CC BY
36
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
mgr inz. Iwona Orlowska1 mgr inz. Marcin Cisek2
Przyj^ty/Accepted/Принята: 17.04.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 19.02.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 31.03.2016;
Praktyczne aspekty ewakuacji ludzi ze szpitali3
Practical Aspects of Hospital Evacuations
Практические аспекты проведения эвакуации в больнице
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest przedstawienie modelu ewakuacji ludzi ze szpitali i obiektow o podobnej specyfice opracowanego na podstawie: zebranych danych historycznych, obserwacji procesu ewakuacji oraz wywiadu z personelem medycznym i osobami kieruj^cymi dzialaniami ratowniczymi Panstwowej Strazy Pozarnej.
Wprowadzenie: W artykule poruszono tematykf dotycz^c^ czynnikow wplywaj^cych na przebieg ewakuacji w obiektach szpitalnych. Dokonano podzialu uzytkownikow obiektow szpitalnych oraz przypisanych im rol w procesie ewakuacji. Okreslono, jakie zadania spoczywaj^ na personelu medycznym, pacjentach, gosciach oraz kieruj^cym dzialaniami ratowniczymi. Okreslono dzialania krytyczne wplywaj^ce na ewakuacjf szpitala, a takze najczfsciej obserwowane zachowania uczestnikow ewakuacji. Autorzy przedstawili rowniez zachowania maj^ce wplyw na wyst^pienie zagrozenia w szpitalach - zwlaszcza na oddzialach psychiatrycznych. Wskazano na koniecznosc zapoznania sif ze specyfik^ szpitala oraz mozliwymi zrachowaniami mog^cymi miec wplyw na przebieg ewakuacji w przypadku wyst^pienia pozaru lub innego zagrozenia. Zwrocono uwagf na czynniki, ktore mog^ utrudniac oraz te, ktore ulatwiaj^ proces ewakuacji.
Wnioski: Nalezy zbudowac wlasciwy system bezpieczenstwa w szpitalach poprzez opracowanie jasnych i precyzyjnych procedur ewakuacyjnych, dostosowanych do specyfiki pacjentow oraz charakterystyki obiektu. Nalezy zwifkszyc czfstosc probnych alarmow pozarowych i cwiczen ewakuacyjnych, ktore pozwol^ nauczyc ludzi odpowiednich nawykow, obslugi urz^dzen przeciwpozarowych oraz wspoldzialania z Panstwow^ Strazy Pozarn^. Autorzy podkreslajq, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu bezpieczenstwa, nalezy eliminowac falszywe alarmy, ktore powoduj^ zobojftnienie na pojawiaj^ce sif prawdziwe komunikaty o zagrozeniu oraz wprowadzic sluzby interwencyjne w szpitalu, zwifkszyc liczbf personelu, a przede wszystkim d^zyc do zakonczenia ewakuacji pacjentow i pensjonariuszy przed przyjazdem jednostek strazy pozarnej. Proponowanym sposobem realizacji tego zalozenia jest opracowanie modelu postfpowania personelu placowki oraz sposobow komunikacji pomifdzy pracownikami i ratownikami przybylymi na miejsce zdarzenia.
Znaczenie dla praktyki: Zawarte w artykule informacje na temat zadan personelu medycznego, zachowan pacjentow, gosci, a takze procedur ewakuacyjnych wdrozonych w szpitalach, zostaly zebrane w postaci modelu postfpowania, ktorego zastosowanie pomoze osobom funkcyjnym unikac blfdow w trakcie opracowania i wdrazania systemu bezpieczenstwa pozarowego w poszczegolnych obiektach.
Slowa kluczowe: zachowanie ludzi, ewakuacja szpitali Typ artykulu: z praktyki dla praktyki
ABSTRACT
Aim: The purpose of this article is to present a hospital evacuation model, or one for a building with similar specifications, which was developed on the basis of historical data, the author's observations and interviews with medical staff, and personnel who co-ordinate rescue and evacuation operations of the State Fire Service.
Introduction: The article addressed issues which influence the evacuation process in hospitals. Users of hospital premises were grouped and allocated roles during an evacuation process. Tasks were specified for medical staff, patients, visitors and personnel engaged with management of rescue operations. A critical organisational infrastructure and its influence on the hospital evacuation process was proffered and was accompanied by a description of most frequently observed evacuee behaviour patterns. The authors identified patterns of behaviour, which influence the emergence of danger in hospitals, especially on psychiatric wards and focused on the importance of familiarisation with individual
1 Politechnika Lodzka / Lodz University of Technology, ivona2005@wp.pl;
2 Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej w Warszawie / Main School of Fire Service in Warsaw, Poland;
3 Autorzy wniesli rowny wklad merytoryczny w powstanie artykulu / The authors contributed equally to this article; Artykul zostaly wyrozniony przez Komitet Redakcyjny / The article was distinguished by the Editorial Committee;
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
hospital characteristics and events, which may have a bearing on the evacuation process such as fires and other dangers. Attention was focused on those factors which compound or alleviate the evacuation process.
Conclusions: On the basis of gathered historical data, information gained from medical staff, and observation of evacuations drills, it was concluded that clear and precise evacuation guidelines should be produced, which take into account the nature of premises and category of patients involved, in order to ensure the successful development of a hospital safety system. Alarm testing and evacuation drills should be carried out more frequently in order to acquaint people with suitable behaviour patterns and use of equipment, and to promote appropriate interaction with the State Fire Service. In order to ensure levels of safety, the authors highlighted a need to eliminate false alarms, which tend to place people into a state of psychological indifference, culminating with adverse consequences in face of real danger. Moreover, it is recommended that hospital staff numbers are increased, to facilitate quicker internal intervention during an outbreak of fire, but above all, to speed up the evacuation process so that all occupants are evacuated prior to the arrival of the Fire Service. It is suggested that an evacuation model, for a given hospital building, should be developed as well as guidelines for appropriate communication methods between hospital staff and rescue teams reacting to an emergency.
Relevance in practice: The article contains information about tasks attributed to medical staff, patient and visitor behaviour as well as existing evacuation procedures implemented in hospitals. These were collated to derive an optimal procedural model, application of which is expected to assist functionaries in avoiding mistakes during the development and implementation of fire safety systems for individual hospitals.
Keywords: human behavior, hospital evacuation Type of article: best practice in action
АННОТАЦИЯ
Цель: Цель статьи - представить модель эвакуации людей из больниц и тому подобных объектов, разработанную на основе: собранных исторических данных, наблюдений процесса эвакуации, а также опроса медперсонала и руководителей спасательных действий Государственной Пожарной Службы.
Введение: В статье была затронута тема, касающаяся факторов, влияющих на ход проведения эвакуации в больницах. Проведена также классификация пользователей больничных зданий и задач, приписанных им в процессе эвакуации. В статье определяются задачи медицинского персонала, пациентов, гостей и руководителей спасательных действий. Определены критические действия, влияющие на эвакуацию больницы, а также чаще встречаемые поведения участников эвакуации. Авторы описали также типы поведения, которые создают угрозу в больницах, в частности в психиатрических отделениях. Было указано, что необходимо знать специфику больниц и возможные типы поведения, которые могут повлиять на ход эвакуации, в случае возникновения пожара или другой угрозы. Особое внимание уделялось тем факторам, которые могут утруднять процесс эвакуации, а также тем, которые могут его облегчить.
Выводы: Необходимо создать соответствующую систему безопасности в больницах с помощью разработки ясных и точных процедур эвакуации, соответствующих специфике пациентов и характеристике объекта. Нужно также увеличить частоту проведения тестовых пожарных тревог и эвакуаций, которые позволят научить людей необходимым навыкам, обслуживанию противопожарного оборудования и содействию ГПС. Авторы подчёркивают, что с целью обеспечения соответственного уровня безопасности, следует устранять ложные тревоги, которые являются причиной отсутствия реакции у людей на возникающие настоящие предупреждения, а также разместить в больницах представителей аварийно-спасательных служб, увеличить численность персонала, а прежде всего, стремиться к проведению эвакуации пациентов и курортников до приезда отделений пожарной службы. Чтобы эти предложения возможно было внедрить в жизнь, необходимо разработать модель поведения персонала больницы и способов коммуникации между работниками и спасателями, прибывшими на место происшествия.
Значение для практики: Содержащаяся в статье информация относительно задач медперсонала, поведения пациентов, гостей, а также процедур эвакуации, внедренных в больницах, была собрана в виде модели поведения, применение которой поможет должностным лицам избежать ошибки во время разработки и внедрения системы пожарной безопасности в отдельных зданиях.
Ключевые слова: поведение людей, эвакуация больниц Вид статьи: с практики для практики
1. Dane historyczne
Najwi^kszym i najbardziej tragicznym udokumentowa-nym pozarem szpitala w historii ludzkosci byl pozar w 1960 roku w Guatemala City. Zgin^lo w nim 225 osób, a ponad 300 zostalo rannych. W Polsce do najci^zszego w skutkach zdarzenia tego typu doszlo w 1980 roku w Górnej Grupie, z powodu nieszczelnosci przewodu kominowego. Wskutek tego zdarzenia 26 osób zostalo ci^zko poparzonych, a 55 zgin^lo. Po serii tragicznych pozarów zacz^to zastanawiac si§, w jaki sposób zapewnic ludziom bezpieczn^ ewaku-aj ze szpitali, czyli miejsc, w których przebywaj^ w glów-
nej mierze osoby uposledzone fizycznie b^dz psychicznie. Zwrócono szczególn^ uwag§ na potrzeb^ zapewnienia bezpieczenstwa w szpitalach przez wymagany czas, który w porównaniu do obiektów przeznaczonych dla ludzi bez dysfunkcji ruchowej czy psychicznej, musi byc znacznie dluzszy. Okreslono odpowiednie srodki gwarantuj^ce bez-pieczn^ ewakuaj wszystkich osób przebywaj^cych w bu-dynku. Zacz^to poddawac analizie obowi^zuj^ce dotychczas procedury i przyj^te scenariusze pozarowe. W tabeli 1 ze-brano przykladowe dane historyczne przedstawiaj^ce poza-ry w szpitalach na swiecie.
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
Tabela 1. Dane historyczne Tabela 1. Historical data
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
Data/ Date Miejsce pozaru/Fire place Komentarz/Comment Liczba ofiar/ The number of victims
1942 Seacliff Lunatic Asylum, Nowa Zelandia/ Seacliff Lunatic Asylum, New Zealand brak personelu w porze nocnej, okna pozamykane na klucz/lack of staff at night, the windows locked 37
1960 Guatemala/ Guatemala City gwaltowny rozwoj pozaru, 300 rannych/the rapid development of the fire, 300 injured 225
1972 Sherborne, Wielka Brytania/ Sherborne in UK spozniona reakcja personelu nocnego, wyposazenie wnftrz/delayed reaction to the night staff, interior 30
1980 Gorna Grupa, Polska/Gorna Grupa Poland nieszczelnosc przewodu kominowego, 26 osob cifzko poparzonych/leak flue, 26 people seriously injured 55
2003 New Delhi, India/ New Delhi, India osoby przypifte do lozek/people pinned to the bed 25
2003 Kozlovichi Mental Asyslum, Bialorus/ Kozlovichi Mental Asyslum, Belarus podpalenie, pacjent piroman, drewniana konstrukcja, spozniona reakcja personelu/arson, arsonist patient, wooden structure, delayed response personnel 30
2006 Szpital nr 17 w Moskwie/ Hospital nr 17 in Moscow, Russia podpalenie/arson 45
2007 Szpital psychiatryczny w Swieciu/ Psychiatric Hospital in Swiec remont na oddziale/renovation of the ward 0
2009 Moskwa, Rosja/ Moscow, Russia drzwi, l^cznie z wyjsciami ewakuacyjnymi byly zamknifte na klucz a okien z kratami nie dalo sif otworzyc, straz przyjechala zbyt pozno a personel byl nieefektywny w ewakuowaniu pacjentow/doors, including emergency exits were locked and the windows of the bars could not be opened, the firefighters came too late and the staff was inefficient in the evacuation of patients 47
2010 Kliniki Dermatologii, Lublin/ Department of Dermatology in Lublin pozar w remontowanej czfsci, poszkodowanych 7 strazakow (objawy zatrucia)/fire in the renovated part, injured 7 firefighters (intoxication) 0
2010 Szpital Neuropsychiatryczny w Lublincu/ Psychiatric Hospital in Lubliniec prawdopodobnie zapalily sif materace/there probably ignited mattresses 3
2010 Stockton-on-the-Forest, Wielka Brytania/ Stockton-on-the-Forest, UK 16 osob na oddziale, ewakuowani na inne oddzialy, pocz^tek pozaru w sali na mfskim odddziale, po czym przeniosl sif na dach, noc pi^tek/ sobota/16 people in the ward, evacuated to other departments, the beginning of a fire in a room on the male department, then moved to the roof, the night Friday / Saturday 0
2011 Szpital Siostr Elzbietanek w Cieszynie/ Hospital of the Sisters of St. Elizabeth in Cieszyn ewakuacja 30 pacjentow/evacuation of 30 patients 0
2013 Szpital we wsi Ramieniejem pod Moskw^, Rosja/ Hospital in the village Ramienije podpalenie lozka, 3 osoby ranne/arson beds, 3 people injured 38
2014 Szpital Psychiatryczny Kielce/ Psychiatric Hospital in Kielce ewakuowano 20 osob, zapalil sif materac na jednym z lozek, prawdopodobnie ogien zaproszyl jeden z pacjentow/20 people were evacuated mattress caught fire on one of the beds, probably fire might set one patient 0
2014 Szpital w D^browie Gorniczej/ Hospital in D^browa Gornicza zaproszenia ognia/setting a fire 0
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
W Polsce, zgodnie z danymi historycznymi opubliko-wanymi przez Komendf Glown^ PSP za lata 2008-2013 [1], liczba pozarow w szpitalach oraz obiektach przeznaczonych dla osob z dysfunk j ruchow^ lub psychiczn^ wahala sif
w granicach 160 pozarow rocznie, co przedstawiono na ryc. 1. Pozary te stanowily ok. 1,3%o wszystkich pozarow w roku. Na ryc. 2. przestawiono sytuacjç w poszczegolnych woje-wodztwach.
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
<5
-o SH a •N O «¡3 © 200
a s-
«« 150
a
3
2 z 100
50
Polska
2073 2012 2011 2070 2009 2008
767 153 139 743 774 169
0
Ryc. 1. Liczba pozarow w sluzbie zdrowia w Polsce w latach 2008-2013 Fig. 1. Number of fires in Polish healthcare during the years 2008-2013 Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Ryc. 2. Liczba pozarow w sluzbie zdrowia w Polsce w latach 2008-2013 z podzialem na wojewodztwa Fig. 2. The number of fires in health care during the years 2008-2013 by province Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
2. Model zarz^dzania ewakuaj w szpitalach
Autorzy artykulu, na podstawie przeprowadzonych ob-serwacji i wywiadu srodowiskowego, zaproponowali ogól-ny model przedstawiaj^cy sposób zarz^dzania ewakuaj w szpitalach, który mozna podzielic na piçc kluczowych elementów: warunki panuj^ce w obiekcie, zdefiniowanie zagrozen, przyjçte alarmowanie, podejmowanie decyzji oraz przyjçty sposób ewakuacji. Zastosowanie modelu (ryc. 3) podczas opracowywania instrukcji bezpieczenstwa pozarowego, korzystnie wplywa na jakosc opracowywa-nych procedur ewakuacyjnych, pozwala na ich przeanali-zowanie oraz dostosowane do specyfiki obiektu.
2.1. Warunki panuj^ce w obiekcie
Analizuj^c warunki panuj^ce w obiekcie, nalezy miec na uwadze przede wszystkim:
• sprzçt,
• ludzi - personel i pacjentów oraz gosci.
Jako sprzçt autorzy artykulu uwzglçdnili nie tylko wy-posazenie wystçpuj^ce w obiekcie, ale takze jego warunki budowlane. W przypadku ludzi, czyli pacjentów i personelu znajduj^cego siç w szpitalu, nie mozna zapominac o osobach odwiedzaj^cych chorych, przebywaj^cych na oddzialach szpi-talnych. Pacjenci i osoby im towarzysz^ce najczçsciej posiadaj^ najmniejsz^ wiedzç na temat warunków budowlanych obiektu.
2.1.1. Wymagania techniczne stawiane szpitalom
Bezpieczenstwo ludzi zalezy od zastosowanych w budyn-ku technicznych srodków zabezpieczenia przeciwpozarowe-go. Ich liczba, rodzaj, sposób zastosowania oraz, co niezwy-kle wazne, stan techniczny bçd^ decydowac o zdrowiu, zyciu
i mieniu w przypadku wyst^pienia pozaru lub innego zagro-zenia. Szczególn^ rol§ pelni^ one w budynkach takich jak szpitale, gdzie zycie ludzkie w przypadku zagrozen w znacz-nej mierze zalezy wlasnie od biernych i czynnych systemów zabezpieczen, poniewaz wi^kszosc pacjentów zdana jest na pomoc personelu w trakcie ewakuacji i zwi^zany z tym wy-dluzony czas ewakuacji.
Podstawowe wymagania zgodnie z rozporz^dzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytu-owanie [2] odnosz^ce si§ do bezpieczenstwa pozarowego to:
• zapewnienie nosnosci konstrukcji przez czas wynikaj^cy z rozporz^dzenia,
• ograniczenie rozprzestrzeniania si§ ognia i dymu w bu-dynku,
• ograniczenie rozprzestrzeniania si§ pozaru na s^siednie budynki,
• zapewnienie mozliwosci ewakuacji ludzi,
• zapewnienie bezpieczenstwa ekip ratowniczych.
Nalezy jednak pami^tac, ze najwazniejszym elementem w sys-temie bezpieczenstwa jest czlowiek. Wszystkie dzialania zwi^zane z integraj systemów bezpieczenstwa maj^ na celu zagwaranto-wanie czlowiekowi ewakuacji w bezpiecznych warunkach.
Szpitale zgodnie z warunkami technicznymi [2] nalezy do najbardziej wymagaj^cej kategorii zagrozenia zycia ludzi ZL II. Jedno z najistotniejszych wymagan stawianych tym obiektom stanowi, ze dlugosc dojscia ewakuacyjnego przy jednym kie-runku ewakuacji nie moze przekroczyc 10 metrów. W przy-padku obiektów juz istniej^cych dwukrotne przekroczenie tej dlugosci moze byc podstaw^ kwalifikacji obiektu jako zagraza-j^cego zyciu. Klatki schodowe musz^ byc oddzielone od innych pomieszczen, zamkni^te drzwiami i oddymiane lub zabezpie-
C OTAKTMKM flM nPAKTMKM D OI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
Ryc. 3. Model zarz^dzania ewakuaj w szpiïalach Zródlo: Opracowanie wlasne.
Fig. 3. Evacuation management model in the hospitals Source: Own elaboration.
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
czone przed zadymieniem. Te wymagania maj^ gwarantowac szybkie opuszczenie niebezpiecznej strefy w przypadku pozaru i zapewnienie bezpiecznych warunkow na drogach ewakuacyj-nych w czasie wymaganym do ewakuacji.
2.1.2. Dzialania krytyczne w szpitalach
Z przeprowadzonych obserwacji w obiektach szpitalnych okreslic mozna, ze do krytycznych z punktu widzenia bezpieczenstwa dzialan w szpitalach nalezy:
• zamykanie na klucz drzwi na oddzialy i do niektorych pomieszczen,
• kraty w oknach,
• ograniczenia w dost^pie do sprz^tu przeciwpozarowego (wynikaj^ce z obawy kradziezy b^dz wyrz^dzenia krzyw-dy sobie lub innym),
• ograniczenie w rozpowszechnianiu informacji o zagroze-niu, brak l^cznosci,
• wyst^puj^ce palarnie w obiektach, mozliwosc zaprosze-nia ognia,
• stosowanie srodkow bezposredniego przymusu (oddzialy szpitali psychiatrycznych),
• stosowanie izolatek, oddzialy intensywnej opieki, sale operacyjne, z ktorych prowadzenie ewakuacji moze pro-wadzic do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta,
• brak monitoringu w obiektach,
• maksymalnie 3 osoby personelu na oddziale z 30 lub wi^ksz^ liczb^ pacjentow (zwlaszcza w godzinach noc-nych).
Warunki utworzone przez opisane dzialania negatywnie wplywaj^ na poziom bezpieczenstwa w obiekcie.
2.1.3. Uczestnicy ewakuacji
Aby zapewnic wlasciwe warunki ewakuacji, nalezy przede wszystkim odpowiedziec na zasadnicze pytania:
• kogo b^dziemy ewakuowac?
• w jaki sposob?
• kto i w jaki sposob poinformuje nas o zagrozeniu?
W pierwszej kolejnosci podczas opracowywania koncep-cji ewakuacji szpitala nalezy zagwarantowac wczesne wykry-cie zagrozenia oraz dostosowac do obiektu sposob alarmowa-nia. Nalezy opracowac procedury gwarantuj^ce zwi^kszenie liczby personelu w czasie ewakuacji np. poprzez wspolprac^ z s^siednimi oddzialami, przecwiczyc schematy post^powa-nia, dzi^ki czemu zapewnimy poczucie bezpieczenstwa nie tylko pacjentom, ale takze personelowi, ktory potrafil b^dzie dzialac w sytuacji kryzysowej.
Analizuj^c warunki ewakuacji ludzi ze szpitala, nalezy rozwazyc, kto jest uczestnikiem tego procesu. W wi^kszosci przypadkow mamy do czynienia z trzema grupami osob.
Ryc. 4. Schemat prezentjcy grupy osob bior^cych udzial w procesie ewakuacji ludzi ze szpitali Fig. 4. Diagram of groups taking part in hospital evacuations Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Kazdy przedstawiciel powyzszej grupy spelnia inn^ rol§ podczas ewakuacji. Zarz^dzaj^cy obiektem i personel me-dyczny maj^ za zadanie przygotowac i wdrozyc procedury niezb^dne do prawidlowego przeprowadzenia ewakuacji. To oni s^ odpowiedzialni za rozpocz^cie procesu ewakuacji. W systemie bezpieczenstwa bardzo istotne jest uwzgl^dnienie rotacji personelu medycznego. Male poczucie przynaleznosci do danej grupy pracownikow moze wplywac niekorzystnie na odpowiedzialnosc za wykonywan^ prac§. Niestety w wie-lu przypadkach specjalisci pelni^cy dyzury w szpitalach nie s^ zainteresowani poznaniem wprowadzonych w obiekcie procedur bezpieczenstwa ze wzgl^du na bl^dne przekona-nie, ze przeciez na ich zmianie nigdy jeszcze nie bylo pozaru. W rzeczywistosci jednak nie oznacza to, ze zagrozenie nigdy nie wyst^pi. Takie lekcewaz^ce zachowanie przyczynia si§ do wyst^powania chaosu w przypadku koniecznosci przeprowa-dzenia ewakuacji.
Pacjenci, pensjonariusze czy osoby odwiedzaj^ce powin-ny wykonywac wszystkie polecenia personelu medycznego, w sposob bezpieczny i zdyscyplinowany ewakuowac si§ do wskazanego miejsca. Natomiast kieruj^cy dzialaniami ratow-niczymi strazacy po przybyciu na miejsce zdarzenia z reguly przejmuj^ dowodzenie akj ratownicz^ i podejmuj^ dzialania ratowniczo-gasnicze.
2.1.4. Zachowania pacjentow i osob przebywajq-cych w szpitalach
Zgodnie ze wskazanym wyzej schematem w obiektach szpitalnych znajdowac si§ mog^ osoby o zroznicowanej cha-rakterystyce psychofizycznej. S^ to najcz^sciej osoby niepel-nosprawne ruchowo, psychicznie, osoby niepoczytalne lub agresywne (zwlaszcza w szpitalach psychiatrycznych). Pa-cjenci mog^ byc pod wplywem lekow, narkozy. W szpitalach psychiatrycznych mog^ przebywac osoby ubezwlasnowolnio-ne. W wielu przypadkach mozliwe jest, ze b^d^ znajdowac si§ tam rowniez ludzie cierpi^cy na wi^cej niz jedno schorzenie np. osoby gluchonieme, sparalizowane, niedorozwini^te ru-chowo i umyslowo oraz osoby w zroznicowanym wieku (od noworodkow po osoby starsze).
Wsrod osob przebywaj^cych w obiekcie mog^ byc rowniez osoby uzaleznione - na przyklad narkomani, alkoholicy, a takze osoby pracuj^ce na zapleczu gastronomiczno-uslugo-wym, kioskarze, ekspedientki oraz osoby odwiedzaj^ce, kto-re nie znaj^ obiektu - na przyklad rodziny z dziecmi, osoby opiekuj^ce si§ pacjentami, matki z dziecmi, osoby oczekuj^ce na wyniki badan lub operaj
Z punktu widzenia organizacji ewakuacji, szpitale charak-teryzuj^ si§ rotacji pacjentow i osob odwiedzaj^cych, a ich
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
uzytkownicy roznymi okresami przebywania w szpitalach, i w zwi^zku z tym odmienn^ znajomosci^ obiektu. Nalezy to uwzglfdnic w opracowywanych procedurach.
2.2. Czynniki zagrazaj^ce ludziom
2.2.1. Dym jako czynnik wplywaj^cy na przebieg ewakuacji
Podstawowym czynnikiem zagrazaj^cym ludzkiemu zy-ciu powstalym w wyniku pozaru jest dym, ktory zawiera tok-syczne produkty spalania, wplywa na widzialnosc oraz powo-
dowac moze powstanie poparzen dróg oddechowych. Dym [3] jest zdefiniowany jako aerozol lub skondensowana faza skladnika produktów spalania. W zaleznosci od materialów jakie ulegaje procesowi spalania, dym moze przyjmowac róz-ne zabarwienie od jasno kolorowego do czarnego w postaci wfglowych cz^stek lub sadzy.
Wydzielanie sif dymu zgodnie z literature przedmiotu to podstawowy element cechujecy pozar. Plomienie, piroli-za i tlenie maje wplyw na rodzaj i ilosc dymu. Emisja dymu z plomienia to odbicie równowagi mifdzy narastajecym pro-cesem w czfsci plomienia bogatej w paliwo a wypaleniem tle-nowym [3].
Ryc. 5. Widok korytarza po pozarze jednego z pokoi szpitalnych w D^browie Gorniczej [4] Fig. 5. View of the hall after a fire in one of the rooms of a hospital in D^browa Gornicza [4]
Reasumujec, podstawowymi czynnikami wystfpujecymi pod-czas wydzielania dymu, majecymi negatywny wplyw na ludzi se:
• ograniczenie widzialnosci,
• toksyczne produkty spalania,
• niedostatek tlenu,
• temperatura gazów powstajecych w trakcie pozaru,
• plomienie i ich oddzialywanie.
Ze wzglfdu na wlasciwosci ograniczajece widzialnosc dym jest jednym z elementów utrudniajecych ewakuacjf z budynków. Wplywa na utratf orientacji przez ewakuujecych sif ludzi pomimo oznaczenia dróg ewakuacyjnych. Oprócz utraty orientacji, czynnikiem wplywajecym na mozliwosc ewakuacji se toksyczne produkty spalania, które maje negatywny wplyw na swiadomosc ludzke, a co gorsze, moge pro-wadzic do utraty zycia.
Gorece gazy pozarowe moge powodowac poparzenia ciala, jak równiez dróg oddechowych. Natomiast oddzialywanie plomieni odcina drogi ucieczki.
Zgodnie z danymi statystycznymi [3] przyczyny wypad-ków to:
1) toksyczne produkty rozkladu termicznego materialów palnych - ok. 66%,
2) oddzialywanie termiczne pozaru - ok. 23%,
3) inne przyczyny - ok. 11%.
2.2.2. Zachowania pacjentów prowadz^ce do powstania pozarów i innych zagrozeñ
Przytoczone w tabeli 1 dane historyczne obrazuje, ze w wifkszosci przypadków do pozarów w szpitalach docho-
dzi z powodu nieostroznego obchodzenia sif z ogniem, palenia tytoniu, celowych podpalen. Z wywiadu zebranego wsród personelu wynika, ze wielu pacjentów podejmuje próby zwrócenia na siebie uwagi. Gdy pojawia sif zagro-zenie, powstale zjawisko wzbudza w ludziach zaintereso-wanie. W sytuacjach bardziej dramatycznych, ludzie w sta-nach depresyjnych próbuje poprzez zainicjowanie pozaru popelnic samobójstwo. W takich przypadkach nalezy spo-dziewac sif wystepienia u pacjentów róznego rodzaju za-chowan i reakcji takich jak:
• zainteresowanie, zaciekawienie pozarem,
• calkowite nieposluszenstwo, zobojftnienie na koniecz-nosc ewakuacji,
• brak reakcji na wydawane polecenia,
• próby ucieczki, ukrywania sif,
• agresja wzglfdem innych osób,
• zglaszanie falszywych alarmów,
• dodatkowe podpalenia w czasie ewakuacji,
• zaburzenie spokoju, strach,
• agresja,
• katatonia (zwifkszona lub zmniejszona aktywnosc ru-chowa),
• chfc pomocy innym,
• próby ucieczki poza teren szpitala (szpitale psychiatrycz-ne),
• niesienie bezposredniej pomocy przy ewakuacji dzieci.
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
Ryc. 6. Widok korytarza szpitalnego w czçsci przeznaczonej na przychodniç zdrowia Fig. 6. View of the hospital corridor in an area allocated for a health clinic Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Nalezy pamiçtac, ze bardzo niekorzystny wplyw na zarz^-dzanie ewakuacji maj^ falszywe alarmy. Wielokrotne falszywe alarmy wywoluj^ zjawisko zobojçtnienia i sprawiaj^, ze ludzie nie reaguj^ na prawdziwy alarm pozarowy, ze wzglçdu na prze-swiadczenie, ze po raz kolejny maj^ do czynienia z pomylk^. W zwi^zku z tym nalezy podj^c wszelkie starania, aby wyelimi-nowac falszywe alarmy.
2.3. Alarmowanie
Podczas tworzenia procedur ewakuacyjnych nalezy opraco-wac scenariusz zdarzen oraz okreslic sposob alarmowania. W sce-nariuszach ewakuacji mozna znalezc trzy podstawowe zalozenia:
• jednoczesna ewakuacja wszystkich uzytkownikow na ze-wn^trz budynku,
• ewakuacjaetapami na zewn^trz budynku,
• ewakuacja do innej czçsci budynku (innej strefy pozaro-wej lub miejsca bezpieczenstwa).
Opracowuj^c scenariusz ewakuacji szpitala, nalezy prze-analizowac nastçpuj^ce czynniki determinuj^ce przebieg ewakuacji obiektu:
• porç dnia:
W przypadku wyst^pienia zagrozenia w ci^gu dnia czas rozpoznania i czas reakcji bçdzie zdecydowanie krotszy, niz w przypadku rozpoczçcia ewakuacji w godzinach nocnych. Rozpoczçcie ewakuacji w ci^gu dnia nast^pi w momencie ogloszenia alarmu. Inaczej wygl^dac to bçdzie w godzinach nocnych, przy malej ilosci personelu oraz koniecznosci budzenia pacjentow. W przypadku wyst^pienia zagrozenia w porze nocnej czas rozpoznania i reakcji ludzi w obiekcie bçdzie zdecydowanie wy-dluzony. Niezbçdne jest poswiçcenie wiçkszej uwagi na poinformowanie uzytkownikow o niebezpieczenstwie oraz na sprawdzenie stanu osobowego w czasie i po ewakuacji.
• dzialania i drogç ewakuacji:
Podjçcie dzialan maj^cych na celu natychmiastowe uga-szenie pozaru, ograniczenie i opoznienie zadymienia przestrzeni komunikacyjnych poprzez zamkniçcie drzwi do pomieszczenia objçtego pozarem. Do minimum nale-zy eliminowac przeprowadzenie ewakuacji po schodach. Najlepszym rozwi^zaniem jest ewakuacja do innej strefy pozarowej na tej samej kondygnacji.
• miejsce schronienia:
Po wyjsciu na zewn^trz wyznaczeni pracownicy obiektu, powinni dokonac przeliczenia pacjentow, sprawdzenia stanu ich zdrowia oraz powinni zapewnic im odpowied-nie schronienie na wypadek zlych warunkow atmosfe-rycznych - pobliskie budynki, namioty, czy autobusy. Jednoczesnie osoby w zlym stanie zdrowia oraz ranne, powinny miec zapewnion^ opiekç zespolow medycz-nych i zostac przewiezione do odpowiednich placowek opieki medycznej. Zbyt dlugie pozostanie poza obiektem nie jest mozliwe. W przypadku niemozliwosci powrotu do budynku, nalezy przewidziec mozliwosc dluzszego schronienia w innych odpowiednio przystosowanych obiektach.
• warunki atmosferyczne i oswietlenie:
Nalezy przewidziec dodatkowe oswietlenie (np. latarki) oraz okrycia na wypadek zlych warunkow atmosferycz-nych.
Powrot do obiektu po zakonczeniu dzialan ratowniczych lub sprawdzaj^cych jest mozliwy pod warunkiem zgody kie-ruj^cego akj ratownicz^ [5].
2.4. Decyzje
Aby zapewnic ludziom przebywaj^cym w szpitalach bez-pieczenstwo, personel zobowi^zany jest do wykonania nastç-puj^cych zadan:
• opracowywanie jasnych i precyzyjnych procedur organi-
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
zacyjnych, w tym ewakuacyjnych zawartych w instrukcji bezpieczenstwa pozarowego,
• informowanie pacjentów o procedurach i sposobie po-stçpowania,
• przeprowadzanie próbnych ewakuacji wspólnie z PSP w celu zaznajomienia strazy z obiektem,
• obserwowanie pacjentów,
• korzystanie z monitoringu, z telewizji przemyslowej,
• wrazliwosc na zachowania pacjentów, na oznaki zagrozenia,
• komunikacja i wzywanie pomocy,
• wrazliwosc na alarm i wzywanie pomocy z innych od-dzialów,
• jezeli to mozliwe, próba ugaszenia pozaru we wczesnej fazie rozwoju,
• ratowanie osób bezposrednio zagrozonych,
• uwzglçdniajec rodzaj alarmowania:
- alarmowanie tylko personelu,
- alarmowanie oddzialu,
- alarmowanie calego obiektu...
• podjçcie decyzji o ewakuacji,
• oswobadzanie pacjentów,
• zamkniçcie drzwi do pomieszczenia objçtego pozarem,
• dodatkowe alarmowanie i informowanie pacjentów,
• sprawdzanie, czy ktos nie pozostal w budynku i poszuki-wanie osób ukrywajecych siç,
• otwieranie i zabezpieczenie drzwi ewakuacyjnych przed zamkniçciem,
• uniemozliwienie powrotu na oddzial,
• pomoc w ewakuacji osób z niepelnosprawnoscie ruchowe,
• przejscie do miejsca zbiórki,
• sprawdzenie stanu liczbowego pacjentów,
• pomoc innym oddzialom,
• zachowanie wrazliwosci na zachowania pacjentów,
• podjçcie decyzji o koniecznosci wyleczenia predu w obiek-cie, majec na uwadze bezpieczenstwo pacjentów, którzy podleczeni se pod urzedzen podtrzymujecych zycie,
• przekazanie informacji kierujecemu dzialaniami ratow-niczymi ze strony sluzb ratowniczych (KDR) o liczbie osób ewakuowanych, podejrzeniach, czy ktos pozostal w obiekcie [5].
2.S. Ewakuacja
Planujec lub przeprowadzajec ewakuacjç, nalezy wziec pod uwagç nastçpujece zmienne wplywajece na jej przebieg:
• duze róznorodnosc charakterystyki ukladu przestrzen-nego oddzialów szpitalnych (skomplikowanie, wielkosc sal, uklad korytarzy...),
• duze zmiennosc charakterystyki pacjentów i pensjona-riuszy, odwiedzajecych oraz personelu medycznego,
• rózny sprzçt do stosowania srodków przymusu bezpo-sredniego,
• liczbç personelu (zwykle male) w stosunku do liczby pacjentów,
• rózne mozliwe sposoby alarmowania.
Powyzsze zmienne maje wplyw na wymagany czas ewakuacji (WCBE - wymagany czas bezpiecznej ewakuacji), pa-rametr, który nalezy okreslic, aby wlasciwie opracowac system bezpieczenstwa. Zalezy on glównie od czasu detekcji pozaru, a takze czasu alarmowania o zaistnialym niebezpieczenstwie, jak równiez od zakresu parametrów okreslajecych zachowania i poruszanie siç uzytkowników w czasie ewakuacji, dla róznych plci, stanu zdrowia oraz wieku uzytkowników [б].
Ewakuacja to nie tylko proces dotyczecy pacjentów prze-bywajecych na oddzialach, ale takze tych w trakcie operacji, przebywajecych na blokach operacyjnych. Personel szpitala musi zadac sobie trudne pytania, kiedy przerwac operacjç i w jakich warunkach podjec decyzjç o ewakuacji sali ope-
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
racyjnej, zwlaszcza w kontekscie koniecznosci przygotowania pacjenta do ewakuacji. W wielu szpitalach brakuje przewoz-nej aparatury podtrzymujecej zycie, co dodatkowo nieko-rzystnie wplywa na zapewnienie bezpieczenstwa. Problem ten porusza Debbie Scott [7], która podkresla, ze prowadze-nie operacji wplywa na wydluzenie czasu ewakuacji, a takze wspomina o koniecznosci wprowadzania rozwiezan biernych w postaci wydzielania pozarowego sal operacyjnych.
W celu skutecznego i szybkiego przeprowadzenia ewakuacji mozemy posilkowac siç rozwiezaniami, które moge znacznie skrócic czas ewakuacji jak np. windy ratownicze, a takze ulatwic przemieszczanie osób np. krzesla ewaku-acyjne, windy zewnçtrzne, rçkawy ewakuacyjne, linki, koce, nosze, lózka, a takze odpowiednie techniki noszenia ludzi. W procedurach nalezy przewidziec minimalne ilosc sprzçtu ulatwiajecego ewakuacjç, oraz czçstotliwosc i sposób szkolen personelu z technik noszenia [5].
Kierujecy dzialaniami ratowniczymi podkreslaje, ze z punktu widzenia dzialan ratowniczo-gasniczych, konieczne jest zapewnienie wlasciwego dojazdu do obiektu i przekazanie przez personel informacji o aktualnej sytuacji pozarowej po przybyciu na miejsce zdarzenia. Informacja ta zawierac musi nastçpujece dane:
• czy zakonczono ewakuacjç?
• jesli nie, to ile osób przebywa jeszcze w obiekcie, jaki jest ich stan zdrowia, czy ewakuacja z pomieszczenia zagrazac bçdzie ich zyciu?
• czy w obiekcie aktualnie prowadzone se operacje, w których pomieszczeniach?
• czy do dyspozycji jest dzwig przystosowany dla ekip ra-towniczych?
Od tych informacji zalezec bçdzie wybór strategii dla prowadzonych dzialan. Nalezy miec na uwadze, ze przepro-wadzenie wlasciwych dzialan zalezny od zapewnienia odpo-wiednich sil i srodków. Do prowadzenia dzialan ratowniczo-gasniczych na oddziale z 30 pacjentami potrzeba zapewnic 12-15 zast^pów ratowników: 4-5 zast^pów prowadzic bçdzie dzialania gasnicze, a pozostale 10 zast^pów ewakuuje pacjentów, jezeli zaistnieje taka koniecznosc. Przed przystepieniem do dzialan KDR okresla strategic dzialan gasniczych - obrona lub natarcie w zaleznosci od lokalizacji pozaru, a takze obro-na najbardziej zagrozonych pacjentów, których nie mozna ewakuowac (np. chorych, którzy se operowani ).
З. Podsumowanie
Dane historyczne pokazuje, ze pozary szpitalach zdarzaje siç, a w przypadkach slabego przygotowania moge skutko-wac duze liczbe ofiar. Wplyw na to w wielu przypadkach ma stan techniczny szpitali oraz brak odpowiednich zabezpieczen przeciwpozarowych. Takie warunki obnizaje mozliwosc prze-prowadzenia ewakuacji w bezpiecznych warunkach. Kolejnym elementem negatywnie wplywajecym na przebieg ewakuacji jest male doswiadczenie organizacyjne i niewystarczajece wy-szkolenie personelu w zakresie interwencji i dzialan ratow-niczych. W ocenie autorów artykulu glówne rolç odgrywaje jakosc instrukcji bezpieczenstwa pozarowego a takze zaimple-mentowane procedury ewakuacyjne, które maje byc doglçbnie przeanalizowane, szczególowe, realistyczne oraz dostosowa-ne do specyfiki obiektu. Powody ewakuacji moge byc rózne, dlatego plany ewakuacji powinny byc przygotowane na rózne okolicznosci, dostosowane do skali obiektu, róznorodnosci jego oddzialów i stopnia zlozonosci funkcjonalnej. Nie nalezy unikac przeprowadzania próbnych ewakuacji, poniewaz tylko przecwiczone procedury daje mozliwosc wprowadzania do nich korekt. Przeprowadzenie analizy z wykonanych cwiczen pozwala wyeliminowac blçdy, a takze daje mozliwosc naby-cia pewnych nawyków gwarantujecych wlasciwe zachowanie
personelu, a takze pacjentów w trakcie realnych zdarzen. Za-proponowany model zarz^dzania ewakuacja szpitala okresla i porz^dkuje etapy procesy ewakuacji szpitali, dziçki czemu mozliwe jest zbudowanie wlasciwego systemu bezpieczenstwa pozarowego.
4. Wnioski
Na podstawie analizy zebranych danych historycznych, informacji przekazanych przez personel medyczny, a takze obserwacji ewakuacji szpitali, autorzy doszli do konkluzji, ze w celu zbudowania wlasciwego systemu bezpieczenstwa w szpitalach nalezy:
• Opracowac jasne i precyzyjne procedury ewakuacyjne l^cznie z ustaleniem sposobów wspólpracy personelu z róznych oddzialów, które powinny znajdowac siç w in-strukcji bezpieczenstwa pozarowego.
• Zwiçkszyc czçstosc prowadzenia próbnych ewakuacji w celu nauczenia ludzi odpowiednich nawyków oraz obslugi urz^dzen przeciwpozarowych do co najmniej raz na rok.
• Eliminowac falszywe alarmy, które powoduj^ powstanie znieczulenia na pojawiaj^ce siç alarmy.
• Poprawic warunki ewakuacji: zachowac proste uklady ci^gów komunikacyjnych.
• Stosowac monitoring, telewizjç przemyslow^.
• Zapewnic l^cznosci pomiçdzy personelem np. poprzez zastosowanie telefonów komórkowych, systemów przy-wolawczych.
• Wprowadzic sluzby interwencyjne szpitala, zwiçkszyc liczbç personelu.
*
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.10
• D^zyc do zakonczenia ewakuacji pacjentów lub pensjo-nariuszy przed przyjazdem jednostek strazy pozarnej.
• Kontrolowac rodzaj urz^dzen oraz przedmiotów wno-szonych przez pacjentów pod k^tem ich stanu technicz-nego i palnosci.
• Zaopatrzyc szpital w przenosny sprzçt podtrzymuj^cy zycie oraz ulatwiaj^cy ewakuacjç.
Literatura
[1] Strona glówna Komendy Glównej Panstwowej Strazy Pozarnej, www.kgpsp.gov.pl [dostçp: 20.10.2014].
[2] Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2015, poz. 1422)
[3] Mizielinski B., Systemy oddymiania budynków wentylacja, Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1999.
[4] Pozar w szpitalu w Dqbrowie Górniczej: Nocna ewakuacja pacjentów [dok. elektr.], http://www.dziennikzachodni.pl/ artykul/3615131,pozar-w-szpitalu-w-dabrowie-gorniczej-nocna-ewakuacja-pacjentow-nowe-zdjecia,id,t.html [dostçp: 20.10.2014].
[5] Clapa I., Cisek M., Praktyczne aspekty ewakuacji, Konferencja szkoleniowa, referat konferencyjny „Szpitale i domy pomocy spolecznej - wymagania przeciwpozarowe a praktyka", 1617.10.2014 r., Wlodzimierzów.
[6] Clapa I., Porowski R., Dziubinski M., Wybrane modele obliczeniowe czasów ewakuacji, BiTP Vol. 24 Issue 4, 2011, [dok. elektr.] http:// czytelnia.cnbop.pl/czytelnia/26/281 [dostçp: 20.10.2014].
[7] Scott D., Fire in an operating theatre what really happens? A case study of a fire in a private hospital in Hamilton, Human Behaviour in Fire Symposium, New Zealand 2009, 313-322.
*
mgr inz. Iwona Oriowska - absolwentka Wydzialu Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej w Warszawie. Obecnie pracownik Sekcji Kontrolno-Rozpoznawczej KP PSP w Pabianicach, doktorantka na Wydziale Inzynierii Procesowej i Ochrony Srodowiska Politechniki Lódzkiej. Obszar zainteresowan naukowych to modelowanie numeryczne proce-sów ewakuacji oraz inzynieria bezpieczenstwa pozarowego.
mgr inz. Marcin Cisek - absolwent Wydzialu Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej w Warszawie. Obecnie pracownik naukowo-dydaktyczny Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej w Zakladzie Projektowania Systemów Bezpieczenstwa i Wspomagania Decyzji. Doktorant Instytutu Techniki Budowlanej w Warszawie. Obszar zainteresowan naukowych to analiza ryzyka, projektowanie i ocena warunków bezpieczenstwa w budynkach, jak równiez wspomaganie procesu podejmowania decyzji w czasie sytuacji kryzysowych.
