Научная статья на тему 'ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА ДЕГРЕДАЦИЯ ҲОЛАТИДАГИ СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАРНИ ТИКЛАШ ВА ФОЙДАЛАНИШГА КИРИТИШ'

ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА ДЕГРЕДАЦИЯ ҲОЛАТИДАГИ СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАРНИ ТИКЛАШ ВА ФОЙДАЛАНИШГА КИРИТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
59
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ердан фойдаланиш / диверсификация / ерларни деградацияси / суғориладиган ерлар / механизм / ҳудудий дастурлар / ерларни шўрланиши. / land use / diversification / land degradation / irrigated lands / mechanism / territorial systems / land salinization.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Y. Usmanov, O. Abdisamatov

Ушбу мақолада ердан фойдаланишни диверсификациялаш шароитида деградация ҳолатидаги суғориладиган ерларни тиклаш ва фойдаланишга киритиш механизмлари билан боғлиқ бўлган таклиф ва тавсиялар асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESTORATION AND USE OF DEGRADED IRRIGATED LANDS IN THE CONTEXT OF LAND USE DIVERSIFICATION

The suggestions and recommendations concerning the restoration and use of irrigated lands in a degraded state in the conditions of land use diversification are presented in this article.

Текст научной работы на тему «ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА ДЕГРЕДАЦИЯ ҲОЛАТИДАГИ СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАРНИ ТИКЛАШ ВА ФОЙДАЛАНИШГА КИРИТИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА ДЕГРЕДАЦИЯ Х,ОЛАТИДАГИ СУГОРИЛАДИГАН ЕРЛАРНИ ТИКЛАШ ВА

ФОЙДАЛАНИШГА КИРИТИШ Усманов Юсуф Аликулович Абдисаматов Отабек Сайдаматович "Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухдндислари института" Миллий тадкикот университети, мустакил изланувчилари https://doi. org/10.5281/zenodo.7423862 Аннотация. Ушбу мацолада ердан фойдаланишни диверсификациялаш шароитида деградация %олатидаги сугориладиган ерларни тиклаш ва фойдаланишга киритиш механизмлари билан боглиц булган таклиф ва тавсиялар асосланган.

Калит сузлар: ердан фойдаланиш, диверсификация, ерларни деградациями, сугориладиган ерлар, механизм, %удудий дастурлар, ерларни шурланиши. ВОССТАНОВЛЕНИЕ И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ДЕГРАДИРОВАННЫХ ОРОШАЕМЫХ ЗЕМЕЛЬ В КОНТЕКСТЕ ДИВЕРСИФИКАЦИИ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ Аннотация. В данной статье представлены предложения и рекомендации, касающиеся восстановления и использования орошаемых земель в деградированном состоянии в условиях диверсификации землепользования.

Ключевые слова: землепользование, диверсификация, деградация земель, орошаемые земли, механизм, территориальные системы, засоление земель.

RESTORATION AND USE OF DEGRADED IRRIGATED LANDS IN THE CONTEXT OF

LAND USE DIVERSIFICATION Abstract. The suggestions and recommendations concerning the restoration and use of irrigated lands in a degraded state in the conditions of land use diversification are presented in this article.

Keywords: land use, diversification, land degradation, irrigated lands, mechanism, territorial systems, land salinization.

Ердан фойдаланишни диверсификациялаш шароитида деградация х,олатидаги сугориладиган ерларни тиклашнинг мамлакатимизда бу борадаги амалга оширилаётган ижтимоий-иктисодий ислох,отларга мос, таъсирчан ва самарали механизмини шакллантириш бугунги куннинг энг мух,им муаммоларидан х,исобланади.Шу маънода, ушбу маколада деградация х,олатидаги сугориладиган ерларни тиклаш ва уларни такрор фойдаланиш жараёнига кайтариш буйича килинган тадкикотларнинг натижалари келтирилган ва бу борадаги таклифлар асосланган. Жах,онда юз бераётган глобал иклим узгаришлари, ерларнинг яроксиз х,олатга келиши XXI асрнинг иккинчи ун йиллигига келиб купгина мамлакатлар чулланиш ва ерларнинг деградацияга учраши муаммоларини бошидан кечираётгани ва унинг окибатида дунё буйича карийб 2 миллиард гектар ер майдони яроксиз ах,волга келиб колгани муаммонинг нечогли долзарб эканлигини курсатиб турибди. БМТ нинг маълумотларига кура, х,озирги кунда дунё буйича йилига карийб 6 миллион гектар ер чулланишга учрамокда, хдйдаладиган ерларнинг 40 фоиздан ортиги ирригация ва мелиорация ишларида хато ва камчиликларга йул куйилгани сабабли деградацияга учраб, зироатчилик, кишлок хужалиги экинлари етиштириш учун мутлок яроксиз х,олга келтирилган.Бундан ташкари, чулланиш, ер деградацияси ва кургокчилик жиддий

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

иктисодий, ижтимоий дамда экологик муаммо булиб, дунёнинг куплаб мамлакатларида озик-овкат хавфсизлигига таддид солмокда. Чулланиш окибатида жадоннинг 100 дан ортик мамлакатида истикомат килаётган 1,2 миллиард адолининг саломатлиги ва фаровонлигига жиддий хавф тугилмокда.

БМТ маълумотига кура, чулланиш дунё адолисининг бешдан бир кисмига таддид солаётир. Хозир дунёдаги куруклик майдонининг учдан бир кисми чулга айланиш таддиди остида колган. Дунёда деградация жараёнлари натижасида дар йили 7 миллион гектар ер майдони кишлок хужалиги оборотидан чикиб кетмокда. Шу нуктаи назардан, мамлакатимизда дам юкоридаги келтирилган муаммолардан тупрок шурланиши, кучиб юрувчи кумлар таркалиш хавфи, чанг буронлари ва кургокчилик муаммоларига дуч келмокда. ^ишлок хужалик фаолиятида ярокли ер майдонларининг камлиги табиат бойликлари ва ер-сув манбаларидан фойдаланишнинг самарадор янги йуналишларини излаб топишни талаб этмокда.

Мамлакатимизда чулланишга карши курашнинг миллий дастури ишлаб чикилган булиб, ушбу дастурга кура, ерлар деградациясининг дажмини кискартириш ёки унинг олдини олиш, чулланишга дучор булган ерларни кайта тиклаш ишларини амалга ошириш лозим.Статистик маълумотларга кура, дар йили чулланиш ва кургокчилик натижасида 42 миллиард долларга якин кишлок хужалиги экинлари нобуд булади. Хеч кимга сир эмас, якин келажакда минтакамизда иклимнинг исиши кутилмокда.Бугунги кунда глобал иклим узгариши шароитида Марказий Осиё мамлакатларида сув танкислиги таъсири аллакачон сезила бошлаган. Бунинг окибатида эса чулланиш, шурланиш ва туз шамоллари каби додисалар сони купайиб бормокда. Шунингдек, келажакда иклимнинг тобора исиб бориши ва чул зоналарининг купайиши озик-овкат мадсулотлари (бугдой, маккажудори, шоли ва доказо) етиштиришга салбий таъсир курсатиб, дайвонот ва усимлик дунёсида дам кенг куламли кучишлар кузатилиб келинмокда. Мамлакатимизда дам сугориладиган ер майдонлари йилдан-йилга кискариб бормокда. Оролнинг куриган дудудидан туз ва бошка минерал моддаларнинг шамол оркали таркалиши, сув такчиллиги окибатида чулланиш даражаси ортаяпти. ^оракалпогистон Республикаси, Хоразм, Навоий, Жиззах, Сирдарё, Сурхондарё ва ^ашкадарё вилоятларида чулланиш даражаси юкори. Статистик маълумотларга кура, Узбекистонда 22 миллион гектар ер чулланишга мойил дудуд дисобланса, мавжуд яйловларнинг 43 фоизи эса инкирозга учраб, чулланиб булган. Муаммони тула дис килмаслик ва унинг ечимига нисбатан бепарволик, содага тегишли илмий тадкикотларнинг камлиги ёки амалиётда улардан фойдаланмаслик окибатида мазкур масала долзарблигича колиб кетмокда.

Худудларда садрога чидамли саксовул, кандим, черкез каби усимликлардан иборат урмонзорлар барпо этилиши узига хос экотизим пайдо булиб, иклим узгаришини юмшатади.Чул зонада озукабоп дисобланган чогон, терескан, боялич, кайроук каби усимликлар купайтирилиши озик-овкат хавфсизлигини таъминлашга хизмат килади. Узбекистонда сув ресурсларидан тежамли фойдаланиш йуналишидаги давлат сиёсатининг натижаси уларок фойдаланилаётган сувларнинг умумий микдори 1980 йилларга нисбатан йилига 64 миллиард метр кубдан уртача 51 миллиард метр кубгача камайтирилди.Дардакикат курилаётган барча чора-тадбирлар сугориладиган ерларни мудофаза килишга каратилган булиб, сугориладиган ерлар умуммиллий бойлик, кишлок хужалиги мадсулотларини ишлаб чикариш ва мамлакат озик-овкат хавфсизлигини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

таъминлашнинг асосий манбаларидан бири хисобланади.Сугориладиган ерларнинг ер турлари буйича таксимланиши юкоридаги 1-расмда келтирилган 2021 йил 1 январь холатига кура.

1-расм

СуFориладиган ерларнинг ер турлари буйича таксимланиши, минг.га

Кейинги йилларда мамлакатимизда ер ва сув муносабатларини такомиллаштириш, кишлок хужалигига мулжалланган ер майдонларини макбуллаштириш ва уларни ажратишнинг соддалаштирилган тартибини куллаш, ер-сув ресурсларидан фойдаланишда замонавий бозор механизмлари, инновацион ва ресурс тежовчи технологияларни жорий килиш, паст хосилли пахта ва галла майдонларини кискартириш хисобига юкори даромадли, экспортбоп махсулотлар етиштириш буйича тизимли чоралар амалга оширилмокда.Шу билан бирга, республика ахолиси сонининг юкори суръатлар билан усиб бориши, кишлок хужалиги ерларининг бошга тоифага утказилиши ва глобал иклим узгариши таъсирининг кескинлашуви окибатида охирги 15 йилда ахоли жон бошига тугри келадиган сугориладиган ер майдонлари улчами 24 фоизга (0,23 гектардан 0,16 гектаргача), уртача йиллик сув таъминоти даражаси эса 3048 метр кубдан 158,9 метр кубгача кискарди.

Сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш жамгармасининг ташкил этилгани, сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилашга каратилган давлат дастури доирасида амалга оширилган ишлар натижасида республика буйича 1 миллион 200 минг гектардан ортик сугориладиган майдонларнинг мелиоратив холати яхшиланди.Сув ва ер ресурсларини бошкаришдаги иктисодий механизмлар ва хукукий асосларни такомиллаштириш хамда меъёрий-хукукий хужжатлар талабларига катъий риоя этилиши устидан назоратни кучайтириш каби масалалар доимий эътибордаги масала сифатида каралмокда.

Статистик маълумотларига кура, иклим узгариши, эрозия жараёнлари натижасида йилига уртача 6-7 млн. га майдондаги ерлар кишлок хужалик оборотидан чикиб кетмокда. Саноат ва транспорт инфратузулмаси сохасида амалга оширилаётган курилишлар, ер ости бойликларини казиб олиш жараёнида хосил булаётган карьер ва тупрок уюмлари жадал

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

суръатлар билан кишлок хужалиги экин ерларини сикиб чикариб, дайдаладиган ерлар курилаётган сув омборлари остида колиб кетмокда.

Худудларда утказилган илмий тадкикот натижаларига караганда сугориш сувларининг катта меъёрда ишлатилиши грунт сувлари сатхининг кутарилишига сабаб булмокда. Бугунги кунда грунт сувлари кам минерализациялашган (1-3 г/л) майдон 1,5 млн. гектарни, уртача минерализациялашган (3-5 г/л) 0,7 млн. гектарни ва кучли минерализациялашган (5 г/л) 0,5 млн. гектарни ташкил этмокда.

Тупрокларнинг унумдорлигига шамол ва сув эрозиялари катта таъсир курсатади. Бугунги кунда 2 млн. гектардан ошикрок. ер дефляцияга, жумладан, 0,7 млн. гектар ер кучли дефляцияга учраган, 0,5 млн. гектар ерда ирригация эрозияси юз бермокда. Бундай ерлар тог олдида жойлашган вилоятлар, айникса, Фаргона водийси куплаб учрайди ва салмокли кисмини сугориладиган ерлар ташкил этадиДишлок ва сув хужалиги вазирлиги маълумотлари шуни курсатадики, эрозия натижасида гектаридан 0,5-0,8 тонна гумус, 100120 кг азот, 75-100 кг фосфорни ювиб кетиши мумкин. Бу эса сугорлиладиган ерлардан фойдаланиш самарадорлигининг пасайиб кетишига замин яратади.

Кейинги йилларда сугорма дедкончилик зоналарида, айникса Оролбуйи дудудларида табиий шароитлар ва инсон хужалик фаолияти таьсирида турли деградация-ортикча намланиш, иккиламчи шурланиш, чулланиш, шамол ва ирригация эрозияси, огир металлар ва задарли моддалар билан ифлосланиш, дегумуфикация, дайдалма катламнинг зичлашиши жараёнлари шаклланган, натижада сугориладиган тупроклар унумдорлиги ва экинлар досилдорлиги пасайган.

Юкоридаги келтирилган муаммоларнинг амалий ечими сифатида, Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги ПФ-5742-сон «^ишлок хужалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида» ги, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 январьдаги П^-4565-сон «2020-2022 йилларда Узбекистон Республикасининг ижтимоий ва ишлаб чикариш инфратузилмасини ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида» ги карори дамда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 18 июндаги 510 сонли карори ижросини таъминлаш максадида "Уздаверлойида" илмий-лойидалаш институти дамда "Тупрок таркиби ва репозиторияси, сифати тахлил маркази" давлат унитар корхонаси билан биргаликда 2014-2017 йиллар давомида республика вилоятларининг 93 та туманида сугориладиган кишлок хужалиги ер майдонлари тупрокларнинг шурланиш даражаларини аниклаш ва харитага тушириш ишлари амалга оширилган.

Худудларда утказилган илмий ва амалий тадкикотлар натижаларига кура, республика буйича жами 2 млн. 418,8 минг гектар сугориладиган ер майдонларининг 72,1 % турли даражада шурланганлиги, шундан 38,4 % кучсиз даражада, 22,8 % урта даражада, 6,2 % кучли даражада ва 4,7 % жуда кучли даражада шурланганлиги аникланган.Жумладан, шурланган ерлар майдони жами сугориладиган ерларнинг ^оракалпогистон Республикасида (15 та туман) -91,4%, Бухоро вилоятида (12 та туман) -85,1%, Жиззах вилоятида (7 та туман) -76,4%, Навоий вилоятида (6 та туман) -64,5%, Сирдарё вилоятида (10 та туман) -79,3%; Хоразм вилоятида (10 та туман) 68,8% ни ташкил этади. Кучли шурланган тупроклар улуши эса асосан ^оракалпогистон Республикаси (15,1%) ва Хоразм вилояти (5,9%) диссасига тугри келаётганлиги аникланган. 2-расмдаги диаграмма маълумотларидан куриниб турибдики,

БС1ТЖСТ АЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ ЗСШЭТШС ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иБ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

вилоятлар кесимида сугориладиган ерларнинг холати коникарли даражада эмас. Республикада мавжуд 14 та маъмурий вилоятлар ерларининг деярли барчаси маълум бир даражада шурланган (2-расм).

2-расм

Республика буйича суFориладиган ер майдонларининг шурланиш даражаси вилоятлар кесимида улуши % хисобида

Шу нуктаи назардан келиб чикиб утказилаётган тадкикот ишларини янада кучайтириш оркали шурланишнинг келиб чикиш сабабларини аниклаш, худудларнинг табиий шароитларини инобатга олган холда мелиоратив тадбирлар олиб бориш режасини тузиш, сохада замонавий инновацион технологияларни куллаш оркали илмий асосланган таклиф ва тавсияларни ишлаб чикиш, уларни амалиётга тадбик килиш бугунги кунинг мухим вазифаси хисобланади. ^олаверса, бир катор туманлар деградация холатидаги сугориладиган экин майдонлари ичида 30-40%, айрим далаларда 50% гача учрайдиган, иккиламчи, кучли шурланган, пахта нихоллари жабрланган, айрим участкаларда биринчи сугоришдаёк 60-80% гача нобуд буладиган "шурхокли доглар" шаклидаги, махсус агротехник, мелиоратив тадбирлар талаб этувчи ерлар хам катта майдонларни ташкил этади.Юкоридаги тахлиллардан куринадики, вилоятлар буйича деградация холатидаги сугориладиган ерларни холати бугунги кун ердан фойдаланиш баркарорлигини таъминлашдаги цикллилигига хизмат килмаяпди. Жумладан, энг асосий муаммолардан бири сифатида ерларни деградация даражасига тушиб колиши, тупрокларнинг шурланиш холати йилдан йилга ошиб бормокда.Худудларнинг табиий шароитларини инобатга олган холда тизимли ташкил этилган мелиоратив тадбирларни олиб бориш, сохага замонавий инновацион технологияларни куллаш, шунингдек максадли тадбирлар олиб бориш энг мухим вазифалардан бири хисобланади.Бундан ташкари республикамиз сугориладиган ерларида гумуснинг пасайиши, чулланиш, боткокланиш, захарланиш, гипсланиш, бегона утлар босиши, булганиш, сув босиши, ифлосланиш, ташлаб кетиш каби салбий холатлар давом этмокда.Уларнинг хисобини юритиш, холатини мониторинг килиш, олдини олиш ва бартараф этиш юзасидан барча ер ресурсларини бошкарув даражаларида тизимли ва доимий тавсифга эга комплекс дастурли иш олиб бориш талаб килинмокда.

БС1ТЖСТ АЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ ЗСШЭТШС ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иБ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

Таддидот доирасида муаммони урганиш мадсадида, ^ашдадарё, Сурхондарё, Самарканд вилоятларидаги мавжуд дехдон ва томорда хужаликлари рахбарлари уртасида ижтимоий суровлар утказилди. Ижтимоий суровда 146 нафар респондентлар иштирок этган булиб, суров натижаларига кура респондентларнинг 89 % холати бузилган ерлар буйича тушунчага эга эмасликлари, 74 % ахоли ерлар холати бузилишини келтириб чидарувчи омиллар буйича билим ва малакага эга эмасликлари, 81 % ахоли холати бузилган ерларни тиклаш ва яхшилаш буйича дандай тадбирлар утказишни билмасликларини, 86 % ахоли холати бузилган ерларни тиклашда давлат томонидан молиялаштириш зарурлиги билан боглид фикр ва мулохазаларни алохида таъкидлаб утди.(1-жадвал)

Ушбу холатларнинг сабабларини анидлаш ва сугориладиган ер ресурсларидан фойдаланишни диверсификациялаш шароитида холати бузилган сугориладиган ерлар буйича мониторинг юритиш, уларни тиклаш асосида хорижий давлатлар тажрибаларидан келиб чиддан холда уларни тиклаш ташкилий-идтисодий чораларининг худудий дастурини ишлаб чидиш бугунги куннинг энг мухим долзарб масаласи хисобланади. ^олаверса, кейинги йилларда сугориладиган худудларда холати бузилган ерларни тиклаш мадсадида илгор технологиялардан фойдаланишга кам эътибор берилмодда.

1-жадвал

Кашкадарё, Сурхондарё, Самарканд вилоятларидаги дехкон ва томорка хужаликларида утказилган суровнома натижалари (2018 йил июль-август ойлари

холатига)

Тадкикот утказилган дехкон ва томорка хужаликлари сони - 146 та

Савол Респондентларнинг жавоблари

Жавоб вариантлари Сони %

Холати бузилган ерлар деганда данд< ерларни тушунасиз? э га эмас 130 89

Эга 16 11

Ерлар холати бузилишининг келтир! чидарувчи омилларни биласизми? Ха 38 26

Йук 108 74

Дехдон ёки томорда хужалигингизда холати бузилган ерлар! тиклаш учун давлат томонидан молиявий ёрдам курсатиш зарурми? ха, албатта 126 86

Йук 20 14

Энг мухими, сугориладиган бузилган ерлар хисобидан данча дишлод хужалиги махсулоти ва иш жойлари йудотилаяпти, даромадларнинг шаклланиши амалга ошмай долмодда каби саволларнинг жавобини тугри ва анид топиш катта ижтимоий-идтисодий ахамиятга эгадир.Шу уринда таъкидлаш лозимки, идтисодиётни чудур модернизация дилиш ва худудларни комплекс ривожлантириш давлат мадсадли дастурларини амалга ошириш билан бир даторда сугориладиган ерлардан фойдаланишни диверсификация дилиш шароитида уларни мухофаза дилиш, айнидса деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш чораларини хам амалга оширишни талаб дилмодда. Чунки дишлод хужалигида бир

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

экин турини сугориладиган ерлар сифат ва технологик хусусиятлари узига хос талабини эьтиборга олган холда жойлаштириш жараёнида бир вактнинг узида деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш механизмларини куриб чикиш мухим ахамиятга эга.Шу билан биргаликда деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклашда айникса, алмашлаб экиш худудини ташкил этиш мухим вазифа хисобланади.Алмашлаб экиш натижасида дехкончилик самарадорлигини ошириш хал килувчи ахамиятга эга булиб, хайдалма ерлар-кишлок хужалик корхонасининг асосий ва энг унумли ерлари хисбланади, бу ерлар алмашлаб экиш натижасида ерларни унумдор катлами ошади, экинларни хосилдорлиги ошишига катта таъсир курсатади.Мазкур ёндашувлар юзасидан юкоридаги таъкидлаб утилган муаммоларни илмий-амалий жихатдан урганиш хамда мавжуд тизимли муаммоларни бартараф этиш юзасидан деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклашнинг баркарорлигини таъминлашга куйидаги йуллар оркали эришилади:

деградация холатидаги сугориладиган ерларни идора ва (тармок) идоралараро алохида хисобини юритишни такомиллаштириш натижасида ушбу ерлар буйича ягона хисоб тизимини шакллантириш;

деградация холатидаги сугориладиган ерлар юзасидан навбатчи электрон карталарни яратиш оркали уларни тиклаш ва фойдаланишга киритишни оператив бошкариш ва мониторинг килиш тизимини шакллантириш натижасида уларнинг навбатлилиги, манзиллилиги, маълумотларининг ишончлилиги таъминланади;

деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш ва фойдаланишга киритиш услублари аникланди (такомиллаштирилди) ва уларнинг техник-иктисодий асосномаларини ишлаб чикиш юзасидан таклифлар асосланди;

деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш фойдаланишга киритиш чораларининг худудий инвестиция дастурини шакллантириш буйича услубиёт ишлаб чикиш;

деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш чораларини давлат инвестиция дастурига киритиш учун асослар яратилади;

деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш юзасидан республика ва худудий даражада тизимли ва комплекс чораларни камраб олган дастурлар яратилади.Ушбу йуллар оркали мазкур дастурни амалга ошириш, уз навбатида, деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш ишлари билан бир каторда ушбу ерлардан олинадиган кишлок хужалиги махсулотлари хажми ва ташкил этиладиган иш жойлари сони ошиши ва кишлок жойларда истикомат килаётган ахоли бандлиги таьминланади. ^олаверса, истикболда деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш оркали кишлок хужалик махсулотлари ишлаб чикаришини янада ривожлантириш ва диверсификация килиш натижасида уларнинг мамлакат ижтимоий-иктисодий тараккиётида тутган урни мустахкамланади. Бу эса, бизнингча биринчи навбатда, ушбу худудий дастурни ишлаб чикиш ва амалга оширишда деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш ишларини инфратузилма тармокларини ривожлантиришга эьтибор каратиш, иккинчидан, деградация холатидаги ерлар баркарорлигини таъминлаш ва уларни такрор ишлаб чикаришнинг замонавий механизмларини хам жорий килиш лозим деб хисоблаймиз.

Хулоса урнида таъкидлаш лозимки, бугунги кунда республикамиздаги деградация холатидаги сугориладиган ерларни тиклаш ишлари механизмини кайта куриб чикиш ва худудий дастурини ишлаб чикишни асослаш оркали худудий иктисодиёт хусусиятларини урганиш ва тизимли тахлил килиш хамда илмий салохиятни жалб этган холда юкоридаги

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тизимли муаммоларни хал дилувчи илмий-амалий таклиф ва тавсияларини ишлаб чидиш, бу борадаги мавжуд меъёрий-худудий, ташкилий-техник механизмларини ва хорижий тажрибалар урганиш хамда республикамиз учун мос келувчи уларни жихатлари чудур урганиш ва дуллаш, бугунги кунинг энг мухим вазифаларидан бири хисобланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги ПФ-5742-сон, «Дишлод хужалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида» ги Фармони. Тошкент, 2019 й.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги ПФ-5853-сон, «Узбекистон Республикаси дишлод хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегияси тугрисида» ги Фармони.

3. Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг холати тугрисида Миллий хисобот. "Давергеодезкадастр" думитаси.-Тошкент, 2020 й.

4. Идлим узгариши шароитида ер ресурсларини бардарор бошдариш. Республика илмий-амалий семинар мадолалари материаллари.-Тошкент, 2017 й.

5. Х.Шукурлаев. Ерлар рекультивацияси ва мухофазаси.-Тошкент, 2009 й, 128 б.

6. А.Алтиев. Ер ресурсларидан фойдаланиш тизимини тартибга солиш муаммолари. Тошкент, 2018й. Монография. 234 б.

7. Transfer equation for the strain rate tensor and description of an incompressible dispersed mixture (incompressible fluid) by a system of equations of dynamic type Yuldashov, Askar; Abdisamatov, Otabek; Abdullaev, Behzod; Dustova, Salima. E3SWebofConferences;Les lis, Том 264, (2021). D01:10.1051/e3sconf/202126403025

8. Optimization of agricultural lands in land equipment projects. Fayzullo R Khаmidov, Shavkat J Imomov, Otabek S Abdisamatov, Maqsud M Sarimsaqov, Gulnora Kh Ibragimova, Khurshida I Kurbonova Journal of Critical Reviews 1021-1023

9. Ерларни мелиоратив холатини яхшилашда замонавий геодезик технологияларни дуллаш. Ассис. О.С.Абдисаматов ассис.А.Жураев ассис.И.Каримов " Халкаро ер куни" муносабати билан " Ер ресурсларини бошдариш ва мухофаза килишда инновацион ёндошувлар: муаммо ва креатив ечимлар" мавзусида республика илмий-амалий Тошкент 2019 йил 22-23 апрель 316-319-бет.

10. Дишлод хужалигида сугориладиган ерларидан самарали фойдаланишда инновацион технологияларни жорий этиш. О.Абдисаматов, У.Исломов, Ф. Юсупов Илмий-амалий агроидтисодий журнали 2019й. 151-153-бет.

11. Usmonov M. T. Virtual Protected Networks. International Journal of Academic Pedagogical Research (IJAPR) ISSN: 2643-9123 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 55-57.

12. Usmonov M. T. What Is Solving The Problem? Methods of Solving Text Problems. International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN: 2643-640X Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 56-58.

13. Usmonov M. T. Solving Problems In Arithmetic Methods. International Journal of Academic Information Systems Research (IJAISR) ISSN: 2643-9026 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 58-61.

14. Usmonov M. T. Stenographic Protection of Information. International Journal of Academic and Applied Research (IJAAR) ISSN: 2643-9603 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 31-35.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

15. Usmonov M. T. Telecommunications and Network Security. International Journal of Academic Engineering Research (IJAER) ISSN: 2643-9085 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 57-61.

16. Usmonov M. T. The Concept of Compatibility, Actions on Compatibility. International Journal of Academic Multidisciplinary Research (IJAMR) ISSN: 2643-9670 Vol. 5 Issue 1, January -2021, Pages: 10-13.

17. Usmonov M. T. The Concept Of National Security. International Journal of Academic and Applied Research (IJAAR) ISSN: 2643-9603 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 73-75.

18. Usmonov M. T. The Concept of Number. The Establishment of the Concept of Natural Number and Zero. International Journal of Academic Multidisciplinary Research (IJAMR) ISSN: 26439670 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 18-21.

19. Usmonov M. T. The Concept of Relationship. Characteristics of Relationships. International Journal of Academic Multidisciplinary Research (IJAMR) ISSN: 2643-9670 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 38-40.

20. Usmonov M. T. The Concept of Size and Measurement. International Journal of Academic Information Systems Research (IJAISR) ISSN: 2643-9026 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 36-40.

21. Usmonov M. T. The Emergence and Development of Methods of Writing All Negative Numbers. International Journal of Academic Information Systems Research (IJAISR) ISSN: 2643-9026 Vol. 5 Issue 1, January - 2021, Pages: 48-50.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.