CC BY
3УДК [356.15+94](476+470+477)«1941/1942»
СУМЕСНЫЯ БАЯВЫЯ ДЗЕЯНН1 ПАРТЫЗАН БЕЛАРУС1, РАС11 I УКРАШЫ СУПРАЦЬ ГЕРМАНСК1Х АКУПАНТАУ (1941 - ПАЧАТАК 1942 Г.)
канд. гicm. навук, дац. А А. КРЫВАРОТ (1нстытут гкторыи НАН Беларуы, Мтск) tak tav@tut.by
У артыкуле на основе aHani3y апублшаванай лтаратуры i apxiyHux матэрыялау прадстаулена абагуль-неная тфармацыя аб недастаткова даследаванай старонцы гкторый савецкага партызанскага руху - аргат-зацыйным i баявымузаемадзеянш партызан Беларуd з партызанскiмi фармiраваннямi Расй i Украты у першыя месяцы Вялтай Айчыннай Вайны. Паказанырэгiёны сумеснай дзейнасцi партызан суседнiхрэспублж. Раскрыта роля натраваных з савецкага тылу спецгруп у пашырэнш дыверстнай дзейнасцi на камуткацыях германстх акупантау ва усходтх раёнах Беларуа. Асветлены найбольш вытковыя сумесныя баявыя аперацъй на тылавых аб'ектах акупантау як на акупаванай тэрыторый Беларусi, так i суседтх рэгiёнау Расй i Украты. Адзначана, што беларустя групы i атрады, ятя з розных прычын перамясцтся у Арлоускую i Смаленскую вобласцi, садзей-нiчалi падвышэнню баяздольнасцi мясцовых партызансюх фармiраванняу. Прыведзены прыклады баявой са-дружнасцi беларусюх i укратсшх партызан у Палестм рэгiёне.
Ключавыя словы: гартзон, дыверая, дыслакацыя, камуншацып, карная аперацыя, лШя фронту, парты-занск атрад (група), спецпадраздзяленне.
Уводзшы. Разгортванне савецкага партызанскага руху летам 1941 г. на тэрыторьи Беларуа адбывалася ва умовах хуткага прасоування немецка-фашысцшх войск на Усход i устанаулення нацыстамi у захопленых раёнах крывавага акупацыйнага рэжыму. Нягледзячы на неймаверныя цяжкасщ, першыя партызансшя атрады i групы -яшчэ малаколькасныя, дрэнна забяспечыныя зброяй, ^^^^raMi харчавання, медыкаментам^ слаба падрыхтаваныя у ваенным плане - адважна уключалюя у барацьбу з ворагам. Ужо у першыя месяцы вайны на тэрыторыю акупа-ваных раёнау Беларусi сталi пранiкаць атрады i групы, наюраваныя з савецкага тылу па лшп партыйных органау, армейскага камандавання i структур НКУС СССР для выканання дыверсiйна-разведвальных заданняу i арганiзацыi партызанскага руху. Ташя падраздзяленш, скамплектаваныя у асноуным з добраахвотшкау, па прыбыццi у тыл пра-Шушка паветраным шляхам цi рэйдавым парадкам, устанаулiвалi кантакты з мясцовымi партызанамi i падпольшчы-камi i разам з iмi праводзiлi баявыя аперацыь Восенню 1941 г. пачалося узаемадзеянне беларускiх i расiйскiх партызан у некаторых раёнах Арлоускай i Смаленскай абласцей, куды был1 вымушаны перайсцi з розных рэпёнау Бела-русi дзясятш атрадау i груп. Ташя падраздзяленнi былi сфармiраваны з партыйных, савецкiх, камсамольсшх работ-нiкау i актывiстау, ваеннаслужачых-акружэнцау, што станоуча пауплывала на баяздольнасць расшсюх партызан-скiх падраздзяленняу. З другой паловы лета 1941 г. стал наладжвацца баявыя кантакты беларускiх атрадау i груп з украiнскiмi савевдм партызанскiмi падраздзяленнямi у Палесшм рэпёне.
Мэта артыкула - на аснове аналiзу вывуковых i навукова-папулярных публшацый, разнастайных зборнiкаУ дакументау i успамшау, даведнiкау, архiуных матэрыялау паказаць, што узаемадзеянне партызан Беларуа, Расй i Украшы выступала важным фактарам дапамоп войскам Чырвонай Армй у яе змаганш з германскiмi захопнiкамi у першыя месяцы вайны, станаулення узброенага супрацiулення у тыле германскiх акупантау.
Асноуная частка. Азначаная праблема знайшла пэунае адлюстраванне у калектыуных працах [1-3], манаграфiях [4-8], разнастайных зборшках [9-12], навукова-папулярных брашурах [13-15]. Аднак, нягледзячы на наяунасць у згаданых i шшых публiкацыях пэуных фрагментарных звестак аб баявых i аргашзацыйных кантактах беларускiх партызан з расiйскiмi i украiнскiмi атрадамi i групам^ яшчэ адсутнiчае комплексная праца, у якой бы асвятлялюя сумесныя дзеянш савецкiх патрыётау суседнiх рэспублiк па разгортванш партызанскй барацьбы супраць нямецка-фашысцюх захопнiкаУ у першыя месяцы Вялшай Айчыннай Вайны.
Армейскiя i чэкюцюя дыверсiйна-разведвальныя атрады i групы сталi рознымi спосабамi пранiкаць на аку-паваную тэрыторыю Усходняй Беларусi летам - восенню 1941 г. Тры таюя падраздзяленнi былi закiнуты паветраным шляхам па лшп Разведупраулення Генеральнага штаба (далей - ГШ) РСЧА. Адной з першых баявых адзшак была дэсантная група камсамольцау з Масквы колькасцю 12 чалавек на чале з М.1. Кавалёвым, якая з 23 жнiуня i да лiстапада 1941 г. дзейшчала у Вiцебскай вобласцi. На тэрыторыi Сенненскага раёна у вераснi -пачатку кастрычшка армейскiя разведчыкi разам з групай ваеннаслужачых-акружэнцау i пры дапамозе мясцовых патрыётау праводзiлi баявыя аперацып на чыгуначнай лiнii Крынм - Забалоцiнка. На баявым рахунку маскоускай групы i групы А. А. Няхаева з вёсю Сiмакi некалью дыверсiй на шашэйных дарогах. У сувязi з пераследам карш-кау армейская група была вымушана вярнуцца у савецкi тыл [8, с. 219-220; 16, л. 6, 9-12].
У канцы лета 1941 г. у Мшскую вобласць была дэсантавана маскоуская група № 36 на чале з Ф.Е. Лггвша-вым. У яе склад уваходзш у асноуным рабочыя i служачыя маскоускага метрастрою. Байцы прайшлi падрых-тоуку у адной з часцей Разведупраулення ГШ РСЧА. Пасля прыбыцця 27 жшуня 1941 г. на тэрыторыю Уздзен-скага раёна баявая разведвальная адзшка аб'ядналася з мясцовай групай, аснову якой складалi ваеннаслужачыя-
акружэнцы. Камандзiрам аб'яднанага атрада стау Ф.Е. Лггвшау, а камюарам - ваеннаслужачы С.К. Мiшчанка. У верасш - кастрычнiку 1941 г. падраздзяленне праводзша аперацыi на чагуначнай лшп MiHCK - Бабруйск. Партызаны скiнулi пад адхон эшалон з жывой сiлай, падарвалi тры паравозы, разбiлi 19 вагонау з боепрыпасамь У канцы восенi 1941 г. атрад з прычыны пераследу з боку каршкау, адсутнасцi узрыучатю, недахопу боепрыпасау i слабой сувязi з мясцовым насельнiцтвам быу вымушаны перамясцщца на Усход i часова размясцщца у Клiма-вiцкiм раёне [8, с. 218-219; 15, с. 36; 17, с. 327-328].
Сярод армейсюх дыверсшна-разведвальных падраздзяленняу самым шматлiкiм быу атрад пад камандаван-нем Р.М. Лшькова. У склад баявой адзшю уваходзш рабочыя i служачыя маскоусюх прадпраемствау, выкладчыкi ВНУ, медработнiкi, а таксама некалью кадравых ваенных. Камандзiр атрада да вайны працавау начальшкам аддзела аднаго з навукова-даследчых шстытутау сталiцы СССР. На баяздольнасць падраздзялення па першым часе нега-тыуна пауплывау факт яго некампактнага прызямлення 17 верасня 1941 г. на тэрыторьп Бешанковiцкага i Сеннен-скага раёнау. Нягледзячы на няудачу пры дэсанцiраваннi, байцы атрада разгарнулi дзейнасць па уключэнт мясцо-вага насельнщтва ва узброеную барацьбу супраць захопшкау. Камандзiр узвода лейтэнант А. Калшш да пачатку кастрычнiка 1941 г. змог аб'яднаць малаколькасныя мясцовыя групы у першы на тэрыторыi Бешанковщкага раёна атрад. Камiсар маскоускага спецпадраздзялення Д.1. Кеймах у першай палове кастрычнiка 1941 г. сфармiраваy атрад колькасцю некалькi дзясяткау чалавек у Чашнщюм раёне. Да дэсантнага падраздзялення у кастрычнiку -лiстападзе 1941 г. далучылюя некалькi баявых груп з мясцовых жыхароу i акружэнцау. Адзiн з акружэнцау, маёр А.П. Брынсю, па загадзе Р.М. Лшькова сфармiраваy атрад каля вёсш Сыманавiчы Чашнiцкага раёна. Для прыцяг-нення насельнiцтва да барацьбы супраць акупантау камандаванне спецатрада арганзоувала групы самаабароны, якiя разбуралi масты i лшп сувяз^ узводзiлi завалы на дарогах. З прычыны пастаяннага пераследу з боку каршкау у лютападзе 1941 г. атрад Р.М. Лшькова падзялiyся на тры групы з рознымi месцамi базiравання на поУднi Вщебскай вобласцi [4, с. 56-57, 8, с. 220; 18, с. 92-93, 103, 105, 117, 131; 19, л. 221-223; 20, л. 12-14; 21, л. 221; 22, с. 124].
Нягледзячы на недахоп збро^ боепрыпасау, адсутнасць сувязi з Вялшай зямлёй, пераслед з боку каршкау, партызаны восенню - зiмой 1941 г. сваiмi быявымi вылазкамi наносш урон працiyнiку. На сумесным рахунку спецатрада i мясцовых груп чатыры эшалоны, падарваныя на лiнii Маладзечна - Полацк, разбураныя невялiкiя масты праз раку Эса i на грунтовых дарогах Бягомль - Лепель, Талачын - Бешанковiчы, Красналукi - Дабра-мыслi, разгромлены маслазавод у вёсцы Пачаевiчы, знiшчаныя з засады каля вёсю Вялеушчына 14 салдат i афщэ-рау працiyнiка [4, с. 56-57; 18, с. 103, 114-117, 131, 145; 21, л. 211].
У лютым 1942 г. аргашзацыйная i баявая дзейнасць атрада актышзавалася. У населеныя пункты Чашнщ-кага, Халопенщкага i Лепельскага раёнау былi накiраваны iнiцыятыyныя групы для стварэння новых баявых адзшак шляхам правядзення мабiлiзацыi сярод мясцовых жыхароу, а найперш воiнаУ-акружэнцаy, якiм вясной пагражала нямецкая рэгiстрацыя, арышт i адпраука у канцлагеры [7, с. 238-239, 242].
Летам - восенню 1941 г. засылкай дыверсшных груп на акупаваную тэрыторыю займалiся i iншыя армейскiя структуры - Ваенныя саветы, штабы, палiторганы франтоу i армiй, якiя дзейнiчалi на беларусюм напрамку. Так, палiтаддзел 13-й армп сумесна з мясцовымi партыйнымi камiтэтамi стварыу у прыфрантавой паласе да 16 атрадау. Адно з ташх падраздзяленняу (камандзiр Бяляеу) у жшуш - пачатку верасня 1941 г. на тэрыторыi Багушэускага раёна часова аб'ядналася для сумесных дзеянняу з партызанскiмi групамi на чале з партыйным работнiкам А.К. Стэль-махам i акружэнцам капiтанам П.С. Гапонцавым. У пачатку верасня 1941 г. партызаны колькасцю 30 чалавек падчас нападу на райцэнтр Багушэуск знiшчылi чатырох нямецкiх салдат i афщэрау, а таксама дзве машыны з пращушкам, яшя былi нашраваны у дапамогу гарнiзону. У кастрычнiку 1941 г. атрад П.С. Гапонцава пад нацюкам каршкау выйшау у Смаленскую вобласць [1, с. 148-149; 2, с. 344; 8, с. 210-211; 23, л. 4].
Некалью баявых адзшак былi заюнуты ва усходшя рэгiёны Беларусi па лiнii Ваеннага савета i штаба Заходняга фронту. Група М.А. Галоукша у Петрыкаусюм раёне yлiлася у мясцовы атрад пад камандаваннем старшыны В.1. Гардзiенкi. Аб'яднанае падраздзяленне правяло некалькi паспяховых аперацый. У вераснi 1941 г. на рацэ Прыпяць быу разбпы нямецкi параход з грузам для фронту i баявы кацер, з-за чаго пращушк на некаторы час прыпышу рух па водным шляху. У пачатку кастрычшка 1941 г. аб'яднаны атрад напау на акупантау у вёсках Майсеевiчы i Глшец. У сувязi з разгортваннем карнай экспедыцыи у раёне дыслакацыi партызан 21 кастрычнiка 1941 г. на сходзе атрада было вырашана, што 35 мясцовых байцоу працягнуць барацьбу на нелегальным стано-вiшчы, а астатшя будуць прарывацца у савецю тыл сумесна з армейскай групай М.А. ГалоУкiна i ваеннаслу-жачымi-акружэнцамi са 121-й стралковай дывiзii [24, л. 34-36; 25, л. 78-79].
Яшчэ адна група Заходняга фронту на чале з Р.В. Пыжовым колькасцю 17 чалавек з пачатку верасня 1941 г. замацавалася у Асшовщюм раёне, дзе стала дзейшчаць разам з партызансюм падраздзяленнем пад агульным камандаваннем даваеннага работшка райвыканкаму М.П. Каралёва. Да вясны 1942 г. дзве мясцовыя партызансюя адзiнкi i армейская разведгрупа з мэтай кансшрацыи i для лепшага забеспячэння прадуктамi харчавання базiрава-люя асобна, аднак разам праводзiлi баявыя аперацыi. 5 кастрычнiка 1941 г. партызаны i армейскiя разведчыкi на участку Талька - Вярэйцы чыгуню Мiнск - Бабруйск падарвалi вошсю эшалон з абмундзiраваннем для немецюх франтавых часцей i разбурылi два масты праз раку Свклач. У вышку дыверсш рух на чыгунцы i шашы Мiнск -Бабруйск перапышуся на некалькi сутак. Аб'ектамi сумесных ударау былi таксама апорныя пункты працiyнiка. У канцы 1941 г. партызаны разграмш палiцэйскiя участи у Градзянцы i Пагарэлым [3, с. 199-200; 6, с. 46; 13, с. 101; 26, с. 16-20; 27, л. 20-123, 194].
Найбольш эфектыуна дзейшчау на камушкацыях пращушка атрад № 6 Заходняга фронту на чале з К.В. Сь дзякшым, даваенным работнiкам Мшстэрства шляхоу зносiн СССР. У складзе падраздзялення былi
камсамольцы-добраахвотнш з Масквы, большасць з яюх займалася у аэраклубе. Перад адпраукай у тыл пращу-нiка 18 байцоу атрада прайшлi спецыяльную дзесяцiдзённую падрыхтоуку. Падчас маршу у бок фронту 22 лшеня 1941 г. у г. Вязьма Смаленскай вобласщ да падраздзялення далучылкя групы супрацоУнiкаУ НКУС БССР агульнай колькасцю 23 чалавекi, у асноуным беларусы. Пасля прыбыцця у тыл ворага аб'яднаны атрад разгарнуу дыверсп на чыгунцы Мiнск - Орша. Так, 6 верасня быу падарваны воiнскi эшалон на перагоне Слаунае - Бобр, 11 верасня на перагоне Крупю - Бобр, а 14 верасня пушчаны пад адхон 10 вагонау з жывой сшай. Усяго за верасень - снежань 1941 г. група правяла восем аперацый, у вынiку якiх разбша 5 эшалонау з жывой сшай, тэхшкай i боепрыпасамi, пашкодзiла больш за 500 м чыгуначнага палатна. З прычыны дыверсiй рух на некаторых чыгуначных участках затрымлiваyся да некальюх сутак [1, с. 113, 146; 9, с. 236-237].
Паводле зробленых падлшау, у 1941 г. на тэрыторыю Усходняй Беларусi па лшп структур Чырвонай Армii было наюравана восем атрадау i груп. Большасць з iх у месцах сваёй дыслакацып сумесна з беларускiмi партыза-намi стваралi новыя баявыя адзiнкi, праводзiлi дыверсii на чыгуначных лшях працiyнiка, грамiлi яго гаршзоны, адбiвалi напады карнiкаy.
Разам з армейскiмi атрадамi i групамi на акупаваную тэрыторыю Беларусi закiдвалiся чэкюцюя падраздзя-леннi, якiя рыхтавлiся на базе асобнай мотастралковай брыгады у Маскве. Адзiн з такiх атрадау на чале з Д.М. Мядз-ведзевым меу у сваiм складзе жыхароу сталiцы СССР, у тым лiку вядомых спартсменау. У кастрычшку 1941 г. атрад правёу некальш паспяховых аперацый сумесна з партызанамi Клiмавiцкага, Касцюковiцкага, Хоцiмскага раёнау, дыверсшнай групай А.Л. Генькiна, сфармiраванай у Гомельскай вобласщ. Пры дапамозе мясцовых партызан быу падарваны чыгуначны мост праз раку Бесядзь, разбiты вошсш эшалон на перагоне Крычау - Унеча на усход ад станцып Бялынкавiчы. У вынiку нападу 23 кастрычшка 1941 г. атрадау Дз.М. Мядзведзева i 2-га асобнага Хощм-скага (камандзiр Л.У. Казакоу) на райцэнтр Хоцiмск была разгромлена нямецкая камендатура, тэлефонная станцыя, маслазавод, спалены мост праз раку Бесядзь. Падчас вяртання у савецкi тыл у лютападзе 1941 г. атрад Дз.М. Мядзведзева уключыу у свой склад групу партызан, якая пасля распаду Кармянскага атрада разам з ваенаслужачымь акружэнцамi прабiралася да лшп фронту [2, с. 344; 8, с. 234].
Большасць армейских i чэшсцшх спецатрадау i груп, заюнутых у канцы лета - пачатку восенi 1941 г. на акупаваную тэрыторыю Беларуси акрамя падраздзяленняу Ф.Е. Лiтвiнава, Р.В. Пыжова, К.В. Сщзякша, Р.М. Лiнькова, пасля выканання баявых заданняу з тых щ iншых прычын была вымушана вярнуцца у савецкi тыл. У сувязi з узнiкшай небяспекай для Масквы армейскя i чэшсцшя групы, пачынаючы с кастрычшка 1941 г., быт мабiлiзаваны на абарону сталiцы СССР i на акупаваную беларускую тэрыторыю не зашдвалюя да канца студзеня 1942 г.
У першыя месяцы вайны фармiраванне партызансшх атрадау i груп для засылкi на акупаваную тэрыторыю Беларуа ажыццяулялася як у Маскве, так i у шшых тылавых рэгiёнах РСФСР. У г. Ржэу Калiнiнскай вобласцi з 16 лшеня па 6 жшуня 1941 г. работнiкамi Вiцебскага абкама КП(б)Б сумесна з гарадскiмi партыйнымi i савецкiмi органамi, армейскiмi структурамi стварылi 9 атрадау агульнай колькасцю 186 чалавек. Пад г. Вязьма Смаленскай вобласщ з 19 лшеня па 4 жшуня 1941 г. было аргашзавана 27 атрадау, з яюх 10 пасля адпрауш вярнулюя назад. У арх1уных дакументах захавалiся звестш аб адным такiм падраздзяленнi на чале з камандзiрам 1вановым (работшк Вiцебскага абласнога упраулення НКУС) i камiсарам Нароенка. Пры дапамозе ваеннага камандавання атрад быу перашнуты праз лшю фронта i дзейнiчаy у Мехаусюм раёне Вiцебскай вобласцi, а 1 лютапада 1941 г. вярнууся у савецкi тыл. У раёне Вязьмы з работшкау Заходняй чыгуню аформiyся атрад № 18 (камандзiр К.С. Заслонау), якi стварауся па рашэнш бюро Смаленскага абкама ВКП(б) i пры удзеле абласнога упраулення НКУС i палiтаддзела чыгункi. Падраздзяленне прайшло двухтыднёвае навучанне пры разведаддзеле Заходняга фронту i было перашнута у тыл немцау 24 верасня 1941 г. у раёне г. Белы на участку 30-й армп. Падчас маршу у вызначаны раён дзеянняу атрад меу сутычк! з акупантамь У снежнi 1941 г. частка падраздзялення колькасцю 34 чалавею выйшла у савецкi тыл, а група К.С. Заслонава у складзе 8 чалавек прабралася у Воршу, дзе перайшла на нелегальнае становшча i да лютага 1942 г. праводзша дыверсii на чыгуначным вузле [1, с. 124; 10, с. 6-9; 14, с. 18; 28, л. 30].
Асобныя групы ваенаслужачых-акружэнцау на сваiм шляху з акупаванай тэрыторып да лшп фронту сумесна з мясцовым насельнщтвам стваралi партызанскiя адзiнкi i праводзiлi баявыя аперацый. У склад 110-га асобнага атрада, створанага 14 верасня 1941 г., уваходзш вошы 110-й стралковай дывiзii (камандзiр палкоушк В.А. Хлебцау), партыйна-савецкiя актывiсты i жыхары Магiлёyскай i Смаленскай абласцей. Партызанскае падраздзяленне на чале з В.А. Хлебцавым да моманту выхаду у савецкi тыл 13 снежня 1941 г. скшула пад адхон 4 эшалоны i падарвала чыгуначныя масты на лiнii Орша - Унеча у межах Клiмавiцкага раёна, разбурыла 4 шашэй-ныя масты, спалiла самалёт, знiшчыла 35 аутамашын i 13 матацыклау, забша i паранiла сотнi акупантау [1, с. 115, 147; 3, с. 200; 25, л. 67-68; 30, с. 596].
Асноуны маршрут для мнопх беларусюх партызансюх атрадау i груп, якiя з тых щ iншых прычын iмкну-лiся выйсщ у савецкi тыл у 1941 г., пралягау праз лясныя маавы Браншчыны. Падчас перамяшчэння па акупаванай тэрыторып Арлоускай вобласцi беларусюя падраздзяленнi наладжвалi кантакты з мясцовымi партызанамi i разам з iмi разгортвалi узброенае супрацiyленне ворагу. Група палирука В.Р. Бойкi, якая перайшла з Беларуа у Наyлiнскi раён, аб'ядналася у адзiн атрад з падраздзяленнем Ф.Е. Стральца. Атрады старшага лейтэнанта А.М. Яромша, старшага палирука Карагiна, лейтэнанта-танкiста Н.В. Кулiкова на тэрыторып Арлоускай вобласщ колькасна выра^ за кошт мясцовых патрыётау. Партызанская адзiнка, у складзе якой быу работшк Пшскага абкама КП(б)Б Ц.А. Мiроненка, на тэрыторыi Наyлiнскага раёна устанавша кантакты з мясцовым атрадам Р.Ф. Пакроускага i сакратаром райкама УКП(б) А.В. Суслшым i пачала дзейшчаць сумесна з iмi. Дзякуючы сваiм
высоюм аргашзацыйным здольнасцям Ц.А. Мiроненка асабкта сфармiраваy i Уз6ро1У атрад «Народны мсщуца» колькасцю 35 чалавек з акружэнцау i жыхароу вёсю Глыбочкi Наулшскага раёна, а у лютым 1942 г. прымау актыу-ны удзел у стварэннi атрада «Жалязняк» у раёне вёсш Алешанка i стау яго камiсарам [5, с. 32; 8, с. 231-233; 31, л. 5-7].
Сумеснымi баявымi yдарамi па тылавых аб'ектах ворага беларусюя i арлоусюя партызаны падрывалi бая-здольнасць нямецкай групы армш «Цэнтр». Асноуныя намаганнi патрыётау былi скiраваны на разбурэнне каму-шкацый прашушка. 13 лiстапада 1941 г. беларусю атрад В.Р. Бойкi сумесна з мясцовай групай Зенчыка падарвалi паравоз каля раз'езда Гаражанка Суземскага раёна. Са снежаня 1941 г. да пачатку лютага 1942 г. аб'яднаны атрад В.Р. Бойкi - Ф.Е. Стральца пусшу пад адхон два эшалоны з жывой сшай i тэхнiкай, падарвау два масты, разграмiy станцыю Палужжа. Адной з найбольш значных сумесных аперацый быу напад беларускага падраздзялення на чале з М.В. Кулшовым i атрада Жукоускага раёна на нямецкi аэрадром Алсуф'ева каля вёскi Грышына Слабада 14 снежня 1941 г. У вышку дыверсп згарэла 17 самалётау, у тым лiку 4 баявыя. Акрамя таго, на шляху да аэра-дрома партызаны разграмiлi нямецкую камендатуру [7, с. 186-187; 8, с. 231-233; 12, с. 74].
Месцам узаемадзеяння беларусюх i расшсюх партызан восенню 1941 г. стала Смаленская вобласць, куды з розных прычын, найперш з-за пераследу каршкау, перамясцiлiся некалькi атрадау i груп Вiцебшчыны. Разам з савецкiмi патрыётамi Смаленшчыны яны у розных формах прымалi удзел у пашырэнш партызанскага руху. Багушэусю атрад П.С. Гапонцава уключыу ва узброеную барацьбу з акупантамi актывютау Касплянскага, Лужау-скага, Прачысцшскага, Слабадскога i Пашзаускага раёнау i за кошт гэтага колькасна павялiчыyся. Атрад маёра Я.М. Дзюрбы пасля перамяшчэння ва Усвяцкi раён аб'яднау вакол сябе некалькi мясцовых баявых груп, у тым лшу на чале з капiтанам 1.Ф. Iльiным i старшым лейтэнантам Якубам, i колькасна вырас амаль да 100 чалавек. У снежш 1941 г. камюар атрада Пратасау аргашзавау з разрозненых груп ваенных i мясцовых актывiстаy падраз-дзяленне колькасцю 50 чалавек. Атрады з Вщебскай вобласцi пад камандаваннем М.П. Шмырова i М.1. Дзячкова у сувязi з пастаянным пераследам з боку каршкау перамясцшся на Смаленшчыну, дзе атрымалi падтрымку мясцовых партызан i падпольшчыкау, што дазволiла атрадам пераадолець цяжкасцi канца 1941 г. i захаваць сваё арганiзацыйнае ядро. У сваю чаргу партызаны гэтых падраздзяленняу удзельнiчалi ва yмацаваннi атрадау Сма-ленскай вобласцi. Групы атрада М.Ф. Шмырова пад камандавннем Пшпчука i Р.У. Шкрэды yлiлiся у падраздзя-ленне С.У. Грышына i ва Усвяцкi раённы атрад, адпаведна. Партызаны на чале з М.1. Дзячковым стварылi ва Усвяцкiм раёне атрад, яю дзейнiчаy там да моманту прыходу Чырвонай Армii у пачатку 1942 г. [8, с. 235-237; 15, с. 26; 23, л. 8; 29, л. 18, 33, 35, 46, 53].
Разам з дзейнасцю па аргашзацыйным умацаванш партызансюх сш беларусюя групы i атрады праводзiлi баявыя аперацыi на Смаленшчыне. Так, Багушэyскi атрад на тэрыторьи Касплянскага, ПанiзоУскага, Прачысцен-скага i Слабадскога раёнау пры дапамозе мясцовых патрыётау нападау на палшэйсюя yчасткi i валасныя управы, карау здраднiкаy i правакатарау. Партызанскi атрад Я.М. Дзюрбы наноау удары па невялшх палiцэйскiх пунктах. У пачатку студзеня 1942 г. група Р.У. Шкрэды i Усвяцкi партызанскi атрад разграмш гарнiзон пращу -нiка i управу у вёсцы Баранавiчы [8, с. 235-237; 15, с. 25; 23, л. 8; 29, л. 19].
У вышку Тарапецка - Холмскай наступальнай аперацый часш Чырвонай армп у канцы студзеня 1942 г. ушчыльную падышлi да пауночна-усходшх межау Беларусi. У сувязi з гэтым беларускiя партызанскiя падраздзя-ленш Я.М. Дзюрбы i П.С. Гапонцавава, яюя дзейнiчалi на тэрыторыi Смаленшчыны, улшся у армейскiя часцi. Большасць партызан з атрадау М.П. Шмырова i М.1. Дзячкова вярнулiся на тэрыторыю Вiцебскай вобласцi для далейшага змагання з акупантамi.
Першыя аргашзацыйныя кантакты памiж беларускiмi i yкраiнскiмi савецкiмi партызанскiмi атрадамi i гру-памi пачал1 наладжвацца з канца лета першага года вайны на тэрыторы1 Палесся. Узаемадзеянне рагортвалася па таюх напрамках, як абмен ваенна-палпычнай 1 разведвальнай 1нфармацыяй, узаемадапамога зброяй, боепрыпасам1, харчам1, вопраткай, сумесная аргашзацыя мiнна-падр^Iyной справы, устанауленне сувяз1 з Цэнтрам.
Летам 1941 г. на беларускае Палессе з-за пераследу птлерауцау стал! прашкаць першыя групы украшсюх партызан. Тут яны знаходзiлi падтрымку мясцовага актыву i насельнiцтва. Адным з першых на беларускую тэрыторыю перамясшуся атрад Корасценскага раёна (камандзiр Д.1. МарцiнкоУскi, камiсар Саенка В.Н). У лясах Нараулянскага раёна каля вёсю Смалегоуская Рудня ён зшходз1уся каля двух месяцау, дзе атрымау неабходную дапамогу i узаемадзейшчау з мясцовай патрыятычнай групай на чале з М.А. Фалейчуком. Праз некаторы час у Ельск1 раён перайшоу ОУруцк1 (Славечанскi) партызанскi атрад (камандзiр Т.Л. Грышын). Камандаванне укра-1нск1х партызан атрымлiвала ад мясцовага беларускага атрада зводю Савецкага шфармбюро аб становiшчы на франтах. Савецюя патрыёты з беларускай вёскi Валауск Ельскага раёна перадалi yкраiнскаму атраду 25 галоу буйной рагатай жывёлы, цёплыя рэчы для байцоу. У пачатку восеш 1941 г. Нараулянсю атрад, дзе камiсарам быу сакратар райкама КП(б)Б Г.Р. Чарняyскi, устанавiy сувяз1 з Новашапялевiцкiм партызанскiм атрадам Юеускай вобласцi i Кiеyскай аблсной тройкай [2, с. 351; 8, с. 246-247;15, с. 42 - 43].
Падчас руху у бок лшп фронту частка беларускiх атрадау была вымушана пераходзiць на тэрыторыю Украшы, дзе праводзiла аперацыi супраць германсюх акупантау. У шэрагу выпадкау такiя падраздзяленнi аб'яд-ноУвалiся з мясцовым1 партызанамi. Так, воiны-акружэнцы палггрук М.С. Корчау i старшы сержант Д. Папоу ства-р^1л1 партызансю атрад, як1 у раёне Пшска i Любешава правёу некалькi удалых аперацый - разбурыу палатно вузка-калейкi 1ванава - Камень-Каш^Iрскi, падарвау два масты праз Д^^оус^-Бугсю канал, разграмiy некалькi палi-цэйск1х участкау. Па iнiцыятыве камандавання атрада быу створаны «Камiтэт барацьбы з фашызмам», у склад якога yвайшлi савецюя патрыёты Пiнскага раёна i Любешаускага раёна Валынскай вобласцi. Камiтэт узначалiy былы член
КПЗБ С.В. Уласавец (Салавей). Члены кампэта на беларуска-украшсюм памежжы збiралi зброю, распаyсюджвалi зводш Савецкага шфармбюро, далучалi да падпольнай работы новых людзей. У пачатку 1942 г. кампэтам быу арганiзаваны партызансю атрад Салауя (камандзiр С.В. Уласавец). Падчас аднаго з баёу з акупантамi запнуу камандзiр i частка партызанскага падраздзялення. Байцы, яшя засталюя жывыя, улiлiся у шшыя атрады i працягвалi баявую дзейнасць на беларускай i украшскай тэрыторыях. Вясной 1942 г. частка беларусюх i украшсюх партызан з атрада Папова-Корчава перайшла у армейскае злучэнне Р.М. Лшькова [8, с. 247-248].
Актыуны удзел у фармiраваннi украшскага атрада на чале з С. А. Каупаком прыняла група беларусшх партызан-мшёрау, якая у вераснi 1941 г. на шляху у Беларусь са школы падрыхтоуш у Харкаускай вобласщ апынулася у Пуцiyлi i улшася у падраздзяленне С. А. Каупака. Першым начальнiкам штаба у атрадзе С. А. Каупака стау адзiн з выпускшкоу школы у Харкаве, былы дырэктар Рэчыцкай сярэдняй школы, М.М. Курс. Адразу у падраздзяленнi С. А. Каупака было чатыры баявыя групы. Групу мiнёраy склалi беларусшя партызаны. Аргашзатарам дыверсiйнай работы у атрадзе стау шструктар Баранавiцкага абкама партыi Г. А. Юхнавец, якога пазней абралi членам партыйнага бюро атрада. У баявую групу мшёрау увайшлi таксама В.В. Церахау i У.Н. Астроусш, Г.Дз. Кравец. У канцы верасня 1941 г. група пад шрау-нщтвам М.М. Курса ажыццяв1ла размiнiраванне мшных палей. Затым атрад выкарыстоувау здабытую з мiн узрыучат-ку для падрыву нямецкiх эшалонау, правядзення дыверсш на шашэйных дарогах Кралявец - Муцш - Канатоп, Пуцiyль - Вязенка - Глухау. Пасля аб'яднання падраздзяленняу С. А. Каупака i С.В. Руднева беларус М.М. Курс заняу пасаду памочнiка начальнiка штаба Пущульскага атрада. За аргашзацыю дыверсiйнай дзейнасщ атрада i подзвiгi у барацьбе з гiтлераyскiмi акупантамi група партызан-беларусау была узнагароджана баявымi ардэнамi. [2, с. 350-351; 8, с. 246-259; 15, с. 42-43; 32, с. 63, 71].
Ужо у першыя месяцы германскай акупацьп беларусмм i украшсюм партызанам давялося адбiваць напады захопнiкаy. У кастрычнiку 1941 г. Лельчыцю i Тураyскi атрады вялi бой з карнiкамi за вёску Копiшча Алеускага раёна i змаглi вызвалiць ад ворага населены пункт. Праз некаторы час Лельчыцкi атрад вызвалiy украiнскую вёску Войкевiчы Раютнянскага раёна. Цяжкае выпрабаванне выпала у лiстападзе 1941 г. на долю беларусюх партызан i Оуруцкага атрада. Акупанты кiнулi супраць аб'яднаных партызансюх сiл агульнай колькасцю 400 байцоу сямiтысячную карную групiроУку. У баях з гiтлераyцамi на беларускай зямлi заriнулi многiя партызаны, у тым лiку камандзiр Оуруцкага атрада Т.Л. Грышын. Толькi у студзенi 1942 г. Оуруцю атрад вярнууся у свой раён дзеянняу [2, с. 351; 3, с. 479; 15, с. 42].
Восенню 1941 г. стала разгортвацца узаемадзеянне беларусюх i чарнiгаyскiх партызан. Пасля некалькiх паспяховых аперацый супраць ворага Петрыкаyскi атрад быу акружаны карнiкамi. Падчас перамяшчэння у бок лiнii фронту большая частка беларусюх партызан у канцы кастрычшка - пачатку лiстапада 1941 г. далучылася да Дабранскага атрада Чаршгаускай вобласцi. У снежнi 1941 г. гэты yкраiнскi атрад з прычыны пераследу з боку каршкау перамясцiyся на беларускую тэрыторыю, дзе базiраваyся Лоеyскi партызанскi атрад «За Радзiму». Камандаванне беларускага i украшскага партызанскiх падраздзяленняу па прапанове сакратара Гомельскага пад-польнага абкама КП(б)Б 1.П. Кожара распрацавала план сумеснага адпору птлерауцам. У вынiку узгодненых дзеянняу партызаны раптоуным ударам нане^ акупантам значныя страты, прымусiлi асноуныя сiлы ворага паюнуць захопленыя вёсю i адступiць [11, с. 56-57; 30, с. 667].
Заключэнне. Баявая садружнасць беларускiх партызан з расiйскiмi i yкраiнскiмi атрадамi i групамi зара-джалася у першыя месяцы германскай акупацып Узаемадзеянне адбывалася па аргашзацыйным i баявым напрам-ках. У месцах сумеснай дыслакацып намаганнямi камандавання партызанскiх фармiраванняy суседнiх савецюх рэспублш стваралiся новыя баявыя адзшю i yмацоУвалiся ужо iснуючыя падраздзяленш, што станоуча адбiвалася на баяздольнасщ партызанскiх сiл. Прыкметную ролю у станаyленнi партызанскага руху адыгралi падраздзялен-нi, закiнутыя летам - восенню 1941 г. на акупаваную тэрыторыю Беларусь Яны дапамагалi мясцовым партызанам узбраеннем, мшам^ узрыучаткай, перадавалi ваенныя веды, распаyсюджвалi iнфармацыю аб атуацып на фронце. Беларускiя, расiйскiя i yкраiнскiя атрады i групы разам правялi дзясяткi вынiковых баявых аперацый на камуш-кацыях працiyнiка, чым зрывалi пастаyкi ваеннай тэхнiкi, узбраення, абмундзiравання, прадуктау харчавання для нямецюх франтавых часцей. Узгодненыя удары партызан па штабах, аэрадромах, складах, гаршзонах, палщэй-скiх пунктах i валасных управах працiyнiка зауважна дэзарганiзоУвалi функцыянаванне тылу нямецкай групы армiй «Цэнтр». Можна канстатаваць, што адважныя баявыя дзеянш партызан Беларусi, Расii i Украiны супраць германскiх акупантау у 1941 - пачатку 1942 г. выступалi важным фактарам дапамоп войскам Чырвонай Армii.
Л1ТАРАТУРА
1. Всенародная борьба в Белоруссии против немецко-фашистских захватчиков в годы Великой Отечественной войны : в 3 т. / Л. Аржаева [и др.] ; редкол.: А.Т. Кузьмин [и др]. - Минск : Беларусь, 1983-1985. - Т. 1 / редкол.: И.М. Игнатенко [и др.]. -1983. -591 с.
2. Всенародная борьба в Белоруссии против немецко-фашистских захватчиков в годы Великой Отечественной войны : в 3 т. / Л. Аржаева [и др.] ; редкол.: А.Т. Кузьмин [и др.]. - Минск : Беларусь, 1983-1985. - Т. 3 / Л.В. Аржаева [и др.] ; редкол.: А.Н. Мацко [и др.]. - 1985. - 531 с.
3. Псторыя Беларускай ССР : у 5 т. / гал. рэд. калепя.: 1.М. 1гнаценка [1 шт.]. - Мшск : Навука 1 тэхшка, 1972-1975. - Т. 4 : Беларусь напярэдадш 1 у гады Вялжай Айчыннай вайны Савецкага Саюза (1938-1945 гг.) / рэдкал.: 1.С. Краучанка (гал. рэд.) [1 шш.]. - 1975. - 640 с.
4. Жилянин, Я.А. Без линии фронта / Я.А. Жилянин, И.Б. Позняков, В.И. Лузгин. - 2-е изд., испр. и доп. - Минск : Беларусь, 1979. - 382 с.
5. Зенина, А.Н. Боевое содружество советских партизан в годы Великой Отечественной войны, 1941-1944 / А.Н. Зенина -Киев : Наук. думка, 1985. - 208 с.
6. Липило, П.П. КПБ - организатор и руководитель партизанского движения в Белоруссии в годы Великой Отечеств. войны / П.П. Липило - Минск : Госиздат БССР, 1959. - 260 с.
7. Михайлов, Н.А. Покой нам только снится / Н.А. Михайлов. - 3-е изд., испр. - М. : Мол. гвардия, 1972. - 239 с.
8. Хацкевич, А.Ф. Становление партизанского движения в Белоруссии и дружба народов СССР / А.Ф. Хацкевич, Р.Р. Крючок. - Минск : Наука и техника, 1980. - 320 с.
9. Всенародное партизанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 - июль 1944): док. и материалы : в 3 т. - Минск : Беларусь, 1967-1982. - Т. 1: Зарождение и развитие партизанского движения в первый период войны (июнь 1941 - ноябрь 1942). - 1967. - 744 с.
10. Из истории партизанского движения в Белоруссии (1941-1944 гг.) : сб. воспоминаний / редкол.: чл.-кор. АН БССР И.С. Кравченко [и др.]. - Минск : Госиздат БССР, 1961. - 506 с.
11. Люди легенд : очерки о партизанах и подпольщиках - Героях Советского Союза. Вып. 2. - М. : Политиздат, 1966. - 720 с.
12. Люди легенд : очерки о партизанах и подпольщиках - Героях Советского Союза. Вып. 5. - М. : Политиздат, 1974. - 511 с.
13. Непокоренная Белоруссия : воспоминания и статьи о всенародном партизанском движении в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.). - М. : Воениздат, 1963. -376 с.
14. Уходили в поход партизаны : сб. материалов науч. конф. «Всенар. борьба с нем.-фашистскими захватчиками на временно оккупированной территории Смоленской области в период Великой Отечественной войны 1941-1943 гг.» / редкол.: Т.Н. Яровая (гл. ред.) [и др.]. - Смоленск, 1973. - 256 с.
15. Филимонов, А.А. В едином боевом строю: о совместных действиях русских, белорусских, украинских, литовских, латышских, молдавских партизан / А.А. Филимонов. - Минск : Институт истории НАН Беларуси, 2005. - 126 с.
16. Нацыянальны арх1у Рэспублш Беларусь (НАРБ). - Ф. 1391. Воп. 1. Спр. 136.
17. Памяць : Кл1мав. р-н : пст.-дак. хронш гарадоу i раёнау Беларуа - Мшск : Ушвератэцкае, 1995. - 646 с.
18. Линьков, Г.М. Война в тылу врага / Г.М. Линьков. - Саранск : Мордовское кн. изд., 1962. - 622 с.
19. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 175.
20. НАРБ. - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 68.
21. НАРБ. - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 365.
22. Памяць : пст-дак. хрошка Бешанков. р-на. - Мшск : БелСЭ, 1991. - 423 с.
23. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 74.
24. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 77.
25. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 79.
26. Королев, Н.Ф. Сыновья народа / Н.Ф. Королев. - Минск : Госиздат БССР, 1955. - 163 с.
27. НАРБ. - Ф.4. Воп. 33а. Спр. 10.
28. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 15.
29. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 638.
30. Партизанские формирования Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 - июль 1944) : краткие сведения об орг. структуре партиз. соединений, бригад (полков), отрядов (батальонов) и их личным составе. - Минск : Беларусь, 1983. - 765 с.
31. НАРБ. - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 406.
32. Гладков, Т.К, Ковпак / Т.К. Гладков, Л.Я. Кизя. - Изд. 2-е испр. - М. : Молодая гвардия, 1973. - 288 с.
Пастуту 01.06.2021
JOINT MILITARY ACTIONS OF THE PARTISANS OF BELARUS, RUSSIA AND UKRAINE AGAINST THE GERMAN INVADERS (194 - early 1942)
А. KRYVAROT
Based on the analysis of the published literature and archival materials, the article presents generalized information about an deficientlyexaminedpage in the history of the Soviet partisan movement - the organizational and combating interaction of the partisans of Belarus with the partisan formations of Russia and Ukraine during the first months of the Great Patriotic War. The regions of joint activity of the partisans of neighboring republics are shown. The role of special groups sent from the Soviet rear in the expansion of sabotage activities on the communications of the German invaders in the eastern regions of Belarus is revealed. The most effective joint combatingoperations at the rear facilities of the invaders both on the occupied territory of Belarus and in the neighboring regions of Russia and Ukraine are highlighted. It is noted that the Belarusian groups and detachments, which for various reasons moved to the Orel and Smolensk regions, helped to increase the combating capability of thelocal partisan formations. Examples of the combating cooperation of Belarusian and Ukrainian partisans in the Polesie region are given.
Keywords: garrison, sabotage, deployment, communications, punitive operation, front line, partisan detachment (group), speed division.
