CC BY
3УДК [94 + 355.425.4] (476 +474.3 + 474.4)«1941/1944»
ПАРТЫЗАНСК1Я ЗОНЫ БЕЛАРУС1 ЯК ПЛАЦДАРМ ДЛЯ РАЗГОРТВАННЯ УЗБРОЕНАГА АНТЫГЕРМАНСКАГА СУПРАЦ1УЛЕННЯ НА ТЭРЫТОРЫ1 ЛАТВ11 I Л1ТВЫ (1941-1944): АРГАШЗАЦЫЙНЫ I БАЯВЫ АСПЕКТ
канд. гс навук, дац. АА. КРЫВАРОТ (1нстытут гкторыи НАН Беларуси Мтск) tak_tav@tut.by
Разгледжана пытанне разгортвання партызанскага руху на беларуска-латвшскШ I беларуска-лтоускш памежжы. Адзначана, што развщцё антыгерманскага супрацулення у 1941-1944 гг. на тэръторъи прыбал-тыйскгхрэспублшу значнай ступет было абумоулена станам партызансшх ал на поуначы Вщебскай I пауноч-ным захадзе Вшейскай абласцей. Раскрыта роля Вщебстх «варот», Расонска-Асвейскай, Суражскай, Бары-сауска-Бягомльскай I Ушачскай партызанстх зон у прыёме, функцыянальнай падрыхтоуцы I матэрыяльна-тэхтчным забеспячэнш арган1затарск1х I баявых груп, як1я накгроувалгся з савецкага тылу для далейшай баявой дзейнасц у Лтве I ЛатвИ. Абазначаны месцы баз1равання на тэрыторы1 Беларус аператыуных груп ЦК КП(б) ЛатвИ I ЦК КП(б) Лтвы, асноуныя раёны дыслакацыи латышскгх I лтоускгх партызансшх падраз-дзяленняу. Прыведзены прыклады сумесных баявых аперацый партызан Беларус1, ЛатвИ I Лтвы на транс-партных камуткацыях працгутка I супраць яго гартзонау. Матэрыял падрыхтаваны на аснове анал1зу наву-ковай лтаратуры I дакументау Нацыянальнага арх1ва Рэспублж Беларусь.
Ключавыя словы: Аператыуная група, гартзон, дыверс1я, камун1кацы1, карная аперацыя, парты-занская зона, партызанск1 атрад, плацдарм, рэйд.
Уводзшы. Ва умовах хуткага наступления войск вермахта большасць партыйна-савецкага актыву Латви i Ливы летам 1941 г. адышла на усход разам з войскамi Чырвонай Арми. Партызансшя падраздзяленш, паинутыя у тыле ворага, змагл у лшеш - верасш 1941 г. правесщ некальи нападау на акупацыйныя аб'екты, аднак пасля першых баёу з карным камандамi мнопя з iх быт рассеяны, панест страты, а байцы, якя засталюя жывыя, перайшт да падпольных метадау змагання. З наблiжэннем зiмы 1941/1942 г. большасць груп, заюнутых з-за фран-тавой паласы па лши партыйных органау, камандавання Пауночна-Заходняга фронту i Балтыйскага флоту, ва умовах жорсткага пераследу з боку акупантау цi спынiлi узброеную барацьбу, цi вярнулюя праз лшш фронту у савецкi тыл. Некаторыя партызанскiя арганiзатары часова перайшлi у лясы Беларусi i Расiйскай Федэрацьп, дзе был уключаны у склад мясцовых атрадау. Разгортванне партызанскай барацьбы ускладняла i тое, што у Латвii i Лiтве савецкая улада iснавала кароти час. Недастаткова быу згуртаваны партыйна-савеци актыу, а значная част-ка насельнiцтва у гарадах i сельскай мясцовасцi па першым часе падтрымала нямеци рэжым. У вытку аргашза-цыйны перыяд фармiравання партызанскага руху i стварэння адзшага ируючага цэнтра антыгерманскага змагання у Латви i Ливе зацягнууся. Пачынаючы з вясны 1942 г. Масква стала разглядаць некаторыя раёны Беларуси вызваленыя партызанамi ад пращунка, у якасцi плацдарма для канцэнтрацыi латышсих i лiтоУскiх аргашзатар-сшх груп i партызансшх падраздзяленняу з мэтай iх далейшага прашкнення на тэрыторыю прыбалтыйсих рэспублiк i разгортвання там узброенага антыгерманскага суиращулення.
Некаторая шфармацыя аб узаемадзеяннi партыйных органау, партызансшх фармiраванняу i падпольных груп Беларуси Латвii i Ливы у справе арганiзацыi барацьбы з нямецка-фашысвдйш захопнiкамi утрымлiваецца у калектыуных навуковых працах [1; 2; 4; 6], манаграфiях [8; 11; 15], у навуковых артыкулах [9; 13], разнастай-ных зборнiках [3; 5; 7; 12], навукова-папулярных брашурах [10; 14].
Разам з гэтым, нягледзячы на прысутнасць у публiкацыях пэуных звестак аб арганiзацыйных i баявых кантактах савецшх патрыётау Беларусi, Латви i Лiтвы у гады Вялшай Айчыннай вайны, у пста-рыяграфи яшчэ адсутнiчае комлексная навуковая праца, дзе усебакова быу бы асветлены уклад партыйных структур КП(б)Б, партызансшх фармiраванняу у станауленне i пашырэнне узброенай барацьбы супраць германскiх акупантау i iх памагатых на тэрыторыi прыбалтыйскiх рэспублiк.
Мэта артыкула - на аснове аналiзу выяуленага матэрыялу у навуковай лiтаратуры, выкарыстання арх^уных дакументау паказаць уплыу i значэнне партызансшх зон, створаных на тэрыторыi Вiцебскай, Мiнскай i Вiлейскай абласцей, на аргашзацыйнае афармленне i баяздольнасць латышскх i лiтоускiх партызанстх фармiраванняу, аргашзацыйна-палпычную дзейнасць падпольных партыйных цэнтрау ЦК КП(б) Латвii i Ливы.
Асноуная частка. Арганiзацыйныя i баявыя сувязi савецкiх патрыётау Беларусi, Латви i Лiтвы з мэтай сумеснай барацьбы супраць германсюх захопнiкаУ i iх памагатых зарадзiлiся у першыя месяцы Вялiкай Айчыннай вайны. Яны праяулялюя у разнастайных формах, асноунай з якiх у 1941 - пачатку 1942 г. была узаемадапамога у наладжваннi падпольнай работы i партызанскага руху у памежных раёнах. Месцам першых кантактау беларускiх i латышскiх патрыятычных груп стау Асвейсю раён Вiцебскай вобласцi. Тут напачатку зiмы 1941 г. сталi узаемадзейшчаць падпольная група з беларускай вёсю Прошкi
у складзе некалькiх дзясяткау чалавек i патрыёты са Шкяуненскай i Пасiенскай валасцей Лудзенскага уезда Латвп на чале з А.М. Громам. Беларусюя падпольшчыю з мэтай падрыхтоую да разгортвання узброенай барацьбы супраць акупантау стварылi непадалёку ад вёси Прошкi тайнае сховiшча зброi i боепрыпасау, сабраных на месцах былых баёу. Гэты аб'ект стау своеасаблiвай базай, куды з Латвп падпольшчыю перапраулялi байцоу i камандзiрау Чырвонай Армii, савецкiх актывютау, яюм пагражала расправа з боку акупантау. Сярод ваеннаслужачых-акружэнцау i ваеннапалонных-уцекачоу, хто таюм чынам перабрауся на тэрыторыю Беларусi, былi будучыя камандзiры 2-й Дрысенскай i Асвейскай iмя М.В. Фрунзе партызан-скiх брыгад, 1.М. Кухарэнка i М.М. Кузьмiн, камандзiр атрада А. А. Шамаль. У сакавку 1942 г. на гэту тайную базу перане^ сваю зброю i боепрыпасы з Латвii падпольшчыю групы А.М. Грома [3, с. 100; 4, с. 364; 6, с. 476-477; 10, с. 11, 17-18; 11, с. 45; 14, с. 87; 15, с. 254-255; 16, с. 38-44; 17, с. 278-280, 359].
Пачатак баявой садружнасщ савецюх патрыётау Беларус i Ливы звязаны з дзейнасцю на беларуска-лггоусюм памежжы групы Ф.Р. Маркава, якая 16 верасня 1941 г. прашкла на тэрыторыю Пастаускага раёна пасля завяршэння вучобы у дыверсшнай школе каля Бранска. Сам Ф.Р. Маркау быу ураджэнцам Швян-чонскага раёна Ливы, удзельшчау у рэвалюцыйным руху на тэрыторыi Заходняй Беларуси а пасля уз'яд-нання рэпёна з БССР i да пачатку германскай акупацьи працавау намеснiкам старшыш Вiлейскага аблвы-канкама. За першыя месяцы знаходжання у тыле пращушка група змагла правесцi некалькi дыверсш на чыгунцы Вiльнюс - Дзвшск. На баявым рахунку падраздзялення - крушэнне воiнскага эшалона з аута-транспартам у складзе 30 вагонау, падрыу эшалона з прадуктамi i фуражом для нямецкiх франтавых час-цей, скiнутыя пад адхон шэсць паравозау. Найбольш эфектыуны удар па чыгунцы быу нанесены 6 студзеня 1942 г., калi на участку памiж станцыямi Падброддзе i Пагулянка быу разбiты паравоз, 39 вагонау, забгга i паранена 185 нямецюх салдат i афiцэрау. У асноуным баявая дзейнасць групы распаусюджвалася на беларуска-лггоускае памежжа. Зiмой 1941/1942 г. партызанам групы Ф.Р. Маркава удалося прасачыцца у Вiльнюс i усталяваць кантакты з савецкiмi патрыётамi з лку мясцовых актывiстау i ваеннаслужачых. З першых месяцау вайны не толью Вiцебская, але i Вшейская вобласць стала той базай, дзе знаходзш сабе прытулак афiцэры i салдаты Чырвонай Армii, якiя трапш у акружэнне цi германскi палон на тэрыторыi прыбалтыйскiх рэспублiк. Так, у 1941 г. члены антыфашысцкай падпольнай аргашзацыи з Панявежскага уезда перапраулялi у Вiлейскую вобласць савецюх ваеннаслужачых-уцекачоу з лагерау ваеннапалонных [4, с. 360; 7, с. 276; 15, с. 256; 18, лл. 155, 156].
Весной 1942 г. партызансю рух на тэрыторыi Вщебскай вобласщ, у тым лiку на мяжы з Латвiяй, стау паступова набываць масавы характар. Гэта тлумачыцца наступнымi падзеямi. Па-першае, з лютага 1942 г. сталi функцыянаваць Вщебсюя (Суражскiя) «вароты», праз якiя на акупаваную тэрыторыю сталi накiроУвацца атрады, арганiзатарскiя i баявыя групы, перапрауляцца зброя i боепрыпасы. Па-другое, мяс-цовыя падпольныя групы сталi аб'ядноувацца i пераходзiць да партызанскiх метадау барацьбы. Па-трэцяе, да партызанскай дзейнасщ сталi далучацца ваеннаслужачыя, якiя даволi часта аказвалi станоучы уплыу на баяздольнасць i арганiзаванасць партызанскiх баявых адзiнак. Па-чацвёртае, даволi хуткi рост колькасщ атрадау спрыяу узбуйненню партызансюх сiл - арганiзацыi брыгад.
Разгортванне партызансюх сiл у непасрэднай блiзкасцi ад тэрыторыi Латвii мела важнае значэнне для актывiзацыi барацьбы савецшх патрыётау гэтай прыбалтыйскай рэспублiкi, яюя сталi шукаць кантакты з бела-рускiмi партызанамi. У канцы сакавка 1942 г. з-за пагрозы для моладзi германскай мабiлiзацыi група А.М. Грома («атрад смалакурау») колькасцю 25 байцоу перайшла да партызанскай дзейнасщ, а у ма1 перабралася з Лудзенскага уезда у лясы Асвейскага раёна i стала часткай мясцовага атрада пад камандаваннем 1.К. Захарава. Падраздзяленне аформiлася у канцы красавiка 1942 г. i складалася з мясцовых актывiстау i ваеннаслужач^1х-акружэнцау. Прыкладна у гэты час пасля правядзення буйной дыверсп - падрыву склада - у беларусш атрад прыб^1у адзiн з шрауткоу падпольнай арганiзацыi Дзвiнска, А. Макамау, а некальк1 пазней - удзельшк абароны Лiепаi, кiраунiк адной з рыжск^х падпольных груп, I. Судмалiс. У пачатку лета 1942 г. амаль палову Асвейскага атрада складалi латышы. У складзе беларускага атрада байцы групы А.М. Грома i iнш^Iя латышск1я падполь-шчыш дзейнiчалi як самастойнае падраздзяленне [2, с. 398; 3, с. 182; 4, с. 364; 5, с. 234; 6, с. 476—477, 10, с. 35; 11, с. 46; 14, с. 88; 15, с. 254-255; 19, лл. 2, 9].
У сумесных аперацыях з атрадам I.K. Захарава супраць германсюх акупантау i iх памагатых латыш-сюя партызаны набывалi неабходны баявы вопыт. Вясной - летам 1942 г. ва узаемадзеянш былi нанесены удары па калонах ворага на шашэйных камушкацыях, здзейснены напады на апорныя пункты акупантау у Асвейск1м раёне i Латвii. На баявым рахунку партызан тры удалыя напады на пращушка з засады на шашы Коханава - Асвея, у вышку яюх былi разбiты шэсць машын, у тым лiку легкавая, зшшчаны каля 40 салдат i афщэрау, у тым лiку генерал, здабыты важныя дакументы i iншыя трафеь Падчас гэтых дыверсiй вызна-чыуся баец атрада латыш I. Судмалк. У маi 1942 г. партызаны вызвалш значную частку Асвейскага раёна, разбурылi масты на дарогах, што вялi на Себеж i Дрысу. Народныя мсцiуцы не абмяжоУвалiся правядзен-нем аперацый на беларускай тэрыторыi, а здзяйснялi удары па аб'ектах акупацыйнага рэжыму у памежных уездах Латвп. Так, 12 чэрвеня 1942 г. атрадамi iмя М.В. Фрунзе Асвейскага раёна, Сяргееусюм Расонскага раёна (камандзiр С.Х. Каракiн) i падраздзяленнем Калшшскай вобласцi агульнай колькасцю да 200 байцоу
было атакавана мястэчка Шкяуне, дзе размяшчалкя нямецюя акупацыйныя установы i гарнiзон, адкуль немцы i айзсарп рабiлi вылазкi супраць партызан i набегi на навакольныя вёскi. Партызаны забiлi i паранiлi дзясяткi акупантау з лiку аховы населенага пункта, лiквiдавалi нямецкi пагранiчны атрад, разграмш валас-ную управу, казарму, пошту, тэлефонную станцыю. Нападаушыя знiшчылi рэпстрацыйныя спiсы мясцо-вай моладзi, чым сарвалi яе адпрауку у Гермашю. Налётам на акупацыйны аб'ект атрады сур'ёзна падар-валi харчовую базу пращушка у рэгiёне, забраушы са складоу каля трох тон мую, цукру, масла. Паспяхо-ваму правядзенню аперацын у значнай ступенi садзейнiчалi разведдадзеныя аб працiунiку, здабытыя напя-рэдаднi латышскай групай А.М. Грома. Значнай баявой падзеяй у псторын атрада iмя М.В. Фрунзе стау напад у ноч з 20 на 21 чэрвеня 1942 г. на райцэнтр Асвея, пасля чаго дзясятю жыхароу з навакольных вёсак уключылюя у савецкi партызанскi рух. На тэрыторыi суседняга Расонскага раёна наносша удары па аку-пантах падраздзяленне пад камандаваннем Р. А. Ахощна, якое толькi за май 1942 г. разграмша палiцэйскiя участкi i управы на тэрыторыi 10 сельсаветау, а таксама атрады Сяргееускi (камандзiр С.Х. Каракiн) i Ан-тоненкь Вызваленая ад працiунiка тэрыторыя раёнау паклала пачатак Расонска-Асвейскай партызанскай зоне, якая даходзша да гранiц Латвп i Лiтвы [2, с. 402—403; 6, с. 477; 10, с. 35-36; 11, с. 46; 16, с. 109-113;
19, лл. 4, 9-10; 20, л. 15].
Актыуная баявая дзейнасць партызан на поуначы Вщебскай вобласщ вясной - летам 1942 г. спрыяла пастаяннаму прытоку у атрады новых байцоу. У сярэдзше лiпеня 1942 г. атрад I.K. Захарава налiчвау 150 чала-век, а у жнiунi 1942 г. на яго базе быт сфармiраваны тры новыя атрады. Важны этап пашырэння i умацавання партызанскага руху на поуначы Вщебшчыны быу звязаны с прыбыццём у рэпён 1 лiпеня 1942 г. спецпадраз-дзялення Ваеннага савета 29-й армп пад № 17 (камандзiр А.1. Петракоу). Пасля некальшх этапау рэагашзацып з атрадау, яшя дыслацыравалюя на тэрыторып Асвейскага, Дрысенскага i Расонскага раёнау, па распараджэнш аператыунай групы партызанскага руху пры Ваенным савеце 4-й ударнай армii ад 26 жшуня 1942 г. быт вызна-чаны чатыры брыгады. Узбуйненне партызансшх сiл рэгiёна дазволiла народным мсщуцам наносiць адчуваль-ныя удары па чыгуначных i важных шашэйных камунiкацыях, буйных апорных пунктах ворага. Сведчаннем узросшага баявога патэнцыялу партызан стау паспяховы падрыу атрадамi Асвейскага, Дрысенскага, Расонскага раёнау 110-мятровага чыгуначнага моста праз Дрысу, вызваленне ад акупантау у верасш 1942 г. населенага пункта Коханаычы, як размяшчауся на скрыжаваннi важных дарог i на шляху партызан да чыгунш, а таксама выгнанне акупантау з райцэнтрау Асвея i Расоны. Таим чынам, у пачатку восенi 1942 г. партызаны Расонска-Асвейскай зоны па сваёй аргашзацыйнай структуры i баявых магчымасцях уяулялi грозную сшу [19, л. 9-10;
20, л. 39; 21, л. 12-13, 35; 22, л. 13].
У заходняй частцы Расонска-Асвейскай зоны быт створаны трывалыя умовы для засыли на тэрыторыю суседняй прыбалтыйскай рэспублiкi партызансих i падпольных груп. Наяунасць такой магчымасщ была вельмi важная яшчэ з прычыны таго, што падчас свайго рэйду з Ленiнградскага партызанскага краю партызансш полк «За Савецкую Латвш» з 20 чэрвеня па 10 лшеня 1942 г. не змог замацавацца на латвшскай тэрыторш, стварыць там цэнтры партызанскага руху i агульны ируючы цэнтр антыгерманскага супрацiулення. З усiх падраздзяленняу палка праз кальцо працiунiка углыб Латвп прарвалюя тры невялiкiя групы колькасцю 20 чалавек. У канцы лшеня 1942 г. яны злучытся у лесе на стыку гранiц Валкскага i Абрэнскага уездау, дзе стварыт невялiкi партызанси атрад (камандзiр В. Эзершек). Акрамя таго, у жшуш - вераснi 1942 г. паветраным шляхам i праз акупаваную тэрыторыю Калшнскай i Ленiнградскай абласцей у латвшсшя рэг1ёны было закшута яшчэ некальи атрадау i груп, яшя з прычыны нападау буйных карных каманд быт вымушаны перайсщ у глыбокае падполле цi вярнуцца у савеци тыл [10, с. 41-64; 11, с. 55, 57-58, 69].
Разгортванне партызанскага руху на тэрыторып Ливы у першай палове 1942 г. мела ютотныя цяжкасщ, абумоуленыя слабасцю падпольных i партызансшх структур як у самой прыбалтыйскай рэспублщы, так i у сумежных раёнах Беларусi. Спробы стварыць юраушчы цэнтр па антыгерманскiм супрацiуленнi у Лiтве праз засылку туды аргашзацыйных i баявых груп паветраным шляхам не прынёс станоучых вынiкау. Так, у сакав^ 1942 г. у тыл пращушка быт зашнуты самалётамi дзве вялiкiя групы кiраунiчых партыйных i камсамольскiх работнiкаУ на чале з сакратаром ЦК КП(б) Ливы I. Мескупасам-Адомасам, яшм удалося распачаць сваю дзейнасць у пауночнай i пауднёвай частках рэспублiкi. Аднак у хутшм часе групы перасталi выходзщь на сувязь з Цэнтрам i амаль поунасцю загiнулi. Летам 1942 г. на тэрыторыю рэспублш было зашнута яшчэ сем груп арга-нiзатарау партызанскага руху. Адначасова ЦК КП(б) Лiтвы з мэтай засылш новых груп на тэрыторыю рэспублш у сярэдзше 1942 г. звярнууся да ЦК КП(б)Б з просьбай прыцягнуць беларускiх партызан да аказання дапа-могi лiтоУскiм баявым i арганiзатарскiм групам у прашкненш на вызначаныя рэгiёны рэспублiкi для выканання пастауленых задач. Беларуси бок станоуча аднёсся да такой просьбы. Сакратар ЦК КП(б)Б Р.Б. Эйдзшау арыентавау Пауночна-Заходнюю аператыуную групу ЦК КП(б)Б на аказанне патрыётам суседняй рэспублш дапамоп праваднiкамi i усталяваннем сувязi з брыгадамi Вiцебскай вобласщ на чале з А.Я. Марчанка i М.1. Дзяч-ковым, праз месца дыслакацып якiх пралягау маршрут лггоусшх партызан. Найбольшая колькасць аргашза-тарсшх i баявых груп прайшла праз Вiцебскiя «вароты», да яюх прымыкала Суражская партызанская зона. Пер-шыя два лiтоУскiя падраздзяленнi разам з шструктарам ЦК КП(б) Ливы, С. Сырусам, пры удзеле Пауночна-
Заходняй аператыунай групы ЦК КП(б)Б пераправiлiся праз разрыу у лшп фронту летам 1942 г. [1, с. 297, 310; 6, с. 478; 12, с. 609-608; 13, с.46, 51; 14, с. 100-101].
Для умацавання партызансих сш у пауночнай частцы Вiлейшчыны, як важнага плацдарма для пераходу аргашзатарсих i баявых груп у суседнюю рэспублiку, у жнiунi 1942 г. у рэпён па распараджэннi ЦШПР i штаба 4-й ударнай арми Калiнiнскага фронту быу наюраваны атрад пад камандаваннем 1.1. Пятрова (пазней - атрад «Спартак»), вылучаны са складу 2-й Беларускай брыгады (камандзiр М.1. Дзячкоу). Некальи пазней з-за лши фронта праз Вiцебскiя «вароты» у В1лейскую вобласць пранiклi пяць груп лiтоУскiх партызан. Яны быт добра узброены i мелi радыёстанцыю для сувязi з Цэнтрам. Пасля кароткага адпачынку у казянсшх лясах тры лiтоУскiя групы перабралiся у Лiтву, а падраздзяленнi Й. Арлаускаса i Дубаускаса аб'ядналiся у адзш атрад, у яшм першы стау камандзiрам, а другi - камюарам. Пасля праведзенай сумесна беларускiмi i лiтоУскiмi групамi разведи у шэ-рагу рэгiёнау Лiтвы было вызначана, што там яшчэ не мелася неабходных умоу для базiравання буйнога парты-занскага фармiравання. У такой спуацып камандаванне лiтоускага атрада прыняло рашэнне заставацца на тэрыто-ры Вшейшчыны да вясны 1943 г. i разам з мясцовым партызанамi Удзельнiчаць ва узброенай барацьбе супраць германскiх акупантау i iх паслугачоу [14, с. 100; 18, лл. 144, 159, 172аб. ; 23, с. 169-170; 24, л. 289].
Першыя захады па выкарыстаннi беларускай тэрыторыi як плацдарма для разгортвання партызан-скага руху у Латвп былi зроблены у вераснi 1942 г., калi у Асвейскi раён па заданш ЦК КП(б) Латвп i пры садзеяннi беларускага юраунщтва праз лiнiю фронту прыбылi тры групы (юраушю Х. Грыслiс, А. Лапа, I. Бараноусю). Пасля непрацяглай падрыхтоую латышскiя групы пры дапамозе беларусюх партызан перадыслацыравалiся у раёны, вызначаныя ЦК КП(б) Латвii, i разгарнулi там баявую дзейнасць. Падраз-дзяленне Х. Грыслiса у раёне г. Карсава у лiстападзе 1942 г. падверглася нападу карнiкау, панесла адчу-вальныя страты i было рассеяна. Двум байцам удалося заканстравацца i звязацца з падпольшчыкамi. Трупа А. Лапы у раёне гулбенсюх лясоу была акружана i у баi з карнiкамi страцша большую частку свайго асабовага складу. Тры байцы звязалiся з iншымi патрыятычнымi адзiнкамi i працягнулi далейшае змаганне
3 гiтлерауцамi [4, с. 364; 10, с. 69-71; 11, с. 76; 14, с. 90].
З рэйдавых латышсюх падраздзяленняу найбольш эфектыуна дзейнiчала група I. Бараноускага, што атрымала задачу аперыраваць у пауднёва-заходняй частцы Латвii. Баявыя аперацыи група праводзiла на поуначы Вшейшчыны сумесна з беларускiм атрадам «Спартак», яю, у сваю чаргу, узаемадзейшчау з лггоу-скiм атрадам Й. Арлаускаса. Беларусюя, латышскiя i лиоусюя партызаны за верасень - лктапад 1942 г. правялi да 15 нападау на гарнiзоны, участкi i валасныя управы працiунiка, у тым лiку у Вопсе, Ёдах, Казя-нах. Найбольш маштабнай стала аперацыя з удзелам трох падраздзяленняу супраць палщэйскай каманды колькасцю 130 чалавек, з дапамогай якой планавалi аднавщь гарнiзон у Казянах з мэтай абароны акупа-цыйных аб'ектау, у тым л^ маста праз Дзюну. У вынiку раптоунага нападу на мястэчка у ноч з 3 на
4 лютапада 1942 г. партызаны знiшчылi нямецкага афiцэра i дзясяткi палiцэйскiх, узялi у палон 18 акупантау, захапiлi зброю i боепрыпасы. Пасля паспяховай аперацыи пачауся прыток у атрады мясцовай моладзь Разам з нападамi на гаршзоны партызаны ажыццяулялi удары па варожых камунiкацыях. Байцы групы I. Бараноускага 30 кастрычшка 1942 г. скiнулi пад адхон воiнскi эшалон з гiтлерауцамi на 12-м кшаметры чыгункi Вiльнюс - Дзвiнск. Атрады «Спартак» i Й. Арлаускаса разбурылi чыгуначнае палатно на участку Полацк - Вшьнюс, рух на яюм акупантам так i не удалося аднавщь. Ужо пасля першых аперацый партызан акупацыйнае камандаванне стала рабщь захады па падауленнi баявой актыунасщ атрадау. Так, 22 кастры-чшка 1942 г. карная групiроУка у складзе 70 выпускнiкоУ унтэр-афiцэрскай школы, 79 лиоусюх, латышс-кiх i беларускiх палiцаяу напала на лагер партызан у лесе каля вёсю Возерава. Дзякуючы граматна арганiза-ванай абароне партызансмя сiлы колькасцю да 50 чалавек па вышках гадзшнага бою нане^ карнiкам адчувальныя страты i прымусiлi адступiць. На левым фланзе партызанскай абароны дзейничау лиоусю атрад на чале з Й. Арлаускасам. Сярод захопленых партызанамi трафеяу былi кулямёт, шэсць аутаматау, 21 вштоука, 13 пiсталетау, 5 ракетнщ, 40 гранат i 2500 патронау [1, с. 311; 4, с. 362; 14, с. 100; 23, с. 170; 24, лл. 12, 18аб., 311, 313аб.].
Нягледзячы на актыуную баявую дзейнасць, тром партызансюм падраздзяленням не удалося зама-цавацца на поуначы Вшейшчыны i утрымаць плацдарм, абапiраючыся на якi лггоусюя арганiзацыйныя i баявыя групы маглi б пранiкаць на тэрыторыю прыбалтыйскай рэспублiкi. У вынiку буйной карнай аперацый 22-24 лктапада 1942 г. з гаршзонау Браслау, Вщзы, Глыбокае, Казяны, Шаркаушчына працiунiк сiламi да 5 тысяч нямецкiх ваеннаслужачых i палiцыi пры падтрымцы 6 танкау, 2 бронемашын, артылерыi i мiнамётау пасля непрацяглага бою змог акружыць беларускiх, латышскiх i лиоусмх партызан. У такой крытычнай спуацыи атрады для змяншэння страт невялiкiмi групамi з баямi прарвалiся з блакады у напрам-ку Шаркаушчыны. Адна частка атрада «Спартак» колькасцю 114 байцоу перабралася у Расонскi раён, другая колькасцю 70 чалавек апынулася ва Ушачсюм раёне. Некалькi невялiкiх груп засталюя у казянскiх лясах. Атрад Й. Арлаускаса пасля выхаду з баёу перайшоу на тэрыторыю Лiтвы. За два месяцы знаходжан-ня на Вшейшчыне лiтоУскае падраздзяленне пры дапамозе атрада «Спартак» умацавалася арганiзацыйна i у баях з германскiмi акупантамi набыло неабходны баявы вопыт [14, с. 101; 24, лл. 12аб., 16, 20, 314 аб.].
Пасля лжвщацш repMaHCKÎMi регулярным! 4acTKaMi Вiцебскiх «варот» у канцы верасня 1942 г. тэрыторыя Вiцебскaй вобласщ заставалася i надалей плацдармам, па яшм пралягау маршрут aргaнiзaтaрскiх i баявых груп у прыбалтыйскя рэспублш. У лютападзе 1942 г. лшш фронту непадалёку ад райцэнтра Невель Калшнскай воб-лaсцi перaaдолелi пяць лгтоусшх падраздзяленняу, якiя месцам свайго першапачатковага бaзiрaвaння выбрaлi Расонска-Асвейскую партызанскую зону. Адно з такх падраздзяленняу, група «Мечыс» пад камандаваннем П.П. Прaнявiчусa у складзе 40 байцоу, разам з вiцебскiмi, кaлiнiнскiмi i латышсшм1 пaртызaнaмi неаднаразова удзельшчала у баявых аперацыях супраць германских акупантау. Яшчэ адным рэг1ёнам, у яшм лгтоусшя партызаны у 1942 - пачатку 1943 г. бaзiрвaлiся пасля прыбыцця з Вялiкaй зямл^ стала Мiнскaя вобласць. На партызанскую пляцоуку, размешчаную непадалёку ад месца дыслакацып чэшсцкага спецатрада С.А. Ваупшасава на тэ-рыторыi Чэрвеньскага раёна, у верaснi 1942 г. на самалёце прыбылi дзве разведвальныя групы лiтоУскiх партызан «Сябры» i «Нерыс» на чале з I.I. Вiльджунaсaм. Разведчык рaзмясцiлiся у зоне адказнасщ брыгад «Дзядзьк Колi» (кaмaндзiр П.Р. Лaпaцiн) i «Народныя мсщуцы» (кaмaндзiр В.Т. Варанянсш). У пачатку 1943 г. I.I. Вiльджунaс на тэрыторып Барысаускага раёна сустрэуся з кaмaндзiрaм брыгады iмя К.Я. Варашылава Вiлейскaй воблaсцi, Ф.Р. Маркавым. Было дамоулена, што лiтоУскiя групы пасля марша з тэрыторып Мiнскaй вобласщ на Вшейшчыну i да моманту пераходу у суседнюю рэспублiку, будуць часова бaзiрaвaццa разам з вшейстш пaртызaнaмi. На беларускай зямлi зiмой 1942/1943 г. у месцах дыслакацып беларускх партызан таксама рaзмяшчaлiся лпоусия атрады i групы «Вшьнюс» (кaмaндзiр С. Апiвaлa), «Дуброускага» (кaмaндзiр П. Галубовас), «Мшкас» (кaмaндзiр В. Мiчунaс), «Грыгаса» i iнш. [14, с. 102-103; 23, с. 177-179].
З улшам размаху партызанскага руху на тэрыторыi Вщебшчыны напрыканцы восеннi 1942 г. Цэнтр стау разглядаць беларуска-латвшскае памежжа у Асвейскiм раёне у якaсцi плацдарма для разгортвання дзейнасщ кiруючaгa органа, здольнага аб'яднаць разрозненыя сaвецкiя патрыятычныя групы на тэрыторыi прыбалтыйскай рэспублiкi i звязаць iх з ЦК КП(б) Латвп. З гэтай мэтай у другой палове снежня 1942 г. з-за лшп фронту быу намраваны атрад ЦК КП(б) Латвй пад камандавннем В.П. Самсона, яш стау бaзiрa-вацца у вёсках Гншьцы i Красава Асвейскага раёна. Атрад павшен быу прашкнуць у Лaтвiю, замацавацца там, устанавщь сувязi з пaтрыятычнымi групaмi i стварыць умовы для дзейнасщ шруючага цэнтра анты-германскага супращулення. На беларускай тэрыторыi латышскае падраздзяленне зауважна пaвялiчылaся колькасна. Да яго былi далучаны з брыгады 1.К. Захарава група А.М. Грома колькасцю 35 чалавек, з атрада «Спартак» група I. Бараноускага у складзе 15 байцоу, а таксама некальш дробных груп, яшя засталюя ад палка «За Савецкую Латвш» пасля яго рэйду i змагалюя супраць акупантау у брыгадах Вщебскай i Калшнскай абласцей. Дзякуючы дапамозе беларусшх партызан спецатраду В.П. Самсона удалося за ка-роткi тэрмiн стварыць неабходную базу для работы аператыунай групы ЦК КП(б) Латвй, якая у студзеш 1943 г. прыбыла у Асвейскi раён [4, с. 363-365; 11, с. 82, 84-85; 14, с. 91].
На новым месцы дыслакацын атрад В.П. Самсона адразу далучыуся да баявых аперацый беларусшх i кaлiнiнскiх партызан. У пачатку студзеня 1943 г. латышскае падразделенне Удзельнiчaлa у нападзе на восем варожых гaрнiзонaУ па чыгуначнай лiнii Боркaвiчы - Дрыса, падчас якога прaцiунiку быу нанесены значны урон. У першай aперaцыi на латвшскай тэрыторыi 12 студзеня 1943 г. падраздзяленне В.П. Самсона узаема-дзейшчала з aдзiнaццaццю белaрускiмi i калшшсшм aтрaдaмi. Партызаны агульнай колькасцю больш за 700 чалавек разграмш у валасным цэнтры Вецслабада гаршзон, яи нaлiчвaу 69 чалавек, палщэйсш участак i валасное упрауленне, зшшчыт 4 склады з хaрчaмi. Акрамя таго, пры блaкiрaвaннi апорных пунктау пращу -нiкa Шкяуне, Шэшкi, Пааене, Забор'е былi лiквiдaвaны 30 нямецшх i два лaтышскiя салдаты. Пры разгроме гаршзона у Вецслабадзе ва ударную партызанскую грутроуку Увaходзiлi чатыры беларусшя атрады, аутаматчыи з латышскага падраздзялення i лiтоУскaя група П. Прaнявiчусa. Паспяховае правядзенне aперaцыi аказала станоучы уплыу на дзейнасць савецшх патрыятычных сiл у Латвй. Пасля нападу на Вецслабаду у латышсш спецатрад стaлi актыуна улiвaццa жыхары з розных населеных пунктау рэспублш, у тым лiку з Рып, Двiнскa, Рэзекне, Вiдземе [3, с. 145; 9, с. 48; 16, с. 219; 26, лл. 127-129; 27, л. 82].
Падчас рэйдау партызан з Асвейскага раёна на тэрыторыю Латвй у другой палове студзеня - першай дэкадзе лютага 1943 г былi захоплены у палон восем паграшчшкау Латышонкаускага кардона, разгромлены Рундзенская валасная управа, палщэйсш участак i тэлефонная станцыя. Актыунасць партызан у па-межнай паласе ктотна абмяжоувала там уплыу акупацыйнай улады, стварала мaгчымaсцi савецшм пат-рыятычным групам для прашкнення углыб тэрыторыi Латвй. Пры ташм рaзвiццi падзей германскае каман-даванне прыняло дадатковыя меры па iзaляцыi тэрыторыi Латвй ад Асвейскага i Себежскага раёнау. Па-першае, у 30-шламетровай паласе была разгорнута суцэльная сетка гаршзонау i 27 дадатковых умацаваных аб'ектау у Лудзенскiм i Дзвшсшм уездах з прыцягненнем 1000 ахоушкау пад камандаваннем нямецкiх афщэрау. Па-другое, з мэтай лiквiдaцыi плацдарма для прашкнення партызан на тэрыторыю Латвй акупацыйны рэжым правёу супраць Расонска-Асвейскай зоны дзве буйныя карныя aперaцыi «Заяц-бяляк» (27.01-14.02. 1943) i <^мовае чaрaунiцтвa» (14.02-20.03. 1943). У цяжшх баях з кaрнiкaмi сумесна з бела-рускiмi i кaлiнiнскiмi пaртызaнaмi удзельнiчaу лaтышскi спецатрад, байцы якога падчас першай экспеды-цын мужна трымaлi абарону каля вёсак Прохарава i Паулава Расонскага раёна, а падчас другой эфектыуна дзейнiчaлi у тыле кaрнiкaу у раёне населенага пункта Шкяуне i хутара Шрам^ дзе захапш шмат палонных i трaфеi [3, с. 147-151; 7, с. 44-45; 11, с. 87-88; 14, с. 92-93; 20, л. 42-43; 22, л. 85-87; 25, л. 211; 26, л. 138-140].
Нягледзячы на складаную абстаноуку у месцы базiравання, атрад пастаянна папауняуся новымi байцамi коштам жыхароу розных рэпёнау Латвii i Беларусi. З прычыны вялiкага колькаснага складу падраздзялення, наяунасцi у iм падрыхтаваных камандна-пал1тычных кадрау Латвiйскi штаб партызанскага руху (начальнiк
A.К. Спрогiс) сва1м загадам ад 23 сакавiка 1943 г. стварыу на базе спецатрада партызанскую брыгаду (камандзiр
B.Я. Лайвiньш). У адпаведнасщ з распараджэннямi Цэнтра частка падраздзяленняу брыгады вясной - восенню 1943 г. перамясцiлася з беларуска-латвшскага памежжа углыб тэрыторыi Латвп для стварэння новых партызан-сшх атрадау i аргашзацыйных цэнтрау. У кастрычшку 1943 г. у рэйд з асвейсшх лясоу у раён Кегума было накiравана падраздзяленне у складзе 17 чалавек на чале з камюарам Латвiйскай брыгады О.П. Ошкалнам. Бай-цы брыгады, яшя засталiся у раёне на поунач ад Асвейскага возера, працягвалi разам з беларускiмi партызанамi наносiць удары па камункацыях працiунiка i ажыццяуляць напады на яго апорныя пунты [10, с. 93; 11, с. 9596, 98, 108, 110, 120-121, 126].
У якасщ аднаго з плацдармау для збору i гуртавання лiтоУскiх арганiзатарскiх i баявых падраздзяленняу выкарыстоувалася тэрыторыя Барысауска-Бягомльскай зоны, куды 21-23 сакавiка 1943 г. на транспартных сама-лётах з Вялкай зямлi прыбыла аператыуная група ЦК КП(б) Ливы на чале з М.Ю. Шумаускасам. Партыйныя работ-нiкi i байцы суправаджэння па першым часе знаходзiлiся у раёне базiравання брыгады «Жалязняк» (камандзiр 1.П. ]Цт-коу). Пры аргашзацып сваёй дзейнасц аператыуная група ЦК КП(б) Лiтвы на тэрыторы1 Беларусi мела падтрымку i ад камандавання партызансих фармiраванняу Полацка-Лепельскай зоны. У пачатку красавiка 1943 г. па загадзе к1раунка аператыунай групы у вёсцы Лесiны Ушачскага раёна шляхам аб'яднання падраздзялення «Мечыс» (каман-дзiр П.П. Пранявiчус), якое перамясц1лася з Расонскага раёна, i байцоу, закшутых з Вялкай зямлi, быу створаны атрад «Жальпрыс». Пераход у напрамку лiтоускай гранщы падраздзяленне ажыццяуляла ва узаемадзеянт з беларус-шм атрадам «Спартак» (камандзiр А.М. Панамароу), яю вяртауся з Ушачскага раёна у ранейшы рэг1ён базiравання -казянсюя лясы. Спрыянне беларускiх партызан дазволша аператыунай групе падрыхтаваць i правесщ у ма1 1943 г. у вёсцы Зарубаушчына Ушачскага раёна шырокую нараду з кiраунiкамi савецкага падполля В1льнюса, Каунаса, Шау-ляя, Алпуса, Панявежыса i шшых репёнау акупаванай Ливы. Мерапрыемства з удзелам каля 100 прадстаункоу рэс-публiкi мела важнае значэнне для далейшага пашырэння узброенай барацьбы супраць германск1х акупантау на лiтоУскай зямлi. З мэтай канстрацш аператыуная група перамяшчалася у бок границы з Лпвой асобныш падраздзя-леннямi i па розных маршрутах. Адно з падраздзяленняу у раёне урочышча Багна-Мох некальт дзён базiравалася у атрадзе «Кастрычнк», дзе папоунша свае прадуктовыя запасы. На пасадачнай пляцоуцы атрада лiтоускiя партызаны прынялi самалёт з новым байцамi для аператыунай групы i груз са зброяй i боепрыпасам1 Своечасовая дапамога Цэнтра дазвол1ла беларусшм i лiтоускiм партызанам сумесным ударам разграмщь непадалёку размешчаны гарнiзон пращунка. Аператыуная група спачатку базiравалася у казянсих лясах, а потым у раёне возера Нарач, дзе пры удзеле мясцовых партызанск1х фармiраванняу разгарнула праиу па павелiчэннi колькаснага складу атрадау i аргашзацш новых баявых адзшак. Так, у нарачанскай зоне на аснове падраздзялення «Жальпрыс» бысл сфарм1раваны партызан-скя атрады «Вшьнюс», «Гром», iмя К. КалiноУскага. Асноунай базай па падрыхтоуцы партыйных i камсамольсюх груп, партызанскiх падраздзяленняу для засылш на тэрыторыю Лiтвы з'яулялася беларуская брыгада iмя К.Я. Варашылава (камандзiр Ф.Р. Маркау). Адным з першых прабiуся на тэрыторыю прыбалтыйскай рэспублш i размясцiуся у пауднёвым рэпёне атрад «Гром». У раёне Руднщкай пушчы з лiпеня 1943 г. стала дзейшчаць парты-занскае падраздзяленне на чале з намеснкам юраунка аператыунай групы, сакратаром Пауднёвага абкама КП(б) Лiтвы Г.О. Зiманасам. Некалью пазней у Руднщкую пушчу прабрауся лiтоУскi атрад 1мя К. Калшоускага, дзе правёу некалькi баявых аперацый сумесна з беларусшм асобным партызансшм атрадам «Баец» (камандзiр Д.К. Бацяноусш) [1, с. 297, 312; 4, с. 362; 6, с. 478; 8, с. 319; 12, с. 609; 14, с. 103-104, 106; 23, с. 172-173].
Практычна адначасова з аператыунай групай ЦК КП(б) Ливы i атрадам «Жальгiрыс» па сваiх маршрутах перамяшчалiся з Мшскай вобласцi на Вiлейшчыну лиоусюя партызанскiя групы «Сябры» i «Не-рыс» на чале з 1.1. Вшьджунасам. Перад маршам у пачатку вясны 1943 г. пад яго юраунщтвам на базе брыгады «Народныя мсцiуцы» (камандзiр В.Т. Варанянсю) была праведзена падрыхтоука лiтоУскiх партызан да рэйду у Лiтву. Для разгортвання эфектыунай баявой дзейнасцi у тыле ворага лiтоУскiя групы атрымалi з Цэнтра зброю, боепрыпасы, медыкаменты, а таксама радыёстанцыю. Падраздзяленнi «Сябры» i «Нерыс» размясцiлiся у нарачанскай зоне непадалёку ад атрада «Зшшчальнк» (камандзiр А.В. Жукау) брыгады iмя К.Я. Варашылава i пасля папаунення мясцовымi патрыётамi перайшлi на тэрыторыю Лiтвы. Праз некаторы час 1.1. Вшьджунас, якi застауся з невялкай групай у нарачанскiх лясах, пры дапамозе партызан брыгады iмя К.Я. Варашылава сфармiравау з савецкiх патрыётау навакольных вёсак новы партызанскi атрад [4, с. 361; 14, с. 99; 23, с. 181, 184-185].
Асноунай базай размяшчэння лиоусюх партызан з чэрвеня 1943 г. i да лшеня 1944 г. сталi казянсюя i нарачансшя лясы, дзе знаходзiуся i Пауночны абкам КП(б) Лiтвы на чале з М.Ю. Шумаускасам. Аб'ектамi сумесных ударау груп, атрадау i брыгад Беларусi i Лiтвы у рэгiёне былi чыгуначныя i шашэйныя камуш-кацыi i гарнiзоны ворага. Падчас аперацыi «Рэйкавая вайна» беларускiя брыгады iмя М.Ф. Гастэлы, «Спартак» сумесна з лiтоУскiмi партызанамi з брыгады «Жальпрыс», атрадау «Вшьнюс», iмя К. Калшоускага, «Маргерыс», «Бiчуляй» праводзiлi дыверсiйныя аперацый на лшях Вiльнюс - Дзвшск, Вiльнюс - Мiнск, Дзвiнск - Кёшгсберг, Вiльнюс - Гродна. Агульнымi намаганнямi чыгуначная лiнiя Паставы - Варапаева
была выведзена з эксплуатацын да прыходу у рэгiён Чырвонай Армii. Для больш эфектыунай дыверсшнай дзейнасц на чыгунцы ажыццяуляуся узаемаабмен разведданым!, узаемадапамога узрыучаткай, перада-вымi метадамi падрыуной справы. Напрыклад, камандзiр лиоускага атрада «Жальгiрыс» Б. Урбанавiчус па просьбе юраунщтва беларускiх брыгад «Спартак» i iмя К.Я. Варашылава на працягу двух тыдняу пад-рыхтавау для гэтых партызанскiх фарм!раванняу каля 80 мшёрау. Мела працяг узаемадзеянне партызан пры правядзеннi дыверсiй на чыгунцы i у 1944 г., асаблiва падчас летняга наступлення Чырвонай Армii [8, с. 319, 321; 12, с. 609, 616; 23, с. 174; 186].
Найбольш пашыраным вщам сумесных дзеянняу беларускiх i лiтоУскiх партызан на тэрыторыi Вшей-шчыны былi напады на апорныя пункты акупантау. Ужо у красаыку 1943 г. атрад «Кастрычшк» i лiтоУскiя партызансшя падраздзяленнi на чале з П. Пранявiчусам i А. Зайцасам па загадзе БШПР разграмш базу «народ-нiкау» у населеным пункце Лужи за 20 кшаметрау на пауночны захад ад райцэнтра Плiса. Першай буйной сумеснай аперацыяй супраць гарнiзонаУ ворага быу налёт летам 1943 г. брыгады iмя К.Я. Варашылава i ль тоускага атрада «Вшьнюс» на райцэнтр Мядзель. Падчас нападу партызаны захапiлi вял!кую колькасць зброi, харчоу i абмундзiравання. Нягледзячы на тое, што апорныя пункты ворага быт абнесены калючым дротам, мелi умацаваныя абарончыя кропи i сiстэму траншэй, беларускiя i лiтоУскiя партызаны рэгулярна наносiлi удары па базах ворага, у тым л!ку па нямецкiх гаршзонах на чыгунцы Вiльнюс - Дзвшск. Некальш баявых апера-цый спатрэбшася правесц беларусшм ! лиоусшм партызанам, каб разграмщь гаршзон Шэметава, асабовы склад якога нал!чвау 150 чалавек. Тольш сабраушы значныя сшы, атрады змагл! поунасцю лквщаваць апорны пункт пращушка. Пра важнасць барацьбы з варожым! гаршзонам! у дзейнасц партызан суседшх рэспублк сведчыць той факт, што за студзень - май 1944 г. беларусюя брыгады «Спартак», !мя К.Я. Варашылава, !мя Леншскага камсамола, асобны атрад «Баец» разам з лггоусшм! партызансшм! фарм!раванням! «Жальпрыс», «Вшьнюс», !мя К. Калшоускага, !мя А. Мщкев!ча, «Б!чуляй» правял! больш за 30 буйных нападау на гаршзоны акупантау. Адзш з ташх ударау быу сюраваны па пращушку у райцэнтры Вщзы. У вышку !мктвых дзеянняу байцы з брыгады «Спартак», атрадау «Жальпрыс» ! !мя К. Калшоускага захапш чатыры станковыя кулямёты, шмат аутаматау ! вштовак. Яшчэ раз акупацыйны гаршзон у гэтым райцэнтры быу атакаваны партызанам! суседшх рэспубл!к падчас аперацып «Багращён». У ноч з 28 на 29 чэрвеня 1944 г. байцы брыгады «Спартак» ! лиоусшх атрадау !мя К. Калшоускага ! «Жальпрыс» пад агульным шраунщтвам сакратара Пауночнага пад-польнага абкама КП(б) Ливы М.Ю. Шумаускаса акружыт населены пункт ! штурмам авалодал! Вщзамь Затым да падыходу часцей 6-й гвардзейскай арми партызаны на працягу некальшх дзён утрымл!вал! райцэнтр, адбь ваючы атак! германсшх войск [1, с. 311-312; 4, с. 363; 6, с. 478; 8, с. 321; 12, с. 616; 14, с. 106-107; 23, с. 174].
Маршруты перамяшчэння ! месцы баз!равання беларусшх ! лиоусшх партызан на тэрыторып Вшейшчы-ны неаднаразова был! аб'екташ нападау карных фарм!раванняу акупантау. Так, 11 мая 1943 г. брыгада !мя К.Я. Варашылава ! лиоусш атрад «Вшьнюс» каля вёсш Антоны падчас перадыслакацып з казянсшх лясоу у Нарачанскую зону уступш у сутыкненне з буйным фарм!раваннем пращушка, сабраным з ваеннаслужачых навакольных гаршзонау. У вышку 9-гадзшнага бою пад шраунщтвам камбрыга Ф.Р. Маркава беларусшя ! ль тоусшя падраздзяленш падбш два бронетранспарцёры, зшшчыл! дзясятк акупантау ! не дазволш прашушку акружыць партызан. Яшчэ адзш бой на маршы адбыуся летам 1943 г. у Докшыцюм раёне, дзе партызансш атрад аператыунай групы ЦК КП(б) Ливы на чале з Г. З!манасам разам з брыгадай !мя ЦК КП(б)Б (камандз!р А. Д. Мя-дзведзеу) адбш нападзенне буйнога карнага атрада ! нанесл! яму адчувальны урон. Канцэнтрацыю у пачатку восеш 1943 г. у Вшейскай вобласц значных сш беларусшх ! лиоусшх партызан гилераускае камандаванне раз-глядала як сур'ёзную пагрозу для сва!х аб'ектау на тэрыторып Ливы. З мэтай л!кшдацып небяспек акупацыйны рэжым неаднаразова з восеш 1943 г. ! да лета 1944 г. накроувау карныя экспедыцып у месцы сумеснага баз!ра-вання партызансшх фарм!раванняу. Падчас правядзення найбуйнейшай з !х, пад кодавай назвай «Фрыц» (вера-сень - кастр^1чн!к 1943 г.), пращушк для акружэння беларусшх брыгад ! атрадау аператыунай групы ЦК КП(б) Л!твы у раёне нарачансюх ! казянск!х лясоу прыцягнуу чат^1ры баявыя групы колькасцю да 20 тысяч каршкау, 12 артбатарэй, 20 танкау ! 40 самалётау. Некальк! т^1дняу беларуск!я ! лиоусшя партызаны змагал!ся з пераузы-ходзячым! с!лам!. Народн^1я мсц!уцы пазбягал! адкрытых баёу ! прарывал!ся у тую мясцовасць Вшейшчыны, дзе было больш магчымасцей для манеурау, а у некаторых выпадках пераходз!л! у В!цебскую вобласць. У дн! цяжк!х баёу дапамогу боепрыпасам! беларуск!м партызанам аказал! партызаны-лиоуцы пад камандаваннем М.Ю. Шумаускаса. У канцы кастр^1чн!ка - пачатку лютапада 1943 г. беларуск^я ! лиоусшя партызаны вярнул!ся на ранейш^1я месцы дыслакацын у казянск^х ! нарачансшх лясах ! працягвал! да лшеня 1944 г. сумесна право-дзщь аперацы! на камун!кац^1ях прац!ун!ка, рабщь напады на яго гарн!зоны як на тэрыторып В!лейшчыны, так ! Л!твы. У нарачанск!м рэг!ёне, нягледзячы на пастаянныя напады карн^1х войск, не спыняу сваю дзейнасць Пауночны падпольны абкам КП(б) Ливы, што мела важнае значэнне для далейшага пашырэння антыгерманскага супрац!улення у прыбалтыйскай рэспубл!цы [4, с. 363; 7, с. 421-422; 8, с. 321; 14, с. 104; 23, с. 185-187].
У другой палове восеш 1943 г. партызансюя зоны Вщебскай вобласщ апынулкя у прыфрантавой паласе. У так!х умовах германскае камандаванне стала шырока выкарыстоуваць рэгулярныя часц! для ба-рацьбы з партызанам!. Дзве маштабныя аперацы! бал! разгорнуты акупантам! для лквадацын Расонска-
Асвейскай зоны. Пры правядзенш карнай экспедыцыи «Генрых» (31.10-9.11. 1943 г.) ворагу удалося рас-секчы партызанскую зону з поуначы на поудзень. Беларускiя i калiнiнскiя брыгады з усходняй часткi зоны пад нацюкам пращушка з баямi адышлi да лiнii фронту i злучылюя з наступаючымi войскамi 4-й ударнай армп. Наступным ударам, падчас карнай акцыи «Ота» (20.12.1943-1.01. 1944 г.), ггглерауцы сiламi дзвюх дывiзiй да 24 снежня 1944 г. змаглi акружыць партызанскiя фармiраваннi у заходняй частцы Расонска-Асвейскай зоны разам з дзясяткамi тысяч мiрных жыхароу. У крытычнай сiтуацыi па рашэнш нарады камандна-палiтычнага складу быу прадпрыняты выхад з блакады дзвюма ударнымi групамi. Калона у скла-дзе Асвейскай i Дрысенскiх брыгад, ударнага батальёна Латвшскай брыгады пад агульным камандаваннем 1.К. Захарава за двое сутак фараравала рэкi Нiшча i Дрыса, перайшла шашу Клясцiцы - Полацк i ранiцай 30 снежня 1943 г. у раёне возера Страдань дасягнула баявых парадкау Чырвонай Армп. Разам з парты-занамi у савецкi тыл выйшла аператыуная група ЦК КП(б) Латвп i 10 000 мясцовых жыхароу. З калоны калiнiнскiх партызан, маршрут якой адсачыла разведка немцау, змаглi прарвацца на усходш бераг ракi №шча i выйсцi за лiнiю фронту толью 11-я Калiнiнская брыгада i тры атрады. Партызаны i мiрныя жыхары, якiя не вырвалiся з акружэння, пасля двух дзён баёу адышлi у Маторынскiя лясы. У сувязi з такой пера-дыслакацыяй партызанскiх сiл у канцы снежня 1943 г. спынша сваю дзейнасць на тэрыторыi Асвейскага раёна аператыуная група ЦК КП(б) Латвй, адыграушы важную ролю у разгортваннi партызанскай бараць-бы у рэгiёнах прыбалтыйскай рэспублiкi. У савецкiм тыле аператыуная група ЦК КП(б) Латвй злшася з Латвiйскiм штабам партызанскага руху [11, с. 177-178; 16, с. 275-288; 19, л. 201-202; 28, л. 114-115; 29, л. 54].
Заключэнне. Партызансюя зоны Вщебскай i Мшскай абласцей, казянскiя i нарачансюя лясы Вшей-шчыны сталi надзейнымi базамi для прыёму, арганiзацыйнай i баявой падрыхтоУкi латышскiх i лиоусюх партызан на iх шляху з савецкага тылу да гранщы з прыбалтыйскiмi рэспублiкамi. Дзякуючы дапамозе органау КП(б)Б i партызанскiх фармiраванняу, на беларускай тэрыторыi паспяхова разгарнулi работу па выкананш заданняу Цэнтра аператыуныя групы Цэнтральных камiтэтау КП(б) Латвй i Лiтвы. За 19421943 гг. на тэрыторыi партызанскiх зон Беларус дыслацыравалiся да 30 латышсюх i лiтоУскiх падраздзя-ленняу, яюя умацавалiся арганiзацыйна i набылi баявы вопыт падчас сумесных аперацый супраць птле-рауцау. На тэрыторыi Асвейскага раёна была сфармiравана Латвiйская брыгада. Яе аргашзатарсюя i бая-выя групы вясной - восенню 1943 г. пранiкалi у розныя рэпёны Латвй, дзе усталёувалi сувязi i аб'ядноу-валi у атрады дробныя падпольныя i партызанскiя адзiнкi, стваралi новыя цэнтры барацьбы з акупантамг У зоне казянскiх i нарачансюх лясоу з лiтоУскiх атрадау i груп арганiзоУвалiся партызанскiя брыгады. 1х баявая дзейнасць ахоплiвала тэрыторыю Беларус i Лiтвы. У месцы базiравання лiтоУскiх i латышскiх пар-тызансюх фармiраванняу на тэрыторыi Беларусi пранiкалi савецкiя патрыёты з розных раёнау прыбалтый-скiх рэспублiк, каб улщца у шэрагi змагароу з фашыстамг Можна сцвярджаць, што партызанскiя зоны Бела-русi адыгралi важную ролю у пашырэннi антыгерманскага супрацiулення на тэрыторыi Прыбалтыкi.
Л1ТАРАТУРА
1. Борьба за Советскую Прибалтику в Великой Отечественной войне. 1941-1945 : в 3 кн. - Рига : «Лиесма», 1966. -Кн. 1. - 368 с.
2. Борьба латышского народа в годы Великой Отечественной войны / Редкол.: А.А. Дризул (отв. ред), В.П. Самсон, В.И. Савченко. - Рига : «Зинатне», 1970. - 931 с.
3. В дни войны. (из истории Латвии периода Великой Отечеств. войны 1941-1945 гг.) : сб. ст. - Рига, 1964. - 296 с.
4. Всенародная борьба в Белоруссии против немецко-фашистских захватчиков в годы Великой Отечественной войны. В 3 т. - Минск : Беларусь, 1983-1985. - Т. 3. - 1985. - 531 с.
5. Всенародное партизанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 - июль 1944): документы и материалы. В 3 т. - Минск : Беларусь, 1967-1982. - Т. 1: Зарождение и развитие партизанского движения в первый период войны (июнь 1941 - ноябрь 1942). - 1967. - 744 с.
6. Псторыя Беларускай ССР. У 5 т. - Мшск : Навука i тэхшка, 1972-1975. - Т. 4: Беларусь напярэдадш i у гады Вялжай Айчыннай вайны Савецкага Саюза (1938-1945 гг.). - 1975. - 640 с.
7. Из истории партизанского движения в Белоруссии (1941-1944 гг.) : сб. воспом. - Минск : Госиздат БССР, 1961. - 506 с.
8. Климов, И. Партизаны Вилейщины / И. Климов, Н. Граков. - 2-е изд., доп. и перераб. - Минск : Беларусь, 1970. - 420 с.
9. Мацко, А. Боевое братство партизан / А. Мацко // Коммунист Белоруссии. - 1982. - № 9. - С. 46-53.
10. Рашкевиц, А.К. Народные мстители Латвии /А.К. Рашкевиц. - М. : Воениздат, 1973. - 146 с.
11. Самсон, В.П. Партизанское движение в Северной Латвии в годы Великой Отечественной войны / В.П. Самсон. -Рига : Латгосиздат, 1951. - 224 с.
12. Советские партизаны: из истории партизанского движения в годы Великой Отечеств. войны : сб. ст. / Ред.-сост. В.Е. Быстров. - 2-е испр. и доп. изд. - М. : Гослитиздат, 1963. - 799 с.
13. Титов, А. Боевое интернациональное братство / А. Титов // Коммунист Белоруссии. - 1974. - № 3. - С. 45-52.
14. Хацкевич, А.Ф., Крючок, Р.Р. Становление партизанского движения в Белоруссии и дружба народов СССР / А.Ф. Хацкевич, Р.Р. Крючок. - Минск : Наука и техника, 1980. - 320 с.
15. Филимонов, А.А. В едином боевом строю: о совместных действиях русских, белорусских, украинских, литовских, латышских, молдавских партизан / А.А. Филимонов, А.Д. Титов, Н.И. Эполетов // Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т ист. Беларуси ; ред. А.М. Литвин. - Минск, 2005. - 126 с.
16. Захаров, И.К. Война в краю озер. - 2-е перераб. и доп. изд. - Минск : Беларусь, 1973. - 319 с.
17. Партизанские формирования Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 - июль 1944) : краткие сведения / Манаенков А. Л [и др.]. - Минск : Беларусь, 1983. - 765 с.
18. Нацыянальны арх1у Рэспублш Беларусь (НАРБ). - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 68
19. НАРБ - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 36.
20. НАРБ - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 523.
21. НАРБ - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 180.
22. НАРБ - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 72.
23. Люди нарочанского края: воспоминания участников революционной борьбы и Великой Отечественной войны. -Минск : Беларусь, 1975. - 592 с.
24. НАРБ - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 76.
25. НАРБ - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 263.
26. НАРБ - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 73.
27. НАРБ - Ф. 4. Воп. 33а. Спр. 177.
28. НАРБ - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 31.
29. НАРБ - Ф. 1450. Воп. 4. Спр. 33.
Пастуту 01.06.2020
PARTISAN ZONES OF BELARUS AS A SPRINGBOARD FOR THE DEPLOYMENT
OF ARMED ANTI-GERMAN RESISTANCE IN LATVIA AND LITHUANIA (1941-1944): ORGANIZATIONAL AND COMBAT ASPECTS
A. KRYVAROT
The issue of deploying a partisan movement on the Belarusian-Latvian and Belarusian-Lithuanian borders was examined. It is noted that the development of anti-German resistance in 1941-1944 on the territory of the Baltic republics was largely determined by the state of partisan forces in the North of the Vitebsk and Northern West of the Vileika regions. The role of the Vitebsk "gates", the Rosson-Osveisk, Surazh, Borisov-Begoml and Ushach partisan zones in the reception, functional training and material and technical support of detachments and battle groups sent from the Soviet rear for further combat activities in Lithuania and Latvia is disclosed. The locations of the operational groups of the Central Committee of the Communist Party of Latvia (b) and the Central Committee of the Communist Party (b) of Lithuania, the main areas of deployment of the Latvian and Lithuanian partisan units are designated. Examples of joint hostilities of the partisans of Belarus, Latvia and Lithuania on the enemy's transport communications and against his garrisons are given. The material was prepared on the basis of the analysis of scientific literature and documents of the National Archives of the Republic of Belarus.
Keywords: task force, garrison, sabotage, kommunikatsii, punitive operation, partisan zone, partisan detachment, bridgehead, raid.
