Evacuation and its Types – Revision of the Definition and Classification Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

Mariusz Baranskia)*, Agnieszka Haznar-Baranskab)

'> Lodz University of Technology, Faculty of Process Engineering and Environmental Protection / Politechnika Lodzka, Wydzial Inzynierii Procesowej i Ochrony Srodowiska

b) Municipal Roads and Greenery Authority in Olawa / Zarzqd Drog Miejskich i Zieleni w Olawie * Corresponding author / Autor korespondencyjny: mariusz.baranski@o2.pl

Evacuation and its Types - Revision of the Definition and Classification Ewakuacja i jej rodzaje - rewizja definicji oraz klasyfikacja

ABSTRACT

Objective: Evacuation is a broad concept encompassing many forms of movement in the event of an emergency. Definitions of evacuation are different in many standards and publications in the field of fire safety engineering. The introduction of a unified version of the definition will allow for a precise description of this process. The diversity of its forms and types in the literature on the subject requires the introduction of an appropriate classification. This will allow for systematization of various forms of evacuation and conducting more precise research on individual types of the evacuation process. Introduction: The evacuation process takes into account the possibility of moving not only people, but also animals and property from a place of danger to a currently safe place. It is a process that does not always take place in an organized or orderly way, and its effect is to leave the place of danger by all people. The complexity of the evacuation process allows it to be divided due to various forms, ways of conducting it, or objects subject to evacuation. In the literature on the subject, many definitions of various forms of evacuation have been formed, i.e. general, phase, organized, self-evacuation, independent, rescue, primary, gradual, selective, sequential, full, preventive, partial, successful, total, successful, successful, secondary, primary, intervention, managed, directed, unmanaged, I degree, II degree, III degree, etc.

Methodology: The authors reviewed the available definitions of the concept of evacuation and proposed a new definition to describe the process in more general terms. In addition, the authors conducted a review of the forms of evacuation and its classification occurring in scientific publications within the national scope. As a result of the detailed analysis, a preliminary classification of individual determinations of the evacuation process was made. Conclusions: The concept of evacuation has a much broader meaning than the current definitions of this process. The analysis shows that evacuation should be defined as a process of moving people, animals or property from a place of danger to a place currently safe. For the purposes of this article, a total of more than 25 evacuation process determinations have been identified, which have been classified into 12 categories. Progress in many areas, i.e. construction, development of transport and urban infrastructure and the occurrence of public demonstrations/events, affects the need to verify existing definitions for the needs of new conditions. The publication aims to draw attention to the need to introduce a systematic analysis of the classification of the evacuation process. Such classification will allow for the proper identification of all kinds of variables that have different effects on different forms of this process. The introduction of such a division will allow the use of appropriate measures, tools and procedures to ensure an adequate level of human safety. The carried out categorization may be the basis for identifying the risks that may occur during individual forms of evacuation. Keywords: evacuation, evacuation definition, types of evacuation, fire safety Type of article: review article

Received: 19.10.2021; Reviewed: 08.11.2021; Accepted: 15.11.2021;

Author's ORCID IDs: M. Baranski - 0000-0002-2217-6539; A. Haznar-Baranska - 0000-0001-7648-509X; Percentage contributon: M. Baranski - 70%; A. Haznar-Baranska - 30%;

Please cite as: SFT Vol. 58 Issue 2, 2021, pp. 204-222, https://doi.Org/10.12845/sft.58.2.2021.12;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRAKT

Cel: Ewakuacja jest szerokim poj^ciem obejmujqcym wiele form przemieszczania w przypadku zagrozenia. Definicje ewakuacji sq odmienne w wielu normach oraz publikacjach z zakresu inzynierii bezpieczenstwa pozarowego. Wprowadzenie ujednoliconej wersji definicji umozliwi precyzyjne opisanie tego procesu. WystQpujqca w literaturze przedmiotu röznorodnosc jej form i rodzajöw wymaga wprowadzenia odpowiedniej klasyfikacji. Pozwoli to na systematyzowanie röznorodnych form ewakuacji oraz prowadzenie bardziej precyzyjnych badan poszczegölnych rodzajöw procesu ewakuacji. Wprowadzenie: Proces ewakuacji uwzgl^dnia mozliwosc przemieszczania nie tylko ludzi, ale takze zwierzqt i mienia z miejsca zagrozenia do miejsca aktualnie bezpiecznego. Jest to proces, ktöry nie zawsze przebiega w sposöb zorganizowany czy uporzqdkowany, a jego efektem jest opuszczenie miejsca zagrozenia przez wszystkie osoby. Zlozonosc procesu ewakuacji pozwala na dokonanie jej podzialu ze wzgl^du na röznorodne formy, sposoby jej prowa-dzenia, czy obiekty podlegajqce ewakuacji. W literaturze przedmiotu uksztaltowalo si§ wiele okreslen röznych form prowadzenia ewakuacji, tj. ewakuacja

powszechna, fazowa, zorganizowana, samoewakuacja, samodzielna, ratownicza, pierwotna, stopniowa, selektywna, sekwencyjna, peina, prewencyjna, cz^sciowa, udana, caikowita, pomyslna, wtórna, pierwotna, interwencyjna, zarzqdzana, kierowana, niezarzqdzana, I stopnia, II stopnia, III stopnia, itp. Metodología: Autorzy dokonali przeglqdu dost^pnych definicji poj^cia ewakuacji oraz zaproponowali nowq definij pozwalajqcq na opisanie procesu w sposób bardziej ogólny. Ponadto autorzy przeprowadzili przeglqd form ewakuacji oraz jej klasyfikacji wyst^pujqcych w publikacjach naukowych o za-si^gu krajowym. W wyniku szczególowej analizy dokonano wst^pnej klasyfikacji poszczególnych okreslert procesu ewakuacji.

Wnioski: Poj^cie ewakuacji ma znacznie szersze znaczenie niz okreslajq to obecnie obowiqzujqce definicje tego procesu. Z dokonanej analizy wynika, ze ewakuacji nalezy definiowac jako proces przemieszczania ludzi, zwierzqt lub mienia z miejsca zagrozenia do miejsca aktualnie bezpiecznego. Na potrzeby niniejszego artykulu zidentyfikowano iqcznie ponad 25 okreslert procesu ewakuacji, które zostaly sklasyfikowane wediug 12 kategorii. PostQp w wielu dziedzinach, tj. budownictwo, rozwój transportu i infrastruktury miast oraz wyst^powanie publicznych manifestacji/imprez wpiywa na potrzeby zweryfikowania istniejqcych definicji na potrzeby nowych uwarunkowart. Publikacja ma na celu zwrócenie uwagi na koniecznosc wprowadzenia usyste-matyzowanej analizy klasyfikacji procesu ewakuacji, która pozwoli na wlasciwq identyfikaj wszelkiego rodzaju zmiennych majqcych odmienny wpiyw na rózne formy tego procesu. Wprowadzenie takiego podzialu umozliwi zastosowanie odpowiednich srodków, narz^dzi oraz procedur do zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczertstwa ludzi. Przeprowadzona kategoryzacja moze byc podstawq do zidentyfikowania zagrozert mogqcych wyst^powac podczas prowadzenia poszczególnych form ewakuacji.

Stowa kluczowe: ewakuacja, definicja ewakuacji, rodzaje ewakuacji, bezpieczertstwo pozarowe Typ artykutu: artykul przeglqdowy

Przyj?ty: 19.10.2021; Zrecenzowany: 08.10.2021; Zaakceptowany: 15.11.2021;

Identyfikatory ORCID autorów: M. Barartski - 0000-0002-2217-6539; A. Haznar-Barartska - 0000-0001-7648-509X; Procentowy wklad merytoryczny: M. Barartski - 70%; A. Haznar-Barartska - 30%; Prosz? cytowac: SFT Vol. 58 Issue 2, 2021, pp. 204-222, https://doi.Org/10.12845/sft.58.2.2021.12; Artykul udostQpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.Org/licenses/by-sa/4.0/)

Introduction

The concept of evacuation, as well as its variants, over the years have been given many terms. On the basis of reading articles in scientific journals, several terms regarding the evacuation process can be specified. This causes chaos in terms of its definition and classification. Adjectives specifying the evacuation process are diverse and depend on its specificity, which is fully justified. It can be stated with all firmness that the classification of evacuation requires systematization. Taxonomy makes it possible to organize various forms of the evacuation process.

The authors of the article attempt to unify the definition of the concept of evacuation and its classification. It will facilitate research on issues related to evacuation. Appropriate assignment of individual types of evacuation and their groups will allow to develop the best methods of ensuring safety, also during evacuation. Proper classification will in turn ensure that the risks associated with various forms of evacuation can be carried out. This will allow to design an evacuation process, as well as direct this process in a way that ensures the highest level of safety.

Ensuring safety of people in facilities

Safety of people is paramount. Guarantees of its provision have already been included in the Constitution of the Republic of Poland (among others articles 5 and 66) [1]. Based on this, human safety conditions which are to be ensured in construction works have been defined in detail [2]. Buildings should be designed and constructed in such a way as to ensure that people can be

Wprowadzenie

Poj?cie ewakuacji jak równiez jej warianty na przestrzeni lat doczekaty si? wielu okreslen. Na podstawie lektury artykutów w cza-sopismach naukowych mozna wyszczególnic kilkanascie okreslen dotyczqcych procesu ewakuacji. Powoduje to chaos w zakresie jego definiowania oraz klasyfikacji. Przymiotniki precyzujqce proces ewakuacji sq zróznicowane i uzaleznione od jej specyfiki, co jest w petni uzasadnione. Z catq stanowczosciq mozna stwierdzic, ze klasyfika-cja ewakuacji wymaga usystematyzowania. Taksonomia umozliwia organizacj? róznorodnych form procesu ewakuacji.

Autorzy artykutu podejmujq prób? ujednolicenia definicji poj?cia ewakuacji oraz jej klasyfikacji. Utatwi to prowadzenie badan nad zagadnieniami zwiqzanymi z ewakuacjq. Odpowiednie przyporzqdkowanie poszczególnych rodzajów ewakuacji oraz ich grup pozwoli wypracowac jak najlepsze metody zapewnienia bezpieczenstwa, takze w trakcie prowadzenia ewakuacji. Wtasciwa klasyfikacja zapewni z kolei mozliwosc prowadzenia analizy ryzyka zwiqzanego z róznymi formami ewakuacji. Pozwoli to na projektowanie procesu ewakuacji, a takze kierowanie tym proce-sem w sposób zapewniajqcy najwi?kszy poziom bezpieczenstwa.

Zapewnienie bezpieczenstwa ludzi w obiektach

Bezpieczenstwo ludzi jest wartosciq nadrz?dnq. Gwarancje jego zapewnienia znalazty si? juz w Konstytucji RP (m.in. art. 5 i 66) [1]. Na tej podstawie szczegótowo zostaty okreslone warunki bezpieczenstwa ludzi, które nalezy zapewnic w obiektach budowlanych [2]. Budynki powinny byc projektowane i wykonane w sposób zapewnia-jqcy mozliwosc ewakuacji ludzi lub ich uratowania w inny sposób

evacuated or otherwise rescued in the event of a fire (3). This postulate is currently indisputable and must be met for every building used. In Europe [4] and in Poland, a broad legal and standardization apparatus is being introduced to meet the above postulate [2-3].

Persons responsible for safety in buildings, in addition to legal regulations, have at their disposal a number of national and foreign norms and standards [5-7], as well as technical knowledge [8] collected in scientific publications.

The concept of evacuation

The origin of the concept of evacuation should be sought in Latin. Initially, the meaning was sought in the word vacuo meaning to make something empty or invalid, or ё-vacuó meaning to empty, evacuate [9]. Some authors point to another concept derived from another Latin word evacuatio meaning emptying, disappearing or evacuare meaning emptying, disappearing [10]. A later form is the French word évacuation. In many languages, this term functions in a similar form - evacuation, ger. Evakuierung, rus. Эвакуация (évakuacia), sp. evacuación, cz. evakuace, sl. evakuácia, esper. evakuado and many others.

Over the years, the concept of evacuation has evolved. The dictionary of foreign words defines them as the export of people or property from areas threatened by a cataclysm or war. Another definition is found in the Dictionary of the Polish Language and states that it is the transport of people, animals and belongings from areas threatened by war or haunted by a natural disaster. In turn, the Dictionary of the Modern Polish Language indicates that evacuation is the removal, removal of civilians or the army, movable property, equipment, etc. from the area of danger (e.g. in time of war or natural disaster, major accident, etc.). The Great Dictionary of Foreign Words shows that evacuation is the taking away of people, belongings, etc. from areas threatened by the enemy or an element (e.g. flood). A more extensive definition can be found in the instruction of the Head of Civil Defence of the Country on the principles of evacuation of people, animals and property in the event of a mass threat [11], according to which evacuation is the movement of people and animals, as well as the transport of property to safe places from areas where there are threats (areas where there are no threats to human and animal life or health, as well as the environment and property at a given time).

This concept is defined differently in the Polish Standard, in which evacuation is an orderly movement of people to a safe place [12]. In turn, the American standard NFPA 1616 [13] gives four terms for the concept of evacuation, as:

- evacuation activity or process,

- leaving or removing someone from a dangerous place,

- withdrawing from a potential area of impact in an organised manner, in particular for conservation,

- organised, phased and supervised withdrawal, dispersal or removal of civilians from hazardous or potentially dangerous areas and their reception and care in safe areas.

However, the presented definitions do not fully refer to the current threats. The intensively developing space around us

w przypadku powstania pozaru [3]. Ten postulat jest obecnie niepod-wazalny i musi bye spetniony dla kazdego uzytkowanego budynku. W Europie [4] oraz w Polsce wprowadza siç szeroki aparat prawny oraz normalizacyjny, aby spetnie powyzszy postulat [2-3].

Osoby odpowiedzialne za bezpieczenstwo w budynkach oprócz uregulowan prawnych majq do dyspozycji szereg norm i standardów krajowych oraz zagranicznych [Б-7] oraz wiedzç technicznq [8] zebranq w publikacjach naukowych.

Pojçcie ewakuacji

Pochodzenia pojçcia ewakuacji nalezy poszukiwae w jçzyku tacinskim. Poczqtkowo znaczenia doszukiwano siç w stowie väcuö oznaczajqcym uczynienie czegos pustym lub niewaznym, lub é-väcuö oznaczajqcym opróznie, ewakuowae [9]. Niektórzy autorzy wskazujq na inne pojçcie pochodzqce od innego tacin-skiego stowa evacuatio oznaczajqcego opróznienie, znikanie lub evacuare oznaczajqcego opróznianie, znikanie [l0]. Pózniejszq formq jest francuskie stowo évacuation. W wielu jçzykach termin ten funkcjonuje w zblizonej formie - ang. evacuation, niem. Evakuierung, ros. Эвакуация (évakuaciâ), hiszp. evacuación, czes. evakuace, stow. evakuácia, esper. evakuado i wiele innych.

Na przestrzeni lat pojçcie ewakuacji ewaluowato. Stownik wyra-zów obcych definiuje je jako wywozenie ludnosci lub majqtku z tere-nów zagrozonych kataklizmem, wojnq. Inna definicja znajduje siç w Stowniku jçzyka polskiego i podaje, ze jest to wywozenie ludzi, zwie-rzqt i dobytku z terenów zagrozonych wojnq lub nawiedzonych klç-skq zywiotowq. Z kolei Sfownik wspófczesnego jqzyka polskiego wska-zuje, ze ewakuacja jest to usuwanie, wywozenie ludnosci cywilnej lub wojska, majqtku ruchomego, sprzçtu itp. z terenu zagrozenia (np. w czasie wojny lub klçski zywiotowej, powaznej awarii itp.). Z lek-tury Wielkiego stownika wyrazów obcych wynika, ze ewakuacja jest to wywozenie ludzi, dobytku itp. z terenów zagrozonych przez nie-przyjaciela lub zywiot (np. powódz). Bardziej rozbudowana definicja znajduje siç w instrukcji Szefa Obrony Cywilnej Kraju w sprawie zasad ewakuacji ludnosci, zwierzqt i mienia na wypadek masowego zagrozenia [ll], zgodnie z którq ewakuacja to przemieszczenie siç ludnosci i zwierzqt, a takze transport mienia z rejonów, w których wystçpujq zagrozenia, do miejsc bezpiecznych (obszarów, na których w danym czasie nie wystçpujq zagrozenia dla zycia lub zdrowia ludzi i zwierzqt oraz srodowiska i mienia).

Inaczej definiowane jest to pojçcie w Polskiej Normie, w któ-rej ewakuacja jest to uporzqdkowany ruch ludzi do miejsca bez-piecznego [l2]. Z kolei norma amerykanska NFPA l6l6 [13] okre-sla pojçcie ewakuacji jako:

- czynnose lub proces ewakuacji,

- opuszczenie lub usuniçcie kogos z niebezpiecznego miejsca,

- wycofanie siç z potencjalnego obszaru oddziatywania w sposób zorganizowany, zwtaszcza w celu ochrony,

- zorganizowane, etapowe i nadzorowane wycofywanie, rozpraszanie lub usuwanie ludnosci cywilnej z obszarów niebezpiecznych lub potencjalnie niebezpiecznych oraz ich przyjmowanie i opieka w obszarach bezpiecznych.

Prezentowane definicje nie odnoszq siç jednak w petni do wystçpujqcych obecnie zagrozen. Intensywnie rozwijajqca siç

requires a revising of the concept of evacuation and taking into account new threats and trends in ensuring the safety of people. Currently, the concept of evacuation refers to a wide range of activities. The authors propose a unified definition taking into account a number of different forms of the process of moving both people, animals and property in the event of an emergency. The definition should be legible, not too long or detailed, written in accessible language, allowing the reader to quickly get acquainted with it.

Evacuation is the process of moving people, animals or property from a place of danger to a currently safe place

The word movement has a broader meaning than moving, because it can take place without the participation of the moved entity. Bearing in mind movement, we can consider both the movement of people, animals or property using means of transport, as well as independent movement of people after the announcement of an alarm calling for evacuation. People, animals or property in the current form of the evacuation process completely exhaust the list of values subjected to the evacuation process. Determining the place from which the evacuation is carried out also indicates the need for a hazard. It is not only the movement of persons, animals or property from place A to place B, but it is movement in a situation where there is a threat to these objects. Therefore, there may be no danger to animals or humans, but only to property. Thus, the evacuation may concern one object or a selected combination of them. Ultimately, it is necessary to define the final location of the evacuation process, as not every place is appropriate. We cannot carry out the evacuation process from one place of danger to another. It is crucial that the destination of the evacuation process is a safer place, providing at least minimal conditions for survival or rescue. In case of humans, they may be better than the critical conditions for the evacuation process [14]. An essential element of the evacuation process is also the need to forecast the development of threats. A situation in which people have to be evacuated again to another potentially safer place in a short time must not be allowed, because the conditions in the previously potentially safe place have deteriorated.

In the space around us, safe places are considered to be spaces in which there is no real threat (objective factor) and a sense of danger (subjective factor) [15-17]. Therefore, safety also depends on a person's individual assessment of its level. In the opinion of a particular user, a safe place must meet his specified minimum expectations.

Security depends on the actual threat. This threat does not have to be directly noticeable by a person, but is the result of a measurement with a specific device or expert assessment of emergency services. In the practice of emergency services, there are cases that people in a situation of real (actual) threat (e.g. carbon monoxide poisoning) do not notice it and are not convinced of the need to evacuate. Only the actions of the services consisting in measuring the concentration of carbon monoxide and

przestrzen wokót nas wymaga zrewidowania pojçcia ewakuacji oraz uwzglçdnienia nowych zagrozen oraz trendów zapewniania bezpieczenstwa ludziom. Obecnie pojçcie ewakuacji odnosi siç do szerokiego wachlarza dziatan. Autorzy proponujq ujednoli-conq definicjç uwzglçdniajqcq szereg róznorodnych form procesu przemieszczania zarówno ludzi, zwierzqt, jak i mienia w sytuacji wystçpowania zagrozenia. Definicja powinna byc czytelna, nie-zbyt dtuga ani szczegótowa, napisana przystçpnym jçzykiem, umozliwiajqca czytelnikowi szybkie zapoznanie siç z niq.

Ewakuacja jest to proces przemieszczania ludzi, zwierz^t lub mienia z miejsca zagrozenia do miejsca aktualnie bezpiecznego

Stowo przemieszczanie ma znaczenie szersze niz przemiesz-czanie siç, gdyz moze odbywac siç bez udziatu podmiotu przemiesz-czanego. Majqc na uwadze przemieszczanie mozemy rozpatrywac zarówno przemieszczanie ludzi, zwierzqt czy mienia przy uzyciu srodków transportu, jak równiez samodzielne przemieszczanie siç ludzi po ogtoszeniu alarmu wzywajqcego do ewakuacji. Ludzie, zwie-rzçta lub mienie w obecnym ksztatcie procesu ewakuacji komplet-nie wyczerpujq listç wartosci poddawanych procesowi ewakuacji. Okreslenie miejsca, z którego prowadzona jest ewakuacja, wska-zuje równiez na koniecznosc wystçpowania zagrozenia. Nie jest to wytqcznie przemieszczanie z miejsca A do miejsca B osób, zwie-rzqt lub mienia, ale jest to przemieszczanie w sytuacji, gdy wystqpi zagrozenie dla tych obiektów. Moze zatem nie wystçpowac zagroze-nie dla zwierzqt lub ludzi, lecz jedynie dla mienia. Zatem ewakuacja moze dotyczyc jednego obiektu lub wybranej ich kombinacji. Osta-tecznie wskazanie definicji miejsca koncowego procesu ewakuacji jest niezbçdne, gdyz nie kazde miejsce jest wtasciwe. Nie mozemy prowadzic procesu ewakuacji z jednego miejsca zagrozenia do dru-giego. Kluczowe jest, aby miejsce docelowe procesu ewakuacji byto miejscem bardziej bezpiecznym, zapewniajqcym co najmniej mini-malne warunki przetrwania lub uratowania. W przypadku ludzi mogq stanowic one warunki lepsze niz warunki krytyczne prowadzenia procesu ewakuacji [14]. Niezbçdnym elementem prowadzenia pro-cesu ewakuacji jest równiez koniecznosc prognozowania rozwoju zagrozen. Nie mozna dopuscic do sytuacji, w której trzeba bçdzie w krótkim czasie ponownie ewakuowac osoby do innego miejsca potencjalnie bezpieczniejszego, poniewaz warunki w miejscu do tej pory potencjalnie bezpiecznym ulegty pogorszeniu.

W otaczajqcej nas przestrzeni za miejsca bezpieczne uzna-wane sq takie przestrzenie, w których brak jest rzeczywistego zagrozenia (czynnik obiektywny) i poczucia zagrozenia (czynnik subiektywny) [15-17]. Bezpieczenstwo zalezy zatem równiez od indywidualnej oceny jego poziomu przez danq osobç. W odczu-ciu konkretnego uzytkownika miejsce bezpieczne musi spetniac jego okreslone minimalne oczekiwania.

Bezpieczenstwo uzaleznione jest od rzeczywistego zagrozenia, które nie musi byc bezposrednio zauwazalne przez cztowieka. Stanowi ono efekt dokonania pomiaru okreslonym urzqdzeniem lub eksperckq ocenq stuzb ratowniczych. W praktyce stuzb ratow-niczych wystçpujq przypadki, ze ludzie w sytuacji realnego (rzeczywistego) zagrozenia (np. zatrucia tlenkiem wçgla) nie zauwazajq

confronting the results of measurements with expert knowledge are the beginning of the decision to evacuate, sometimes even forced evacuation on the basis of a state of higher necessity [18]. By sacrificing freedom and freedom of the citizen, one protects life by forcing from a place of immediate threat to life. For example, evacuating people from an indoor pool area outside a building during the winter is not evacuation to a safe place, but beyond the place of danger to a potentially safer place under the given conditions. Such evacuation requires additional measures. When carrying out this type of evacuation, provision should be made for an external cover for the evacuated persons and a final assembly point after the evacuation inside an adjacent (safe) building or a heated means of transport (e.g. a public transport bus).

The practice of conducting an evacuation provides for a situation in which it will be impossible to carry it out. This situation has been taken into account in the legal conditions. The building must be designed in such a way as to provide for the possibility of evacuation or rescue in another way. The concept of saving in a different way hides all design solutions that will ensure people's survival in the conditions of a fire [19]. Therefore, evacuation involves the need to leave the place of danger. Saving in a different way assumes the possibility of people staying in a given evacuation zone, which ensures the possibility of their survival in fire conditions. Thus, in practice, it is possible to combine these two types of activities aimed at ensuring the safety of people [20]. The defend-in-place strategy is a strategy used among others in hospitals, prisons and places where rapid evacuation is not possible.

go i nie sq przekonani o koniecznosci ewakuacji. Dopiero dziata-nia stuzb polegajqce na pomiarze stçzenia tlenku wçgla oraz skon-frontowania wynikow pomiarow z wiedzq eksperckq sq poczqtkiem podjçcia decyzji o ewakuacji, czasami nawet ewakuacji przymuso-wej na zasadzie stanu wyzszej koniecznosci [18]. Poswiçcajqc wol-nosc i swobodç obywatela chroni siç jego zycie ewakuujqc pod przy-musem z miejsca bezposredniego zagrozenia zycia. Przyktadowo ewakuacja ludzi z obszaru basenu krytego na zewnqtrz budynku w okresie zimowym nie jest ewakuacjq do miejsca bezpiecznego, ale poza miejsce zagrozenia do miejsca potencjalnie bezpieczniejszego w danych warunkach. Taka ewakuacja wymaga podjçcia dodatko-wych dziatan. Podczas prowadzenia tego rodzaju ewakuacji nalezy przewidziec okrycie zewnçtrzne dla ewakuujqcych siç osob oraz docelowe miejsce zbiorki po ewakuacji wewnqtrz sqsiedniego (bezpiecznego) budynku lub ogrzewanego srodka transportu (np. auto-busu komunikacji publicznej).

Praktyka zwiqzana z prowadzeniem ewakuacji przewiduje sytuaj w ktorej bçdzie brak mozliwosci jej prowadzenia. Taka sytuacja zostata uwzglçdniona w uwarunkowaniach prawnych. Obiekt budowlany nalezy tak zaprojektowac, aby zapewnic mozliwosc ewakuacji lub uratowania w inny sposob. Pod pojçciem uratowania w inny sposob kryjq siç wszelkie rozwiqzania projektowe, ktore w warunkach pozaru zapewniq ludziom jego prze-trwanie [19]. Ewakuacja zatem wiqze siç z koniecznosciq opusz-czenia miejsca zagrozenia. Uratowanie w inny sposob zaktada mozliwosc przebywania ludzi w danej strefie ewakuacji, ktora zapewnia mozliwosc ich przetrwania w warunkach pozaru. Zatem w praktyce istnieje mozliwosc tqczenia tych dwoch rodzajow dziatan majqcych na celu zapewnienie bezpieczenstwa ludzi [20]. Strategia obrony na miejscu (ang. defend-in-place) to strategia stosowana m.in. w szpitalach, wiçzieniach i miejscach, w ktorych szybka ewakuacja jest niemozliwa.

Purpose of evacuation and criteria for assessing evacuation safety

The purpose of evacuation is to save people, animals or property from imminent danger. The evacuation of people, animals and property is therefore an ongoing process in which there is a race between the remaining escape route and the impending threat. What is expected in this process is that the movement takes place faster or at the same rate as the spreading threat. Where the risk spreads more rapidly, there is a risk of failure of the evacuation process for some of the entities covered by it.

The second purpose of evacuation is to move in a safe way. This means that the evacuation process itself cannot pose a greater danger than the threat that causes the evacuation. A small fire on one of the last floors of a high building can be used as an example. Conducting a full evacuation of the entire building can cause a much greater danger on the escape routes than the resulting fire, which can be controlled by the fire protection devices in which the facility is equipped. However, this does not exclude the need to conduct selective evacuation, limited to the floor where the fire occurred and floors threatened by the possibility of the fire spreading.

Cel ewakuacji oraz kryteria oceny bezpieczeñstwa ewakuacji

Celem prowadzenia ewakuacji jest uratowanie ludzi, zwierzqt lub mienia przed grozqcym niebezpieczenstwem. Ewakuacja ludzi, zwierzqt i mienia jest zatem ciqgtym procesem, w którym trwa wyscig pomiçdzy pozostatq do pokonania drogq ewakuacyjnq a zblizajqcym siç zagrozeniem. Oczekiwane w tym procesie jest, aby przemieszczanie odbywato siç szybciej lub w takim samym tempie jak rozprzestrzeniajqce siç zagrozenie. W przypadku gdy zagrozenie rozprzestrzenia siç szybciej, istnieje ryzyko niepowo-dzenia procesu ewakuacji dla czçsci podmiotów niq objçtych.

Drugim celem prowadzenia ewakuacji jest przemieszczanie w sposób bezpieczny. Oznacza to, ze sam proces ewakuacji nie moze stanowic wiçkszego niebezpieczenstwa niz zagrozenie bçdqce przyczynq prowadzenia ewakuacji. Mozna siç tutaj postuzyc przyktadem niewielkiego pozaru na jednej z ostatnich kondygnacji budynku wysokiego. Prowadzenie ewakuacji petnej catego budynku moze spowodowac powstanie znacznie wiçkszego zagrozenia na drogach ewakuacyjnych niz powstaty pozar, który moze byc kontro-lowany przez urzqdzenia przeciwpozarowe, w które wyposazony jest obiekt. Nie wyklucza to jednak koniecznosci prowadzenia ewakuacji

As can be seen, both goals stand in some opposition to each other. On one hand, the evacuation should be carried out quickly, on the other hand - safely. In this case, it is necessary to ensure a certain optimal level, for which the evacuation rate associated with the threat and the level of safety of this process will be balanced. This issue is not simple and requires an appropriate scientific apparatus. In the future, a solution to the problem may be dynamic (adaptive) evacuation lighting systems, which will ensure optimal evacuation for a given level of danger.

The optimal level of safety of the evacuation process is inextricably linked, among others, to regular evacuation exercises, as they allow to adjust the procedures and stages of evacuation of the facility in such a way as to minimize the possibility of dangerous events [21]. Managing the evacuation process should be a vector for the development of systems supporting the organization of evacuation. In addition to dynamic evacuation lighting, the systems supporting the evacuation process also include voice alarm systems. Proper interaction of the systems is the key to conducting a more secure and at the same time relatively fast process of evacuation of the facility in the event of a threat.

Over the twentieth century, many concepts have been proposed to assess the level of safety of the process of evacuating people from objects. The concept that currently best reflects the conditions of the evacuation process in the event of a spreading emergency is to compare the required and available time of safe evacuation [5, 8]. Required safe egress time (RSET) is the period of time from the moment a fire occurred to the moment the last person evacuating the object left the endangered facility. It takes into account the time necessary to detect a threat, alert the building users, the reactions of the building users to the alarm and the time of passage along the escape routes. Available safe egress time (ASET) is a fragment of time from the moment of fire to the occurrence of critical conditions for the evacuation process. Critical conditions in the event of a developing fire are concentrations of toxic, irritating and suffocating gases, density of thermal radiation flux and range of visibility.

tmargin = ASET-RESET (1)

where: tmargin - safety margin

In order for the evacuation to take place in safe conditions, the available time of safe evacuation must be greater than the required time of safe evacuation. The difference between ASET and RSET is the so-called safety margin (1). The safety margin should take into account the possibility of a possible prolongation of the evacuation process or a faster development of the fire. Legal regulations regarding the safety of the evacuation process gradually take into account the provision of an appropriate level of safety margin. For example, the Italian Fire Prevention Code (IFC) [22] sets the minimum safety margin value at 10% of the RSET but not less than 30 seconds. The ASET/RSET concept, despite its shortcomings, is currently the only one that allows a qualitative and quantitative assessment of the level of safety of the evacuation process [23].

selektywnej, ograniczonej do pi?tra, na ktorym powstat pozar oraz pi?ter zagrozonych mozliwosciq rozprzestrzenienia si? pozaru.

Jak tatwo zauwazyc, obydwa cele stojq w pewnej opozycji w stosunku do siebie. Z jednej strony ewakuacja powinna przebie-gac szybko, z drugiej strony bezpiecznie. Niezb?dne w tym przy-padku jest zapewnienie pewnego poziomu optymalnego, dla ktorego tempo ewakuacji zwiqzane z zagrozeniem oraz poziom bezpieczen-stwa tego procesu b?dq zbalansowane. Zagadnienie to nie jest proste i wymaga odpowiedniego aparatu naukowego. Rozwiqzaniem zagadnienia mogq byc w przysztosci systemy dynamicznego (ada-ptacyjnego) oswietlenia ewakuacyjnego, ktore zapewniq prowadze-nie optymalnej ewakuacji dla danego poziomu zagrozenia.

Optymalny poziom bezpieczenstwa procesu ewakuacji nie-rozerwalnie zwiqzany jest m.in. z wykonywanymi regularnie cwiczeniami ewakuacyjnymi, gdyz pozwalajq one dostosowac procedury i etapy ewakuacji obiektu w taki sposob, aby zmini-malizowac mozliwosc powstania niebezpiecznych zdarzen [21]. Kierowanie procesem ewakuacji powinno byc wektorem rozwoju systemow wspomagajqcych organizacj? ewakuacji. Do tych sys-temow nalezy zaliczyc oprocz dynamicznego oswietlenia ewakuacyjnego takze dzwi?kowe systemy ostrzegawcze. Odpowiednie ich wspotdziatanie jest kluczem do prowadzenia bardziej bez-piecznego, a rownoczesnie stosunkowo szybkiego procesu ewakuacji obiektu w przypadku powstania zagrozenia.

Na przestrzeni dwudziestego wieku zaproponowano wiele koncepcji oceny poziomu bezpieczenstwa procesu ewakuacji ludzi z obiektow. Koncepcjq, ktora obecnie najlepiej odzwierciedla warunki procesu ewakuacji w przypadku rozprzestrzeniajqcego si? zagrozenia, jest porownanie wymaganego oraz dost?pnego czasu bezpiecznej ewakuacji [5, 8]. Wymagany czas bezpiecznej ewakuacji RSET (ang. required safe egress time) jest to odcinek czasu od momentu powstania pozaru do chwili opuszczenia zagrozonego obiektu przez ostatniq ewakuujqcq si? osob?. Uwzgl?dnia on czas niezb?dny na detekcj? zagrozenia, alarmowanie uzytkownikow budynku, reakcje uzytkownikow budynku na wygtoszony alarm oraz czas przejscia drogami ewakuacyjnymi. Dost?pny czas bezpiecznej ewakuacji ASET (ang. available safe egress time) jest to natomiast fragment czasu od chwili powstania pozaru do momentu wystq-pienia warunkow krytycznych dla prowadzenia procesu ewakuacji. Warunkami krytycznymi w przypadku rozwijajqcego si? pozaru sq st?zenia gazow toksycznych, drazniqcych i duszqcych, g?stosc stru-mienia promieniowania cieplnego oraz zasi?g widzialnosci.

tmargin = ASET-RESET (1)

gdzie: tmargin - margines bezpieczenstwa

Aby ewakuacja przebiegata w bezpiecznych warunkach dost?pny czas bezpiecznej ewakuacji musi byc wi?kszy od wymaganego czasu bezpiecznej ewakuacji. Roznica pomi?dzy ASET i RSET jest tzw. marginesem bezpieczenstwa (1). Margines bez-pieczenstwa powinien uwzgl?dniac mozliwosc ewentualnego prze-dtuzenia si? procesu ewakuacji lub szybszego rozwoju pozaru. Regulacje prawne dotyczqce bezpieczenstwa procesu ewakuacji stopniowo uwzgl?dniajq zapewnienie odpowiedniego poziomu marginesu bezpieczenstwa. Na przyktad we wtoskich przepisach przeciwpozarowych (ang. Italian Fire Prevention Code, IFC) [22] okre-slono minimalnq wartosc marginesu bezpieczenstwa jako 10% RSET lecz nie mniej niz 30 sekund. Obecnie koncepcja ASET/RSET

pomimo wad jest jedynq pozwalajqcq w sposob jakosciowy i ilo-sciowy na ocenç poziomu bezpieczenstwa procesu ewakuacji [23].

Variety of definitions of the evacuation process in publications

In the literature on the subject there are many adjectives characterizing the concept of evacuation and defining its types. One of the terms is gradual evacuation [24]. A gradual evacuation is a type of an evacuation process in which people from different places in a building are evacuated in a specific order (first people from places affected by the fire, and then from the rest of the facility) [25]. The dictionary of the Polish language defines a gradual adjective as having a slow course - e.g. a gradual increase in temperature. A more precise term for an evacuation consisting of evacuation in a specific order would be sequential evacuation. The adjective sequential [26] is characteristic of the arrangement of some elements in which they appear in a strictly defined order. The concept of sequential evacuation is introduced by M. Smo-larkiewicz [27]: "The crisis manager has the possibility of only sequential evacuation of both objects (i.e. one by one)".

The concept of sequential evacuation was introduced in foreign literature among others in an article Calculating evacuation times for tall buildings [28].

Another concept found in the literature on the subject is selective evacuation [28], which consists in providing a fire alarm on different floors with appropriate time intervals so that vertical escape routes do not form queues of people waiting to leave [29]. In the Dictionary of the Polish Language [26], the term selective is defined as "covering on ly some elements of the whole" so selective evacuation is one that covers only a selected part of the object and that does not take into account the possibility of the occurrence of stages of its implementation.

In turn, P. Gromek introduces a division of evacuation into general and phase evacuation [30]. "In the facilities of educational institutions with systems of escape routes generating the formation of so-called bottlenecks, it is possible to diversify the forms of evacuation into general evacuation and phase evacuation. The former deals with the simultaneous emptying of the facility after the alarm is announced for all its users. In the second case, account shall be taken of the differentiation of the order in which the various groups in the danger zone leave the danger zone in order to maintain the patency of the escape routes". The common adjective refers to all things, people, matters, etc. [26]. Its synonym can be full. In the sense of a full evacuation, it will be one in which nothing is missing, which constitutes a whole [26]. Phase evacuation fits into the already discussed definition of sequential evacuation. The interchangeable use of phase and sequential evacuation adjectives also occurs in foreign literature [31-32]. The phase adjective is a definition of the state of the phenomenon at a given moment rather than an evacuation carried out in an appropriate sequence [26]. Of course, in the evacuation process we can talk about phases, but nevertheless these phases will concern the characteristics of this process regardless of its scope.

RoZnorodnosC okreslen procesu ewakuacji w publikacjach

W literaturze przedmiotu wystçpuje wiele przymiotnikow cha-rakteryzujqcych pojçcie ewakuacji oraz okreslajqcych jej rodzaje. Jednym z okreslen jest ewakuacja stopniowa [24]. Jest to rodzaj prowadzenia procesu ewakuacji, w ktorym ludzie z roznych miejsc w obiekcie budowlanym sq ewakuowani w okreslonej kolejnosci (na poczqtku ludzie z miejsc objçtych pozarem, a nastçpnie z pozo-statej czçsci obiektu) [25]. Stownikjqzyka polskiego definiuje przy-miotnik stopniowy jako majqcy powolny przebieg - np. stopniowy wzrost temperatury. Bardziej precyzyjnym okresleniem ewakuacji polegajqcej na ewakuowaniu w okreslonej kolejnosci bytaby ewakuacja sekwencyjna. Przymiotnik sekwencyjny [26] charaktery-styczny jest dla uktadu jakichs elementow, w ktorych wystçpujq one w scisle okreslonej kolejnosci. Pojçcie ewakuacji sekwencyj-nej wprowadza M. Smolarkiewicz [27]: „Zarzqdzajqcy sytuacjq kry-zysowq ma mozliwosc jedynie sekwencyjnej ewakuacji obu obiek-tow (tzn. jeden po drugim)".

Pojçcie ewakuacji sekwencyjnej wprowadzone zostato w literaturze zagranicznej m.in. w artykule pt. Calculating evacuation times for tall buildings [28].

Innym pojçciem wystçpujqcym w literaturze przedmiotu jest ewakuacja selektywna [28] polegajqca na podaniu alarmu pozaro-wego na roznych kondygnacjach z odpowiednimi odstçpami cza-sowymi tak, aby na pionowych drogach ewakuacji nie tworzyty siç kolejki osob oczekujqcych na wyjscie [29]. W Stowniku jçzyka polskiego [26] termin selektywny definiowany jest jako „obejmujqcy tylko niektore elementy catosci", a wiçc ewakuacja selektywna to taka, ktorq objçta jest jedynie wybrana czçsc obiektu i ktora nie uwzglçdnia mozliwosci wystçpowania etapow jej realizacji.

Z kolei P Gromek wprowadza podziat ewakuacji na ewakuacjç powszechnq oraz fazowq [30]. „W obiektach placowek oswiato-wych o uktadach drog ewakuacji generujqcych powstawanie tzw. wqskich gardet istnieje mozliwosc dywersyfikacji form ewakuacji na ewakuacjç powszechnq oraz ewakuacjç fazowq. Ta pierw-sza traktuje o rownoczesnym oproznianiu placowki po ogtosze-niu alarmu dla wszystkich jej uzytkownikow. W drugim przypadku bierze siç pod uwagç zroznicowanie kolejnosci opuszczania strefy zagrozenia przez poszczegolne grupy siç w niej znajdujqce tak, aby zachowac droznosc drog ewakuacji". Przymiotnik powszechny dotyczy wszystkich rzeczy, osob, spraw, itp. [26]. Jego synonimem moze byc petny. W znaczeniu petna ewakuacja bçdzie to taka, w ktorej niczego nie brakuje, ktora stanowi catosc [26]. Ewakuacja fazowa wpi-suje siç w omawianq juz definicjç ewakuacji sekwencyjnej. Wymienne stosowanie przymiotnikow ewakuacji fazowej oraz sekwencyjnej wystçpuje rowniez w literaturze zagranicznej [31-32]. Przymiotnik fazowy jest okresleniem bardziej stanu zjawiska w danej chwili niz ewakuacji prowadzonej w odpowiedniej sekwencji [26]. Oczy-wiscie w procesie ewakuacji mozemy mowic o fazach, niemniej jednak fazy te bçdq dotyczyty charakterystyki tego procesu nie-zaleznie od jej zakresu.

The extent to which an evacuation covers a given facility may be the reason for its division into full or partial [33]: "In most cases, the commander of the called fire brigade unit takes command of the rescue operation and orders full or partial evacuation of a facility".

The concept of partial evacuation indicates a part of the object that has not been fully determined. A more appropriate term, according to the author, as already mentioned above, would be selective evacuation. The selection of a given part to be evacuated is the result of selection, decision-making process within the framework of knowledge and information about the developing threat by persons responsible for organizing rescue operations.

The division of the evacuation process into two types is made in the doctoral dissertation by B. Juras [34]. Evacuation, in this case of a hospital, is divided into total and partial. Total evacuation means leaving the entire hospital (the entire building) and taking all people to a safe, pre-designated place, the so-called collection point. Partial evacuation, on the other hand, is the evacuation of all people from one part of the hospital, e.g. from one wing to another [34]. In this case, partial evacuation can also take the form of on-site defence if it takes place in a fire-separated space rather than an independent fire zone. The division of evacuation into total and partial also occurs in foreign literature [35].

There is also another meaning of full evacuation in literature [36]: "When designing, it is necessary to provide early warning of a fire. The fire detection and the alarm system must provide a warning early enough to allow full evacuation from the danger zone before conditions become unacceptable". Full evacuation is presented here in such a way that all users of a facility must evacuate before critical conditions become unacceptable, threatening human lives. The authors [36], when formulating the term full evacuation, meant the success of this process. The situation of success of the evacuation process can be defined as an effective or successful evacuation [37].

Recognizing threats provides the opportunity to plan possible actions to limit their impact on people, animals and property. Evacuation planning together with evacuation exercises gives the possibility of conducting an organized evacuation [38]. Mass evacuation of the population may take the form of an organised evacuation, initiated by public administration bodies, carried out on the basis of the resources of representatives of that administration [39].

The process of movement of people can be initiated by the occurring threat regardless of the decisions made by the facility manager or people conducting the rescue operation. This form of evacuation has been defined as self-evacuation and applies only to the population. Self-evacuation consists in the movement of people from areas where there may be or has been an immediate threat to life and health outside the danger zone. It is conducted primarily on the basis of own capabilities (transport, accommodation, etc.) [11, 40]. Self-evacuation, otherwise, is a movement according to one's own transport and accommodation capabilities [41]. It can take an organized or spontaneous form [39, 41]. Otherwise, self-evacuation can be defined as an independent evacuation, carried out without anyone's help and/or influence, regardless of other activities and processes taking place in the facility or on the premises [42].

Zakres, jakim ewakuacja obejmuje dany obiekt, moze byc powodem jej podziatu na petnq lub czçsciowq [33]: „W wiçkszo-sci przypadków dowódca wezwanej jednostki strazy pozarnej przejmuje dowodzenie akcjq ratunkowq i zarzqdza petnq lub czç-sciowq ewakuacjç obiektu".

Pojçcie czçsciowa ewakuacja wskazuje na czçsc obiektu, która nie do konca zostata okreslona. Wtasciwszym okresleniem, wg autora, jak juz wspomniano powyzej, bytaby ewakuacja selek-tywna. Wybór danej czçsci przeznaczonej do ewakuacji jest wyni-kiem selekcji, procesu podejmowania decyzji w ramach posiada-nej wiedzy i informacji o rozwijajqcym siç zagrozeniu przez osoby odpowiedzialne za organizowanie dziatan ratowniczych.

Podziat procesu ewakuacji na dwa rodzaje dokonuje w swojej rozprawie doktorskiej B. Juras [34]. Ewakuacja, w tym przypadku szpitala, dzieli siç na catkowitq i czçsciowq. Ewakuacja catkowita to opuszczenie catego szpitala (catego budynku) i wyprowadze-nie wszystkich osób do miejsca bezpiecznego, wczesniej wyzna-czonego, tzw. punktu zbiórki. Natomiast ewakuacja czçsciowa to ewakuowanie wszystkich osób z jednej czçsci szpitala, np. z jednego skrzydta do innego [34]. W tym przypadku ewakuacja czç-sciowa moze miec równiez formç obrony na miejscu, jesli odbywa siç do przestrzeni wydzielonej przeciwpozarowo, a nie niezalez-nej strefy pozarowej. Podziat ewakuacji na catkowitq i czçsciowq wystçpuje równiez w literaturze zagranicznej [35].

W literaturze przedmiotu wystçpuje takze inne znaczenie ewakuacji petnej [36]: „Przy projektowaniu konieczne jest zapew-nienie wczesnego ostrzegania o pozarze. Wykrycie pozaru i system alarmowy muszq zapewnic ostrzezenie na tyle wczesnie, aby mozliwa byta petna ewakuacja ze strefy zagrozenia, zanim warunki stanq siç nieakceptowalne". Ewakuacja petna przedsta-wiana jest tu w taki sposób, ze wszyscy uzytkownicy obiektu muszq ewakuowac siç, zanim warunki krytyczne stanq siç nieakceptowalne, zagrazajqce zyciu ludzi. Autorzy [36] formutujqc okreslenie ewakuacji petnej, mieli na mysli powodzenie tego pro-cesu. Sytuacja powodzenia procesu ewakuacji moze zostac okre-slona jako ewakuacja pomyslna lub udana [37].

Rozpoznawanie zagrozen daje mozliwosc zaplanowania ewentualnych dziatan ograniczajqcych ich wptyw zarówno na ludzi, zwierzçta, jak i mienie. Planowanie ewakuacji wraz z pro-wadzeniem cwiczen ewakuacyjnych daje mozliwosc prowadzenia ewakuacji zorganizowanej [38]. Masowa ewakuacja ludnosci moze przybierac formç ewakuacji zorganizowanej, inicjowanej przez organy administracji publicznej, prowadzonej w oparciu

0 zasoby przedstawicieli tejze administracji [39].

Proces przemieszczania siç ludzi moze byc zainicjowany przez wystçpujqce zagrozenie niezaleznie od decyzji podejmowanych przez zarzqdcç obiektu czy osoby prowadzqce akcjç ratowniczq. Taka forma ewakuacji zostata zdefiniowana jako samoewakuacja

1 dotyczy wytqcznie ludnosci. Samoewakuacja polega na prze-mieszczeniu siç ludnosci z rejonów, w których moze wystqpic lub wystqpito bezposrednie zagrozenie dla zycia i zdrowia poza strefç zagrozenia. Prowadzona jest przede wszystkim w oparciu o wta-sne mozliwosci (transportowe, zakwaterowania, itd.) [11, 40]. Samoewakuacja inaczej to przemieszczenie wedtug wtasnych mozliwosci transportowych i kwaterunkowych [41]. Moze ona przyjqc formç zorganizowanej lub spontanicznej [39, 41]. Inaczej samoewakuacjç

Among the different types of evacuation, preventive evacuation can be distinguished [43]. It is a process of moving people, animals or property from areas or objects in the event of an impending threat. During natural disasters, e.g. floods, both preventive and rescue evacuations are carried out [44]. Preventive evacuation of facilities concerns its technical preparation for independent abandonment by people or with the help of firefighters or representatives of cooperating entities [45]. Another term for rescue evacuation in literature is intervention evacuation [45-48]. Rescue or intervention evacuation is an evacuation carried out by the rescue services arriving at the place. It aims to save people, animals or property from the imminent, often spreading threat.

In case of long-term rescue operations sometimes covering a large area, e.g. during floods, it is not possible to quickly return the population to their place of residence. Therefore, after the stage of primary evacuation, aimed at transporting or taking people out of the place of danger to a safe place, the so-called secondary evacuation consisting in delivering the population to places of temporary residence is carried out [49]. The definition of secondary evacuation may be debatable here. Moving people from a place that is already safe to a place of longer stay is not entirely an evacuation. Of course, one can use here the threat to the dignified functioning of a given group of people, which can be significantly reduced without ensuring the fulfilment of the basic needs (places of accommodation, food, personal hygiene, etc.). The above division may also apply to a form of evacuation in which, due to the rate of the development of the hazard, primary evacuation is carried out to a potentially safer place providing minimum conditions for survival, and then, under less pressure from the elapsing time, secondary evacuation to a safe place.

Due to the conditions related to the type and scale of the threat, evacuation of I, II and III degrees can be distinguished [11]. Evacuation of the first degree consists in the immediate movement of people, animals, property from areas, places where there was a sudden, unforeseen immediate threat outside the danger zone. It is implemented immediately after the threat to life, health and property. First-degree evacuation has the character of rescue (intervention) evacuation. Second-degree evacuation consists in a previously prepared planned movement of people, animals, property from areas adjacent to plants, hydrotechnical facilities, flood zones and areas adjacent to other facilities posing a potential threat to humans, animals or property in the event of damage or failure. It is implemented in the event of symptoms of such a threat. Second-degree evacuation is mainly a preventive, planned and organized evacuation. Evacuation of the third degree consists in the previously prepared movement of population, animals, property while increasing the state of defence readiness of the state. It is conducted at a time of threat to state security and war. Like the second stage evacuation, it is a planned and organized evacuation, carried out in an exceptional situation covering a large area of the country.

The development of fire protection devices, including dynamic evacuation lighting systems, allows for another division into managed (guided) and unmanaged evacuation. In the

mozna okreslic jako ewakuacjç samodzielnq, realizowanq bez niczy-jej pomocy i/lub wptywu, niezaleznie od innych dziatan i procesów zachodzqcych w obiekcie lub na terenie [42].

Sposród róznych rodzajów ewakuacji wyróznic mozna ewaku-acjç prewencyjnq [43]. Jest to proces przemieszczania ludzi, zwierzqt lub mienia z terenów lub obiektów w przypadku zblizajqcego siç zagrozenia. Podczas katastrof naturalnych, np. powodzi, prowa-dzona jest zarówno ewakuacja prewencyjna, jak i ratownicza [44]. Ewakuacja prewencyjna obiektów dotyczy jego przygotowania pod wzglçdem technicznym do samodzielnego opuszczenia przez ludzi bqdz przy pomocy strazaków lub przedstawicieli podmiotów wspót-dziatajqcych [45]. Innym okresleniem ewakuacji ratowniczej w literaturze przedmiotu jest ewakuacja interwencyjna [45-48]. Ewakuacja ratownicza czy inaczej interwencyjna jest ewakuacjq realizowanq przez przybyte na miejsce stuzby ratownicze. Ma ona na celu uratowanie ludzi, zwierzqt lub mienia przed grozqcym im bezposrednim, czçsto rozprzestrzeniajqcym siç zagrozeniem.

W przypadku dtugotrwatych dziatan ratowniczych obejmujq-cych niekiedy znaczny obszar np. podczas powodzi, nie ma moz-liwosci szybkiego powrotu ludnosci do swojego miejsca zamiesz-kania. W zwiqzku z powyzszym po etapie ewakuacji pierwotnej, majqcej na celu wywiezienie lub wyprowadzenie ludzi z miejsca zagrozenia do miejsca bezpiecznego, prowadzi siç tzw. ewaku-acjç wtórnq polegajqcq na dostarczeniu ludnosci do miejsc tym-czasowego przebywania [49]. Dyskusyjne moze byc w tym miej-scu okreslenie ewakuacji wtórnej. Przemieszczanie ludzi z miejsca juz bezpiecznego do miejsca dtuzszego przebywania nie do konca ma charakter ewakuacji. Oczywiscie mozna tutaj positkowac siç zagrozeniem dla godnego funkcjonowania danej grupy ludzi, które moze byc znacznie ograniczone bez zapewnienia realizacji podsta-wowych potrzeb (miejsca nocowania, wyzywienia, higieny osobi-stej, itp.). Powyzszy podziat moze odnosic siç równiez do takiej formy ewakuacji, w której to w zwiqzku z tempem rozwoju zagrozenia prowadzi siç ewakuacjç pierwotnq do miejsca potencjalnie bezpieczniejszego zapewniajqcego minimalne warunki do prze-trwania, a nastçpnie juz pod mniejszq presjq uptywajqcego czasu, ewakuacjç wtórnq do miejsca bezpiecznego.

Z uwagi na uwarunkowania zwiqzane z rodzajem i skalq zagrozenia mozna wyróznic ewakuacjç I, II i III stopnia [11]. Ewakuacja I stopnia polega na niezwtocznym przemieszcza-niu poza strefç zagrozenia ludnosci, zwierzqt, mienia z obsza-rów, miejsc, w których wystqpito nagte, nieprzewidzialne bezpo-srednie zagrozenie. Realizuje siç jq natychmiast po zaistnieniu zagrozenia zycia, zdrowia i mienia. Ewakuacja I stopnia ma charakter ewakuacji ratowniczej (interwencyjnej). Ewakuacja II stopnia polega na uprzednio przygotowanym planowym prze-mieszczaniu ludnosci, zwierzqt, mienia z rejonów przylegtych do zaktadów, obiektów hydrotechnicznych, ze stref zalewowych oraz rejonów przylegtych do innych obiektów stanowiqcych potencjalne zagrozenie dla ludzi, zwierzqt lub mienia w przypadku uszkodzenia lub awarii. Realizuje siç jq w sytuacji wystq-pienia symptomów takiego zagrozenia. Ewakuacja II stopnia ma gtównie charakter ewakuacji prewencyjnej, planowanej oraz zorganizowanej. Ewakuacja III stopnia polega na uprzednio przygo-towanym przemieszczaniu ludnosci, zwierzqt, mienia podczas podwyzszania stanu gotowosci obronnej panstwa. Prowadzona

first case, the directions and escape routes shall be determined before the fire alarm is sounded and, if necessary, corrected during the evacuation. In the second case, the facility has a functioning system of permanent evacuation marking, which is the same for each scenario of the development of events in the facility. Currently, devices are being developed and introduced to support and manage the evacuation process in buildings, mainly multi-family residential buildings. In connection with the fire in London's Grenfell Tower building, the BS 8629:2019 standard [6] was developed. This standard aims to provide a reliable and effective tool to support the evacuation process of a building intended for rescue teams.

Analysing the variety of terms of the evacuation process, it is impossible to omit the trial evacuation [33, 50-51]. In the absence of danger, it is difficult to talk about conducting the evacuation process. Evacuation exercises would be a more appropriate term [52-53]. This formulation is also supported by legal provisions that define evacuation exercises as a practical check of the organization and conditions of evacuation [54].

Given the different nature of evacuation exercises from evacuation, it is appropriate to introduce a definition of this type of process. According to the authors, an evacuation test (evacuation exercises) is an orderly movement of people from a place defined as dangerous to a place designated as safe, carried out in the form of exercises without a real threat to human life and health.

Classification of the evacuation process

The evacuation process can be divided according to the object from which it is carried out:

- evacuation from the area,

- evacuation from the means of transport,

- evacuation of the building,

- evacuation of the battlefield (currently in Afghanistan).

Evacuation of the area may concern the occurrence of a natural disaster, but also the area of a mass event. A natural disaster can cover a certain area that people inhabit. Moving a significant number of people with their belongings is an organizational and logistical challenge. In this case, multiple safe places should be designated to for the evacuated, as there may not be enough resources in one place to provide adequate shelter for all evacuees. In case of mass events, the zones of greatest danger are places within the stage or in the areas of ticket zones and at the entrances to the event area. In both cases, a certain degree of dispersion of the evacuees is indicated. In a situation of this type of evacuation, it is necessary to define several directions

jest w czasie zagrozenia bezpieczenstwa panstwa i wojny. Tak jak ewakuacja II stopnia jest ona ewakuacjq planowanq i zor-ganizowanq, realizowanq w wyjqtkowej sytuacji obejmujqcej duzy obszar panstwa.

Rozwój urzqdzen przeciwpozarowych, w tym dynamicznych systemów oswietlenia ewakuacyjnego, pozwala na dokonanie jeszcze jednego podziatu na ewakuacjç zarzqdzanq (kierowanq) oraz niezarzqdzanq. W pierwszym przypadku kierunki i drogi ewakuacji sq okreslane przed ogtoszeniem alarmu pozarowego oraz w przypadku koniecznosci korygowane podczas prowadzenia ewakuacji. W drugim przypadku w obiekcie funkcjonuje system statego oznakowania ewakuacyjnego, które jest takie samo dla kazdego scenariusza rozwoju zdarzen w obiekcie. Obecnie powstajq oraz sq wprowadzane urzqdzenia, których celem jest wspomaganie oraz zarzqdzanie procesem ewakuacji w budyn-kach, gtównie mieszkalnych wielorodzinnych. W zwiqzku z pozarem w londynskim budynku Grenfell Tower opracowano normç BS 8629:2019 [6]. Norma ta ma na celu dostarczenie niezawod-nego i skutecznego narzçdzia wspomagajqcego proces ewakuacji budynku przeznaczonego dla ekip ratowniczych.

Analizujqc róznorodnose okreslen procesu ewakuacji, nie sposób pominqe ewakuacji próbnej [33, Б0-Б1]. W sytuacji braku zagrozenia trudno mówie o prowadzeniu procesu ewakuacji. Wta-sciwszym okresleniem bytyby ewiczenia ewakuacyjne [Б2-Б3]. Za takim sformutowaniem przemawiajq równiez przepisy prawa, które okreslajq ewiczenia ewakuacyjne jako praktyczne spraw-dzenie organizacji oraz warunków ewakuacji [54].

Majqc na uwadze odmienny charakter ewiczen ewakuacyj-nych od ewakuacji wtasciwe jest wprowadzenie definicji tego rodzaju procesu. Wedtug autorów próba ewakuacyjna (ewicze-nia ewakuacyjne) to uporzqdkowany ruch ludzi z miejsca okre-slonego jako niebezpieczne do miejsca wyznaczonego jako bez-pieczne, realizowane w formie ewiczen bez realnego zagrozenia dla zycia i zdrowia ludzi.

Klasyfikacji procesu ewakuacji

Proces ewakuacji mozna podzielie ze wzglçdu na rodzaj obiektu, z którego jest ona prowadzona:

- ewakuacja z obszaru,

- ewakuacja ze srodka transportu,

- ewakuacja obiektu budowlanego,

- ewakuacja pola walki (obecnie w Afganistanie).

Ewakuacja obszaru moze dotyczye wystçpowania klçski

zywiotowej, ale takze terenu imprezy masowej. Klçska zywio-towa moze objqe pewien obszar, który zamieszkujq ludzie. Prze-mieszczenie znacznej liczby osób wraz z ich dobytkiem jest wyzwaniem organizacyjnym i logistycznym. W takim przypadku nalezy wyznaczye wiele miejsc bezpiecznych, do których prowadzona bçdzie ewakuacja, gdyz w jednym miejscu moze nie bye wystarczajqcej liczby srodków do zapewnienia odpowiedniego schronienia dla wszystkich ewakuowanych. W przypadku imprez masowych strefami najwiçkszego zagrozenia sq miejsca w obrç-bie sceny lub w obszarach stref biletowych oraz przy wejsciach na teren imprezy. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku

of evacuation in such a way as to effectively deploy people and remove them from the place of danger and without causing other additional hazards that may be caused by the concentration of people in only one place. Evacuation from such facilities is specific due to the limited width of passages and exits.

A very large undertaking is the evacuation of an aircraft (airplane), because the development of the threat is usually very fast (available time of safe evacuation - short), and the possibility of evacuation is usually limited by a certain number of emergency exits. The number of people on board the aircraft is significant and can be counted up to hundreds. The experience of the cabin crew and their decisive actions often determine the success of the evacuation process.

Evacuation of a building object is the most well-known type of evacuation. In buildings we stay most of our lives. Everyone at least once took part in an evacuation exercise.

Battlefield evacuation is a specific type of evacuation, in many respects similar to the evacuation of an area in the event of a natural disaster. Division of this type of evacuation due to the time of occurrence of the threat:

- preventive - the threat will occur in a relatively short time (evacuation can be prepared and planned),

- rescue, intervention - the threat is present.

When designing objects intended for people, it is necessary to ensure appropriate evacuation conditions in them. These buildings must be designed and planned taking into account applicable laws, standards and technical knowledge. With this in mind, the investor at the stage of designing the investment should analyse the evacuation process in the event of a threat of the so-called preventive evacuation.

Preventive evacuation also takes place in the event of foreseeable natural disasters. Such a disaster is even a flood. Rising water in rivers and a moving flood wave is a signal for emergency management services to take remedial action. In a situation of a real threat of flooding of specific areas, including residential or industrial areas occupied by man, evacuation activities are carried out in advance to save not only human life and health, but also the lives of animals and property from flooding.

However, even in the best designed building, there may be conditions that make evacuation difficult or impossible. Such a threat may be, for example, a fire caused by terrorist activities. We had a drastic example of this during the terrorist attacks on the World Trade Centre on September 11, 2001. Despite the design of the facility for the so-called preventive evacuation, the actions of the terrorists led to making evacuation on the floors below the fire site more difficult and preventing it above the fire site.

In the event of cutting off or hindering the way of moving along escape routes, there is a real possibility of saving people. However, this circumstance occurs only with the use of specialized equipment and the skills and knowledge of the rescuers. Evacuation carried out by means of ladders, lifts or leading out users of the facility along smoky escape routes in rescue air apparatus is an intervention or rescue evacuation. It is an extremely difficult evacuation, depending on the degree of fire development (threat) and the forces and resources available on

wskazany jest pewien stopien rozproszenia ewakuowanych osób. W sytuacji tego rodzaju ewakuacji niezbçdne jest okreslenie kilku kierunków ewakuacji w taki sposób, aby skutecznie rozlokowac ludzi i usunqc ich z miejsca zagrozenia oraz nie powodujqc dodat-kowych innych zagrozen, jakie mogq zostac wywotane przez kon-centracjç ludzi w tylko jednym miejscu. Ewakuacja z tego rodzaju obiektów jest specyficzna ze wzglçdu na ograniczonq szerokosc przejsc oraz wyjsc.

Bardzo duzym przedsiçwziçciem jest ewakuacja statków powietrznych (samolotów), gdyz rozwój zagrozenia przewaz-nie jest bardzo szybki (dostçpny czas bezpiecznej ewakuacji - krótki), a mozliwosc ewakuacji jest przewaznie ograniczona przez okreslonq liczbç wyjsc ewakuacyjnych. Liczba osób przeby-wajqcych na poktadzie statku powietrznego jest znaczna i mozna jq liczyc nawet w setkach. Doswiadczenie personelu poktado-wego oraz ich zdecydowane dziatania niejednokrotnie przesq-dzajq o powodzeniu procesu ewakuacji.

Ewakuacja obiektu budowlanego jest to najbardziej znany rodzaj ewakuacji. W obiektach budowlanych przebywamy wiçk-szq czçsc naszego zycia. Kazdy cztowiek spotkat siç chociazby raz z cwiczeniami ewakuacyjnymi.

Ewakuacja pola walki jest specyficznym rodzajem ewakuacji podobnym pod wieloma wzglçdami do ewakuacji obszaru w przypadku klçski zywiotowej. Podziat tego typu ewakuacji ze wzglçdu na czas wystçpowania zagrozenia:

- prewencyjna - zagrozenie wystqpi w stosunkowo krót-kim czasie (ewakuacja moze zostac przygotowana i zaplanowana),

- ratownicza, interwencyjna - zagrozenie wystçpuje aktualnie.

Projektujqc obiekty przeznaczone dla ludzi, niezbçdne jest zapewnienie w nich odpowiednich warunków ewakuacji. Budynki te muszq byc projektowane oraz planowane z uwzglçdnieniem obowiqzujqcych przepisów prawa, norm oraz wiedzy technicznej. Majqc to na uwadze, inwestor na etapie projektowania inwestycji powinien przeanalizowac proces ewakuacji na wypadek wystq-pienia zagrozenia tzw. ewakuacji prewencyjnej.

Ewakuacja prewencyjna ma równiez miejsce w przypadku klçsk zywiotowych mozliwych do przewidzenia. Takq klçskq jest chociazby powódz. Wzbierajqca woda w rzekach oraz przemiesz-czajqca siç fala wezbraniowa jest sygnatem dla stuzb zarzqdza-nia kryzysowego do podjçcia dziatan zaradczych. W sytuacji realnego zagrozenia zalaniem okreslonych terenów, w tym zaj-mowanych przez cztowieka terenów mieszkalnych lub przemy-stowych, prowadzi siç z wyprzedzeniem dziatania ewakuacyjne majqce na celu uratowanie nie tylko zycia i zdrowia ludzi, ale takze zycia zwierzqt i mienia przed zalaniem.

Nawet w najlepiej zaprojektowanym budynku mogq jednak zaistniec warunki utrudniajqce lub uniemozliwiajqce ewakuaj Takim zagrozeniem moze byc chociazby pozar spowodowany dziataniem terrorystycznym. Drastyczny tego przyktad mielismy podczas zamachów terrorystycznych na World Trade Center 11 wrzesnia 2001 r. Pomimo zaprojektowania obiektu na tzw. ewakuacjç prewencyjnq, dziatanie terrorystów doprowadzito do utrudnienia ewakuacji na kondygnacjach ponizej miejsca pozaru oraz uniemozliwienia jej powyzej miejsca pozaru.

the spot. Undoubtedly, it can be said that in the absence of appropriate equipment, forces and resources, the possibility of survival of imprisoned people drops drastically to zero. An example of a tragic incident involving the cutting off of the escape route is the fire of a shopping centre in Gizycko on March 5, 2008, in which two women were killed. Despite the rescue efforts involving rescuers taking two women out of the burning building, they could not be saved. The rapid development of the fire and the formation of a large amount of hot and toxic smoke caused fatal poisoning of the employees of the shopping centre.

Division of the evacuation due to the scope of the facility's coverage:

- total,

- selective.

The occurrence of a hazardous event requires the determination of the space that is directly or indirectly threatened. A fire created in a building may endanger people in the fire zone in which it occurs. Developed fires, the duration of which is similar to the time when the elements of fire separations perform their protective function, will pose a real threat to the neighbouring fire zones. However, in the case of fires lasting approximately as long as the bearing capacity of the main structure, there is a risk of loss of life and health by its users and this will apply to the entire facility, which often consists of many fire zones.

At the stage of deciding on the scope and method of evacuation, it is necessary to determine whether the entire facility or only part of it will be evacuated. As a consequence of the evacuation of the entire facility, we can talk about a complete evacuation. However, if the conditions in a building allow for the evacuation of only a selected part of it, then we can talk about selective evacuation. It may include several fire zones in the facility, but will not lead to the evacuation of all its users. This solution also applies if the evacuation of the entire facility would pose a greater risk than the fire itself, the extinguishing of which by the building staff or the services arriving at the site will end faster than the evacuation process of the building.

Division of the evacuation due to the time of its commencement by individual users of the facility:

- simultaneous,

- sequence.

The decision to evacuate the entire building is very difficult to make. A person deciding to introduce the obligation of total evacuation should have very good knowledge both in terms of evacuation, architectural and construction conditions, fire protection devices, as well as evacuation conditions in the facility. In order to limit the effects of dangerous events involving people during evacuation, it is possible to spread the alarm of the individual fire (alarm) zones over time. Such a procedure is aimed at preventing the formation of congestion on the escape routes, which significantly slow down the evacuation process itself, and sometimes may even lead to its complete stop. Alarming individual parts of the building performed in a specific sequence is conducting evacuation in a sequential manner. In the absence of sequence, we are talking about simultaneous evacuation. It is possible mainly in single-storey buildings with simple architecture and with many emergency exits. In the case of all multi-storey buildings,

W sytuacji odciçcia lub utrudnienia sposobu przemieszczania siç drogami ewakuacyjnymi istnieje realna mozliwose uratowania ludzi. Niemniej jednak okolicznose ta zachodzi jedynie przy wyko-rzystaniu specjalistycznego sprzçtu oraz umiejçtnosci i wiedzy ratowników. Ewakuacja prowadzona za pomocq drabin, podno-sników czy wyprowadzanie uzytkowników obiektu zadymionymi drogami ewakuacyjnymi w ratunkowych aparatach powietrznych jest ewakuacjq interwencyjnq lub inaczej ratowniczq. Jest to ewakuacja niezwykle trudna, uzalezniona od stopnia rozwoju pozaru (zagrozenia) oraz dostçpnych na miejscu sit i srodków. Bez wqt-pienia mozna stwierdzie, ze w przypadku braku odpowiedniego sprzçtu oraz sit i srodków mozliwose przezycia uwiçzionych osób spada drastycznie do zera. Przyktadem tragicznego zdarzenia polegajqcego na odciçciu drogi ewakuacyjnej jest pozar centrum handlowego w Gizycku Б marca 2008 r., w którym smiere ponio-sty dwie kobiety. Pomimo dziatan ratowniczych polegajqcych na wyniesieniu przez ratowników z ptonqcego budynku dwóch kobiet nie udato siç ich uratowae. Szybki rozwój pozaru oraz powstanie duzej ilosci gorqcego i toksycznego dymu spowodowaty smier-telne zatrucie pracownic centrum handlowego.

Podziat ewakuacji ze wzglçdu na zakres objçcia niq obiektu:

- catkowita,

- selektywna.

Wystqpienie zagrozenia niebezpiecznego wymaga okresle-nia przestrzeni, która jest zagrozona bezposrednio lub posrednio. Powstaty w budynku pozar moze zagrazae osobom znajdujqcym siç w strefie pozarowej, w której wystçpuje. Pozary rozwiniçte, których czas trwania jest zblizony do czasu, w którym elementy oddzielen przeciwpozarowych spetniajq swojq funkcjç ochronnq, bçdq stanowity realne zagrozenie dla sqsiadujqcych stref pozaro-wych. Natomiast w przypadku pozarów trwajqcych w przyblizeniu tyle co czas nosnosci gtównej konstrukcji istnieje ryzyko utraty zycia i zdrowia przez jej uzytkowników. Bçdzie dotyczyto to catego obiektu sktadajqcego siç niejednokrotnie z wielu stref pozarowych.

Na etapie decydowania o zakresie i sposobie ewakuacji niezbçdne jest okreslenie, czy ewakuowany bçdzie caty obiekt, czy tylko jego czçsé. W konsekwencji ewakuacji catego obiektu mozemy mówie o ewakuacji catkowitej. Natomiast jesli warunki wystçpujqce w budynku pozwalajq na ewakuacjç tylko wybranej jej czçsci, to mozemy mówie o ewakuacji selektywnej. Moze ona obejmowae kilka stref pozarowych w obiekcie, ale nie bçdzie pro-wadzie do ewakuacji wszystkich jego uzytkowników. Takie roz-wiqzanie ma zastosowanie równiez wtedy, gdy ewakuacja catego obiektu stwarzataby wiçksze zagrozenie niz sam pozar, którego ugaszenie przez personel budynku lub przybyte na miejsce stuzby zakonczy siç szybciej niz proces ewakuacji budynku.

Podziat ewakuacji ze wzglçdu na czas jej rozpoczçcia przez poszczególnych uzytkowników obiektu:

- równoczesna,

- sekwencyjna.

Decyzja o ewakuacji catego budynku jest bardzo trudna do podjçcia. Osoba decydujqca o wprowadzeniu obowiqzku ewakuacji catkowitej powinna posiadae bardzo dobrq wiedzç zarówno w zakresie prowadzenia ewakuacji, uwarunkowan architektonicz-no-budowlanych, wystçpujqcych urzqdzen przeciwpozarowych, jak i warunków ewakuacji w obiekcie. W celu ograniczenia skutków

especially with one or two staircases, it is necessary to spread the alarm of individual fire zones over time so as not to create an additional threat on the staircases.

Division of the evacuation due to the person deciding to start the evacuation:

- self-evacuation - the user of the object, as a result of noticing a threat, decides to evacuate,

- owner, building manager,

- emergency services,

- local government authorities,

- organs of government authority,

- president of the country.

The decision to evacuate can be made at different levels. If a hazard arises directly in the human environment, he/she may decide to eliminate the threat or to evacuate, if in his/her opinion this threat is unmanageable. Evacuation carried out by decision of a single user of a building will be the so-called self-evacuation. In particular, it takes place in facilities where there is no fire notification system, e.g. multi-family residential buildings.

The threat may develop outside the place of residence of the users of the building, and knowledge in this area may be possessed by its owner or manager. Taking care of the safety of the users of such a facility is their responsibility to order evacuation. It may also happen that the evacuation is managed by the emergency services arriving on the spot based on specialist knowledge and possible directions of threat development.

All kinds of natural disasters often require evacuation by persons representing local government authorities (head of a mayor, prefect of a district) or government (voivode, prime minister). The last body that can decide to evacuate, mainly as the head of the armed forces in the event of a threat related to the defence of the country, is the president.

Division of evacuation due to the effectiveness of the evacuation process:

- evacuation successful, beneficial, comprehensive, complete

- partial evacuation - failure of evacuation, unsuccessful evacuation.

This division is closely related to the purpose for which the evacuation process is carried out. This goal is for all persons in it to leave the danger zone. If, for some reason, this goal is not achieved, and people remain in the danger zone and are exposed to its dangerous factors, we can talk about a partial evacuation or an evacuation failure. The expected final state of the evacuation process is a successful (comprehensive) evacuation.

Evacuation due to the way of conducting is divided into:

- orderly, organized,

- chaotic, spontaneous.

The movement of people along escape routes takes various forms. This may be influenced by the emotional stimulation of the participants in this process and the conditions occurring on the escape routes. In case of a small threat, when the participants of the evacuation process are aware of it and do not undergo excessive emotional stimulation, the evacuation process will proceed in an orderly or organized manner. However, when there is

niebezpiecznych zdarzen z udziatem ludzi w trakcie prowadzenia ewakuacji mozliwe jest roztozenie w czasie alarmowania poszcze-gólnych stref pozarowych (alarmowych). Taki zabieg ma na celu nie-dopuszczenie do powstawania zatorów na drogach ewakuacyjnych, które znacznie spowalniajq sam proces ewakuacji, a niekiedy nawet mogq doprowadzic do catkowitego jego zatrzymania. Alarmowanie poszczególnych czçsci budynku wykonane w okreslonej sekwen-cji jest prowadzeniem ewakuacji w sposób sekwencyjny. W przypadku braku sekwencji mówimy o ewakuacji równoczesnej. Moz-liwa jest ona gtównie w budynkach jednokondygnacyjnych o prostej architekturze oraz o wielu wyjsciach ewakuacyjnych. W przypadku wszystkich budynków wielokondygnacyjnych szczególnie z jednq lub dwoma klatkami schodowymi niezbçdne jest roztozenie w cza-sie alarmowania poszczególnych stref pozarowych tak, aby na klat-kach schodowych nie stworzyc dodatkowego zagrozenia.

Podziat ewakuacji ze wzglçdu na osobç decydujqcq o rozpo-czçciu ewakuacji:

- samoewakuacja - uzytkownik obiektu w wyniku zauwa-zenia zagrozenia podejmuje decyzjç o ewakuacji,

- wtasciciel, zarzqdca budynku,

- stuzby ratownicze,

- organy wtadzy samorzqdowej

- organy wtadzy rzqdowej,

- prezydent panstwa.

Decyzja o podjçciu ewakuacji moze dokonywac siç na róz-nych poziomach. W przypadku powstania zagrozenia bezposred-nio w otoczeniu cztowieka moze on podjqc decyzjç o likwidacji zagrozenia lub o ewakuacji, jesli to zagrozenie w jego ocenie jest nie do opanowania. Ewakuacja prowadzona na mocy decyzji poje-dynczego uzytkownika budynku bçdzie tzw. samoewakuacjq. Ma ona w szczególnosci miejsce w obiektach, w których nie funkcjo-nuje system powiadamiania o zaistniatym pozarze, np. budynki mieszkalne wielorodzinne.

Zagrozenie moze rozwijac siç poza miejscem przebywania uzytkowników budynku, a wiedzç w tym zakresie moze posiqsc jego wtasciciel lub zarzqdca. Dbajqc o bezpieczenstwo uzytkowników takiego obiektu to na nich ciqzy obowiqzek zarzqdzenia ewakuacji. Moze siç równiez tak zdarzyc, ze ewakuacjç zarzq-dzajq przybyte na miejsce stuzby ratownicze w oparciu o spe-cjalistycznq wiedzç oraz mozliwe kierunki rozwoju zagrozenia.

Wszelkiego rodzaju klçski zywiotowe wymagajq niejednokrot-nie uruchomienia ewakuacji przez osoby reprezentujqce organy wtadzy samorzqdowej (wójt, burmistrz, prezydent miasta, staro-sta) lub rzqdowej (wojewoda, premier). Ostatnim organem mogq-cym podjqc decyzjç o ewakuacji, gtównie jako zwierzchnik sit zbrojnych w sytuacji zagrozenia zwiqzanego z obronnosciq kraju, jest prezydent panstwa.

Podziat ewakuacji ze wzglçdu na skutecznosc prowadzenia procesu ewakuacji:

- ewakuacja pomyslna, korzystna, udana, kompleksowa, petna,

- ewakuacja czçsciowa - niepowodzenie ewakuacji, ewakuacja niepomyslna.

Podziat ten scisle zwiqzany jest z celem, dla którego prowadzi siç proces ewakuacji. Celem tym jest opuszczenie strefy zagrozenia przez wszystkie znajdujqce siç w niej osoby. Jesli z jakis

no reliable information about a threat, and the participants of this process rely on guesses or overvalued opinions, excessive emotional arousal may occur, causing an increase in the level of anxiety through fear to horror or even panic. This affects the way people use the escape routes, and the evacuation process can take a chaotic, spontaneous form. An example of a chaotic evacuation as a result of its participants not informing about the degree of danger or even false information about a threat is the evacuation of the Guangzhou Metro Station on April 3, 2014 [55] or on the Republic Square in France on November 15, 201 5. A fire protection device designed to carry out evacuation in an organized manner are voice alarm systems. In addition, they allow to provide reliable and verified information about a threat and the expected directions of action of the building users.

Due to the use of direct coercion, evacuation is divided into:

- compulsory

- voluntary.

Ordering an evacuation involves providing this information in the form of a message. In buildings equipped with a fire alarm system, this is very easy and automatic. The problem with notifying building users about the ordered evacuation may occur where there is no broadcast system in the form of a fire alarm system or warning voice alarm system. The ordered evacuation may be understood by users or may be disregarded. People who have a high sense of security at a given moment in the place where they are or low awareness of the effects of the threats may remain in the danger zone. This situation occurs, for example, during the preventive evacuation of areas threatened by a natural disaster in the form of floods. Some residents of floodplains, taking care of their belongings, are able to stay in the danger zone. In such a situation, by virtue of a state of higher necessity, the services responsible for carrying out the evacuation may carry it out using direct coercion.

Division of evacuation due to the object subjected to this process:

- people,

- animals,

- property,

- intangible assets*.

* intangible objects requiring protection (e.g. active transactions in the banking system, data of service associates in Afghanistan).

A developing fire poses a threat to the environment. It causes a threat to the life and health of both humans and animals. Property, especially high-value property, is also subject to the evacuation process. An example of such property are all kinds of exhibits in museums and galleries. For each type of evacuated object, there is an appropriate specificity of evacuation.

The issue of the protection of intangible assets is noteworthy. Currently, many activities of people take place in the virtual zone. The collected data and the recorded activities of users in computer systems are sometimes much more valuable than the equipment on which they are collected. In addition, the evacuation of equipment on which data is stored (servers, data carriers) may lead to their damage or loss. In the field of computer science, tools for the so-called migration of data and systems are developing. This migration involves copying critical data and systems

przyczyn cel ten nie jest osiqgniçty, a osoby pozostajq w strefie zagrozenia i sq narazone na dziatanie jego niebezpiecznych czyn-ników, mozemy mówie o ewakuacji czçsciowej lub o niepowodze-niu ewakuacji. Oczekiwanym stanem koncowym prowadzenia procesu ewakuacji jest ewakuacja pomyslna (kompleksowa).

Ewakuacjç ze wzglçdu na sposób prowadzenia dzielimy na:

- uporzqdkowanq, zorganizowanq,

- chaotycznq, spontanicznq.

Przemieszczanie siç ludzi drogami ewakuacyjnymi przybiera rózne formy. Wptyw na to moze miee pobudzenie emocjonalne uczestników tego procesu oraz warunki wystçpujqce na drogach ewakuacyjnych. W przypadku niewielkiego zagrozenia, gdy uczest-nicy procesu ewakuacji sq tego swiadomi i nie ulegajq nadmier-nemu pobudzeniu emocjonalnemu proces ewakuacji bçdzie prze-biegat w sposób uporzqdkowany lub zorganizowany. Natomiast gdy brak jest rzetelnej informacji o zagrozeniu, a uczestnicy tego procesu polegajq na domystach lub przewartosciowanych opi-niach moze dochodzie do nadmiernego pobudzenia emocjonal-nego powodujqcego wzrost poziomu lçku przez strach az do prze-razenia czy nawet paniki. Wptywa to na sposób pokonywania drogi ewakuacyjnej przez ludzi, a proces ewakuacji moze przyjqe formç chaotycznq, spontanicznq. Przyktadem ewakuacji chaotycznej w wyniku niedoinformowania jej uczestników o stopniu zagrozenia lub wrçcz fatszywej informacji o zagrozeniu jest ewakuacja stacji metra w Guangzhou 3 kwietnia 2014 r. [ББ] lub na placu Republiki we Francji 1Б listopada 201Б r. Urzqdzeniem przeciwpozarowym majqcym na celu prowadzenie ewakuacji w sposób zorganizowany sq dzwiçkowe systemy ostrzegawcze. Pozwalajq one dodatkowo na przekazanie rzetelnej i sprawdzonej informacji o zagrozeniu oraz oczekiwanych kierunkach dziatan uzytkowników budynku.

Ze wzglçdu na uzycie srodka przymusu bezposredniego ewakuacjq dzielimy na:

- przymusowq,

- dobrowolnq.

Zarzqdzenie ewakuacji wiqze siç z przekazaniem tej informacji w postaci komunikatu. W budynkach wyposazonych w system sygnalizacji pozarowej jest to bardzo tatwe i przebiega w sposób automatyczny. Problem z powiadomieniem uzytkowników budynku o zarzqdzonej ewakuacji moze pojawie siq tam, gdzie brak jest systemu rozgtoszeniowego w postaci systemu sygnalizacji pozarowej czy dzwiqkowego systemu ostrzegawczego. Zarzqdzona ewakuacja moze spotkae siq ze zrozumieniem ze strony uzytkowników lub moze zostae zlekcewazona. Osoby majqce wysokie poczucie bezpieczenstwa w danym momencie w miejscu, w którym siç znajdujq, lub niskq swiadomose skutków wystçpujqcych zagrozen mogq pozostae w strefie zagrozenia. Sytuacja taka ma miejsce chociazby podczas ewakuacji prewen-cyjnej terenów zagrozonych klçskq zywiotowq w postaci powo-dzi. Czçsé mieszkanców terenów zalewowych, dbajqc o swój dobytek, jest w stanie pozostae w strefie zagrozenia. W takiej sytuacji na mocy stanu wyzszej koniecznosci stuzby odpowie-dzialne za przeprowadzenie ewakuacji mogq zrealizowae jq przy uzyciu przymusu bezposredniego.

Podziat ewakuacji ze wzglçdu na obiekt poddawany procesowi:

- ludzie,

to devices located in another location (in another building around the world). In the event of a fire, effective and successful data migration over telecommunication links may be a more important process than the protection provided by the evacuation of computer equipment. Server rooms should be designed in such a way that the need to evacuate equipment is brought to a minimum. On one hand, this is achieved by ensuring the functioning of the systems regardless of the fire occurring in the facility (backup electricity supply), appropriate separation of the server room for a time not shorter than the time of the designed fire, on the other hand, care should be taken to equip the server room with the necessary fire protection equipment (m.in extinguishing devices adapted to the type of extinguished device).

According to the conditions the evacuation is carried out:

- in safe conditions,

- under critical conditions.

A fire generates large amounts of energy in the form of heat and radiation, and large amounts of smoke. These factors pose a real threat to human life and health. Therefore, evacuation can be carried out in safe conditions, but also in critical conditions. Evacuation should always be carried out in safe conditions as far as possible. However, if the conditions and available means do not allow it to be carried out in safe conditions, it is carried out in critical conditions. This can cause people to get burns or smoke poisoning, but it will provide survival and rescue. Evacuation in critical conditions occurs mainly as a rescue evacuation. Rescuers, using their specialist knowledge and equipment as a result of an appropriate hazard assessment, can decide to evacuate in critical conditions. An example of such an extreme evacuation is the removal by the rescuers of the unconscious users of the object located in the smoke zone, the direct impact of the fire.

Division of the evacuation according to the stages of its conduct:

- I degree,

- II degree,

- III degree.

First-degree evacuation consists in the immediate movement of people, animals, property from areas and places where there was a sudden, unforeseen immediate threat outside the danger zone. It is implemented immediately at the request of the vogt, mayor or president of the city after the threat to life, health and property occurs. It may also be ordered by the person managing the rescue operation in the area covered by the action. The manager of the rescue operation is obliged to always notify the competent body of local government administration about making such a decision, specifying in particular

- the area, site, facilities or complex of buildings for which it has ordered evacuation,

- the type of hazard that was the factor determining the announcement of the evacuation,

- the number of evacuees,

- the place to which the evacuation was carried out.

Second-degree evacuation consists in a previously prepared planned movement of people, animals, property from areas adjacent to plants, hydrotechnical facilities, flood zones and areas adjacent to other facilities posing a potential threat

- zwierzçta,

- mienie,

- wartosci niematerialne*.

* obiekty niematerialne wymagajqce ochrony przed zagrozeniem (np. aktywne transakcje w systemie bankowym, dane wspófpracow-ników siuzb wAfganistanie).

Rozwijajqcy siç pozar stanowi zagrozenie dla otoczenia. Powo-duje on zagrozenie dla zycia i zdrowia zarówno ludzi, jak i zwierzqt. Mienie, zwtaszcza to o duzej wartosci, takze podlega procesowi ewakuacji. Przyktadem takiego mienia sq wszelkiego rodzaju eks-ponaty w muzeach i galeriach. Dla kazdego rodzaju ewakuowa-nego obiektu funkcjonuje odpowiednia specyfika ewakuacji.

Godna uwagi jest kwestia ochrony wartosci niematerialnych i prawnych. Obecnie wiele dziatan ludzi odbywa siç w strefie wirtu-alnej. Zgromadzone dane oraz zarejestrowane czynnosci uzytkow-ników w systemach komputerowych sq niekiedy o wiele bardziej cenne niz sam sprzçt, na którym sq one zgromadzone. Ponadto ewakuacja takiego sprzçtu (serwery, nosniki danych) moze doprowadzic do ich uszkodzenia lub utraty. W dziedzinie informatyki rozwijajq siç narzçdzia do tzw. migracji danych i systemów. Migracja ta polega na kopiowaniu newralgicznych danych i systemów do urzqdzen znaj-dujqcych siç w innej lokalizacji (w innym budynku na terenie catego swiata). W przypadku pozaru wazniejszym procesem moze okazac siç skuteczna i zakonczona powodzeniem migracja danych przez tqcza telekomunikacyjne niz ochrona prowadzona przez ewakuacjç sprzçtu komputerowego. Serwerownie powinny byc zaprojektowane tak, aby zminimalizowac koniecznosc ewakuacji sprzçtu. Z jednej strony realizuje siç to przez zapewnienie funkcjonowania systemów niezaleznie od wystçpujqcego w obiekcie pozaru (rezerwowe zasila-nie w energiç elektrycznq), odpowiednie wydzielenie pomieszczenia serwerowni na czas nie krótszy niz czas projektowanego pozaru, z drugiej strony nalezy zadbac o wyposazenie pomieszczenia serwe-rowni w niezbçdne urzqdzenia przeciwpozarowe (m.in. urzqdzenia gasnicze dostosowane do rodzaju gaszonego urzqdzenia).

Podziat ze wzglçdu na warunki, w jakich prowadzona jest ewakuacja:

- warunki bezpieczne,

- warunki krytyczne.

Pozar generuje duze ilosci energii w postaci ciepta i pro-mieniowania oraz duze ilosci dymu. Czynniki te stwarzajq realne zagrozenie dla zycia i zdrowia ludzi. Dlatego ewakuacja moze byc prowadzona w warunkach bezpiecznych, ale równiez w warunkach krytycznych. Ewakuacjç nalezy zawsze w miarç mozliwosci prowadzic w warunkach bezpiecznych. Jesli jednak warunki oraz dostçpne srodki nie pozwalajq na przeprowadze-nie jej w warunkach bezpiecznych, prowadzona jest w warunkach krytycznych. Moze to powodowac u ludzi wystqpienie oparzen lub zatrucia produktami dymu, jednakze zapewni mozliwosc przezycia i uratowania. Ewakuacja w warunkach krytycznych wystçpuje gtównie jako ewakuacja ratownicza. Ratow-nicy korzystajqc ze swojej specjalistycznej wiedzy i sprzçtu w wyniku odpowiedniej oceny zagrozenia, mogq podjqc decy-zjç o ewakuacji w warunkach krytycznych. Przyktadem takiej skrajnej ewakuacji jest wynoszenie przez ratowników nieprzy-tomnych uzytkowników obiektu znajdujqcych siç w strefie zady-mienia, bezposredniego oddziatywania pozaru.

to the population, animals or property in the event of their damage or failure. It is implemented in the event of symptoms of such a threat.

Evacuation of the third degree consists in a previously prepared movement of people, animals, property during increasing the state of defence readiness of the state. It is conducted during the threat to state security and war. In case of third-degree evacuation, the decision to carry it out is taken by local civil defence bodies or military bodies (in the zone of direct hostilities) in cooperation with a competent civil defence authorities in accordance with the principles set out in the Act of August 29, 2002 on martial law and on the competences of the Supreme Commander of the Armed Forces and the principles of his subordination to the constitutional bodies of the Republic of Poland [56].

Division of evacuations according to the number of the participants:

- single - free, unlimited,

- mass - limited.

The course of the evacuation process depends on the size of the group subject to this activity. The flow of people through escape routes is subject to laws similar to the flow of liquid in pipes. In case of a large number of people evacuating at the same time, congestion may occur on the escape routes, and thus slow down the evacuation process. In terms of the number of users, a single evacuation will certainly be a free evacuation and unlimited by the physics of the flow of people along escape routes. On the other hand, mass evacuation will be associated with some kind of restrictions and difficulties in overcoming the escape route. Mass evacuation largely causes the risk of injuries among its participants.

Podziat ewakuacji ze wzglqdu na etapy jej prowadzenia:

- I stopnia,

- II stopnia,

- III stopnia.

Ewakuacja I stopnia polega na niezwtocznym przemieszczeniu ludnosci, zwierzqt, mienia z obszarów i miejsc, w których wystqpito nagte, nieprzewidziane bezposrednie zagrozenie poza strefq zagrozenia. Realizuje siq jq natychmiast po zaistnieniu zagrozenia dla zycia, zdrowia i mienia na polecenie wójta, burmistrza lub prezydenta mia-sta. Moze jq takze zarzqdzie osoba kierujqca akcjq ratunkowq na tere-nie objqtym danq akcjq. Kierujqcy akcjq ratowniczq zobowiqzany jest kazdorazowo powiadomie wtasciwy organ administracji samorzqdo-wej o podjqciu takiej decyzji, podajqc w szczególnosci:

- rejon, teren, obiekty lub zespót budynków, dla którego zarzqdzit ewakuacjq,

- rodzaj zagrozenia, który byt czynnikiem determinujqcym ogtoszenie ewakuacji,

- liczbq ewakuowanych,

- miejsce, do którego dokonano ewakuacji.

Ewakuacja II stopnia polega na uprzednio przygotowanym

planowym przemieszczeniu ludnosci, zwierzqt, mienia z rejonów przylegtych do zaktadów, obiektów hydrotechnicznych, ze stref zalewowych oraz rejonów przylegtych do innych obiektów stano-wiqcych potencjalne zagrozenie dla ludnosci, zwierzqt lub mienia w przypadku ich uszkodzenia lub awarii. Realizuje siq jq w sytuacji wystqpienia symptomów takiego zagrozenia.

Ewakuacja III stopnia polega na uprzednio przygotowanym przemieszczeniu ludnosci, zwierzqt, mienia podczas podwyzsza-nia stanu gotowosci obronnej panstwa. Prowadzona jest w czasie zagrozenia bezpieczenstwa panstwa oraz wojny. W przypadku ewakuacji III stopnia decyzjq o jej przeprowadzeniu podejmujq terenowe organy obrony cywilnej lub organy wojskowe (w strefie bezposred-nich dziatan wojennych) we wspótdziataniu z wtasciwymi organami obrony cywilnej zgodnie z zasadami okreslonymi w ustawie z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczel-nego Dowódcy Sit Zbrojnych i zasadach jego podlegtosci konstytu-cyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej [Б6].

Podziat ewakuacji ze wzglqdu na liczebnose uczestników:

- pojedyncza - swobodna, nieograniczona,

- masowa - ograniczona.

Przebieg procesu ewakuacji uzalezniony jest od liczebnosci grupy podlegajqcej tej czynnosci. Przeptyw ludzi drogami ewakuacyjnymi podlega prawom podobnym do przeptywu cieczy w rurach. W przypadku duzej liczby osób ewakuujqcych siq rów-noczesnie moze dochodzie do powstawania zatorów na drogach ewakuacyjnych, a tym samym spowolnienia procesu ewakuacji. Pod wzglqdem liczebnosci uzytkowników ewakuacja pojedyncza z pewnosciq bqdzie ewakuacjq swobodnq i nieograniczonq przez fizykq przeptywu ludzi drogami ewakuacyjnymi. Natomiast ewakuacja masowa bqdzie wiqzata siq z pewnego rodzaju ogra-niczeniami oraz trudnosciami w pokonaniu drogi ewakuacyjnej. Ewakuacja masowa w znacznym stopniu powoduje zagrozenie powstania urazów i obrazen wsród jej uczestników.

Summary

The authors submit to public discussion the proposed criteria for the division of the evacuation process and its definition. The analysis shows that evacuation is a very complex process. This process takes many forms, and each of these forms is characterized by different specifics. Depending on the form of evacuation, there are different approaches to its planning, organization and management.

Another element that speaks in favour of the need to clarify the definition of the evacuation process and determine its types is the possibility of conducting safety analysis for its individual types. Without additional detailed analysis, we can say that full-simultaneous evacuation, in which the number of participants will cause restrictions on escape routes, is much more dangerous than full-sequential evacuation with a small number of people evacuating. Systematization of the issue will bring measurable benefits to the field of fire engineering allowing to express the same types of evacuation with one type of adjectives and terms.

Podsumowanie

Autorzy poddajq do publicznej dyskusji proponowane kryte-ria podziatu procesu ewakuacji oraz jego definiowania. Z prze-prowadzonej analizy wynika, ze ewakuacja jest procesem bardzo ztozonym. Proces ten przyjmuje wiele form, a kazda z tych form charakteryzuje siq odmiennq specyfikq. W zaleznosci formy prowadzenia ewakuacji wystqpujq odmienne podejscia do jej plano-wania, organizacji oraz kierowania.

Kolejnym elementem przemawiajqcym za koniecznosciq usci-slenia definicji procesu ewakuacji oraz okreslenia jej rodzajów jest mozliwose prowadzenia analizy bezpieczenstwa dla poszczegól-nych jej rodzajów. Bez dodatkowej szczegótowej analizy mozemy powiedziee, ze ewakuacja petna-równoczesna, w której liczba uczestników spowoduje ograniczenia na drogach ewakuacyjnych jest znacznie bardziej niebezpieczna od ewakuacji petnej-sekwen-cyjnej z matq liczbq ewakuujqcych siq osób. Usystematyzowanie zagadnienia przyniesie dziedzinie inzynierii pozarowej wymierne korzysci pozwalajqce na wyrazanie tych samych rodzajów ewakuacji jednym rodzajem przymiotników i okreslen.

Conclusion

The analysis shows that the concept of evacuation has a broader meaning than it appears from the definitions introduced so far. Evacuation should be defined as the process of moving people, animals or property from a place of danger to a place that is currently safe. For the purposes of this article, a total of more than 25 evacuation process determinations have been identified, which have been classified into 12 categories. Progress in many areas, i.e. construction, development of transport, urban infrastructure and the occurrence of public demonstrations, events affects the need to verify existing definitions for the needs of new conditions. The publication aims to draw attention to the need to introduce a systematic classification of the evacuation process. Such classification will allow for the proper identification of all kinds of variables affecting the various forms of this process. The introduction of the classification will allow the use of appropriate measures, tools and procedures to ensure an adequate level of human safety. The classification carried out may be the basis for identifying the hazards that may occur during individual forms of evacuation.

Wnioski koñcowe

Z analizy wynika, ze pojqcie ewakuacji ma szersze znaczenie niz wynika to z dotychczas wprowadzonych definicji. Ewakuacjq nalezy definiowae jako proces przemieszczania ludzi, zwierzqt lub mienia z miejsca zagrozenia do miejsca aktualnie bezpiecznego. Na potrzeby niniejszego artykutu zidentyfikowano tqcznie ponad 2Б okreslen procesu ewakuacji, które zostaty sklasyfikowane wedtug 12 kategorii. Postqp w wielu dziedzinach tj. budownictwo, rozwój transportu, infrastruktury miast oraz wystqpowania publicz-nych manifestacji, imprez wptywa na potrzebq weryfikowania ist-niejqcych definicji na potrzeby nowych uwarunkowan. Publikacja ma na celu zwrócenie uwagi na koniecznose wprowadzenia usys-tematyzowanej klasyfikacji procesu ewakuacji. Klasyfikacja taka pozwoli na wtasciwq identyfikacjq wszelkiego rodzaju zmiennych majqcych wptyw na rózne formy tego procesu. Wprowadzenie kla-syfikacji pozwoli na zastosowanie odpowiednich srodków, narzq-dzi oraz procedur do zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczenstwa ludzi. Przeprowadzona klasyfikacja moze bye podstawq do zidentyfikowania zagrozen mogqcych wystqpowae podczas prowadzenia poszczególnych form ewakuacji.

Literature / Literatura

[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78, poz. 483 ze zm.).

[2] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tj. Dz. U. 2020, poz. 1333 ze zm.).

[3] Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (tj. Dz. U. 2019, poz. 1065 ze zm.).

[4] Rozporzqdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1137/2008 z dnia 22 pazdziernika 2008 r. dostosowujqce do decyzji Rady 1999/468/WE niektöre akty podlegajqce procedu-rze ustanowionej w art. 251 Traktatu, w zakresie procedury regu-lacyjnej potqczonej z kontrolq - Dostosowanie do procedury regulacyjnej potqczonej z kontrolq (Dz. U. UE. L. 2008.311.1).

[5] BSI (British Standards Institution), Application of fire safety engineering principles to the design of buildings - Human

factors. Life safety strategies. Occupant evacuation, behaviour and condition (Sub-system 6), BS 7974-6, Londyn 2019.

[6] BSI (British Standards Institution), Code of practice for the design, installation, commissioning and maintenance of evacuation alert systems for use by fire and rescue services in buildings containing flats, BS 8629, Londyn 2019.

[7] BSI (British Standards Institution), Fire detection and fire alarm systems. Planning, design, installation, commissioning, use and maintenance of voice alarm systems, PD CEN/TS 54-32:2015, Londyn 2015.

[8] Hurley M. J., i in., SFPE handbook of fire protection engineering, Springer, 2015, https://doi.org/10.1007/978-1-4939-2565-0.

[9] Lewis Ch. T., Short Ch., A Latin Dictionary, Nowy Jork 1879.

[10] Kolmann P., Z problematyki ochrony ludnosci. Istota ewakuacji wujçciupowszechnym, „O Bezpieczenstwie i Obronno-sci" 2020, nr 1, s. 88-98.

[11] Lesniakiewicz W., Wytyczne szefa obrony cywilnej kraju z dnia 17 pazdziernika 2008 r. w sprawie zasad ewakuacji ludnosci, zwierzqt i mienia na wypadek masowego zagrozenia, Warszawa 2008.

[12] PKN (Polski Komitet Normalizacyjny), Ochrona przeciw-pozarowa - Terminologia - Ewakuacja i srodki ewakuacji, PN-ISO 8421-6:1997, Warszawa 1997.

[13] NFPA (National Fire Protection Association), Standard on Mass Evacuation, Sheltering, and Re-entry Programs, NFPA 1616, Massachusetts 2020.

[14] Yujie W., Bhattacharya Y., Nakamura H., Safety Evaluation of an Urban Redevelopment Area as an Evacuation Area for Large-Scale Urban Fires, „SEATUC Journal of Science and Engineering" 2021, 2(1), 40, https://doi.org/10.34436/sjse.2.1_40.

[15] Nepelski M., Zarzqdzanie w sytuacjach kryzysowych, Wyz-sza Szkota Policji w Szczytnie, Szczytno 2016.

[16] Fatdowski M., Wspólczesny wymiar bezpieczenstwa, „Zeszyty Naukowe SGSP" 2018, 66(2), 109-122.

[17] Olak K., Olak A., Wspófczesne rozumienie bezpieczenstwa narodowego, „Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. Sectio A, Nauki Humanistyczne, Spoteczne i Techniczne" 2016, 7(1), 467-480.

[18] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tj. Dz. U. 2020 poz. 1444 ze zm.).

[19] Szczypta R., Wymagania przeciwpozarowe w zakresie aranzacji przestrzeni w budynkach wedfug obowiqzujq-cych przepisów i stanowiska KG PSP, Warszawa 2014, http://sibp.pl/uploads/pages/materialy/szczypta.pdf [dostçp: 10.11.2021].

[20] Kobes M., Helsloot I., De Vries B., Post J.G., Building safety and human behaviour in fire: A literature review, „Fire Safety Journal" 2010, 45, https://doi.org/10.1016/j. firesaf.2009.08.005.

[21] Maciak T., Baranski M., Wprowadzenie do komputerowego modelowania zachowania siq tfumu. Wybrane aspekty psy-chologii tfumu, BiTP Vol. 40 Issue 4, 2015, pp. 39-49, https://doi.org/10.12845/bitp.40.4.2015.3.

[22] Decree of the minister of the interior 2 August 2015 Approval of fire prevention technical standards, pursuant to Article 15 of Legislative Decree 139 of 8 Mar. 2006.

[23] Babrauskas V., Fleming J.M., Russell B.D., RSET/ASET, a flawed concept for fire safety assessment, „Fire and Materials" 2010, 34, 341-355, https://doi.org/10.1002/fam.1025.

[24] Purser D.A., Fire safety and evacuation implications from behaviours and hazard development in two fatal care home incidents, „Fire and Materials" 2015, 39(4), 430-452, https://doi.org/10.1002/fam.2250.

[25] Popielarczyk T., Ewakuacja ludzi z wykorzystaniem dzwiq-kowych systemów ostrzegawczych, Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2018.

[26] Slownikjqzykapolskiego, PWN, https://sjp.pwn.pl/ [dost^p: 10.11.2021].

[27] Smolarkiewicz M., Techniki Satelitarne wZarzqdzaniu Kryzy-sowym - Studium Uzytecznosci, BiTP Vol. 14 Issue 2, 2009, pp. 39-50.

[28] Pauls J., Calculating evacuation times for tall buildings, „Fire Safety Journal" 1987, 12(3), 213- 236, https://doi. org/10.1016/0379-7112(87)90007-5.

[29] Sulik P., S^dtak B, Turkowski P, W^grzynski W., Bezpieczenstwo pozarowe budynków wysokich i wysokosciowych, w: Budownictwo na obszarach zurbanizowanych, Nauka, prak-tyka, perspektywy, A. Halicka (red.) Politechnika Lubelska, Lublin 2014.

[30] Gromek P, Jarzynka K., Grabowska I., Ewakuacja I stopnia placówki oswiatowej - podejscie projektowe. Wprowadzenie, „Zeszyty Naukowe SGSP" 2017, 63(3), 7-19.

[31] Gravit M., Dmitriev I., Kuzenkov K., Phased evacuation algorithm for high-rise buildings, „MATEC Web of Conferences" 2018, 245, https://doi.org/10.1051/matecconf/201824511012.

[32] Parisi D. R., Negri P. A., Sequential evacuation strategy for multiple rooms toward the same means of egress, „Papers in Physics" 2014, 6, https://doi.org/10.4279/PIP.060013.

[33] Zróbek R., Ogoniewski M., Piotrowski M., Zasadyusprawnie-nia wybranych procedur ewakuacji w procesie zarzqdzania nieruchomosciami, „Acta Scientiarum Polonorum. Administrate Locorum" 2014, 13(1), 45-55.

[34] Juras B., Planowanie zarzqdzania kryzysowego w szpitalu, rozprawa doktorska, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Poznan 2011.

[35] Li J., Zhu H., A risk-based model of evacuation route optimization under fire, „Procedia Engineering" 2018, 211, https://doi.org/10.1016Zj.proeng.2017.12.024, 365-371.

[36] Brzezinska D., Ollesz R., Wentylacja oddymiajqca w gara-zach - rozwiqzania kontrowersyjnych problemów na przykia-dachprojektowych, BiTP Vol. 45 Issue 1, 2017, pp. 130-141, doi: 10.12845/bitp.45.1.2017.10.

[37] Hulida E., Pasnak I., Koval O., Tryhuba A., Determination of the critical time of fire in the building and ensure successful evacuation of people, „Periodica Polytechnica Civil Engineering" 2019, 63(1), 308-316, https://doi.org/10.3311/ PPci.12760.

[38] Gromek P., Organizacja masowej ewakuacji ludnosci w Pol-sce, rozprawa doktorska, AON, Warszawa 2014.

[39] Szwemin S., Praktyczne aspektyidentyfikacjizagrozenpod-czas planowania ewakuacji ludnosci na wypadek konfliktu zbrojnego, „Przedsi^biorstwo i Praca" 2021, 11.

[40] Hong L., Gao J., Zhu W., Self-evacuation modelling and simulation of passengers in metro stations, „Safety Science" 2018, 110, 127-133, https://doi.org/10.1016/j. ssci.2018.05.013.

[41] Gromek P., Aspekt spoteczny analizy ryzyka ewakuacji ludnosci w obliczu klqskizywiotowej w Polsce, „Prace i Studia Geograficzne" 2014, 55, 43-53.

[42] Doroszewski W., Stownik jqzyka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1969.

[43] Bare M., Zarzqdzanie ewakuacjq ludnosci i mienia pod-czas zagrozen niemilitarnych przez oddziaty i pododdziaty SitZbrojnych RP, „Roczniki Ekonomii i Zarzqdzania" 2017, 9(2), 61-78.

[44] Riegert D., Slosorz Z., Radwan K., Rakowska J., Porycka B., Abgarowicz I., Suchorab P., Dorazne metody ochrony sto-sowane podczas powodzi ze szczegôlnym uwzglqdnieniem rçkawôwprzeciwpowodziowych, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Jozefow 2012.

[45] Wielkopolski Urzqd Wojewodzki w Poznaniu, Ewakuacja ludnosci, https://www.poznan.uw.gov.pl/ewakuacja-lud-nosci [dostçp: 08.09.2021].

[46] Wçgrzynski W., Krajewski G., Wentylacja pozarowa tuneli drogowych, „Materiaty Budowlane" 2015, 2, 14-16, https://doi.org/10.15199/33.2015.02.03.

[47] Sochacki M., Trzydziesci lat ratownictwa wysokosciowego wochronieprzeciwpozarowej, „Kwartalnik Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" 2009, 16, 21-34.

[48] Marciniak A., Boczarski J., Budzinski Z., Jarostawska--Kolman K., Analiza porôwnawcza gtôwnych wymagan

przepisów polskich i brytyjskich w zakresie przygotowania terenów wokóf budynków doprowadzenia ewakuacji inter-wencyjnej, „Logistyka" 201Б, Б, 1129-1134.

[49] Szylar J., Szkolenie Strazaków Ratowników OSP z zakresu dziafan przeciwpowodziowych oraz ratownictwa na wodach, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Józefów 2009.

[Б0] Gromek P., Efektywne ewakuacje próbne, „Doradca Dyrek-tora Szkoty" 2012, 19, s. 22-24.

[Б1] Ctapa I., Instrukcja bezpieczenstwa pozarowego, scena-riusz pozarowy oraz próbna ewakuacja jako kluczowe ele-menty zarzqdzania systemem bezpieczenstwa pozarowego budynku, BiTP Vol. 40 Issue 4, 201Б, 123-131.

[Б2] Chudy S., Cwiczenia ewakuacyjne w zakfadach pracy, „Promotor BHP" 2016, 4, 42-4Б.

[Б3] Santos A., Queirós M., Public buildings safety: addressing a pilot evacuation exercise, w: T. Nowakowski, Safety and Reliability: Methodology and Applications, CRC Press 2015.

[Б4] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnqtrznych i Admini-stracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. 2010 nr 109, poz. 719 ze zm.).

[ББ] Zhao H., Sun Y., Communication effect of passengers on information diffusion in metro emergency, „Wuhan University Journal of Natural Sciences" 2017, 22(6), Б03-Б09, https://doi.org/10.1007/s11859-017-1280-z.

[Б6] Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz

0 kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sit Zbrojnych

1 zasadach jego podlegtosci konstytucyjnym organom Rze-czypospolitej Polskiej (Dz. U. 2017, poz. 1932).

SENIOR CPT. MARIUSZ BARANSKI, M.SC. ENG. - currently, a PhD student at the Lodz University of Technology, Faculty of Process Engineering and Environmental Protection, cooperating with Dorota Brzezinska, PhD Eng. A graduate of the School of Aspirants of the State Fire Service in Krakow, the Main School of Fire Service and the Wroctaw University of Technology. Member of the Board of the Lower Silesian Branch of the Association of Fire Engineers and Technician. An officer of the State Fire Service with 17 years of professional experience. Currently a senior specialist in the Inspection and Reconnaissance Department of the Provincial Headquarters of the State Fire Service in Wroctaw. The subject of his interests are issues related to the evacuation process and its modelling, in particular the evacuation of buildings. Author of articles in, inter alia, CNBOP-PIB quarterly Safety & Fire Technology, Scientific Journals of the Main School of the Fire Service.

AGNIESZKA HAZNAR-BARANSKA, M.SC. - a graduate of the University of Economics in Wroctaw. A long-time member of the Volunteer Fire Department in Otawa, and a long-time employee of public institutions (the District Prosecutor's Office, the County Headquarters of the State Fire Service, the Roads and City Greenery Authority). He has extensive knowledge in the field of public safety, including fire safety.

ST. KPT. MGR INZ. MARIUSZ BARANSKI - obecnie doktorant Poli-techniki tödzkiej na Wydziale Inzynierii Procesowej i Ochrony Sro-dowiska wspotpracujqcy z dr hab. inz. Dorotq Brzezinskq. Absol-went Szkoty Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej w Krakowie, Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej oraz Politechniki Wroctawskiej. Cztonek Zarzqdu Oddziatu Dolnoslqskiego Stowarzyszenia Inzynie-row i Technikow Pozarnictwa. Funkcjonariusz Panstwowej Strazy Pozarnej z 17- letnim doswiadczeniem zawodowym. Obecnie starszy specjalista w Wydziale Kontrolno-Rozpoznawczym Komendy Woje-wodzkiej Panstwowej Strazy Pozarnej we Wroctawiu. Przedmiotem jego zainteresowan sq zagadnienia zwiqzane z procesem ewakuacji oraz jego modelowania, w szczegolnosci ewakuacji budynkow. Autor artykutow na tamach m.in. Kwartalnika BiTP, Safety & Fire Technology, Zeszytow Naukowych SGSP.

MGR AGNIESZKA HAZNAR-BARANSKA - absolwentka Uniwersy-tetu Ekonomicznego we Wroctawiu. Wieloletni cztonek Ochotni-czej Strazy Pozarnej w Otawie oraz wieloletni pracownik instytucji publicznych (Prokuratura Rejonowa, Komenda Powiatowa Panstwowej Strazy Pozarnej, Zarzqd Drog i Zieleni Miejskiej). Posiada sze-rokq wiedzç z zakresu bezpieczenstwa publicznego, w tym bezpie-czenstwa pozarowego.