Научная статья на тему 'СПОРТ ЎЙИНЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ОРҚАЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИ СОҒЛОМЛАШТИРИШНИНГ АХАМИЯТИ'

СПОРТ ЎЙИНЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ОРҚАЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИ СОҒЛОМЛАШТИРИШНИНГ АХАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
172
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СПОРТ ЎЙИНЛАРИ / ЭЛЕМЕНТ / ОПТИМАЛ РИВОЖЛАНИШ / КОНВЕНЦИЯ / ҲУқУқӢ / КОМПЕТЕНЦИЯ / ИЖТИМОИЙ РИВОЖЛАНИШ / КОГНИТИВ РИВОЖЛАНИШ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ахмедов Ж.А., Қамчиев С.Х., Авазбадалов Ш.М., Хайитбоев Н.Ш.

Мақолада мактабгача ёшдаги болалар шахсининг шаклланишида спорт ўйинлари фаолиятининг аҳамияти, ўйинлар орқали болаларни соғломлаштириш ва педагогик вазифаларни амалга хақида фикр мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF HEALTH FOR PRESCHOOL CHILDREN THROUGH THE USE OF SPORTS GAMES

Abstarct: The article discusses the role of sports in the formation of the personality of preschool children, the health of children through games and the implementation of pedagogical tasks.

Текст научной работы на тему «СПОРТ ЎЙИНЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ОРҚАЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИ СОҒЛОМЛАШТИРИШНИНГ АХАМИЯТИ»

Ахмедов Ж. А. факультетлараро жисмоний маданият ва спорт кафедраси уцитувчиси

АДУ Камчиев С.Х.

факультетлараро жисмоний маданият ва спорт кафедраси уцитувчиси

АДУ

Авазбадалов Ш.М. факультетлараро жисмоний маданият ва спорт кафедраси уцитувчиси

АДУ

Хайитбоев Н.Ш.

мактабгача таьлим методика кафедраси уцитувчиси

АДУ

СПОРТ УЙИНЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ОРЦАЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИ СОГЛОМЛАШТИРИШНИНГ

АХАМИЯТИ

Аннотация: Мацолада мактабгача ёшдаги болалар шахсининг шаклланишида спорт уйинлари фаолиятининг ауамияти, уйинлар орцали болаларни согломлаштириш ва педагогик вазифаларни амалга хацида фикр мулоуазалар юритилган.

Калит сузлар: Спорт уйинлари, элемент, оптимал ривожланиш, конвенция, ууцуц, компетенция, ижтимоий ривожланиш, когнитив ривожланиш.

Axmedov J. A. interdepartmental physical culture and a teacher in the sports department

ADU Qamchiev S.X. interdepartmental physical culture and a teacher in the sports department

ADU

Avazbadalov Sh.M. interdepartmental physical culture and a teacher in the sports department

ADU Xayitboev N.Sh.

Teacher of the Department of Preschool Education Methodology

ADU

THE IMPORTANCE OF HEALTH FOR PRESCHOOL CHILDREN THROUGH THE USE OF SPORTS GAMES

Abstarct: The article discusses the role of sports in the formation of the personality of preschool children, the health of children through games and the implementation of pedagogical tasks.

Keywords: Sports games, element, optimal development, convention, law, competence, social development, cognitive development.

Уйин кадим замонлардан бери педагог, психолог, файласуф, этнограф, санъатшунос олимлар диккатини узига тортиб келган булиб, жамият хаётида мехнатдан кейин туради ва унинг мазмунини белгилайди. Ибтидоий жамоа кабилалари уз уйинларида овчилик, уруш, дехкончилик ишларини акс эттирганлар.

Бола учун уйин узини курсатиш ва намоён килиш йули. Уйинда бола узи истаган кахрамонга айланади: мехрибон, сехргар, жасур, жангчи, учувчи -фазогир, сайёх... Уйинда бола узи хохлаган жойда булади: ойда, денгиз тубида, мактабда. Уйин болага вактни бир лахзага тухтатиш, уни кайтариш ва яна куп маротаба такрорлаш имконини беради.

Уйинда бола шахсининг барча кирралари очилади, рухиятида янги, янада юкори ривожланиш боскичига утишга тайёрлайдиган сезиларли узгаришлар содир булади. Бу билан психологлар мактабгача ёшдаги болаларнинг етакчи фаолияти сифатида уйиннинг улкан тарбиявий имкониятлари юкорилигини айтишади.

Сунгги йилларда тадкикотчилар, педагоглар, психологлар ва шифокорлар уйин барча сохаларда ёш болаларнинг соFлом ривожланиши учун хаётий мухим элемент эканлигини ишонарли даражада исботлаб беришди. Уйин ривожланишнинг етакчи манбаи сифатида оптимал ривожланиш учун жуда мухимдир.

Уйин алохида болалар учун таълимда мувозанатни саклашга ёрдам беради. У хар бир боланинг ривожланиш эхтиёжлари ва манфаатларини Fайриоддий тарзда инобатга олади.

Уйин одатда эркин танланган, болаларга каратилган ва завкли фаолият сифатида белгиланади. У ижтимоий, когнитив ва ривожланиш хусусиятлари ва боскичлари буйича кушимча тахлил килинди ва таснифланди.

Шахсга йуналтирилган таълим ёндашувида уйин бу бола томонидан бошланган ва мактабгача таълим педагоги томонидан астойдил куллаб -кувватланадиган асосий иш фаолиятидир. Хдтто энг уйноки болалар хам уйиндан укиш ва ривожланиш нуктаи назаридан фойда олиш кобилиятига эга эмас.

Бунинг учун уларга вакт, макон ва шахсий кутилмаган ва мустакил тарзда бошланган уйин харакатларини ривожлантиришда мустакиллик керак.

Мактабгача ёшда болаларнинг ижтимоий хаёти айнан уйинда тулик фаоллашган булади. Уйин болаларга мулокотнинг турли шаклларидан мустакил фойдаланиш имконини беради.

Уйинларда болалар хис-туЙFуларини ривожлантирадилар, уз таассуротларини акс эттирадилар, узлари таклид килаётган ва чин дилдан ухшашни истаган шахснинг билими ва хатти-харакатини узлаштиришга харакат киладилар.

Уйин давомида болалар дустона муносабатларга киришадилар, биргаликда харакат киладилар ва завкланадилар. Маълумки, боланинг ёши улFайиб, мустакил харакат килиш имконияти ошган сари, унинг атрофидаги нарса ва ходисалар буйича дунёкараши кенгайиб боради. Мактабгача ёшдаги болаларнинг етакчи фаолияти уйиндир.

Уйинда аклий ривожланиш билан бирга ахлокий сифатлар хам шаклланади. Уйин жараёнида юз берган кечинмалар бола онгида чукур из колдиради, шунинг учун уйин болада яхши хисларни, улуFвор орзулар ва интилишларни, соFлом кизикишларни тарбиялашга ёрдам беради.

Уйин мустакил фаолият булиб бу жараёнда болалар уз тенгдошлари билан алока килишга киришадилар. Уларни умумий максад, унга эришишдаги умумий кечинмалар бирлаштиради. Шунинг учун уйин дустона муносабатларни тарбиялашда, жамоа хаёти малакаларини, ташкилотчилик кобилиятларини шакллантиришда мухимдир.

Биргаликдаги уйин билан бирлашган кичик болалар жамоасида мураккаб муносабатлар вужудга келади. Тарбиячининг вазифаси хар бир болани фаол уйинга жалб килиш, болалар уртасида дустликка, хакконийликка, уртокларини жавобгарлигини сезишга асосланган муносабатлар урнатишдан иборат.

Уйин мехнат тарбияси вазифасини бажаришга хам ёрдам беради. Болалар уз уйинларида хар хил касбдаги кишиларни акс эттирадилар. Бу билан улар катталарнинг харакатларига таклид килиб колмай, шу билан бир каторда уларнинг ишига, мехнатига булган муносабатларини хам акс эттирадилар. Уйин болада купинча мехнат килиш хохишини уЙFOтади.

Уйин болалар хаётида шундай куп киррали фаолиятки, унда катталарга мансуб булган мехнат хам, турли нарсалар хакида тафаккур килиш, хом-хаёл суриш, дам олиш ва хушчакчаклик жараёнларининг барчаси уйин фаолиятида аник булади.

Шуни хам таъкидлаб утиш керакки, уйин факат ташки мухитдаги нарса ходисаларни билиш воситасигина эмас, балки кудратли тарбия воситаси хамдир.

Ижодий ва сюжетли уйинларда болаларнинг барча психик жараёнлари билан биргаликда уларнинг индивидуал хусусиятлари хам

шaкллaнaди. Демaк, боFчaдaги тaълим-тaрбия ишлaрининг муваффакияти куп жихатдан болaлaрнинг уйин фaолиятлaрини максадга мувофик белгилaнгaн коидалар булмайди.

Уйин коидасини болaлaр узлари уйин жaрaёнидa белгилaшaди.

БоFчa ёшидаги болаларнинг уйин фаолиятлари масаласи aсрлaр дaвомидa жуда куп олимларнинг диккатини узига жалб килиб келмокда. БоFчa ёшидаги болалар узларининг уйин фаолиятларида илдам кадамлар билан олFa караб бораётган сермазмун хаётимизнинг хамма томонларини акс эттиришга интиладилар.

Уйинда аклий ривожланиш билан бирга axлокий сифатлар хам шаклланади. Уйин жараёнида юз берган кечинмалар бола онгида чукур из колдиради, шунинг учун уйин болада яxши xислaрни, улуFвор орзулар ва интилишларни, соFлом кизикишларни тарбиялашга ёрдам беради.

Уйин мустакил фаолият булиб бу жараёнда болалар уз тенгдошлари билан алока килишга киришадилар. Уларни умумий максад, унга эришишдаги умумий кечинмалар бирлаштиради.

Шунинг учун уйин дустона муносабатларни тарбиялашда, жамоа хаёти малакаларини, ташкилотчилик кобилиятларини шакллантиришда мухимдир.

Биргаликдаги уйин билан бирлашган кичик болалар жамоасида мураккаб муносабатлар вужудга келади. Тарбиячининг вазифаси хар бир болани фаол уйинга жалб килиш, болалар уртасида дустликка, хакконийликка, уртокларини жавобгарлигини сезишга асосланган муносабатлар урнатишдан иборат.

Уйин мехнат тарбияси вазифасини бажаришга хам ёрдам беради. Болалар уз уйинларида хар xил касбдаги кишиларни акс эттирадилар. Бу билан улар катталарнинг харакатларига таклид килиб колмай, шу билан бир каторда уларнинг ишига, мехнатига булган муносабатларини хам акс эттирадилар. Уйин болада купинча мехнат килиш xоxишини уЙFOтaди

Уйин болалар хаётида шундай куп киррали фаолиятки, унда катталарга мансуб булган мехнат хам, турли нарсалар хакида тафаккур килиш, xом-xaёл суриш, дам олиш ва xушчaкчaклик жараёнларининг барчаси уйин фаолиятида аник булади. Шуни хам таъкидлаб утиш керакки, уйин факат ташки мухитдаги нарса ходисаларни билиш воситасигина эмас, балки кудратли тарбия воситаси хамдир.

Ижодий ва сюжетли уйинларда болаларнинг барча псжик жараёнлари билан биргаликда уларнинг индивидуал xусусиятлaри хам шаклланади. Демак, боFчaдaги таълим-тарбия ишларининг муваффакияти куп жихатдан болаларнинг уйин фаолиятларини максадга мувофик ташкил кила билишга боFликдир.

Шундай килиб, уйин болалар хаёли томонидан яратилган нарса эмас, аксинча, болалар хаёлининг узи, уйин давомида юзага келиб, ривожланадиган псиxик жараёндир. Шуни хам таъкидлаш жоизки, фан -

техника мислсиз ривожланаётган хозирги даврда хайратда колдирадиган нарсалар болаларга гуё бир мужизадек куринади.

Натижада улар хам узларининг турли уйинлари жараёнида ухшатма килиб, хар хил хаёлий нарсаларни уйлаб топадилар. Масалан: учар от, одамга ухшаш машина, гапирадиган дарахт.

Бундан ташкари, болаларнинг турли хаёлий нарсаларни уйлаб чикаришлари яна шуни англатадики, улар узларининиг хар турли уйин фаолиятларида факат атрофларидаги бор нарсаларни эмас, балки фаол, ижодий яратувчанлик жараёни эканлигидан далолат беради.

Спорт уйинларига волейбол, баскетбол, бадминтон, шахарча, лапта, стол тенниси, футбол, хоккей киради.

Спорт уйинларида энг аввало мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг ёш хусусиятлари хисобга олинади, шунинг учун факат уларбоп содда, бирок харакат техникаси коидалари, уйинни ташкил этишнинг хакикий элементлари танланади.

Шу туфайли уйин омиллари катта кишиларда булганидек жисмоний ва асабий зурикиш уЙFOтмайди. Айни пайтда улар максадга интилганлик, уртоклик ва маъсулият хиссини ва спортга мухаббатини тарбиялайди.

Болалар боFчаларининг катта ва мактабгача тайёрлов грухларида спорт уйинларини утказиш мумкиндир.

Уларда болалар мусобакаси, уйин эстафетаси элементлари мавжуд. Спорт уйинлари харакатли уйинларни уюшган холда уйнайдиган ва харакатли уйинни мустакил ташкил этадиган булганда аста-секин жорий этилади.

Спорт уйинлари харакатли уйинлардагидан купрок узини тута билишини, уюшкокликни, кузатувчанлик муайян харакат техникасини, харакатининг тезкор реакциясини эгаллашни талаб килади.

Спорт уйинларида катнашувчилар сони аник белгиланган, уларнинг вазифалари таксимланган, уйин муддати вакти чегараланган булади. Уйинларни утказиш шартлари махсус тайёрланган жойни, белгиланган майдончани, тегишли жихоз ва инвентарларни талаб килади.

Болаларнинг спорт уйинларини (баскетбол, волейбол, теннис) уйнаши учун улар тупни эркин эгаллаш куникмасига эга булишлари мухимдир. Туп билан харакат килиш, тутиб олиш, фазода туFри мулжал олиш каби зарур малакаларни ривожлантиради.

Болалар уйин фаолиятининг яна бир хусусияти бу уйин жараёнида боланинг киладиган хатти харакатлари ва бажарадиган ролларининг купинча умумийлик характерига эга булишидир.

Буни шундай тушуниш керакки, бола узининг турли-туман уйинларида факат узига таниш булган ёлFиз бир шофёрнинг, врачнинг,милитсионернинг, тарбиячининг, учувчининг хатти-харакатларинигина эмас, балки умуман шофёрларнинг, врачларнинг, тарбиячиларнинг хамда учувчиларнинг хатти-харакатларини акр эттиради.

Хулоса:Бола уйин фаолиятида мактаб таълимига тайёрланиб боради, шу боисдан, унда аклий харакатларнинг яккол шакллари таркиб топа бошлайди. Ролли уйин факат алохида олинган психик жараён учун ахамиятли эмас, балки болада шахс хусусияти ва фазилатларини шакллантиришда хам зарурдир.

Бинобарин, катта ёшдаги одамлар ролини танлаб, уни бажариш боланинг хис-туЙFуларини кузFатувчилар билан узвий боFлик холда намоён булади.

Чунки уйин давомида болада хар хил хохиш ва истаклари туFила боради, булар бошка нарсаларнинг ташки аломатлари, узига ром этиши сабабли хамда боланинг ихтиёридан ташкари, тенгдошларининг таъсири остида туFилади.

БоFча ёшидаги болаларнинг уйинлари атрофдаги нарса ва ходисаларни билиш куроли булиши билан бирга, юксак ижтимоий ахамиятга хам эга, бошкача килиб айтганда, уйин кудратли тарбия куроли хамдир.

Болаларнинг уйинлари оркали уларда ижтимоий фойдали, яъни юксак инсоний хислатларни тарбиялаш мумкин. Агарда биз болаларнинг уйин фаолиятларини ташкаридан кузатсак, уйин жараёнида уларнинг барча шахсий хусусиятлари яккол намоён булишини курамиз.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. А.Н.Нормуродов. Жисмоний тарбия Т.,1998

2.Т.Усмонхужаев, Ф.Хужаев. 1001 уйин Т.,1990

3.А.В.Кенеман, Д.В.Хухлаева Мактабгача тарбия ёшидаги болаларни жисмоний тарбиялаш назарияси ва методикаси. Т.,1988

4.В.Г.Фролов. Сайрда жисмоний тарбия машFулотлар, уйинлари ва машклари. Т., Укитувчи 1990 й.

5.Ф.Р. Кддирова, Ш. К,. Тошпулатова, Н.М. Каюмова, М.Н. Аъзамова. «Мактабгача педагогика». Тошкент. 2018-йил.

6. «Уйин оркали таълим олиш». Методик кулланма. Тошкент. 2020 -йил.

7. З.Т.Нишанова, Г.К.Алимова, А.F.ТурFунбоева, М.Х.Асранбоева. «Болалар психологияси ва психодиагностикаси». Тошкент. 2017-йил

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.