Научная статья на тему 'СПОРТЧИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ ДИАГНОСТИКАСИ ВА КОРРЕКЦИЯСИ'

СПОРТЧИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ ДИАГНОСТИКАСИ ВА КОРРЕКЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
132
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТЕЗКОР НАЗОРАТ / ИНДЕКС / СПОРТЧИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ҲОЛАТИ / ИШЧАНЛИК / ЖИСМОНИЙ ЮКЛАМА / ДИАГНОСТИК НАЗОРАТ / КОРРЕКЦИОН ЁНДАШУВ

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Кадиров Р.Х.

Мақолада спортчининг функционал ҳолатини оптималлаштиришнинг коррекцион ёндашувлари, жумладан, яқин ҳамдўстлик давлатлари тажрибаларига асосланган педагогик, тиббий-биологик диагностик назоратларни амалда қўллашнинг эмпирик натижалари, спортчи атлетларининг ўқув-машғулот жараёни ва функционал ҳолати, юрак-томир ва асаб тизими ишчанлигини чекловчи захиравий имкониятларни диагностик назорат ва коррекцион ёндашувлари тақдим этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIAGNOSTICS AND CORRECTION OF ATHLETE PREPAREDNESS

The article presents corrective approaches to optimizing the functional state of an athlete, including empirical results of the practical use of pedagogical, medical and biological diagnostic control, methodological approaches to diagnostic control and correction of reserve capabilities that limit the training process and functional state of athletes, the cardiovascular system and the function of the nervous system based on the experimental practice of the neighboring countries.

Текст научной работы на тему «СПОРТЧИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ ДИАГНОСТИКАСИ ВА КОРРЕКЦИЯСИ»

СПОРТЧИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ ДИАГНОСТИКАМИ _ВА КОРРЕКЦИЯСИ_

DOI: https://doi.org/ 10.53885/edinres.202L5L55.019

Кадиров Рашид Хамидович,

Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти кафедраси доценти, п.ф.н., Бухоро давлат университети

Аннотация: Мацолада спортчининг функционал уолатини оптималлаштиришнинг коррекцион ёндашувлари, жумладан, яцин уамдустлик давлатлари тажрибаларига асосланган педагогик, тиббий-биологик диагностик назоратларни амалда цуллашнинг эмпирик натижалари, спортчи атлетларининг уцув-машгулот жараёни ва функционал уолати, юрак-томир ва асаб тизими ишчанлигини чекловчи захиравий имкониятларни диагностик назорат ва коррекцион ёндашувлари тацдим этилади.

Калит сузлар: тезкор назорат, индекс, спортчининг функционал уолати, ишчанлик, жисмоний юклама, диагностик назорат, коррекцион ёндашув.

Кадиров Рашид Хамидович,

доцент кафедры Теории и методики физической культуры, к.п.н., Бухарского государственного университета

Аннотация: В статье представлены корректирующие подходы к оптимизации функционального состояния спортсмена, в том числе, эмпирические результаты практического применения средств педагогического, медико-биологического диагностического контроля, методические подходы к диагностическому контролю и коррекции резервных возможностей ограничивающих тренировочный процесс и функциональное состояние спортсменов, сердечно-сосудистой системы и функция нервной системы на основе экспериментальной практики стран ближнего зарубежья.

Ключевые слова: оперативный контроль, индекс, функциональное состояние спортсмена, работоспособность, физическая активность, диагностический контроль, корректирующий подход.

ДИАГНОСТИКА И КОРРЕКЦИЯ ПОДГОТОВЛЕННОСТИ СПОРТСМЕНА

^TabMUM ea mnoea^on madyuyomxap (2021 uum №4) ISSN2181-1709 (P)

DIAGNOSTICS AND CORRECTION OF ATHLETE PREPAREDNESS

Kadirov Rashid Khamidovich,

Associate Professor of the Department of Theory and Methods of Physical Culture, Ph.D., Bukhara State University

Abstract: The article presents corrective approaches to optimizing the functional state of an athlete, including empirical results of the practical use of pedagogical, medical and biological diagnostic control, methodological approaches to diagnostic control and correction of reserve capabilities that limit the training process andfunctional state of athletes, the cardiovascular system and the function of the nervous system based on the experimental practice of the neighboring countries.

Key words: operational control, index, athlete's functional state, working capacity, physical activity, diagnostic control, corrective approach.

Кириш. Юцоринатижалар спортчинингжисмонийвапсихоэмоционал юкламаларининг доимий усиб бориши инсон фаолиятининг экстремал турига айлантириб улгурди. Х,ар цандай янги рекордлар ва тайёргарлик вазифалари спортчилардан организм тизимларининг максимал чегаравий функционал сафарбарлигини талаб этади. Спорт турларининг организм имкониятларига адекват булган огирликлар билан ишлаш машцлари натижасида, гавда цисмларининг муттаносиб ва тугри ривожлантириш, спортчи организмининг орган ва тизимларини экстремал фаолиятга тайёрлайди. Шиддат билан ривожланиб борувчи замонавий спорт аренаси, хусусан, пауэрлифтинг йуналишида атлетнинг функционал долати билан боглиц юцори спорт ютуцларига муносиб техник ва жисмоний (куч) тайёргарликсиз эришиб булмайди [1,2].

Тадцицот методлари ва маълумотлари. Педагогик экспериментни режалаштириш ва утказиш учун: биринчидан, спортчи атлетларнинг функционал имкониятларини тезкор аницлашнинг диагностик усулларини цуллаш; иккинчидан, спортчи атлетлар организмининг долати тугрисида диагностик маълумотларни уз вацтида аницлаш асосида уцув-тренировка жараёнини коррекциялаш орцали, улар саломатлигини мустадкамлаш ва спорт натижаларини ошириш вазифалари белгиланган.

Асосий педагогик эксперимент жараёнида 34 нафар пауэрлифтер (эркак) спортчилар цатнашган булиб, улардан 17 спортчи экспериментал ва цолгани (17) назорат гурудини ташкил этди [4].

-

Тайёрлов даврининг 20 хафталик мезоцикл жараёнида (2010 й.) педагогик эксперимент утказилган. Нега тайёрлов даври - педагогик экспериент учун ахамиятли деб олинди? Шу босцичда, айнан спортчининг жисмоний, техник-тактик ва психологик сифатларининг фудаментал асослари яратилади.

Тадцицот жараёнида, спортчининг функционал уолатини бахолашга царатилган тезкор диагностик назорат тизимини цуллаш орцали тренировка юкламаларини бошцаришнинг узига хос коррекцион ёндашувлари амалда цулланган. Тренировка юкламаларини коррекциялаш учун спортчининг функционал холат индекси (кейинги уринларда СФХДИ) ишлаб чицилган ва объектив асос сифатида цабул цилинган. Педагогик эксперимент жараёнида СФХДИ га асосланган, коррекцияланган тренировка юкламаларининг экспериментал гурух спортчилари томонидан таянч мусобаца машцлари (штангани елкада олиб утириб-туриш, мосламада ётган холатда штангани кутариш, турган жойда гавда билан штангани тортиш) натижаларига таъсирини урганишдан иборат. Эксперимент режасига кура, таёрлов даврининг барча тренировкалари боши ва охирида спортчилар функционал холатининг тезкор назоратларини амалга ошириш, тренировка юкламаларини мацсадли коррекциялашнинг кенг имкониятларини яратди.

СФХДИ га асосланган тезкор назорат жараёнларида беш турдан иборат тиббий диагностик тестлар цулланилган [3]:

1. Ортостатик синама (вегетатив асаб тизимининг холати) методикаси:

Атлетнинг горизонтал холатдан вертикал холатга утишида юрак-томир цицсцариши (ЮТК) ва артериал босим узгаришини тахлил цилиш. Икки-уч дацицали дам олишдан кейин 15 сония ичида юрак-томир цисцариш сони хисобланади. ЮТК нинг 8-12 мартагача усиши -синаманинг меъёрий курсаткичи. Индекс бахосини балларда ифодалаш цулайлиги учун 0,8 дан 1,2 меъёр мувофицликда олинади.

2. Клиностатик синама (вегетатив асаб тизимининг холати) методикаси:

Атлетнинг вертикал холатдан горизонтал холатга утишида юрак-томир цицсцариши (ЮТК) ва артериал босим узгаришини тахлил цилиш. Икки-уч дацицали дам олишдан кейин 15 сония ичида юрак-томир цисцариш сони хисобланади. ЮТК нинг 4-12 мартагача пасайиши -синаманинг меъёрий курсаткичи булиб хисобланади. Индекс бахосини балларда ифодалаш цулайлиги учун 0,4 дан 1,2 меъёр мувофицликда олинади.

3. Ашнер синамаси (вегетатив асаб тизимининг холати) методикаси:

ER

ЮТК дастлабки ва цайта 15 сониядан кейин (2-3 дацицали интервал ва куз цибигини ох,иста босиш билан) улчовлари амалга оширилади. ЮТК нинг 5-12 мартагача секинлашуви - синаманинг меъёрий курсаткичи. Индекс ба^осини балларда ифодалаш цулайлиги учун 0,5 дан 1,2 меъёр мувофицликда олинади.

4. Хдракат аницлиги ва тезкорлигини аницлаш синама (асаб-мушак аппаратининг периферик сенсомоторикаси) методикаси: Бир дацицали дам олишдан кейин, 15 сония давомида, цогозда узаро тенг масофали айлана шаклларини чизишдан иборат. Натижани бах,олаш учун чизилган шакллар сони х,исобланади. Айланалар сони 12 дан 15 тагача синаманинг меъёрий курсаткичи. Индекс ба^осини балларда ифодалаш цулайлиги учун 1,2 дан 1,5 гача меъёр чекланиб олинади.

5. Артериал цон босим даражаси (юрак томир тизимининг систолик компоненти) аницлаш методикаси: Тестлашда монометр улчов асбоби воситасида тренировкагача ва ундан кейин (2-3 дацицадан кеч цолмасдан) дарх,ол систолик босим аницланади. Тренировка олди ва кейинги систолик босим курсаткичлари орасидаги фарц 10-20 мм.сим.уст. дан ошмаслиги керак. Индекс ба^осини балларда ифодалаш цулайлиги учун 1,0 дан 2,0 меъёрий курсаткичга мослаштирилади.

Педагогик экспериментнинг СФХДИ га асосан утказилган дастлабки назорат улчовларида юрак-томир, кардио-респиратор ва асаб-мушак тизимлари х,олатини ва бевосита эмоционал ва жисмоний юкламаларнинг цайтар алоца механизмларини характерлаш мацсадида синамалар буйича баллар йигиндиси х,осил цилинди.

Таклиф этилаётган тезкор назорат (СФХДИ га асосланган) тизими цуйидаги педагогик жараёнлардан иборат (1-расмга царанг) [4].

Расм 1

Спортчининг функционал холатини аниклаш индексига асосланган тезкор назорат тизими СФХАИ га асосланиб пауэрлифтингчиларни тестлаш

Хар бир спортчининг функционал хрлатини: юрак-томир ва асаб-мушак тизим хусусиятларини 5 та синама курсаткичлари буйича

аниклаш

СФХАИ нинг объектив маълумотларига асосланиб х,ар бир пауэрлифтингчилар тренировка юкламаларини индивидуал

коррекциялаш

Пауэрлифтерчи спортчилар организмига максимал ва субмаксимал юкламалар таъсирини юмшатиш билан спорт натижадорлигини

ошириш

И*

Биринчи разрядли спортчилар учун уцув-тренировка машгулотларининг юкламали таъсир механизмларини бошцариш жараёни узгарувчанлик принципи асосида ташкил этилилган. Машгулот юкламаларининг узгарувчанлиги, цулланиладиган воситалар хажми ва суръатининг вариатив ёндашувларига асосланиб спортчиларда мустахкам куникма (юкламага физиологик куникиш) хосил цилинмади. Бунинг учун, хафталик катта юкламали машгулотлар, хафталик кичик ва урта юкламали машгулот цикллари билан навбатлаштирилди. Юкламани тацсимлаш назарида хафталик машгулот цикллари цуйидагича ташкил этилди (1-жадвалга царанг).

1-Жадвал

Биринчи разрядли спортчиларининг хафталик циклларида юкламанинг тацсимланиши

№ Ыаштуиот у^исининг тушири 1 -ффта 2 здфта 3 зафта 4 -зафта

1 Душанбе Урта Китак Кичнк Урта

2 Чорпинба Еиш Karra Катта Karra

3 Жуыа Катта Урта Урта Кичик

Спорт мастерлигига номзод спортчилар учун хам, укув-тренировка машгулотларининг юкламали таъсир механизмларининг узгарувчанлиги билан хафтада беш марталик машгулотлар ташкил этилди. Хдфтада беш кунлик машгулот юкламаларининг узгарувчанлиги, цулланиладиган воситалар хажми ва суръатининг вариатив ёндашувлар кетма-кетлиги сацланиб цолинди. Спорт мастерлигига номзод спортчиларнинг хафталик машгулот циклларида юкламани тацсимлаш тартиби цуйидагича ташкил этилди (2-жадвалга царанг).

2-Жадвал

Спорт мастерлигига номзод спортчиларининг хдфталик циклларида

юкламанинг тацсимланиши

№ Машгулот хдфтасининг кунлари 1 - х,афта 2 - х,афта 3 - х,афта 4 - х,афта

1 Душанба Урта Кичик Урта Кичик

2 Чоршанба Кичик Катта Катта Катта

3 Жума Урта Катта Урта Урта

4 Шанба Кичик Урта Кичик Кичик

Педагогик эксперимент цатнашчиларида, тренировка олди ва охирида СФХДИ синамаларидан ташкил топган тезкор назоратлар утказилган. Тезкор назоратларнинг объектив натижалари асосида, экспериментал гурух спортчиларининг индивидуаллашган машгулот

4'"*"'% Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN 2181-1709 (P)

№*}}----

юкламаларида коррекцион узгартиришлар киритиб борилган.

Тадцицот натижалари ва уларни тахлил цилиш. Ишлаб чицилган СФХДИ синамалари (тиббий-педагогик тестлар: ортостатик, клиностатик, куз-юрак ва праксимал (харакат аницлиги ва тезкорлиги, артериал босим (систолик)) га асосланган тезкор назорат тизимини тренировка боши ва охирида цуллашнинг мацсадга мувофицлиги курсатилади.

Таклиф этилаётган индекс меъёри 3,9-7,1 чегарани (юкламага адекват мослашув) ташкил этади. 7,1 дан юцори индекс (балл) атлетнинг паст тайёргарлик даражаси, ёки олдинги хаддан зиёд юклама таъсири, вегетатив асаб тизимининг ута цузалувчанлигини курсатади ва тренировка жараёнида камайтирилган индивидуал юклама тавсия этилади. Агар СФХД индекси 3,9 баллдан паст булиши, спортчи организмининг соматик касалликлари, ёки вегетатив асаб тизимидаги жиддий чекинишларини курсатади ва юкламали машгулотларни дархол тухтатиб цушимча текширувларни тацозо этади.

Х,ар тренировка боши ва охирида доимий (20 хафталик мезоцикл) 34 нафар (экспериментал ва назорат гурухлари) спортчиларнинг функционал холатини аницлаш улчовлари утказилган. Экспериментал гурух спортчиларида цайд этилган тезкор назорат улчовлари асосида, индивидуал машгулот юкламаларининг коррекцион йуналишлари амалга оширилди. Назорат гурухида экспериментал узгартиришлар цулланилмаган.

Педагогик эксперимент натижасида цуйидаги ахамиятли маълумотлар хосил булди (3-4-5-6-жадвалларга царанг).

3-Жадвал.

Тажрибагача экспериментал гурухида хисобланган тезкор назорат улчовларининг йигиндиси (балларда)

№ Статистик хоссалар Ортостати к Клиностатик Ашнер Праксимал Систолик босим ^атор йигиндиси

1 M, балларда 1,38 1,27 0,84 1,15 2,94 7,55

2 M, балларда 0,04 0,05 0,05 0,08 0,13 0,16

3 ме, балларда 1,4 1,3 0,9 1,0 3,0 7,6

4 V,% 13,4 17,5 28,0 28,6 18,8 9,2

Изох: Бу ерда ва кейинги жадвалларда хисобланган курсаткичлар орасидаги фар»; статистик ишончли (Р<0,01).

4-Жадвал.

Тажрибагача назорат гурудида дисобланган тезкор назорат улчовларининг йигиндиси (балларда)

№ Статистик хоссалар Ортостатик Клиностатик Ашнер Праксимал Систолик босим ^атор йигиндиси

1 M, балларда 0,98 0,87 0,78 1,29 1,58 5,47

2 M, балларда 0,02 0,04 0,05 0,03 0,12 0,18

3 ме, балларда 1,0 0,9 0,7 1,3 2,0 5,3

4 V,% 12,3 23,0 26,4 9,6 31,9 13,6

5-Жадвал.

Тажрибадан кейин экспериментал гурудида дисобланган тезкор _назорат улчовларининг йигиндиси (балларда) _

№ Статистик хоссалар Ортостатик Клиностатик Ашнер Праксимал Систолик босим ^атор йигиндиси

1 M, балларда 0,98 0,87 0,78 1,29 1,58 5,47

2 M, балларда 0,02 0,04 0,05 0,03 0,12 0,18

3 ме, балларда 1,0 0,9 0,7 1,3 2,0 5,3

4 V,% 12,3 23,0 26,4 9,6 31,9 13,6

6-Жадвал.

Тажрибадан кейин назорат гурудида дисобланган тезкор назорат улчовларининг йигиндиси (балларда)

№ Статистик хоссалар Ортостатик Клиностатик Ашнер Праксимал Систолик босим ^атор йигиндиси

1 M, балларда 1,41 1,38 0,82 0,14 3,0 7,75

2 M, балларда 0,03 0,03 0,03 0,07 0,08 0,12

3 ме, балларда 1,4 1,4 0,8 1,1 3,0 7,7

4 V,% 10,0 10,3 17,4 25,3 11,7 6,6

Тадцицот олди ва кейинги натижаларнинг циёсий тадлили шуни курсатдики, экспериментал гуруд спортчиларининг функционал долат даражаси буйича ишончли узгаришлар аницланди. Спортчиларнинг, умуман юрак-томир, кардио-респиратор ва мушак-асаб тизимлари фаолиятини характерловчи бешта диагностик тест натижалари буйича экспериментал гуруд спортчиларининг функционал долат курсаткичлари салмоцли яхшиланди. Натижада (назорат гурудидан фарцли), тренировка ва мусобаца юкламаларига барцарор мослашувчанлик ошди ва

W*//----

спортчиларнинг жисмоний, функционал, техник тайёргарликлари учун цулай имкониятлар яратилди. Экспериментал гурух спортчиларининг функционал холат курсаткичлари статистик ишончли ошганлиги аницланди (Р<0,01).

Эксперимент бошида экспериментал гурух пауэрлифтингчилар орасида СФХДИ буйича турли типологик курсаткичли спортчилар аницланди. Мисол, уч нафар спортчида СФХДИ - 3,9-7,1 балл чегарасида. Изох: бу спортчилар организмининг тренировкадан кейинги тикланиш жараёнининг юцори фаоллиги ва машгулот юкламаларига адекват мослашувини курсатганлиги сабабли, уларда коррекцион машгулот юкламаларини соддалаштириш урнига, юклама шиддатини оширувчи коррекцион йуналиш режалаштирилди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Экспериментал гурухнинг 13 нафар спортчисида (тажриба бошидаги СФХДИ курсаткичларига кура) бажариладиган юклама характери ва юрак-томир, кардио-респираторли, асаб-мускул тизимлари фаолият курсаткичлари уртасидаги унча катта булмаган узгаришлар аницланди. Тезкор назорат натижасига кура уртача 7,7 бални ташкил этиб, меъёрдан ошганлиги аницланди. Изох: бу тоифа спортчилар томонидан бажариладиган машгулот юкламалари организмнинг (миокард ва мускуллар) тулиц тикланмаган фонга тугри келишини курсатади. Шу сабабли, коррекцион машгулот юкмалари хажмини аста-секинлик билан оширилса хам, шиддатига кура камайтирилди.

Эксперименал гурухда ягона спорчининг СФХДИ 9,0 баллни (меъёр 3,9 дан 7,1 гача) курсатди. Изох: максимал ва субмаксимал юкламаларнинг салбий таъсирига организм мослашувчанлигининг адаптацион бузилишларини курсатиши цаторида, машгулот юкламалари организмнинг усиб борувчи цайта тикланмаслик фонига тугри келганлиги аницланади. Шу сабабли, коррекцион машгулот юкмалари хажми ва шиддатини камайтириш эвазига коррекциялаштирилган индивидуал ёндашув амалга оширилди..

Экспериментал гурухнинг барча спортчиларида, СФХДИ курсаткичларига мувофиц коррекциялаштирилган машгулот юкламалари утказилди.

СФХДИ га асосланган коррекцион ёндашувнинг мицдорий параметрлари цуйидаги жадвалда курсатилган (7-жадвалга царанг).

ISSN 2181-1717 (E) Образование и инновационные исследования (2021 год №4) '

-

7-Жадвал.

Экспериментал гурух спортчиларининг тезкор назорат

натижаларига асосланган кор зекцион машгулот юкламалари

№ Организмнинг юкламага жавоб реакцияси Спортчилар Максималликка нисбатан машFулот юкламаси (%)

50-65 % 65-80 % 80-95 %

1 СФХДИ курсаткичлари меъёр чегарасида 1 -спортчи - - +

2-спортчи - - +

3 -спортчи - - +

2 СФХ.АИ курсаткичларининг физиологик меъёрдан кисман огишганлиги (юкламанинг кайта тикланмаганлик фонида бажарилиши) 1 -спортчи - + -

2-спортчи - + -

3 -спортчи - + -

4-спортчи - + -

5-спортчи - + -

6-спортчи - + -

7-спортчи - + -

8-спортчи - + -

9-спортчи - + -

10-спортчи - + -

11-спортчи - + -

12-спортчи - + -

13-спортчи - + -

3 СФХ.АИ курсаткичларининг физиологик меъёрдан кисман огишганлиги (организмнинг тулик тикланмаганлик жараёнининг кайта такрорланиши) 1 -спортчи +

Педагогик тажриба даврининг эксперимент ва назорат гурухларида СФХДИ курсаткичлари йигиндисидаги узгариш хусусиятларини тахлил цилишдан маълум булди-ки, экспериментал гурух спортчилари организмига коррекцион машгулот юкламаларининг етарлича юцори таъсир самарадорлиги билан максимал ва субмаксимал юкламанинг салбийтаъсирлариюмшатилди.Эксперименталузгарувчанликтаъсирида спортчилар организмининг тренировка ва мусобаца юкламаларига барцарорлиги ошганлиги сабабли, жисмоний, функционал ва техник курсаткичларининг ривожланиши таъминланди. Экспериментал гурух спортчиларининг функционал холат курсаткичлар статистик ишончли яхшиланди (р<0,01).

СФХДИ курсаткичларига асосланган тиббий-педагогик тестлаш натижалари буйича экспериментал гурух спортчиларининг функционал холатида салмоцли узгаришлар аницланди. Экспериментал гурухнинг тажриба олди ва охирида цайд этилган тиббий-педагогик тест курсаткичларининг йигиндиси мицдорий ва график тасвирлар орцали

'^'""""щТаълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4)

ö? 1--

ISSN 2181-1709 (P)

тацдим этилган (8-жадвалга царанг).

8-Жадвал.

Экспериментал гуруднинг тажриба олди ва охирида цайд этилган тиббий-педагогик тест курсаткичларининг статистик натижалари

№ Тест n Тестлаш даври M±m W T Статистик хулоса

1 Ортостатик синама, баллар 17 Олдин 1,38 ±0,04 3,38 - P < 0,001

17 кейин 0,98±0,02

2 Клиностатик синма, баллар 17 Олдин 1,27±0,05 3,20 - P < 0,01

17 кейин 0,87±0,04

3 Куз-юрак синма, баллар 17 Олдин 0,84±0,05 1,08 - P > 0,05

17 кейин 0,78±0,05

4 Х,аракат анщлиги ва тезкорлиги, баллар 17 Олдин 1,15±0,08 1,47 - P > 0,05

17 кейин 1,29±0,03

5 Артериал (систоик) босим, баллар 17 Олдин 2,94±0,13 3,34 - P < 0,001

17 кейин 1,58±0,12

6 Спортчининг функционал полати (СФХИ), баллар 17 Олдин 7,55±0,16 3,55 - P < 0,001

17 кейин 5,47±0,18

Изох,: W - Вилкоксон мезонининг циймати, Т- узаро боглиц танланмалар учун Стьюдент мезонининг циймати, Вилксон мезони буйича тажрибадан олдинги СФХДИ га нисбатан p<0,001 фарцларнинг адамиятлик даражаси.

Педагогик экспериментнинг назорат гурудида экспериментал узгарувчанлик таъсири кузатилмади, машгулотларнинг максимал ва субмаксимал юкламали салбий таъсирларига организмнинг зарурий адаптацион мослашув жараёнлари содир булмаганлиги сабабли СФХДИ натижаларида аксарият соглом инсоннинг физиологик (3,9 -7,1 балл) меъёр чегарасидан ташцарида эканлиги цайд этилди. Назорат гуруди спортчиларининг функционал долати буйича салбий бузилиш тенденцияси статистик ишончликка (Р<0,01) эга (9-жадвалга царанг).

Образование и инновационные исследования (2021 год №4) /^"''"Ч1

Е1?

9-Жадвал.

Назорат гурухининг тажриба олди ва охирида цайд этилган тиббий-педагогик тест курсаткичларининг статистик натижалари

№ Тест п Тестлаш даври М±т W Т Статистик хулоса

1 Ортостатик синама, баллар 17 Олдин 1,37±0,03 1,90 - Р > 0,05

17 кейин 1,41±0,03

2 Клиностатик синма, баллар 17 Олдин 1,32±0,03 2,83 - Р < 0,01

17 кейин 1,38±0,03

3 Куз-юрак синма, баллар 17 Олдин 0,80±0,03 1,36 - Р > 0,05

17 кейин 0,82±0,03

4 Харакат анщлиги ва тезкорлиги, баллар 17 Олдин 1,14±0,07 - - Р > 0,05

17 кейин 1,14±0,07

5 Артериал босим, баллар 17 Олдин 3,0±0,08 - - Р > 0,05

17 кейин 3,0±0,08

6 Спортчининг функционал полати (СФХИ), баллар 17 Олдин 7,64±0,12 3,04 - Р < 0,01

17 кейин 7,75±0,12

Пауэрлифтинг спортининг машгулот хусусиятлари цаторида, ташци огирликлар таъсирида цорин бушлиги босимининг кутарилиши, оёц томирларида веноз цон юришининг бузилиши ва сурункали лимфаденоз (томирларнинг варикоз кенгайиш) етишмовчилик белгилари олдини олиш мацсадида компрессион трикотаж кийимларидан фойдаланилди (10-жадвалга царанг).

10-Жадвал.

Экспериментал ва назорат гурух спортчиларининг тажриба охиридаги тиббий-педагогик тест курсаткичлари йигиндиси

№ Тест п Гурухлар М±т W Т Статистик хулоса

1 Ортостатик синама, баллар 17 Назорат 1,41±0,03 136 - Р < 0,001

17 Эксперимент 0,98±0,02

2 Клиностатик синма, баллар 17 Назорат 1,38±0,03 140 - Р < 0,001

17 Эксперимент 0,87±0,04

3 Куз-юрак синма, баллар 17 Назорат 0,82±0,03 21 - Р > 0,05

17 Эксперимент 0,78±0,05

4 Харакат анщлиги ва тезкорлиги, баллар 17 Назорат 1,14±0,07 50 - Р > 0,05

17 Эксперимент 1,29±0,03

5 Артериал босим, баллар 17 Назорат 3,0±0,08 139 - Р < 0,001

17 Эксперимент 1,58±0,12

6 Спортчининг функционал полати (СФХИ), баллар 17 Назорат 7,75±0,12 144 - Р < 0,001

17 Эксперимент 5,47±0,18

Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN 2181-1709 (P)

ö? 1----

Экспериментал гурух спортчиларининг тажриба олди ва охирида учта мусобаца машцларида натижавий курсаткичлар йигиндиси цуйидаги жадвалда акс эттирилган (11-жадвалга царанг).

11-Жадвал.

Экспериментал гурух пауэрлифтинг спортчиларининг тажриба олди ва охирида учта мусобаца машцлари буйича натижавий курсаткичлар йигиндиси

№ Мусобака шартлари n Тажриба боскичи M±m W T Статистик хулоса

1 Штанга билан утириб туриш, кг 17 Олдин 140,3±2,2 136 - P < 0,001

17 кейин 148,9±2,0

2 Мосламада ётган холатда штангани итариб кутариш, кг 17 Олдин 122,6±2,3 140 - P < 0,001

17 кейин 133,0±2,2

3 Штангани ердан тортиш,кг 17 Олдин 169,3±3,3 21 - P < 0,001

17 Кейин 176,8±3,0

4 Иигинди, кг 17 Олдин 432,3±7,5 50 - P < 0,001

17 кейин 458,7±6,9

Экспериментал гурух спортчилари томонидан бажарилган (тажриба олди ва охирида) пауэрлифтинг мусобаца машц натижаларининг циёсий тахлилидан маълум булди-ки, таклиф этилган тезкор назорат тизимига асосланган коррекцион машгулот юкламалари, спорт натижаларини оширишда етарлича самарадорликка эга эканлиги аницланди.

Жумладан, 17 нафар экспериментал гурух спортчиларининг штанга билан утириб-туриш, штангани итариб кутариш ва гавда билан тортиш натижаларининг усиши аницланди. Натижаларнинг усиш фоизи, уртача: штанга билан утириб туриш - 6,14%; штангани кукракдан итариб кутариш - 8,44%; гавда билан штангани тортиш - 4,41%, хамда учта шарт буйича натижалар йигиндиси - 6,12 % ни ташкил этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20 хафталик мезоцикл даврида назорат гурухида утказилган одатий уцув-машгулотлардан кейин натижаларнинг усиши экспериментал гурухга нисбатан анча паст. Жумладан, натижаларнинг усиш фоизи, уртача: штанга билан утириб туриш - 4,84%; штангани кукракдан итариб кутариш - 4,89%; гавда билан штангани тортиш - 1,70 %, хамда учта шарт буйича натижалар йигиндиси - 3,63 % ни ташкил этади (12-жадвалга царанг).

12-Жадвал.

Назорат гурух пауэрлифтинг спортчиларининг тажриба олди ва

f" * и и и

охирида учта мусобаца машцлари буйича натижавий курсаткичлар

йигиндиси

№ Мусобака шартлари n Тажриба боскичи M±m W T Статистик хулоса

1 Штанга билан утириб 17 Олдин 140,4±2,2 2,42 P < 0,05

туриш, кг 17 кейин 147,1±2,3

2 Мосламада ётган холатда 17 Олдин 123,2±2,2 2,51 P < 0,05

штангани итариб 17 кейин 128,6±1,9

кутариш, кг

3 Штангани ердан 17 Олдин 169,4±3,3 0,62 P < 0,05

тортиш,кг 17 Кейин 172,2±2,7

4 Иигинди, кг 17 Олдин 433,1±7,4 1,71 p <0,05

17 кейин 448,0±6,3

Утказилган педагогик тадцицот натижасида экспериментал гурух пауэрлифтингчи спортчиларининг барча мусобаца шартлари буйича тажрибадан кейинги холат юзасидан статистик ишончли усиш тенденцияси содир булди. Назорат гурухида аксинча, бошцача усиш тенденцияси кузатилди. Жумладан, назорат гурухининг беш нафар спортичисида тажрибадан олдинги холатга нисбатан натижаларнинг пасайиш тенденцияси маълум булди. Тезкор назоратга асосланган коррекцион машгулот юкламаларисиз пауэрлифтингчилар тайёргарлигини самарали ташкил этиш иложсиз, бундан ташцари, спортчилар организмига максимал ва субмаксимал юкламаларнинг салбий таъсири, атлетлар саломатлигига нохуш асоратлари билан спорт натижаларининг бецарорлашувига олиб келади. Тезкор назоратларнинг объектив маълумотларига асосланган адекват коррекцион машгулот юкламаларисиз нохуш травматик вазиятлар, ёки спортни тарк этиш холатлари содир булиши мумкин.

Хулоса. Умуман, утказилган педагогик тажриба, тадцицотда цуйилган ишчи фаразни тасдицлайди, пауэрлифтинг спортчиларининг тайёргарлик жараёнида - тезкор назоратнинг махсус тиббий-педагогик тестлар мажмуаси куринишидаги таклиф этилган СФХ,И лари хисобидан яхлит уцув-машгулот жараёни ва алохида олинадиган тренировка мазмунига адекват коррекция киритиш, спортчилар саломатлигини яхшилаш ва спорт натижаларини ошириш имкониятлари хосил булади.

Тажрибавий маълумотларнинг курсатишича, СФХДИ га асосланган машгулотюкламалариникоррекциялаш,тезкорназоратмаълумотларидан фойдаланган холда пауэрлифтингчиларнинг тайёргарлик жараёнини такомиллаштиришнинг юцори самарадорликка эга булган воситаси хисобланади. Таклиф этилаётган коррекцион ёндашувга тизимли амал цилиш орцали, тренировканинг восита ва усулларини рационал

-"--

режалаштириш, пауэрлифтингчилар тайёргарлигини бошцариш имкониятларини кенгайтириш, шунингдек касбий касалликларни олдини олиш ва ушбу спорт турининг физиологик асослари яратилади.

Адабиётлар руйхати

1. Башкин В.М. Системный подход к оценке и коррекции тренировочного процесса на основе функционального состояния организма спортсмена: монография / В.М. Башкин. - СПб.: Изд-во Гос. ун-та аэрокосмического приборостроения, 2009. - 108 с.

2. Науменко Э.В. Оптимизация тренировочных нагрузок пауэрлифтеров как профилактика профессиональных заболеваний на основе восстановительных методик/Э.В. Науменко, Л.Н. Платонова, А.Ю. Бутов, Д.Д. Дальский//Теория и практика физ.культуры.- 2012.-№7.- С.62-64.

3. Дальский Д.Д. Некоторые физиологические особенности занятий пауэрлифтингом // Спортивно-оздоровительный атлетизм: сб. науч. тр./ С.-Петерб. гос. ун-т физ. культуры им. П.Ф. Лесгафта; под ред. Г.П. Виноградова.- СПб., 2006.- С. 15-20.

4. Pogossov A.V., lesnikov O.I. THE CLINICO-DYNAMICS MANIFESTATIONS OF ACUTE ALCOHOL PSYCHOSIS DEPENDING ON A VARIETY OF USING ALCOHOL. Kursk State Medical University Tula Regional Narcological Dispensary3. ВЕСТНИК НОВЫХ МЕДИЦИНСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ- 2012 - Т. XIX, №4 - С.203.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.