Научная статья на тему 'БОҒЧА ЁШИДАГИ БОЛАЛАР ЎЙИНИНИНГ ПСИХИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

БОҒЧА ЁШИДАГИ БОЛАЛАР ЎЙИНИНИНГ ПСИХИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
1272
70
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
боғча / мактабгача ёш / ўйин / психология / фаолият / жичмоний ривожланиш / мустақил харакат / kindergarten / preschool / play / psychology / activity / physical development / independent movement

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Азиза Баходир Қизи Абсаломова

Мақолада боғча ёшидаги болалар ўйинининг психиологик хусусиятлари ёритилган бўлиб, боғча ёшидаги болалар ўзларининг уйин фаолиятларида хаётнинг ҳамма томонларини акс эттиришга ва мустақил ҳаракат килишга интилишлари акс эттитрилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Азиза Баходир Қизи Абсаломова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PSYCHOLOGICAL FEATURES OF KINDERGARTEN CHILDREN'S GAME

The article describes the psychological features of kindergarten children's play, reflects the desire of kindergarten children to reflect all aspects of life and act independently in their play activities.

Текст научной работы на тему «БОҒЧА ЁШИДАГИ БОЛАЛАР ЎЙИНИНИНГ ПСИХИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

БОГЧА ЁШИДАГИ БОЛАЛАР УЙИНИНИНГ ПСИХИОЛОГИК

ХУСУСИЯТЛАРИ

Азиза Баходир кизи Абсаломова

Узбекистан давлат жахон тиллари университети талабаси

aziza_231199@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада богча ёшидаги болалар уйинининг психиологик хусусиятлари ёритилган булиб, богча ёшидаги болалар узларининг уйин фаолиятларида хаётнинг хамма томонларини акс эттиришга ва мустакил харакат килишга интилишлари акс эттитрилган.

Калит сузлар: богча, мактабгача ёш, уйин, психология, фаолият, жичмоний ривожланиш, мустакил харакат[1].

PSYCHOLOGICAL FEATURES OF KINDERGARTEN CHILDREN'S GAME

Aziza Bakhodir kizi Absalomov

Student OF Uzbek State World Langugaes University aziza_231199@mail.ru

ABSTRACT

The article describes the psychological features of kindergarten children's play, reflects the desire of kindergarten children to reflect all aspects of life and act independently in their play activities.

Keywords: kindergarten, preschool, play, psychology, activity, physical development, independent movement [1].

КИРИШ

Мактабгача ёшдаги болаларнинг етакчи фаолияти бу уйиндир. Богча ёшидаги болаларнинг уйин фаолиятлари масаласи асрлар давомида жуда куп олимларнинг диккатини узига жалб килиб келмокда. Богча ёшидаги болалар узларининг уйин фаолиятларида илдам кадамлар билан олга караб бораётган сермазмун хаётимизнинг хдмма томонларини акс эттиришга интиладилар. Маълумки, боланинг ёши улгайиб мустакил харакаткилиш имконияти ошган сари унинг атрофдаги нарса ва ходисалар буйича дунёкараши кенгайиб боради. Богча ёшидаги бола атрофидаги нарсалар дунёсини билиш жараёнида шу нарсалар билан бевосита амалий мунособатга булишига интилади. Бууринда шу нарса характерлики бола билишга ташналигидан атрофдаги узининг хадди сигадиган

нарсалари билангина эмас, балки катталар учун мансуб булган узининг кучи хам етмайлиган, хадди сигмайдиган нарсалар билан хам амалий мунособатда булишга интилади [2]. Масалан: бола автомашинани, трамвайни узи хайдагиси, ростакам отга миниб юргиси,учувчи булиб самолётда учгиси ва ростакам милиционер булгиси келади. Бирок табиийки бола узидаги бундай эхтиёжларнинг биронтасини хам хакикий йул билан кондира олмайди. Бу уринда савол тугилади. Болаларнинг тобора ортиб бораётган турли эхтиежлари билан уларнинг тор имкониятлари уртасидаги карама - каршилик кандай йул билан хал килинади? Бу карама каршилик факатгина биргина фаолият оркали яони боланинг уйин фаолияти оркалигина хал килиниши мумкин. Буни шу билан изохлаб бериш мумкинки, биринчидан, болаларнинг уйин фаолияти кандайдир моддий махсулот ишлаб чикаришга каратилган фаолият эмас [3].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шунинг учун болаларни уйинга ундовчи сабаб(мотив) келиб чикадиган натижа билан эмас балки шу уйин жараёнидаги турли харакатларнинг мазмуни билан богликдир. Иккинчидан эса, болалар уйин жараёнида уз ихтиёрларидаги нарсаларни, узларини кизиктирган, аммо катталаргагина мансуб булган нарсаларга айлантириб хохлаганларича эркин фаолиятда буладилар. Болаларнинг уйин фаолиятлари уларнинг жисмоний ва психик жихатдан гармоник равишда ривожлантириш учун бирдан бир воситадир. Уйин болалар хаетида шундай куп киррали фаолиятки, унда катталарга мансуб булган мехнат хам, турли нарсалар хакида тафаккур килиш, хом хаёл, дам олиш ва хушчакчаклик манбалари хам мужжасамлангандир, яони мана шу жараёнларнинг барчаси уйин фаолиятида аник булади [4-5]. Шуни хам таокидлаб утиш керакки уйин факат ташки мухитдаги нарса ходисаларни билиш воситасигина эмас, балки кудратли тарбия воситаси хамдир. Ижодий ва сюжетли уйинларда болаларнинг барча психик жараёнлари билан биргаликда уларнинг индивидуал хислатлари хам шаклланади. Демак, богчадаги таолим тарбия ишларининг муваффакияти куп жихатдан болаларнинг уйин фаолиятларини максадга мувофик ташкил кила боришга богликдир [6].

Шундай килиб, уйин болалар хаёли томонидан яратилган нарса эмас, аксинча болалар хаёлининг узи уйин жараёнида юзага келиб ривожланадиган нарсадир. Шуни хам айтиб утиш керакки, фан-техника мислсиз ривожланган бизнинг хозирги замонамиздаги яратиланаётган, хайратда колдирадиган нарсалар болаларга гуё бир муожизадек куринади. Натижада улар хам узларининг турли уйинлари жараёнида ухшатма килиб (яхни аналогик тарзда) хар хил хаёлий нарсаларни уйлаб чикарадилар(учар от, машина одам, гапирадиган дарахт каби). Бундан ташкари, боларнинг турли хаёлий нарсаларни уйлаб чикаришлари яна

шуни билдирадики, улар узларининг хар турли уйин фаолиятларида факат атрофларидаги бор нарсаларни эмас, балки айни чогда эхтиёжлари талаб килаётган нарсаларни хам акс эттирадилар[7-8].

Болаларнинг уйин фаолиятларида хар хил хаёлий ва афсонавий образларни яратишларидан шундай хулоса чикариш мумкин: одамнинг (шу жумладан болаларнинг хам) ташки мухитдаги нарса ва ходисаларни акс эттириш жараёнлари пассив жараён эмас, балки фаол хамда ижодий яратувчан, узгартирувчан жараёндир. Болалар уйин фаолиятларининг яна бир ажойиб хусусияти шундан иборатки, уйин жараёнида боланинг киладиган хатти-харакатлари ва бажарадиган роллари купинча умумийлик характерига эга булади. Буни шундай тушуниш керакки, бола узининг турли-туман уйинларида факат узига таниш булган ёлгиз бир шофёрнинг, врачнинг, милиционернинг, тарбиячининг, учувчининг хатти-харакатларигина эмас, балки умуман шофёрларнинг, врачларнинг, тарбиячиларнинг хамда учувчиларнинг хатти-харакатларини акс эттиради. Албатта , турмуш тажрибалари ва фаолиятлари доираси жуда чекланган кичик ёшдаги болалар(баъзан кичик группа болалари хам) узларининг уйинларида конкрет одамларни ва уларнинг харакатларини акс эттирадилар. (Масалан, ойисини, дадасини, акасини, тарбиячисини ва шу каби). Урта, катта богча ёшидаги болаларнинг уйинларида эса бундай образлар умумийлик характерига эга була бошлайди. Богча ёшидаги болаларнинг уйинлари атрофдаги нарса ва ходисаларни билиш куроли булиш билан бирга юксак ижтимоий ахамиятга хам эга. Бошкачарок килиб айтганда, уйин кудратли тарбия куролидир. Болаларнинг уйинлари оркали уларда ижтимоий фойдали, яъни юксак инсоний хислатларни тарбиялаш мумкин. Бундан ташкари, агарда биз болаларнинг уйини фаолиятларини ташкаридан кузатсак, уйин жараёнида уларнинг барча шахсий хислатлари(кимнинг нимага купрок кизикиши, кобилияти, иродаси темпераменти) яккол намоён булишини курамиз. Шунинг учун болаларнинг уйин фаолиятлари уларни индивидуал равишда урганиш учун жуда кулай воситадир. Кичик мактабгача ёшдаги болалар одатда узлари ёлгиз уйнайдилар. Предметли ва конструкторли уйинлар оркали бу ёшдаги болалр узларининг идрок,хотира, тассавур, тафаккур хамда харакат лаёкатларини ривожлантирадилар. Сюжетли ролли уйинларда болалар асосан узлари хар куни кураётган ва кузатаётган катталарнинг хатти -харакатларини акс эттирадилар. 4-5 ёшли болалрнинг уйини аста - секинлик билан коллектив характерни ола бошлайди [9-10].

Болаларнинг индивидуал хусусиятларини хусусан уларнинг коллектив уйинлари оркали кузатиш кулайдир. Бу уйинларда болалар катталарнинг факат предметларга муносабатини эмас, балки купрок узаро муносабатларини акс эттирадилар. Шунингдек, коллектив уйинда болалар бир группа одамларнинг

мураккаб хаётий фаолиятларини акс эттирадилар. Масалан, «поезд» уйини олайлик. Бунда машинист, паровозга кумир ёкувчи, проводниклар, контроллёр, кассир, станция ходимлари ва йуловчилар булади. Болаларнинг мана шу каби коллектив уйинлари артистларнинг фаолиятига ухшайди. Чунки коллектив уйиндаги хар бир бола уз ролини яхши адо этишга интилиш билан бирга уйиннинг умумий мазмунидан хам четга чикиб кетмасликка тиришади. Бу эса , хар бир боладан узининг бутун кобилиятини ишга солишни талаб этади. Маьлум ролларга булинган коллектив уйин болалардан катхий коидаларга буйсуниши ва айрим вазифаларни ухшатиб бажаришни талаб этади. Шунинг учун болаларнинг бундай коллектив уйинлари психологик жихатдан катта ахамиятга эга. Чунки бундай уйинлар болаларда иродавийлик, муаммолилик уйин коидаларига, тартиб-интизомга буйсуниш ва шу каби ижобий хислатларни тарбиялайди ва ривожлантиради [11 ].

МУХ,ОКАМА

Катта богча ёшида сюжетли-ролли уйинлар ривожланади,лекин энда бу уйинлар уз мазусининг бойлиги ва хилма-хиллиги билан фаркланади.Бу уйинлар жараёнида болалрда лидерлик юзага кела бошлайди,шунингдек ташкилотчилик куникма ва малакалари ривожлана бошлайди. Бу мактабгача ёшдаги болалар шугулланадиган ижодий фаолиятлар орасида тасвирий санхатнинг хам ахамияти жуда катта. Боланинг тасаввур этиш характерига кура унинг атроф хаётни кандай идрок этиши, хотира, тасаввур ва тафаккур хусусиятларига бахо бериш мумкин [12].

Катта богча ёшидаги болалар чизган расмлар уларнинг ички кечинмалари рухий холатлари, орзу, умид ва эхтиёжларини хам акс эттиради. Бу ёшдаги болалар расм чизишга хам нихоятда кизикадилар. Расм чизиш болалар учун уйин фаолиятининг узига хос бир шакли булиб хисобланади. Бола аввало кураётган нарсаларини, кейинчалик эса узи биладиган, хотирасидаги ва узи уйлаб топган нарсаларни чизади.

НАТИЖА

Катта мактабгача ёшдаги болалар учун мусобака жуда катта ахамиятга эга булиб,айнан шундай уйинларда мувафаккиятга эришиш шаклланади ва мустахкамланади.Бу ёшдаги болалар учун энг ёкимлм вакт- ютиш ва муваффакият булган мусобака уйинларининг хам ахамияти жуда катта.

Катта богча ёшида конструкторлик уйинлари аста-секинлик билан мехнат фаолиятига айланиб боради. Уйинда бола элементар мехнат куникма ва малакаларини эгаллай бошлайди, предметларнинг хоссаларини англай бошлайди, амалий тафаккур ривожлана боради [13].

3-7ёшли болалар психик ривожида бадиий-ижодий фаолият булган мусиканинг хам ахамияти хам жуда катта. Мусика оркали болалар ашула айтишга, мусика охангига мос ритмик харакатлар килишга урганадилар. 3-7 ёш даврида болалар асосий фаолияти куйидаги кетма-кетликда келади:

- предметларни урганиш,

- индивидуал предметли уйинлар, коллектив сюжетли-ролли уйинлар,

- индивидуал ва гурухий ижод,

- мусобака уйинлар,

- мулокот уйинлар,

- уй мехнати.

Богча ёшидаги болаларнинг уйин фаолиятлари хакида гапирар эканмиз, албатта уларнинг уйинчоги масаласига хам тухтаб утиш керак.

Болаларга уйинчокларни беришда уларнинг ёш хусусиятларини, тарккиёт даражаларини ва айни пайтда уларни купрок нималар кизиктиришини хисобга олиш керак [14].

Маьлумки, 1-3 ёш болалар хали ташки мухитни жуда оз узлаштирганлар. Улар хали хаттоки нарсаларнинг рангини, хажмини хам яхши ажрата олмайдилар. Шунинг учун уларга кугирчок билан бирга хар хил рангли кийким, лахтак матолар хам бериш керак. Айникса. киз болалар уз кугирчокларини хар хил рангли матоларга ураб, румол килиб уратиб машк киладилар. Угил болаларга эса, хар хил рангли, бир- бирининг ичига сигадиган кутича уйинчокларни бериш фойдалидир.

ХУЛОСА

Уйин фаолияти болаларни инсониятнинг ижтимоий тажрибасини эгаллашнинг фаол шакли булган тахлим фаолиятига тайёрлайди. Одам бирданига ижтимоий тажрибани узлаштиришга кириша олмайди. Ижтимоий тажрибаларни фаол эгаллаш учун одам аввало етарли даражада нуткни эгаллаган булиши, махлум малакалар, укувлар ва элементар тушунчаларга эга булиши керак булади. Буларга бола юкорида батафсил курсатиб утганимиздек уйин фаолияти оркали эришади [15].

REFERENCES

1. Аникеев Н.П. Жамоада рухий мухит. -Т.: "Укитувчи", 1993 й.

2. Асадов Й.М.Рухий холатлар диагностикаси ва коррекцияси. - Т., 2000

3. Адизова Т.М. Бошкарув мулокоти психологияси. -Тошкент,2000 й.

4. Айзенк М. Психология для начинающих. "Питер",2000.

5. Алимходжаева С.Н., Гайдаров Ф.Н. "Психологик ташхис методикалари мажмуаси" 2-

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

6.Нариманов Б. А., Шодийева Н. Ш. К. ОБ ПОЯТИЕ ГИДРОАККУМУЛИРУЮЩЕЙ ЭЛЕКТРОСТАНЦИИ (ГАЭС) //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 286-293.

7.Narimanov B. A. FORECASTING OF PROCESSES THE TURNOVER AND STRUCTURE OF THE FINANCIAL RESOURCES OF THE BANKING SECTOR //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 1980-1991.

8.Yangibayevich A. A., Absalomovich N. B., Baxodirovich N. S. Forecasting of processes the turnover and structure of the financial resources of the banking sector //SAARJ Journal on Banking & Insurance Research. - 2019. - Т. 8. - №. 3. - С. 28-44.

9.Absalamovich N. B. Research on the use of alternative energy sources in Uzbekistan: Problems and prospects //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - Т. 10. - №. 11. - С. 763-768.

10.Yangibayevich A. A., Pardaboev A., Absalomovich N. B. Issues of modeling the perspective development of cattle breeding //South Asian Journal of Marketing & Management Research. - 2020. - Т. 10. - №. 6. - С. 89-96.

11.Nabijonovich J. A. Renewable energy sources in Uzbekistan //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - Т. 10. - №. 11. - С. 769774.

12.Sultanov M. M. et al. FITTING THE SPECTRA OF PIONS, KAONS, PROTONS, AND ANTIPROTONS IN RELATIVISTIC CU+ CU COLLISIONS //Euro-Asia Conferences. - 2021. - С. 96-98.

13. Abror Q. Research and Analysis of Ferromagnetic Circuits of a Special Purpose Transformer //Fazliddin, A., Tuymurod, S., & Nosirovich, OO (2020). Use of Recovery Boilers At Gas-Turbine Installations Of Compressor Stations And Thyristor Controls. The American Journal of Applied sciences. - 2020. - Т. 2. - №. 09. - С. 46-50.

14. Taylanov N. A., Dzhuraeva N. M., Bobonov D. T. Diffusion evolution of electromagnetic perturbations in superconductors //Uzbekiston Fizika Zhurnali. - 2019. - Т. 21. - №. 2. - С. 130-132.

15. Olimov O. N. et al. ELEKTR ENERGIYADA PAST KUCHLANISHLI KOMMUTASIYALASH JIXOZLARNING, IQLIM VA JOYLASHISH TASNIFI //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 294-299

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.