Научная статья на тему 'СУҒУРТА КОРХОНАЛАРИДА АУДИТНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

СУҒУРТА КОРХОНАЛАРИДА АУДИТНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
47
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СУғУРТА / АУДИТ / БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ / ҲИСОБОТ / СУғУРТА ХИЗМАТЛАРИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ширинов У.А., Абдусаидов С.Ж.

Мақолада суғурта хизматларини кўрсатувчи субектларда аудитни ўтказиш мақсади, аудит вазифалари ва уларни яхшилашга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF AUDIT IN INSURANCE COMPANIES

In the article, the purpose of conducting an audit in entities providing insurance services, audit tasks and proposals and recommendations aimed at their improvement have been developed.

Текст научной работы на тему «СУҒУРТА КОРХОНАЛАРИДА АУДИТНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Ширинов У.А., PhD доцент в.б. СамИСИ Абдусаидов С.Ж. тадцицодчи СамИСИ

СУГУРТА КОРХОНАЛАРИДА АУДИТНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Мацолада сугурта хизматларини курсатувчи субектларда аудитни утказиш мацсади, аудит вазифалари ва уларни яхшилашга царатилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: Сугурта, аудит, бухгалтерия уисоби, уисобот, сугурта хизматлари.

Shirinov U.A., PhD associate professor SaMISI Abdusaidov S.J. researcher SaMISI

CHARACTERISTICS OF AUDIT IN INSURANCE COMPANIES

Abstract: In the article, the purpose of conducting an audit in entities providing insurance services, audit tasks and proposals and recommendations aimed at their improvement have been developed.

Keywords: Insurance, audit, accounting, reporting, insurance services.

Бугунги кунда мамлакатимизда инсон манфаатлари, хукук ва эркинликлари юксак кадрият булиб, ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиётига асосланган хукукий демократик давлат ва фукаролик жамиятини барпо этиш йулида изчил ислохотлар амалга оширилмокда. Республикамиз иктисодиётининг турли соха ва тармоклари уртасидаги мутаносибликнинг кучайиши хамда баркарор усиш суръатларининг таъминланиши натижасида ахоли даромадлари, турмуш даражасининг сезиларли равишда ошиши эртанги кунга булган ишончимизнинг тобора мустахкамланиб боришига замин яратмокда.

Президентимиз катор нуткларида суFурта фаолиятини ривожлантириш буйича таъкидлайдилар: "СуFурта хизматлари

иктисодиётни турли хил молиявий хатарлардан химоя килувчи воситалардан биридир."50.

Юртимиз ижтимоий-иктисодий тараккиётида кулга киритилаётган юкори натижалар, энг аввало, янгидан-янги замонавий тармок ва ишлаб чикариш кувватларининг йулга куйилиши, бунинг таъсирида мамлакатимиз иктисодий салохиятининг сезиларли даражада ортиб бораётгани, яратилаётган махсулот ва курсатилаётган хизмат турларининг купайиб, махсулот сифатини яхшилаш таъминланмокда. Иктисодиёт ривожланишини янги боскичга кутаришга каратилган "Тараккиёт стратегиясида миллий иктисодиётни жадал ривожлантириш ва юкори усиш суръатларини таъминлаш буйича вазифаларибелгиланган.51 Ушбу вазифаларни амалга ошириш хужалик юритувчи субъектлар фаолиятини сугурта килиш билан бевосита боглик.

Сугурта фаолияти иктисодий инфратузилманинг ажралмас кисми сифатида бир томондан, ижтимоий кафолатни таъминласа, иккинчи томондан, шартномавиймажбурият ва тарифлар механизми оркали турли сугурта рискларидан огох этиш негизида иктисодиёт субъектлари манфаатларининг химоясини хам уз зиммасига олади.

Узбекистон тараккарриётининг хозирги даври ва бошланган ислохотларни чукурлаштириш буйича кабул килинган стратегик хужжатлар республиканинг ички ва уз инвестиция имкониятларидан фаол фойдаланишни кузда тутади

Шу нуктаи назардан, миллий сугурта тизимини тугри ташкил этиш васугуртанинг бир неча ижтимоий турларини жадал ривожлантириш заминида катта захира мавжуд. Сугурта сохаси инсон хаёти, ишлаб чикариш ва ижтимоий-иктисодийфаолиятининг барча жабхаларини камраб олади, у зарарни коплаш ва омонатни туплаш вазифаларини бажаради. Сугурта институтининг утиш даври иктисодиётида алохида ахамиятга эгалиги катор омиллар билан белгиланади.

2021 йилнинг олти ойида сугурта ташкилотлари томонидан йигилган сугурта мукофоти утган йилнинг шу даврига нисбатан 1,5 баробар ошган булса-да, сугурта тушуми ахоли жон бошига 50 минг сумдан тугри келган. Ушбу соханинг мамлакатимиз ялпи ички махсулотидаги улуши атиги 0,4 фоизни ташкил этмокда. К,иёс учун, бу курсаткич Жанубий Кореяда 11 фоиз, Германияда 6 фоиз, Россияда 1,5 фоизни ташкил этади.

Бунинг асосий сабабларидан бири - сугурта хизматлари етарли даражада жозибадор эмаслиги. Мисол учун, утган олти ойда умумий сугурта тармогида 887 миллиард сум сугурта мукофоти йигилган булса-да, ушбу даврда мижозларга туланган сугурта копламасининг хажми

50 https://www.uzavtoyul.uz/cy/post/sugurta-bozorini-rivojlantirish-masalalari-muhokama-qilindi.html

51 Узбекистон Республикаси Президентининг "2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги Фармони, 2022 йил 28 январ, № ПФ-60.

мукофотнинг атиги 11 фоизига туFри келган. Дунёда эса бу курсаткич уртача 50-60 фоиздир.

Мамлакатимизда ахоли жон бошига туFри келадиган суFурта мукофотлари уртача 48,8 минг сумни (6,0 АКШ дол.) ёки унинг ялпи ички махсулотдаги улуши 0,4 фоизни ташкил этмокда. Тахлилларга караганда, суFурта мукофотларининг ЯИМдаги улуши Гарбий Европада 8,4; Осиёда 6,1; Россияда 1,3; ^^^истонда 0,85 фоиздир.

Бугунги кунда Узбекистон суFурта бозорида 36 та суFурталовчи, шундан 28 таси умумий суFурта тармоFида ва 8 таси хаётни суFурта килиш тамоFида, шунингдек 5 суFурта брокери, 5 актуар ташкилот хамда 22 ассистанс, ажастер, сюрвейер компаниялари фаолият курсатиб келмокда. Шунингдек, хисобот даврида суFурта булимлари сони — 1 773 тага етди. СуFурталовчилар штатида 6,6 минг ходим ва 8,9 мингта суFурта агенти фаолият курсатмокда.52

Маълумки, суFурта фавкулодда курилиши мумкин булган ходисалар окибатида хужалик субъектлари ва ахоли куриши мумкин булган зарарларни камайтириш ёки бартараф этиш оркали уларнинг манфаатларини химоя этади.

Узбекистонда суFурта фаолиятининг ривожланиши куйидаги ахамиятларга эга:

- тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг баркарор ривожланиши учун эхтимол тутилган турли ходисалар окибатида етадиган зарарлардан химоялаш;

- ахолининг ижтимоий эхтиёжларини бозор иктисодиёти тамойиллари асосида химоялаш ва ижтимоий холатни яхшилаш;

- хар бир субъектнинг турли хавфга эга булган фаолиятини амалга оширишда уларни суFуртавий химоялаш;

- муомиладаги ортикча маблаFларни суFуртага жалб этиб уларни инвестицион маблаFларга айлантириш ва иктисодиётга киритиш оркали уни ривожлантириш ва бошкалар.

Тадкикот натижасида куйидаги хулосаларга келинди:

1. СуFурта фаолияти узига хос хусусяитга эга аудит объектларидан бири булиб хисобланади. СуFурта сохасидаги аудиторлик фаолиятини узига хослиги, аввало, бу борада махсус суFурта конунчилиги мавжудлиги, мазкур сохада бухгалтерия хисобини юритишни, соликка тортишнинг, бухгалтерия ва молиявий хисоботларини тайёрлашнинг узига хос коидалари мавжудлиги хамда улар даромадларини тан олиниши, харажатларни шакилланиши ва хужжатларнинг расмийлаштирилишлари бошка соха корхоналаридан тубдан фарк килиши билан тавсифланади. Шунинг учун хам бу сохадаги мавжуд конунчилик ва меъёрий хужжатлар жуда тезкорлик билан узгариб турган ва нихоятда купайиб бораётган

52 https://www.gazeta.uz/uz/2020/05/19/insurance/

хозирги шароитда сугурта аудити буйича укув ва амалий кулланмаларни ишлаб чикиш заруриятини тугдиради.

2. Сугурта корхоналари бухгалтерия хисобини бухгалтерия хисобининг халкаро стандартларига утказиш улар аудитини хам айнан халкаро стандартларга таянган холда текширишни таказо этади. Бу холат эса хозирги кунда муаммоли масалалардан бири булиб колмокда.

3. Сугурта ташкилотлари харажатлар аудитини ташкил этишда сугурта ташкилотининг сугуртани амалга ошириш билан боглик булган ва сугуртани амалга ошириш билан боглик булмаган харажатлариаудит текширувидан утказиш максадга мувофикдир.

4. Сугурта ташкилотларида харажат ва фойданининг таксимланишини шакллантириш билан боглик маълумотлар аудиторлик назоратидан утказилганда, асосий эътиборни хакикий хисоб маълумотларига каратиш лозим.

5. Сугурта ташкилотларида харажатлар аудитининг асосий вазифалари куйидагиларга каратилиши лозим:

- курсатилган хизатлар таннархи тугрилигини аниклаш;

-материал харажатларининг тугрилиги ва максадга мувофиклигини

текшириш;

- иш хаки ва ягона ижтимоий тулов харажатларнинг тугрилигини текшириш; -амартизация харажатларини тугрилигини текшириш;

- бошка харажатларини тугрилигини текшириш.

Сугурта корхоналарида бухгалтерия хисобини тугри йулга куйиш учун куйидагилар ишларни ташкил этиш тавсия этилади:

- сугурта шартномаларини тузишда жамият томонидан урнатилган тартибларга катъий риоя килиш;

- сугурта шартномаларини тузишда жамиятда тасдикланган намунавий шартномаларнинг актуал (янги наъмуна) шаклидан фойдаланишни йулга куйиш;

- сугурта шарномаларини тузиш буйича мавжуд камчиликлар, яъни маълумотлар тулик ва аник ёзилиши, хисобот мониторингларини аник ва тулик маълумотлар киритиб бориш хамда уларда масъул ходимлар имзоларининг булишини таъминлаш;

- хар бир сугурта шартномаси буйича йигма жилдларни юритиш ва уларда хужжатлар тупламининг булишини хамда уларнинг туликлигини таъминлаш хамда сугурта иш жилдларида хужжатлар руйхатини (опись) тузиб борилишини таъминлаш зарур;

- сугуртанинг умумий йуналишлари буйича юритиладиган журнал ва китобларнинг урнатилган тартибларда юритилишини таъминлаш;

- филиал сугурта булимлари тулаконли фаолиятини ташкил этиш, уларнинг ишларини жонлантириш,вакант булган штатларига малакали ва тажрибали ходимларни ишга кабул килиш хамда улардан булинма даромад

ва харажатлари мутаносиблигини таъминлаш буйича аник тадбирларни белгилаб олиш;

- филиалда мавжуд хдсоботлар ва тегишли журналлардаги маълумотларни урнатилган тартибда тулик ва белгиланган муддатларда юритилишини таъминлаш.

Юкоридаги таклиф ва тавсияларимиз суFурта корхоналарида бухгалтерия хдсоби ва хдсоботи хдмда ички аудитини яхшилашга хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. O'Ktamovich, P. L. X., & Boxodirovich, E. F. (2022). RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA BUXGALTERIYA HISOBNI O'RNI. Journal of marketing, business and management, 1(2), 120-124.

2. Po'Latov Xudoyberdi, O. K. (2022). BUXGALTERIYA HISOBIGA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI JORIY ETISh YO'LLARI. Journal of marketing, business and management, 1(1), 37-40.

3. Пулатов, Х. У. (2021). ACCOUNTING ACCOUNTS IN WHOLESALE ENTERPRISES. Экономика и социум, (4-2), 318-323.

4. Пулатов, Х. У. (2021). DIRECTIONS TO IMPROVE TURNOVER ACCOUNTING IN ENTERPRISES OF DIFFERENT ACTIVITIES. Экономика и социум, (5-2), 186-189.

5. Baxromovich, U. K. (2021). Risk Assessment and Internal Control System in Audit. Academic Journal of Digital Economics and Stability, 7, 1-5.

6. Keldiyorqizi, U. S. (2021). The role of international audit standards on the audit of oil and gas companies in Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 1346-1351.

7.Хусанов, М. (2021). Махсус саволлар буйича утказиладиган аудиторлик текширувларининг ташкилий ва методологик асослари. Общество и инновации, 2(4/S), 564-571.

8. Хусанов, М. (2021). THE NEED FOR A SPECIAL QUESTION-LIKED AUDIT. Экономика и социум, (5-2), 539-543.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.