CC BY
71
УДК 947.6(=411.6) «1914/1916»
ПАРТЫЗАНСК1 РУХ НА П1НШЧЫНЕ У ГАДЫ ПЕРШАЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ
М.В. ЦУБА
Палесю дзяржауны утверстэт, г. Шнск, Рэспубл1ка Беларусь
Уводзшы. Паступова год за годам мы наблiжаемся да стагоддзя пачатку Першай сусветнай вайны. Аднак далека не усе пытанш гэтай грандыёзнай падзеi у дастатковай ступенi распрацаваны у гiстарыяграфii. З'яуляюцца разнастайныя даследаванш, аутары якiх iмкнуцца пралiць святло на праблематыку бежанскай справы, разглядаюць пытаннi культурнай i палiтычнай працы розных нацыянальных партый i iх арганiзацый у гады Першай сусветнай вайны.
Аднак па-ранейшаму хапае недастаткова вывучаных праблем, iснуе яшчэ шмат нераспрацава-ных падыходау, звязаных з падзеямi у гады дадзенай вайны у беларускiм краi. Улiчваючы, што вызначальную ролю на сутнасць i характар усiх падзей гэтага часу адыгрывала Першая сусветная вайна, неабходна больш iстотную увагу удзялщь менав^а ваеннаму боку гiсторыi баявых дзеян-няу i асаблiва маладаследаваным аспектам партызанскага руху у гады Першай сусветнай вайны. Без вывучэння гэтых аспектау нельга атрымаць паунавартага уяулення аб становiшчы на беларус-юх губернях падчас Першай сусветнай вайны, а адпаведна нельга раскрыць рэальны ход падзей у адзiн з самых важных перыядау беларускай псторьи.
Увогуле, вывучэнне партызанскага руху у гады Першай сусветнай вайны з'яуляецца адной з «белых плям» мшулага у нашай гiсторыi, слабую распрацаванасць якога можна растлумачыць шматлiкiмi акалiчнасцямi.
Па-першае, у сiлу розных абставш (тактыка спаленай зямлi, бежанства, перапоуненасць вой-скамi беларускiх населеных пунктау) партызанскi рух не меу ютотнай падтрымкi сярод беларуска-га насельнщтва, ён не набыу дастаткова значнага размаху у параунаннi з iншымi войнамi.
Па-другое, бытавала меркаванне, што партызансю рух у некаторай ступеш змог сябе праявiць толькi у апошш год вайны, а усё, што было да Кастрычнiцкай рэвалюцыи, лiчылася непапулярным, бо звязвалася з царызмам.
Па-трэцяе, Другая сусветная вайна па уах памерах значна пераузышла Першую сусветную вайну, якая аказалася у пэуным забыццi, бо асноуныя сiлы гiсторыкау-навукоУцаУ былi наюраваны на вывучэнне падзей, i у тым лiку партызанскага руху Другой сусветнай вайны.
У гэтым артыкуле мы паспрабуем сабраць разрозненыя звестю аб партызанскiм руху у Пшсюм рэгiёне, дзе яго праявы у гады Першай сусветнай вайны былi найбольш дзейсныя.
Асноуная частка. Да канца лета 1915 г. значная частка беларусюх земляу аказалася акутрава-най кайзераускiмi войскамi. Расiйскае камандаванне усё больш схшялася да думю разгарнуць шы-рокамаштабную партызанскую вайну на акушраваных немцамi тэрыторыях, таму што ведала, якую карысць прыносш партызанскiя дзеяннi у час Айчыннай вайны 1812 года
Арганiзацыя партызанскай барацьбы i стварэнне партызанскiх атрадау на беларускiх землях распачалiся з восеш 1915 г. Менавiта у гэты час у Стауцы вярхоунага галоунакамандуючага у Маплёве было падрыхтавана «Настауленне для аргашзацьи партызанскчх атрадау», згодна з яим з верасня 1915 года быу пакладзены пачатак фармiраванню партызанскiх атрадау на усiх расiйскiх франтах. У вынiку за кастрычшк-лютапад 1915 г. было ство-рана 28 партызанскiх атрадау: на Пауднёва-Заходшм фронце 11, на Заходшм таксама 11 i на Пауночным - 6. Агульнае кiраунiцтва парты-занскiм рухам было ускладзена на вялшага князя Барыса Уладзiмiравiча, штаб-кватэра якога знаходзшася у Магiлёве пры Стауцы галоунакамандуючага [1, с. 12].
Найбольш актыуны характар партызанскi рух павшен быу набыць у лясюта-балощстым рэгiёне Беларускага Палесся. Менавiта тут, у сувязi з складаным1 умова\п мясцовасщ, прац1ушк не мог стварыць суцэль-
най л1ш1 абароны, што дапамагала партызанам пераходз1ць л1шю А.М. 1лын
фронта. Aкpaмя тaго, бaлоты cлyжылi нaдзейным cxовiшчaм.
Ужо нaпpыкaнцы 1915 г. y нaвaколлi Пiнcкa пaчaлi дзейнiчaць першыя пapтызaнcкiя групы. Пэуную дaпaмогy iм aкaзвaлi жыxapы некaтоpыx yцaлелыx вëcaк. Як пpaвiлa, яны былi ^a-вaднiкaмi, дaвaлi пpытyлaк, зaбяcпечвaлi пapтызaн xapчaвaннем. Кipayнiцтвa пapтызaнcкaй бapa-цьбой тут yзнaчaлiy A.M. 1лын [2, с. 168].
Aднaк ш нa Пiншчыне, нi y шшых мяcцовacцяx знaчнaй мaштaбнacцi пapтызaнcкi рух не нaбыy. I гэтa зpaзyмелa, бо не было нaдзейнaй aпоpы сярод мясцовых жыxapоy. Дa тaго ж нa aкyпipaвaныx землях мaлa зacтaлоcя i caмогa нacельнiцтвa. Як ^aBwa, пры нaблiжэннi фpонтa ycë дapоcлaе нacельнiцтвa пpыцягвaлacя дa выгатання aбapончыx paбот. Пacля чaго вaенныя yлaды як мясцовых жыxapоУ, тaк i шмaтлiкix бежaнцay iмкнyлicя любымi cpодкaмi выпpaвiць з пpыфpaнтa-вой nara^i y глыбокi тыл. na зaгaдy вяpxоУнaгa гaлоУнaкaмaндyючaгa paciйcкaй apмiяй вялiкaгa князя Miкaлaя Miкaлaевiчa, прыгальн^ тэоpыi «сталетай зямлЬ>, пaкiнyтыя непрыяцелю белapyc-кiя вëcкi пaдлягaлi бязлгастаму знiшчэнню. A6 гэтым pacкaзвaюць i aфiцыйныя звеcткi гер-мaнcкaгa генеpaльнaгa штaбa, пaведaмляючы aб вaенныx дзеяннях у шнсюм нaпpaмкy: «Уся мяс-цовacць, na якой aдcтyпay ^a^ym^ былa нямым cведкaм cyпpaць пaдпaльшчыкay yлacнaгa таро-дa. Усюды, куды нi пpыxодзiлi нaшы войcкi, яны зтаходзш пaкiнyтыя i людзьмi, i жывëлaмi груды кaмянëy, нa яюх то тут, то тaм тыpчaлi трубы. Дaволi pэдкa пaпaдaлicя цэрквы, нaд якiмi зл^-вaлicя нaвaт кaзaкi. Вось i ycë, што yцaлелa нa шляху aдcтyпaючыx paciйcкix apмiй» [3, с. 44-45].
Тaкiм чынaм, пры aдcтyпленнi aмaль шчога не пaкiдaлacя y цэлacцi i зaxaвaнacцi нa белapycкaй зямлi. Aднaк тaкi пaдыxод не мог не rnraa^i свой aдмоУны aдбiтaк m aдноciны зacтayшыxcя пaд aкyпaцыяй жы^яроу не толькi дa воpaгa, aле i дa тых пapтызaн, яюя дзейнiчaлi пaд эгiдaй paciйcкaй apмii.
Aкpaмя тутэйшых пapтызaн, якiм ycë ж у icтотнaй cтyпенi Удaвaлacя знaйcцi yзaемapaзyменне з мясцовым нacельнiцтвaм, нa Пaлеcci яшчэ знaxодзiлicя тар^^нсмя aтpaды, нaкipaвaныя сюды з Укpaiны кaмaндaвaннем ПaУднëвa-Зaxоднягa фронту. A6 ix дзейтасщ вядомы генеpaл A.A. БРУСКУ pacкaзвaе нacтyпнaе: «^ноу (гaлоyнaкaмaндyючы ПaУднëвa-Зaxоднiм фpонтaм), УЗЯУШЫ пpыклaд з вaйны 1812 годa, зaгaдay cфapмipaвaць aд кожнaй дывiзii ycix apмiй фронту та тарты-зaнcкaмy aтpaдy, зaтым дay зaгaд iм рушыць та тауночны зaxaд Пaлеccя, дaзволiyшы поуны пpacтоp для дзеянняу. ...Выxодзiлi бясконцыя непapaзyменнi з мяcцовымi жыxapaмi, прычым, пpызнaвaючы толькi acaбicтa Iвaновa, гэтыя пapтызaны пpычынялi безлiч гpaбяжоУ i мелi вельмi мaлyю cxiльнacць вaявaць з воpaгaм. У aпошнiм я ix цaлкaм aпpayдвay, бо та Пiнcкix бaлотax paбiць конныя табеп было немaгчымa, i яны нaвaт кaлi б i xaцелi весщ конныя бai, ycë pоУнa ш y якiм выпaдкy не змaглi б гэтaгa выгата^.» [4, с. 173].
Што дaтычыццa гpaбяжy i paбayнiцтвay, то caпpaУды cycтpaкaлicя та Пшшчыне тaкiя выпaдкi, aб яюх пaзнaчaнa y aдным з дaклaдay мiнcкaмy гyбеpнaтapy aд пiнcкaгa k^aym^, дзе пaведaмля-еццa, што та пpыфpaнтaвой пaлacе «з кpымiнaльныx злaчынcтвay болей вядомых з'яyляеццa вы-пaдaк зaбойcтвa з мэтaй гpaбяжa y ноч нa 10 снежня 1915 годa невядомымi двумя кaзaкaмi-пapтызaнaмi мяшчaн aколiцы Сеpнiчкi - Пятpa, Aндpэя, Iвaнa ПaлюxовiчaУ i paнення y гaлaвy Кapлa Пaлюxовiчa.» [5].
na меpкaвaнню A.A. Бpyciлaвa, пaдчac тзщыйтй вaйны, не прыносячы, фaктычнa, тягай га-pыcцi, пapтызaнcкiя aтpaды cтaнaвiлicя ycë большaй aбyзaй i мaтэpыяльнымi cтpaтaмi для paciйcкaй apмii i небяспегай для мясцовых жыxapоy. Ha ix yтpымaнне i зaбеcпячэнне тасгаянта пpызнaчaлacя вялiкaя колькacць розных сродгау, aмyнiцыi i гpошaй. Дa тaго ж пpыxодзiлacя пpaводзiць cicтэмaтычныя paзбоpкi з многiмi пapтызaнaмi, якix судзш, paccтpэльвaлi, ccылaлi нa кaтapжныя paботы зa paбayнiцтвa мipныx жыxapоУ, згвaлтaвaнне жaнчын i г.д. Тым не менш, пa ycпaмiнax тaго ж A.A. Бpyciлaвa, дaлëкa не усе пapтызaны-мapaдзëpы aтpымлiвaлi пa зacлyгax: «Суседняя ca мной 3-я apмiя (меcцaзнaxоджaнне-paëн Пiнcкa), што yвaxодзiлa y cклaд Зaxоднягa фронту, некaлькi paзоУ cкapдзiлacя мне нa aгiдныя yчынкi, яюя пapтызaны твapылi y тылу, aб чым я неaдклaднa пaведaмляy гaлоyнaкaмaндyючaмy (мaеццa нa yвaзе гaлоyнaкaмaндyючы ПaУднëвa-Зaxоднiм фpонтaм M.I.IвaноУ). Aднaк i fea^y з iмi нiчогa не мог зpaбiць, тaмy што, нaпaгaнiyшы y aдным якiм-небyдзь месцы, яны пеpaxодзiлi y iншaе i, зpaзyмелa, aдpaca cвaйго не acтayлялi» [4, с. 173-174].
Безумоута, бaлоцicты paëн Aгiнcкaгa кaнaлa не мог сгаць спрыяльным меcцaм для пayнaмaштaбныx вaенныx дзеянняу кaвaлеpыйcкix aтpaдay. Aле, вы^ры^^ушь! дaпaмогy мясцовых жыxapоУ i pacцягнyтacць нямецкaй aбapоны y выглядзе cicтэмы блaк-гayзay, paciйcкiм вой-сгам тут yдaлоcя здзейcнiць дзве caпpaУды yнiкaльныя aпеpaцыi. Aбедзве гэтыя arapa^ii aжыццявiлicя дзякуючы непacpэднaй дaпaмозе мясцовых людзей.
Cm4aTOy тр^татам з aтpaдa 7-й кaвaлеpыйcкaй дывiзii, дзе cлyжылa шмaт тляшукоу, y4aro-ся дaмовiццa aб пеpaxодзе лiнii фpонтa з бежaнцaмi nrnœara пaветa, якiя знaxодзiлicя y пpыфpaн-тaвым фaльвapкy Вялiчкaвa.
Вядомa, што aдзiн з бежaнцay, пa прозвшчу Кaвaльчyк, якi шмaт гaдоУ пpaцaвay ляcнiчым i вельмi добpa ведay тутэйшую мяcцовacць, змог пpaвеcцi тарта^н, aгyльнaй колькacцю 250 4a-лaвек, пpaз несуцэльны стык у aбapоне пpaцiyнiкa. Дaлей гэтыя ж тарта^ны з дaпaмогaй ^a-вaднiкa з мясцовых сялян змaглi непpыкметнa тдыйсщ дa вëcкi Кyxоцкaя Воля (поудзень Пшсга-гa пaветa) i ноччу 20 ^стры^и^ (1 лicтaпaдa) 1915 г. нечaкaнa aтaкaвaлi нямецкi гаршзон, што знaxодзiycя y гэтaй вëcцы. Пpaцiyнiк cтpaцiy звыш 400 чaлaвек i весь aбоз, было зaxопленa пяць пaлонныx. Стpaты пapтызaн: aдзiн зaбiты, тpыццaць пapaненыx i двое пpaпaлi без веcтaк [6, с. 7].
Яшчэ больш вядомaя arapa^rn пapтызaн, якaя ycпaмiнaеццa шмaтлiкiмi вaенaчaльнiкaмi, у тым лiкy i A.A. Бpyciлaвым, aдбылacя y лicтaпaдзе 1915 г.
Метав^ y гэты чac пapтызaнcкiм aтpaдaм, якiя знaxодзiлicя y paëне paкi Прыпяць i пaдпa-paдкоУвaлicя кaмaндaвaнню ПaУднëвa-Зaxоднягa фронту, cтaлa вядомa, дзякуючы aпытaнню сялян шнс^та пaветa, што y фaльвapкy Невель (26 км. пaУднëвa-зaxодней Пiнcкa) paзмешчaны штaб ня-мецкix войск. Выcлaныя групы paзведкi пaдцвеpдзiлi гэтыя звестю. Ha aгyльным caвеце кaмaн-дзipay aтpaдay было выpaшaнa пpaвеcцi нечaкaнyю, paптоyнyю aпеpaцыю cyпpaць кaйзеpaycкix войск y Невель Для гэтaгa быу cтвоpaны зводны пapтызaнcкi aтpaд, у як yвaйшлi aтpaды з Apэн-бypгcкaй, Цвеpcкaй, Дaнcкой кaзaчыx дытазш, a тaкcaмa aтpaд з Зводнa-Гвapдзейcкix i кaвaлеpый-cкix дывiзiй. Xa^ aгyльнaе кipayнiцтвa yciм зводным пapтызaнcкiм aтpaдaм, якi нaлiчвay пpыклaднa 350 чaлaвек, aжыццяyляy пaлкоУнiк A. Acтpaгpaдcкi, фaктычнa aпеpaцыяй пa paзгpомy нямецгага гapнiзонa (колькacцю звыш 700 caлдaт i aфiцэpay) у Hевелi кipaвay нaмеcнiк Aerpa-гpaдcкaгa, ypaджэнец суседняй з Невелем вëcкi Maxpо, aфiцэp paciйcкaй apмii, поуны кaвaлеp Ге-оpгiеУcкaгa кpыжa Сiдap Iвaнaвiч Шулюгавец [7, с. 99-100].
Hепpыкметнa, дзякуючы мясцовым пpaвaднiкaм, по бaлотy i хмызняку пapтызaны, aбмiнyУшы дaзоpы ^a^ym^, ноччу з 14 нa 15 (27 та 28) лicтaпaдa пaдыйшлi дa вëcкi Невель. Зaгaдзя было paзмеpкaвaнa, якaя гpyпa пapтызaн будзе весщ aтaкy, a тaкcaмa былa выдзеленa axоyнaя гpyпa, кaб зaбяcпечыць пpыкpыццë пaдчac дaмоУленaгa aдыxодy тарта^н.
Па агульнай камандзе партызаны атакавал1 ворага, закчдаушы руч-нымi гpaнaтaмi xaты, дзе paзмяшчaлicя кaйзеpaycкiя caлдaты. Былa дacягнyтa поУнaя нечaкaнacць нaпaцy. Hямецкiя caлдaты выcкaквaлi з пaдпaленыx xaт, чacтa не пacпеyшы нaвaт пpыxaпiць зброю.
Пaдчac нaпaдy шйбольшы поспех быу дacягнyты гpyпaй тр^тн, якaя aтaкaвaлa пaнcкyю cядзiбy. Мешв^ тут пpaпapшчыкaм У. Ян-бyлaтaвым, a тaкcaмa дpaгyнaмi П. Кузняцовым i A. Хрыпуновым быу зaxоплены y пaлон нaчaльнiк нямецкaй 82-й pэзеpвовaй дывiзii гене-paл-мaëp З^фрыд Фaбapыyc. Тым не менш, aжыццявiць яго допыт не Удaлоcя: гэты кipayнiк дывiзii, знaxодзячыcя y пaлоне, зpaбiy выгляд, што xочa табрыцад, i бpытвaй пеpapэзay caбе гоpлa [4, с. 173].
Згоднa з дaняcеннем кaмaндaвaнню paciйcкaй apмii зaзнaчaлacя, што нa пpaцягy боя пpaцiyнiк быу aмaль поУнacцю знiшчaны ^бга кaля 600 caлдaт i звыш 20 aфiцэpay). Былi знiшчaны ютотныя зaпacы вaеннaй мaëмacцi. Стpaты тр^тн - 6 зaбiтыx, двое пpaпaлi без ве-cтaк, 49 пapтызaн aкaзaлicя пapaненымi. A6 вялiкaй зтачтасщ дaдзе-нaй aпеpaцыi гaвоpыць той фaкт, што з aбcтaвiнaмi яе быу добpa aзнaëмлены Miкaлaй II, яю узта-гapодзiy зa arapa^ro болей чым 300 пapтызaн, 20 з яюх aтpымaлi ГеоpгiеУcкiя крыжы [6, с.7].
Aднaк ужо y 1916 годзе paciйcкiм гaлоУнaкaмaндaвaннем pacпaчaлacя кaмпaнiя пa згоpтвaнню пapтызaнcкaгa руху, было зaгaцaнa yciм apмейcкiм тартытансюм aтpaдaм тэpмiновa вяpнyццa y cвaе вaйcковыя фapмipaвaннi.
AcноУнымi пpычынaмi тaкогa paшэння з'яyлялicя цяжкacцi пеpaaдольвaння коннымi aтpaдaмi cyцэльнaй лiнii фpонтa ^a^ym^; cлaбaя пaцтpымкa y тылу мясцовым ш^ль^щ^м apмейcкix пapтызaнcкix aтpaцaУ; не^торым кaнфлiкты i непapaзyменнi apмейcкix тарта^н з мяcцовымi жы-xapaмi; нежaцaнне yзaемaдзейнiчacць i пpaводзiць сумесныя бaявыя aпеpaцыi paзaм з cвaiмi вой-cкaмi, што знaxодзiлicя нa фронце, i г.д.
Уcë ж татрэбта aдзнaчыць, што дa 1918 г. a^m^rn^m кaйзеpaycкiм войcкaм xaпaлa сш, cpодкaУ i мaгчымacцяy yтpымлiвaць cтaновiшчa y cвaix тылax пaд гантролем. Aднaк вa yмовax геpмaнcкaгa таступлення, якое пaчaлоcя 18 лютaгa 1918 г., дэмaбiлiзaцыi i paзвaлy фрошя бaль-42
ш
шавщкае юраунщтва страцiла не толью цэнтральную, але i значную частку усходшх беларускiх земляу. На акутраванай тврыторып у практыку трывала yвайшлi рэ^зщып хлеба, мяса, адзення, фуражу на патрэбы кайзераусюх войск. У дачыненш да мiрных жыхароу з боку акупантау часта наладжвалiся аблавы, людзей прымусова вывозiлi на працу у Германiю альбо на пабудову розных фартыфшацыйных ваенных умацаванняу. Мелi месца расстрэлы за выступленнi супраць гер-манскiх акупацыйных улад, стваралюя канцэнтрацыйныя лагеры. Дапамога партызанам - прада-стауленне iм харчавання, адзення, укрыццё ад нямецкiх акупацыйных улад i г.д. - каралася турэм-ным заключэннем. За непасрэдны удзел у партызанскiм руху вызначалася смяротнае пакаранне. У тых мясцовасцях, дзе дзейнiчалi партызанскiя атрады, акупацыйныя улады праводзiлi карныя апе-рацыi, у ходзе яюх спальвалi вёскi, здзекавалюя над дзецьмi, старымi, жанчынамi [8, с. 794].
Безумоуна, такая акупацыйная палiтыка не магла не выклшаць супращулення. I не дзiyна, што у хуткiм часе партызанская барацьба супраць германсюх войск аднавiлася i набыла моц на тэры-торьп усяго Пiнскага Палесся. К канцу 1918 г. супраць немцау тут змагалася 15-щ тысячная партызанская армiя. Яна фактычна кантралявала Пшскую, Лунiнецкую i Столiнскую воласцi. На Па-
лесс! дзейшчала каля сотш партызансюх атрадау, яюя у хутюм часе Obi.ii аб'яднаны у тры паустанцюя палкк Палескае паустанне у тыле ворага пачалося у кастрычшку 1918 г., цэнтрам дадзенага паустання стау IÜHCKi павет. Першы Палесю пад камандаваннем А. Разанов1ча i другi Палескi пад камандаваннем Ф. Казубоускага палкi (трэцi полк дзейшчау на тэрыторыi Украiны) разгарнулi ваенныя аперацыi супраць нямецкiх войск на чыгуначнай лiнii Сарны-Лунiнец-Пiнск. У канцы 1918 г. у Столше па агульнаму юраунщтву паустаннем быу створаны Палескi Рэвалюцыйны ваенны камгот, на чале якога стау Р.М. Астроуск [9, с. 218].
Бальшавщкае юраунщтва накiравала на Палессе ужо вядомага па 1915 г. камандара партызанскага атрада А.М. Iльiна. 1лын меу знач-ныя паунамоцтвы, ён па тэлеграфу непасрэдна звязвауся з Уладзiмiрам Ленiным i Якавам Свярдловым, якiмi у эпщэнтр паустання на станцыю Луншец было выслана некалькi эшалонау прабаль-шавiцкi настроеных войск. Пасля чаго А.М. 1лын узначальвае агуль-нае юраунщтва yсiмi вайсковымi i паyстанцкiмi сiламi у заходнiм па-лесюм рэгiёне. У сваёй дзейнасцi А.М. 1лын абатрауся на мясцовых жыхароу: К.Р. Русака, Ф.А. Казубоускага, С.М. Кавалевiча, Ф.1. Рамановiча, Р.М. Астроускага i iнш.
Вядома, што паустанцы Палесся выдавал! сваю партызанскую газету пад назвай «Лесное эхо», членам! рэдкалегп якой был1 Ф.А. Казу-ooycK'i. M.B. BimHeycKi, Ф.1. Раманов1ч, К.Ф. Русак, A.C. Карась [9, с. 221].
Моцны уплыу на далейшыя падзе1 на беларусюх землях, у тым л1ку i на Пшшчыне, аказала лiстападауская рэвалюцыя 1918 г. у Германн, у сувяз1 з якой нямецю }фад быу вымушаны адклшаць свае войсю з захо-пленых у ходзе вайны тэрыторый.
Тым не менш да канца студзеня 1919 г. доужылася барацьба з ня-MCUKivii акупацыйным1 войскам! на Пшшчыне. Паюдаючы Палессе пад нащскам партызансюх паустанцюх атрадау, германскае вайскавое ко-мандаванне старалася перадаць усю уладу у нашай мясцовасцi пятлю-рауцам, хаця неаднаразова заяуляла аб тым, што будзе прытрымлiвацца нейтралгота. Такiм чынам, на пачатку 1919 г., дзякуючы падтрымцы
нямецкiх войск, горад Пшск аказауся у руках Пятлюры у той час, як Луншец i нават Парахонск знаходзшся пад уладай Палескага рэвалюцыйнага ваеннага камгота.
Р.М. Астроусю
лш
0Uß
Kl
щщ
Ф.А. Казубоусю
nap^^are^ aтpaд, яш дзейнiчay нa Пшшчыне у 1918 -1919 гг.
Метав^ у Пapaxонcкy быу cтвоpaны тр^тнсю aтpaд, якi нaлiчвay 150 дaбpaaxвотнiкaУ з вëcaк Пiнcкaгa пaветa: Пapaxонcк, Кaмень, Сошнa, Пayлiнaвa, Зaвiдчыцы, Вiшневiчы, Кaлоднaе, Цеpaбень, Пiнкaвiчы, Пеpaбpоды i шшых. Кaмaндзipaм aтpaдa быу выбpaны жыxap вëcкi Кaлоднaе E.I. Кaвaлевiч. Пapтызaны yзгaднiлi cвaе дзеяннi с Пaлеcкiм pэyвaенкaмaм i выpaшылi paзaм з дacлaным з Лyнiнцa у Пapaxонcк aтpaдaм (8-я Смaленcкaя pотa нa чaле з бpaтaм rapay^ra na-леcкaгa pэyвaенкaмa Г.М. AcтpоУcкiм) aвaлодaць Пiнcкaм. Рaнiцaй 22 студзення 1919 г. гэты aб'яднaны aтpaд paззбpоiy пacты пятлюpayцay, зaxaпiy кapayльнaе пaмяшкaнне, вaкзaл i iншыя aб'екты, ycтaнaвiyшы кaнтpоль нaд гоpaдaм [2, с. 182]. Aле нямецкaе кaмaндaвaнне зноу выcтyпiлa нa бaкy пятлюpayцay. Яно нaкipaвaлa бpонецягнiк нa пaзiцыi пaycтaнцкa-пapтызaнcкaгa aтpaдa i тым caмым пpымyciлa бaйцоy гэтaгa aтpaдa здaццa у пaлон.
Тым чacaм nareœi pэyвaенкaм pacпapaдзiycя зaмiнipaвaць чыгунку у Лyнiнцы i не пpaпycкaць цягнЫ з нямецкiмi caлдaтaмi, якiя вяpтaлicя у Геpмaнiю, пaкyль геpмaнcкaе кaмaндaвaнне не вы-звaлiць пaлонныx i не прызше яго Улaдy у Пiнcкy. Пacля тaго як нямецюм кaмaндaвaннем дaдзе-ныя пaтpaбaвaннi былi выкaнaны, у ноч нa 25 студзення 1919 г. вaйcкоУцы 152-га пaлкa 17-aй бры-гaды Чырвошй apмii, a тaкcaмa пaycтaнцкa-пapтызaнcкiя пaлкi A.Ф. Рaзaновiчa i Ф.A. Кaзyбоycкa-гa ycтyпiлi у Пiнcк. Рэгулярных нямецкix фapмipaвaнняy у гоpaдзе ужо не было [10, с. 155]
Mемapыял Пapтызaнcкaй Слaвы у г. Пшску
Заключэнне. Таюм чынам, на першым этапе барацьбы супраць акупацыйных германсюх войск (1915-1917 гг.) партызансю рух на Пшшчыне у сваей большасцi юнавау у выглядзе вылазак у тыл ворага спецыяльна створаных для гэтага армейсюх атрадау i фактычна не меу надзейнай апоры, базы сярод мясцовага беларускага насельнщтва. Дадзеную акатчнасць можна растлумачыць тым, што пэунай работы у дадзеным напрамку з мясцовым насельнiцтвам не праводзiлася. Мясцовыя жыхары з наблiжэннем кайзераусюх войск масава i часта прымусова выганялюя з роднага краю, пераутвараючыся у бежанцау, якiм была патрэбна дапамога. Не спрыяла гэтаму i тактыка «спале-най зямлЬ>, якую метадычна прымяняу на нашых землях галоунакамандуючы расiйскiмi войскамi вялiкi князь Мшалай Мiкалаевiч. Поспех мелi толькi адзшкавыя аперацыi, у якiх прымалi не-пасрэдны удзел мясцовыя жыхары, што служылi у расiйскiх войсках, яюя умелi i маглi налацзiць кантакт з насельнщтвам.
На другiм этапе (1918 - пач. 1919 гг.) партызансю рух у нашым краi сапрауды набыу масавы, народны характар, але, негледзячы на маштабнасць i iмкненне бальшавiкоУ узначалiць яго, усеё ж партызанская дзейнасць у сваёй пераважнай большасщ мела неарганiзаваны, стыхшны накiрунак.
Падводзячы вынiк у цэлым, патрэбна адзначыць, што падчас Першай сусветнай вайны пэунае партызанскае супращуленне ворагу у Пiнскiм рэгiёне мела месца i час ад часу ставша сур'ёзныя праблемы перад германскiмi акупацыйнымi уладамi.
Л1ТАРАТУРА
1. Белевская (Летягина), М. Ставка Верховного Главнокомандующего в Магилеве 1915-1918 (Личные воспоминания) / М. Белевская (Летягина). - Вильно, 1932. - 23 с.
2.Памяць : пст.-докум. хрошка Пшска. - Мшск : БЕЛТА, 1998. - 557 с.
3. Мировая война в отдельных операциях. Бои на реке Зап. Буге летом 1915 Обработано по официальным данным Германского Генерального Штаба в 1917 году капитаном Пэльман. Петроград. 1921. - 123 с.
4. Брусилов, А.А. Мои воспоминания / А.А. Брусилов. - М., 1946. - 264 с.
5. НАРБ. - Ф. 295. - Воп. 1. - Спр. 9184. - Л. 20.
6. Заварошкин, В. Партизаны Первой мировой / В. Заварошкш // Белорусская военная газета. - 2006. - 28 октября.
7. Памяць : пст.-докум. хрошка 1ванаускага р-на. - Мшск : БЕЛТА, 2000. - 592 с.
8. Документы и материалы по истории Белоруссии (1900 - 1917 гг.) - Мшск, 1953. - Т. 3. - 1027 с.
9. Памяць : пст.-дакум. хрошка Луншецкага. р-на. - Мшск : Беларусь, 1995. - 716 с.
10. Памяць : Пст. - докум. хрошка Пшскага р-на. - Мшск : БЕЛТА, 2003. - 624 с.
THE PARTISAN MOVEMENT IN PINSK DISTRICT DURING THE WORLD WAR I
M. V. TSUBA Summary
The paper contains some unknown information about the partisan movement in Pinsk districtduring World War I. The forms and methods of partisan struggle in Polessye region during that period have been analyzed properly by the author that is the main characteristic of the research.
© Цуба М.В.
Поступила в редакцию 15 апреля 2011 г.
