Научная статья на тему 'СУДЛАРДА ИҚТИСОДИЙ НИЗОЛАРНИ КЎРИШНИ РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ОДИЛ СУДЛОВГА ЭРИШИШДАГИ АҲАМИЯТИ'

СУДЛАРДА ИҚТИСОДИЙ НИЗОЛАРНИ КЎРИШНИ РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ОДИЛ СУДЛОВГА ЭРИШИШДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
суд мажлиси котиби / суд мажлиси баённомаси / автоматик тизим / аудиоёзув / сунъий интеллект технологиялари. / court secretary / court record / automatic system / audio recording / artificial intelligence technologies.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Давлатов Мухторжон Фарходович

Ушбу мақолада суд тизимида рақамлаштиришнинг аҳамияти тўғрисида фикр юритилиб, қабул қилинган дастурлар ижроси муҳокама қилинган ҳолда айрим камчиликлар эътироф этилиб, бартараф этиш бўйича таклифлар илгари сурилган. Хусусан, мақолада иқтисодий низоларни кўрувчи судларда ҳам суд мажлиси баённомаларининг ўрнига батафсил тўхталган ҳолда, ушбу жараённиҳам рақамлаштириш таклиф этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE SIGNIFICANCE OF DIGITALIZING THE PROCEEDING OF ECONOMIC DISPUTES IN THE COURTS IN ACHIEVING FAIR JUSTICE

This article discussed the importance and significance of digitalization in the judicial system. Proposals were also put forward to eliminate shortcomings that were identified during discussions on the implementation of adopted programs.

Текст научной работы на тему «СУДЛАРДА ИҚТИСОДИЙ НИЗОЛАРНИ КЎРИШНИ РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ОДИЛ СУДЛОВГА ЭРИШИШДАГИ АҲАМИЯТИ»

Central Asian Journal of

Education and Innovation

СУДЛАРДА И^ТИСОДИИ НИЗОЛАРНИ КУРИШНИ РА^АМЛАШТИРИШНИНГ ОДИЛ СУДЛОВГА ЭРИШИШДАГИ АХДМИЯТИ

Давлатов Мухторжон Фарходович

Адвокат, мустак;ил изланувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.11243281

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Qabul qilindi: 10-May 2024 yil Ma'qullandi: 15-May 2024 yil Nashr qilindi: 22-May 2024 yil

KEY WORDS

суд мажлиси котиби, суд мажлиси баённомаси,

автоматик тизим, аудиоёзув, сунъий интеллект

технологиялари.

Ушбу мацолада суд тизимида рацамлаштиришнинг ауамияти тугрисида фикр юритилиб, цабул цилинган дастурлар ижроси мууокама цилинган уолда айрим камчиликлар эътироф этилиб, бартараф этиш буйича таклифлар илгари сурилган. Хусусан, мацолада ицтисодий низоларни курувчи судларда уам суд мажлиси баённомаларининг урнига батафсил тухталган уолда, ушбу жараённи уам рацамлаштириш таклиф этилган.

ЗНАЧЕНИЕ ЦИФРОВИЗАЦИИ ПРОИЗВОДСТВА ЭКОНОМИЧЕСКИХ СПОРОВ В СУДАХ ДЛЯ ДОСТИЖЕНИЯ СПРАВЕДЛИВОГО ПРАВОСУДИЯ

Давлатов Мухторжон Фарходович

Адвокат, независимый исследователь Аннотация: В данной статье была обсуждена важность и значение цифровизации в судебной системы. Также были выдвинуты предложения по устронению недостатков которые были определены в ходе обсуждений по реализацию принятых программ.

Ключевые слова: секретарь судебного заседания, протокол судебного заседания, автоматическая система, аудиозапись, технологии искусственного интеллекта.

THE SIGNIFICANCE OF DIGITALIZING THE PROCEEDING OF ECONOMIC DISPUTES IN THE COURTS IN ACHIEVING FAIR JUSTICE

Davlatov Mukhtorjon Farkhodovich

Lawyer, independent researcher Abstract: This article discussed the importance and significance of digitalization in the judicial system. Proposals were also put forward to eliminate shortcomings that were identified during discussions on the implementation of adopted programs.

Key words: court secretary, court record, automatic system, audio recording, artificial intelligence technologies.

Узбекистонда тадбиркорлик фаолиятни цуллаб-цувватлаш давлат сиёсатининг асосий йуналишига айланганидан бери ах,олининг харид цуввати ошиб, ицтисодиётнинг барча тармоцлари, хусусан савдо-сотиц, ишлаб чицариш ва хизмат курсатиш мицдор ва сифат жихатдан янги босцичга кутарилди. Хорижий инвестицияларни жалб цилиш жадаллашди. Бу эса уз навбатида ицтисодий

низоларнинг купайишига, уларнинг мазмун жихатдан кенгайишига олиб келди. Низоларни судгача хал килиш механизмлари жорий килинган булса-да, иктисодий судлар давлат-тадбиркор ва тадбиркор-тадбиркор форматида юзага келаётган иктисодий низоларни хал килишда одил судловни амалга оширувчи ваколатли орган сифатида асосий ролни уйнамокда.

Бирок;, сир эмаски, айрим холларда биринчи инстанция судларининг Конституция, конунлар, Иктисодий процессуал кодекси (ИПК), Олий суд пленуми карорлари (ОСПК^ ва бош;а амалдаги меъёрий хукукий хужжатлар талабларига зид булган хал ;илув карорлари ю;ори инстанция судларида куриб чикилса-да, бир ;атор сабабларга кура узгаришсиз колмокда. Бунга куйидаги омиллар сабаб булиши мумкин.

- иш хажмининг судьяларнинг жисмоний имкониятлари даражасидан орти;лиги;

- инсон омили билан богли; бош;а ички ва ташки таъсирлар.

Бу эса уз навбатида зарар курган тадбиркорлик субъектларининг, инвесторларнинг, нодавлат-нотижорат ташкилотларнинг ва фукароларнинг одил судловга, конунчилик механизмининг бахато ишлашига булган ишончи камайишига хамда инвестицион жозибадорликнинг сусайишига сабаб булмокда. К^айд килинган нохуш холатларга бархам бериш, амалдаги конунчилик механизмининг бехато ишлашини таъминлаш учун судлар томонидан иктисодий ишларни апелляция, кассация ва тафтиш тартибида куришни максимал даражада ракамлаштириш оркали одил судловни амалга оширишда инсон омилини камайтириш лозим булади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 августдаги

ПК-3250-сонли К^арорида 2019 йил 1 июль кунига кадар электрон стенография килиш функцияси билан суд мажлисларини аудио-видеода кайд этишнинг миллий дастурий таъминотини ишлаб чикиш белгиланиб, ушбу максадда Суд хокимияти органларини ривожлантириш жамгармасидан 1,5 млрд. сум ажратилиши назарда тутилган эди. Ушбу топширик ижросиз колгач, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги ПК^-4818-сонли карорига 1-илова билан тасдикланган "2020 — 2023 йилларда суд хокимияти органлари фаолиятини ракамлаштириш дастури" нинг 8-бандида 2020 йил 31 декабрга кадар барча суд залларини суд мажлисларини аудиоёзувдан фойдаланган холда кайд этиб бориш тизими билан таъминлаш учун зарур ускуналарни харид килиш ва урнатиш вазифаси куйилди хамда ушбу максад учун 7 млрд сум маблаг ажратилиши белгилданди[1]. Бирок, хозирги кадар ушбу топшириклар ижросиз колиб, судларда суд мажлиси баённомаларини юритиш эскича тартибда амалга ошириб келинмокда.

Албатта, иктисодий низоларни судда куришда ишда иштирок этувчи шахсларнинг огзаки курсатмаларининг ахамияти иш хужжатларидаги мавжуд ёзма далиллардан (шартномалар, хисоб-фактуралар, йул варакалари, топшириш-кабул килиш далолатномалари, банк ва солик идораларининг маълумотномалари) кура кучлирок эмас. Бирок, ИПК 74-моддасидаги хеч кандай далил суд учун олдиндан белгилаб куйилган кучга эга эмаслиги тугрисидаги коидага таянадиган булсак, иштирокчиларнинг курсатмалари, ариза ва илтимосномалари, мутахассисларнинг тушунтиришлари суд мажлиси баённомасида тулик кайд этилиши ишни юкори инстанция судида куриб чикиб, конуний ва адолатли карор кабул килишда мухим урин тутиши мумкин.

Амалиётдан маълумки, иктисодий низоларни судда куриб чикишда тарафларнинг тушунтиришлари, асосий важлари вазиятга караб узгариб туриши мумкин. Биринчи инстанцияда ишни куриб чикишда бошкача тушунтириш бериб, юкори инстанция суд мажлисларида судга бошкача курсатмалар бериш холатлари учраб туради. Албатта, тарафларда низонинг бошидан охирига кадар бир хил позицияда туриб, бир хил курсатма бериш мажбурияти йук. Шу сабабли, хакикатни аниклаш ва адолатли карор кабул килишда судьянинг малакасидан ташкари, олдинги суд мажлисларидаги барча деталларнинг суд мажлиси баённомасида тулик акс эттирилиши айникса мухим ахамиятга эга.

Иктисодий судлардаги иш юкламаларининг йилдан-йилга ошиб бораётганлигини хисобга олиб, колаверса, суд мажлиси котибининг жисмоний имкониятларидан келиб чикиб айтиш мумкинки, суд мажлиси баённомасида суд мажлисида булиб утган савол-жавоблар, курсатма ва тушунтиришларни сунъий интеллект технологияларисиз тулик акс эттириш имконсиз.

Шундан келиб чикиб, иктисодий судларда аудиоёзувдан фойдаланиш хамда судларни ушбу аудиоёзувларни матн шаклига угириб берадиган дастурий таъминот билан таъминлаш зарурати мавжуд.

Хорижий давлатлар тажрибасига каралганда Испания, Гресия, Словакия, Руминия, Чехия, Грузия, Украина, Молдова, Озарбайжон, Россия, Белоруссия, Киргизистон ва Козогистон жиноят-просессуал конунчилигида суд мажлисини аудиоёзув воситаларидан фойдаланган холда кайд этиб бориш суд мажлисини ташкил этишнинг мажбурий шарти сифатида белгиланганлигини куришимиз мумкин.

Бундан ташкари, Х,индистон [2], Буюк Британия[3], АКШ [4], Канада[5], Хитой[6], Сингапур[7] каби давлатларда иктисодий ва фукаролик низоларини куриб чикишда хам пулли тулов асосида аудиотранскрипция хизматлари йулга куйилган.

Ушбу тизимнинг жорий килиниши ишни куриб чикаётган судьяга кушимча масъулият юклайди, судья суд мажлисида у ёки бу тарафга босим утказа олмайди, огзаки ариза ва илтимосномаларни эътиборсиз колдира олмайди, иш материаллари билан яхшилаб танишиб чикмасдан суд мажлисига тушмайди. Натижада суд процессининг сифати ошади.

Иккинчидан, суд мажлиси котибининг иш юкламаси анча камайиб, суд хужжатларининг сифати ошади. Ишда иштирок этувчи шахсларнинг суд мажлиси баённомаси билан танишиш учун илтимоснома киритиш ва суд биносига келиб навбат кутишга эхтиёж колмайди. Автоматик шакллантирилган суд мажлиси баённомаси бошка суд хужжатлари сингари электрон форматда тизимга юкланиб, аризачи томонидан танишиб чикиш учун саклаб олиниши мумкин булади.

Учинчидан, ишда иштирок этувчи шахслар суд мажлисини аудио ёки видеотасвирга олиш учун илтимоснома киритишга, судьянинг ушбу илтимосномани мухокама килиб, каноатлантириш ёки каноатлантиришни рад килиш тугрисида ажрим чикаришига хожат колмайди. Натижада тарафлар вакилларида суднинг холислигига булган ишонч ортади.

Ва энг асосийси, суд мажлиси баённомаларининг автоматлаштирилган тарзда расмийлаштириб борилиши суд мажлисида билдирилган барча важлар ва эътирозларнинг кайд этиб борилишига, бу эса юкори инстанция судларида ишни

Kypumga x,aK;HK;aTHH aHHK^amHHHr ocoKflamumura, ogH^ cygflOBHH TaiMHH^am gapa^acHHHHr omumura o^h6 Ke^agu.

References:

1. Y36eKHCTOH Pecnyö^HKacu ^oHyHHu^HK Ma^^yMOT^apu mra^HH 6a3acu — https://lex.uz/docs/4979896

2. https://www.kissamago.com/supreme-court-audio-recording-transcription/

3. https://www.judiciary.uk/guidance-and-resources/presidential-guidance-recording-of-hearings-and-transcription-of-recordings-in-hesc/

4. https://www.americanbar.org/groups/journal/articles/2022/remote-court-transcription-technology-enables-virtual-court-appe/

5. https://chrt-tcdp.gc.ca/en/about-us/practice-direction-recording-hearings-use-court-reporters-and-transcripts

6. Zhang, Xingmei. 2022. China's mode of electronic reform for court records. Pravovedenie 66 (4): 360-370. https://doi.org/10.21638/spbu25.2022.401

7. https://www.judiciarygov.sg/singapore-international-commercial-court/forms-and-services/use-of-technology-at-the-sicc

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.