Научная статья на тему 'СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАР ЭКОЛОГИК ҲОДАТИНИ ЯҲШИЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЖАҲОН ТАЖРИБАЛАРИ'

СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАР ЭКОЛОГИК ҲОДАТИНИ ЯҲШИЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЖАҲОН ТАЖРИБАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
179
47
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИқТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИК / ИқТИСОДИЙ МЕХАНИЗМ / СУғОРИЛАДИГАН ЕРЛАР / ТАКОМИЛЛАШТИРИШ / ЭКОЛОГИК ҲОЛАТ / МОДЕРНИЗАЦИЯ / ФЕРМЕР ХЎЖАЛИГИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Алтиев А.С., Очилов И.С., Султонов Х.Ғ.

Ушбу мақолада суғориладиган ерларнинг экологик ҳолати ва уларнинг иқтисодий муҳитини жаҳон тажрибаси асосида яхшилаш ҳақида маълумотлар берилган. Шунингдек, республикамизда суғориладиган ерларнинг экологик ҳолатини яхшилаш орқали иқтисодий самарадорликка еришиш йўллари кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GLOBAL EXPERIENCES IN IMPROVING THE ECONOMIC MECHANISMS OF IRRIGATED LAND IMPROVEMENT

This article provides information on the ecological status of irrigated lands and improvement of their economic climate on the basis of world experience. Also, ways of achieving economic efficiency by improving the ecological condition of irrigated lands in the Republic have been shown.

Текст научной работы на тему «СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАР ЭКОЛОГИК ҲОДАТИНИ ЯҲШИЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЖАҲОН ТАЖРИБАЛАРИ»

УДК 332.368

Алтиев А.С., и.ф.д. профессори ТИЦХММИ Очилов И.С., и.ф.н.

доценти ТошДАУ Султонов X.F. магистр талабаси ТошДАУ

СУГОРИЛАДИГАН ЕРЛАР ЭКОЛОГИК ХОДАТИНИ ЯХШИЛАШНИНГ ЩТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЖАХОН ТАЖРИБАЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада сузориладиган ерларнинг экологик уолати ва уларнинг ицтисодий мууитини жауон тажрибаси асосида яхшилаш уацида маълумотлар берилган. Шунингдек, республикамизда сузориладиган ерларнинг экологик уолатини яхшилаш орцали ицтисодий самарадорликка еришиш йуллари курсатиб берилган.

Калитсузлар: ицтисодий самарадорлик, ицтисодий механизм, сузориладиган ерлар, такомиллаштириш, экологик уолат, модернизация, фермер хужалиги.

Altiev A.S., i.f.d. professors TIQXMMI Ochilov I.S., i.f.n. associate professors ToshDAU Sultonov X. G'. master student ToshDAU

GLOBAL EXPERIENCES IN IMPROVING THE ECONOMIC MECHANISMS OF IRRIGATED LAND IMPROVEMENT

Annotation: This article provides information on the ecological status of irrigated lands and improvement of their economic climate on the basis of world experience. Also, ways of achieving economic efficiency by improving the ecological condition of irrigated lands in the Republic have been shown.

Keywords: economic efficiency, economic mechanism, irrigated land, improvement, environmental situation, modernization, agriculture.

Кишлок хужалиги иктисодиётнинг мухим сохаси булиб, унда инсоният хаёти учун энг зарур булган озик-овкат махсулотлари ва ахоли учун истеъмол буюмлари тайёрловчи саноат тармокларига хомашё ишлаб чикарилади. Бугнги кунга келиб жахон ер фонди бугунги кунда 13,4 млрд.гектарни ташкил килади, унинг атиги 1,5 млрд. гектари, яъни 11% кишлок хужалиги ишлаб чикариши учун иктисодий жихатдан кулай хисобланади. Уларнинг микдори ва сифати табиий ва антропоген омиллар ва жараёнлар таъсирида йилдан-йилга камаймокда. Демак, глобал озик-овкат муаммосини ечиш ва кишлок хужалигида фойдаланиш учун чекланган ер ресурсларининг самарадорлигини ошириш келажакда экстенсив эмас, балки интенсив омилларни куллаш, шунингдек ер мулкдорлари ва ижарачиларининг кишлок хужалиги ерларидан интенсив фойдаланишга инвестиция киритиш, ерлар унумдорлигини саклаш ва ошириш, умуман ерларнинг ресурс сифатидаги функцияларини янада кучайтириш имкониятларини яратадиган тизим шакллантириш ва уни доимо тартибга солиб бориш механизмлари билан хам бевосита богликдир.

Сунги йилларда кишлок хужалиги ер ресурсларидан максадли ва самарали фойдаланмаслик, уларни тармок ичида ва тармоклараро таксимлаш ва кайта таксимлашнинг самарасизлиги, ерларни нокишлок хужалиги эхтиёжлари учун иктисодий ва технологик асосланмасдан утказилиши ва, энг ачинарлиси, сугориладиган ерлар унумдорлигининг пасайиб экологик холати ачинарли ахволга келиб колаётганлиги кузатилмокда.

Узбекистонда кабул килинган ер муносабатларини тартибга солишга каратилган бир катор конун хужжатлари ва меъёрий актларнинг асосий жихатларидан бири бу - сугориладиган ерларнинг самарадорлигини ошириш, сугориладиган ерлар экологик холати ва ерларни кайта тиклашниг иктисодий механизмини жорий этилиши бу сохада иктисодий муносабатларни янада такомиллаштириш каби устувор йуналишларнинг ишлаб чикилишидир. Бирок, тадкикот натижаларининг курсатишича, хозирги кунда сугориладиган ерлардан фойдаланишни ислох этишнинг асосий максадларидан бири булиб хисобланувчи - аграр соха тармокларида, айникса кишлок хужалигида, экин майдонларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга эришиб булмаяпти. Шу боисдан хам, сугориладиган ер ресурсларидан фойдаланиш тизимини тартибга солишнинг истикболли механизмларини яратиш, унинг таркибий элементларини кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикарувчи ва бошка ердан фойдаланувчи субъектлар манфаатларига мос такомиллаштириш ва татбик этиш зарурати ушбу макола мавзусининг долзарблигини асослайди.

Бугунги кунда дунёда сугориладиган ердан фойдаланиш ва экологик холатини яхшилашнинг иктисодий механизмини яратиш хамда мавжуд

механизмни такомиллаштириш билан боглик куплаб йуналишларда тадкикотлар олиб борилмокда. Масалан, сугориладиган ерлар чулланишининг кескинлашиши масалалари, ерлар иктисодий унумдорлиги пасайишининг олдини олиш ва бунда инвестицияларнинг такчиллиги, ерлар деградациясини бошкаришда табиий омиллар билан бирга иктисодий омилларнинг таъсирини кучайтириш, кишлок хужалиги ерларининг оборотдан чикиб кетишининг олдини олиш шулар жумласидандир. Жахон амалиётида ижтимоий-иктисодий тараккиётни белгилашнинг мухим омили ва воситаси, сугориладиган ерлардан фойдаланиш тизими такомиллаштириш, жамиятнинг моддий неъматларга булган эхтиёжининг доимо усиб бориши ва тупрок унумдорлигини такрор ишлаб чикариш объектив зарурлиги каби конунларга асосланмаётганлигини айтиш мумкин.

Хрзирги вактда Узбекистонда кичик ер участкаларида кишлок хужалиги махсулотини товар ва нотовар ишлаб чикаришни амалга оширувчилар ахолининг 25%га якинини ташкил этади, холос. Фермер хужаликлари фаолият юритган ва уларга бириктирилган кишлок хужалиги экинлари майдони жами экин майдонларининг 84,4%ини, ушбу ерлардан фойдаланувчи оилалар жами оилаларнинг 4%ига якинини ёки жами ахолининг 6,2%ини (1710,2 минг фермер хужалиги аъзолари сони) ташкил этмокда.

«Ер кодекси»нинг 82-моддасига кура алохида ерлардан окилона фойдаланиш ва уларни мухофаза килишни иктисодий рагбатлантириш ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижарачиларнинг тупрок унумдорлиги сакланиши ва тикланишидан, ерларни ишлаб чикариш фаолиятининг салбий окибатларидан химоя этилишидан манфаатдорлигини оширишга каратилган булиб, уз ичига куйидагиларни олади:

янги узлаштирилаётган ва мелиоратив холатини яхшилаш жараёнида турган мавжуд сугориладиган ерларга конун хужжатларида белгиланган тартибда ер солиги буйича имтиёзлар бериш;

ерларни мухофаза килиш ва кайта тиклаш буйича фаолиятни амалга ошираётган юридик ва жисмоний шахсларга кам чикит ва ресурсларни тежовчи технологияларни жорий этишда ва соликка, кредитга оид бошка имтиёзлар бериш;

ерларнинг сифатини яхшилашни, илмий асосланган алмашлаб экишни жорий этишни, кишлок хужалиги ва урмон хужалигига мулжалланган ерларнинг унумдорлигини оширишни, экологик соф махсулот етиштиришни рагбатлантириш;

ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижарачиларнинг айби булмаган холда бузилган ерларни кайта тиклаш учун зарур булган такдирда, республика бюджетидан ёки махаллий бюджетдан маблаглар ажратиш, агротехника, урмон мелиорацияси тадбирлари ва тупрокни химоя килиш юзасидан бошка тадбирлар утказиш;

ер эгaлaри, ердaн фойдaлaнyвчилaр Ba ижaрaчилaрнинг aйби бyлмaгaн холдэ бyзилгaн ер yчaсткaлaрини вэктинчэ консервaция килиш нaтижaсидa yлaрдaн келaдигaн дaромaднинг кaмaйишини дaвлaт бюджети мaблaFлaри хисобидэн кисмэн коплэш; вa конун хужжотлоридо нaзaрдa тутилган бошкэ тэдбирлэр. Ерлэрдэн окилонэ фойдэлэнишни во улэрни мухоФозо килишни иктисодий рaFбaтлaнтириш билон боFлик тэдбирлэрни эмэлга ошириш тэртиби конун хужжэтлэри билон белгилэгади.

Дехкон хужэликгари, томоркэ, боFдорчилик, узумчилик во сэбзэвотчилик уюшмэлэри, илмий-тэдкикот институтлэри, укув юртлэри, мyaссaсaлaр ерлэри жэми кишлок хужэлиги ерлэрининг 12,5% тэшкил этиб, 12% эхолини эсосий во кушимчэ дэромэд билон тэъминлэйди. Шунингдек, хор бир худуднинг ер ресурслэри сэлохиятидэн келиб чиккэн холдэ томоркэ ерлэрига эта булмэган ёки хэжми ком булгэн ерлэри учун, шэхсий томоркэ учун кушимчэ сyFорилaдигaн ер мэйдонлэрини ожротилиб берилиши ^araë^a жорий этилгэн.

Ушбу эмэлий тэдбирлэр мэълум дорожодо ер ресурслэридэн фойдэ-лэниш имкониятлэрини бэрчэ эхоли тоифэлэри учун кенгайтиришдэ мухим омил булиб хизмэт килсодо, эсосий кишлок хужэлиги ерлэридэн фермер хужэликгарининг эркин фойдaлaнишлaри устуворлиги соклониб келмокдэ. Лекин ^araë^a бэрчэ ер ресурслэридэн фойдолонувчилорни тулик тэъминлэш хор кэндэй жэмиятдэ хэм хэл килиб булмэйдигэн возифо хисоблэнэди. Шунинг учун хэм эсосий мосоло кишлок хужэлиги ишлэб чикэришини омолга оширишни хохлэмэйдиган ёки соморосиз фэолият юритaдигaнлaрдaн ишлэшни хохловчи во сомороли ишлэб чикэришни тэшкил этувчилэргэ кэйто тэксимлэшнинг сомороли мехэнизмини ишлэб чикиш во уни мунтозом рэвишдэ тэкомиллэштириб боришдэн иборэт бyлмоFи лозим. Бизнингчэ, ушбу мехэнизмнинг эсосий шэрти во тэлэби бозор мехэнизмигэ мос келиши керэк.

Мэълумки, Узбекистон ер фондининг 9% га якинини экин мэйдонлэри, сyFорилaдигaн ерлэр эсэ 7,5% ни тэшкил этэди. Бугунги кундэ хор бир гектар сyFорилaдигaн ергэ уртачэ 7,1 киши тyFри келиб, ушбу курсэткич хэлкэро меъёрлорго нисбэтан энчэ юкоридир. Шу билон бир кэтордэ хорижий экспертлэр фикричэ, Узбекистондэ эгрэр ислохотлэр хэли тулик туголлонмогон ёки нихоясига етмэгэн вэ бунинг эсосий сэбэби ергэ хусусий мулкчиликнинг жорий этилмогонлигидодир. Вэхолэнки, хэлкэро aмaлиётдa сaмaрaли кишлок хужэлиги юритишнинг универсэл шэкли ярэтилмэгэн. Бу эсэ Узбекистондо эхоли усиш суръотлорининг сyFорилaдигaн ерлэр мэйдонлэрига нисбэтан тез усиши нэтижэси булиб, республикэдэ охирги 15 йилдэ сyFорилaдигaн ерлэр эхоли жон бошигэ 24 фоизгэ комойгон, яъни эввэл бир кишигэ 0,23 га ер тyFри келган булсэ, хозирдэ бу курсэткич 0,16 гани тэшкил этэди.

^оракалпоFистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахрида бир кишига тртри келадиган суFориладиган ер майдони, (2018 йил 1 январь холатига) гектар

Узбекистонда ер ресурсларидан фойдаланиш тизимини шакллантиришда, албатта, хорижий мамлакатларнинг ижобий тажрибаларидан фойдаланиш максадга мувофик.

Озик-овкат ва кишлок хужалиги ташкилоти (ФАО) сугориладиган ер майдонлари баркарор озик-овкат хавфсизлигига эришишда мухим рол уйнайди деб белгилаб берди. Бутун дунёда кишлок хужалиги ишлаб чикариш жахон озик-овкат экинларининг 40% ирригация тизимлари оркали, яна 60% еса ёмгирлатиб сугориш оркали ишлаб чикарилади. Бирок, кишлок хужалиги ишлаб чикаришнинг энг юкори маржинал хосилдорлиги ёмгирлатиб сугоришга нисбатан, сугориладиган ерлардан олинадиган хосиллар хиссасига тугри келади. Бундан ташкари, сугориладиган кишлок хужалиги ерлари сезиларли даражада ривожланди, сугориш учун жихозланган жахон экин майдонлари кескин ошди, 2000 йилдаги 21,2 фоиздан 2010 йилда 23,2 фоизгача оширилган.

Сугориладиган ерлардан самарали фойдалиниш шубхасиз, жохон озик-овкат хавфсизлигига сезиларли хисса кушади. Жахон банки ва Бирлашган Миллатлар ташкилоти тараккиёти Дастури (БМТТД) хисоб-китобларига кура, экологик холати яхшиланган сугориладиган ерларнинг кушимча 110 млн гектарга кенгайтириши мумкин булган ривожланаётган мамлакатлар 1,500-2,000 млн киши учун етарли дон ишлаб чикариш сугориладиган ерлардан олинадиган хосил хисобига тугри келиши

кутилмокдэ. Мэълумки, сyFориш тизимлэрининг икки тури мэвжуд, яъни кенг кулэмли вэ кичик-кичик кулэмли сyFориш тизимлэри. Ривожлaнaётгaн момлокотлорнинг купчилиги кичик-кичик ирригэция тизимлэри билэн шyFyллaнaдилaр, чунки улэр купрок кенг кулэмли тизимлэрга кaрaгaндa кулэйрок. Шунингдек, мэхсулот сотишдэн тушган тушум фэкэт уни ишлэб чикэриш билэн боFлик хорожотлорни коплэбгинэ колмэй, кушимчэ фойдэ хэм берсэ, мэълум бир кишлок хужэлиги техникэси иктисодий жихэтдэн мэксэдга мувофик хисоблэнэди.

XIX эср бошлэридэ дунё буйичэ тэхминэн 8 млн. га ер сyFорилaдигaн булсэ, XX эср бошлэридэ 40 млн. га, эср yртaлaригa келиб есэ 100 млн. га ердэ сyFориб дехкончилик килинди. Утган эср охирлэридэ унинг кулэми 220 млн. гектэрдэн ортиб кетди, яъни бу умумий хэйдэлмэ ерлэр мэйдонининг 16 фоизини тэшкил килди. СyFорилaдигaн дехкончиликнинг ривожлэниши техникэ тэрэккиёти билэн бевоситэ боFлик булди. Европэдэ 1985-йилга келиб сyFорилaдигaн ерлэр (собик Иттифокдэн тэшкэри) 16,1 млн. гектэрни, Осиёдэ - 138,3, Африкэдэ - 10,6, Шимолий Америкэдэ - 25,4, Жэнубий Америкэдэ - 8,1, Австрэлия вэ Океэниядэ - 1,9 хэмдэ собик Иттифокдэ 19,95 млн. гектэрни тэшкил этди.

Дунё буйлэб сyFорилaдигaн ерлэрнинг улуши кенг таркэлган булиб, Африкэдэги тэкирлэнгэн умумий мэйдоннинг 4 фоизидэн Жанубий Осиёда 42 фоизигачэ. Етэкчи момлокотлор Х,индистон вэ Хитойда улэр тэхминэн 30 фоиздэн 52 фоизгачэ сyFорилaди. Кишлок хужэлик ерлэри дунё ер мэйдонининг учдэн бир кисмидэн кyпроFини кэмрэб олэди. Купгинэ сэноэти ривожлэнгэн мaмлaкaтлaрдa кишлок хужэлик ерлэри рэёнлэштириш коидэлэрига буйсунэди.

Жэхон эмэлиёти шуни курсэтмокдэки, хэр кэндэй дэвлэт ривож-лэниши вэ усишининг бош мэнбэси булиб ер ресурслэри хисоблонэли. Ернинг эхэмиятлигигэ мутэносиб рэвишдэ дэвлэт узининг ер ресурслэрини бошкэриш вэ фойдэлэниш тизимини ишлэб чикэди вэ эмэлга оширэди. Ернинг жудэ куп ижтимоий-ишлэб чикэриш функциялэрининг мэвжудлиги хукукий, сиёсий, молиявий, ижтимоий-иктисодий, тэбиэтни мухофэзэ килиш, технологик вэ бошкэ жихэтлэрини кэмрэб олэдиган бошкэриш хорэкотлорининг хэм мос рэвишдэ куп хиллилигини тэкозо этэди.

Шу билэн бирга, cyFорилaдигaн ер ресурслэридэн фойдэлэнишнинг иктисодий мехэ-низмини ишлэб чикиш вэ унинг эмэл килишини кузэтиш хэр доим жэхон aмaлиётидa мунозэрэли булиб келган. Чунки мэзкур мехэнизм хэмишэ хэм дэвр тэлэблэри дaрaжaсидa кэйтэ куриб чикилэвермэйди. Айниксэ, кишлок хужэлиги учун доимий рэвишдэ cyFорилaдигaн ерлэрдэн фойдaлaнишдa имтиёзлэр вэ тез сaмaрa бериши мумкин булган рaFбaтлaнтирyвчи мехэнизм элементлэрини жорий килишга куп эътибор берилган. Аксэрият холлэрдэ бундэй чорэлэр озик-овкэт хэвфсизлигини тэъминлэш вaзифaлaригa кирсэ, эйрим холэтлэрдэ эсэ,

мамлакатнинг мавкеини мустахкамлаш вазифаларидан келиб чикиб ишлаб чикилади.

Сунгги ун йиллик давомида, Хитой хар кандай бошка мамлакатга агросаноат мажмуасида хурмо етиштиришда ён бермади. Лекин сунгги йилларда, Америка Кушма Штатлари жами кишлок хужалиги ишлаб чикаришда Хитойни ортда колди. Мамлакат донни асосий ишлаб чикарувчи хисобланади, бугдой, шу жумладан ва маккажухори етиштиришда хам етакчи. Дунё маккажухори хосилининг 40 %и, канд лавлаги ва пахта хам Кушма Штатлардаги сугориладиган ерлар худудида катта микдорда ишлаб чикарилади.

Трансчегаравий дарёлардаги сув хажмига богликликни бартараф етиш ва сугориладиган ерларнинг янги майдонларини муомалага чикариш максадида K¡озоFистон 9 та худудда 39 та янги сув омборлари куришни режалаштирмокда, деб хабар беради Нан дунёси Козогистон Республикаси экология вазирлиги матбуот хизмати.

Кишлок хужалиги иктисодиётнинг мухим кисми булиб, озик-овкат хавфсизлигини таъминлашга салмокли хисса кушмокда. Кишлок хужалигининг динамик ривожланиши еса куп жихатдан тупрокнинг холати ва унумдорлигига боглик. Соха мутахассислари хабар беришича сунгги йилларда кишлок хужалиги сугориладиган ерлари тобора таназзулга юз тутмокда. Бу эса, уз навбатида, баркарор равишда хосилдорликнинг йуколишига, хосилдорликнинг пасайишига олиб келади. Нан портали дунёга эксклюзив интервюсида Озарбайжон, Козогистон ва Узбекистон сугориладиган кишлок хужалиги хужалиги юкори хосил олиш учун инновацион усулларини мамлакат кишлок хужалигида жорий килиниши кераклиги айтиб утган.

Бундан ташкари сугориладиган ерлардан окилона фойдаланиш ва уларни экологик холатини мухофаза килишни таъминловчи, давлат ер кадастрини юритувчи ва ер ресурсларини самарали бошкариш тизимининг бошка йуналишларини камраб оладиган ердан фойдаланишни худудий ташкил килиш ишлари мухим урин тутмоги лозим. Хрзирги кунда сугориладиган ерлардан окилона фойдаланиш, тупрок унумдорлигини саклаш ва ошириш, шунингдек ерлардан фойдаланиш ва холатини кузатишни хукукий, иктисодий ва экологик асослашни уз ичига оладиган комплекс ер тузиш ишлари амалга оширилмаяпти. Мазкур ишларни молиялаштириш ва ташкил этишдаги камчиликлар сугориладиган ерлардан фойдаланиш баркарорлигининг шаклланиши ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш, сугориладиган ерларнинг холатига негатив жараёнларнинг олдини олиш учун шарт-шароитлар яратишдек стратегик вазифани бажаришдаги мураккабликларга ечим сифатида мукаммал механизм ишлаб чикилиши лозим.

Бизнинг фикримизча, юкоридаги муаммолардан келиб чикиб катор ривожланган давлатларнинг тажрибларини тахлил килиб, Республикамиз

худудидаги сугориладиган ерларнинг экологик холатини тиклаш ва улардан юкори хосил олиш, яроксиз холатга келиб колган сугорма ерларни кайта оборотга киритиш йулларининг иктисодий механизмини яратилиши кечиктириб булмайдиган муаммо сифатида карамогимиз мухим.

Жахон тарибаси асосида Республикамиз худудида мавжуд сугориладиган ерларнинг экологик холатини яхшилаш, улардан самарали фойдаланиб юкори хосил олиш, оборотдан чикган ерларни кайта тиклаш ишларининг иктисодий механизмини такомиллаштиришда куйидаги усулларни хулоса урнида келтирамиз:

- Сугориладиган ерларнинг экологик холатининг категорияларини оммавий бахолашнинг услубиётини ишлаб чикиш;

- Экологик таъсир меъёрларининг ошиб кетиши натижасида уларнинг чулланиши, эрозияси, унумдор катламининг бузилиши, шурланиши, боткокланиши ва сув босиши, техноген ифлосланиши ва яйловларнинг деградациялашувининг мониторингини амалга ошириш;

- Сугориладиган ер ресурсларидан самарали фойдаланишни худудларда тугри ва комплекс ташкил этиш;

- Сугориладиган ерларда бино-иншоат курилиши ёки уз бошимчалик билан узлаштирилишини давлат томонидан такиклаш ва катъий назоратга олиш;

- Сугориладиган ерлардан олинган фойданинг маълум бир кисмини экологик холатини яхшилаш максадида узига кайта сарф килиш.

Узбекистонда сугорма ерлар барча кишлок хужалиги махсулотларининг киймат жихатидан 95% ини етказиб беради. Дарвоке, сугорма ерлар олтин фонд, уларни эъзозлаш керак, хар гектар ердан самарали фойдаланган холда экинлар хосилдорлигини муттасил ошириб борувчи механизмни куллаш айни муддаодир.

Адабиётлар руйхати: 1."Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида"ги 2017 йил 7 февралдаги Узбекистон Республикаси Президентининг ПФ-4947-сонли фармони.

2. Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг холати тугрисида Миллий хисоботи. "Ергеодезкадастр" давлат кумитаси, 2017 йил.

3. Алтиев А.С. Фермерлик - ер ресурсларидан фойдаланишнинг самарали шакли // «Узбекистон кишлок хужалиги» аграр-иктисодий. - илмий-оммабоп журнали. -Т.: 2007. - № 4. - 20 б.

4. Алтиев А.С. Ер ресурсларидан фойдаланиш тизимини эркинлаштиришнинг иктисодий механизми. Монография. -Т.:"Фан", 2009. - 224 б.

5. Салимов Б.Т., Юсупов М.С. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. - Т.: ТДИУ, 2009. - 300 б

6.Ходиев Б., Шодмонов Ш.Ш. Иктисодиёт назарияси. Дарслик.- Т.: "Баркамол файз медия", 2017. - 783 бет.

7.Шодмонов Ш.Ш., Гофуров У.В. Иктисодиёт назарияси. Дарслик.- Т.: ЩТИСОД-МОЛИЯ, 2010. - 728 бет.

8.Улмасов А., Вахобов А.В. Иктисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: «Молия», 2010.- 480 бет.

9.И.К.Станковская, И.А.Стрелец. экономическая теория. Учебник. 3-е изд., испр. - М.: «Эксмо», 2012.-448 стр.

10.Самуелсон Пол э., Нордхаус Вилям Д. экономика.Учебник. 18-е изд.: Пер с англ. - М.: ООО «И.Д.Вилямс», 2009. - 1360 стр. 11.Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принцип, проблем и политика. Учебник. 17-изд. - М.: ИНФРА-М, 2011. - 916 стр.

11. www.lex.uz.

12. www.ziyonet.uz.

13.www.economist.com

14. www.worldeconomics.com

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.