: 29.06.2021].

[9] O'Neil Ch., Time to Evacuate: Fire Alarms Systems Are Failing to Address Their Intended Purpose, http://ceas.uc.edu/con-tent/dam/aero/docs/fire/Papers/Evacuate.pdf [dostçp: 29.06.2021].

[10] https://www.prnews.pl/popularne-sa-inteligentne-domy--polsce-raport-442374 [dostçp: 29.06.2021].

[11] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoza-rowej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1372; zm. Dz. U. z 2019 r. poz. 1518.).

[12] Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Syste-mie Kwalifikacji (Dz.U. z 2018 poz. 2153 z pózn. zm.).

[13] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. nr 92 poz. 881 z pózn. zm.).

[14] Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklaro-wania wtasciwosci uzytkowych wyrobów budowlanych

oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. z 2016 r. poz. 1966 z pózn. zm.).

[15] Promoting Safe Egress and Evacuation for People with Disabilities, National Disability Authority, https://www. ac-cessibletourism.org/resources/accessible-egress-re-port.pdf [dost^p: 29.06.2021].

[16] Tusnio N., Wolny P., Ewakuacja osób z niepelnosprawno-sciami, „Przeglqd Pozarniczy" 2020, 1, 10-13.

[17] Tusnio N., Wolny P., Ewakuacja - propozycja zmian, „Prze-glqd Pozarniczy" 2020, 6, 21-23.

PAWEt FLOREK, BE - a graduate of the Faculty of Law at the SWPS University of Social Sciences and Humanities in Warsaw, where he graduated from the Faculty of Internal Security. Specialist in the Support and Audit Department at Centrum Naukowo-Badaw-cze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy in Jozefow. Fire protection inspector, member of a team of authors of 7 new qualifications in the field of design, installation and maintenance of fire protection at CNBOP-PIB included in ZSK, as well as the originator of the qualification for the installation and maintenance of alarm detectors.

LIC. PAWEL FLOREK - absolwent Wydzialu Prawa SWPS Uniwersy-tetu HumanistycznGspolecznego w Warszawie, gdzie ukonczyl stu -dia na kierunku Bezpieczenstwo Wewnçtrzne. Specjalista w Dziale Wsparcia i Audytów w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Prze -ciwpozarowej - Panstwowym Instytucie Badawczym w Józefowie. Inspektor ochrony przeciwpozarowej, czlonek zespolu autorów 7 nowych kwalifikacji z zakresu projektowania, montazu i konser-wacji zabezpieczen przeciwpozarowych w CNBOP-PIB wlqczonych do ZSK, a takze pomyslodawca kwalifikacji dotyczqcej montazu i konserwacji autonomicznych czujek.

BRIG. TOMASZ KOtODZIEJCZYK, M.SC. ENG. - employee of Project and Research Service Department at CNBOP-PIB. A graduate of full-time uniform studies at the Main School of Fire Service, as well as post-graduate studies in Fire Engineering of Buildings at the Faculty of Civil and Environmental Engineering at the Poznan University of Technology and the Faculty of Fire Safety Engineering at SGSP. A co-author of a study entitled Selected functional and safety issues in photovoltaic installations. He has many years of experience in the field of civil protection and humanitarian aid in the national and international dimension.

BRYG. MGR INZ. TOMASZ KOLODZIEJCZYK - pracownik Dzialu Pro -jektów i Obslugi Badan w CNBOP-PIB. Absolwent studiów dziennych mundurowych Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej, a takze studiów podyplomowych z zakresu Inzynierii Pozarowej Budynków Wydzialu Budownictwa i Inzynierii Srodowiska Politechniki Poznanskiej i Wydzialu Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego SGSP. Wspólau-tor opracowania pt. Wybrane zagadnienia uzytkowe i bezpieczenstwa winstalacjach fotowoltaicznych. Posiada wieloletnie doswiadczenie w zakresie problematyki ochrony ludnosci i pomocy humanitarnej w wymiarze krajowym Graz miçdzynarodowym.