Научная статья на тему 'СПОРТ ҲУҚУҚИ ДАРСЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

СПОРТ ҲУҚУҚИ ДАРСЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
96
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СПОРТ / SPORTS / СПОРТ ҲУқУқИ / SPORTS LAW / СПОРТ АГЕНТИ / SPORTS AGENT / СПОРТ ТРАНСФЕРИ / SPORTS TRANSFER / КАЗУС / CASE

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Джумақулов Ш.Б.

Мақолада бўлажак жисмоний тарбия ва спорт соҳаси мутахассисларига спорт ҳуқуқи фанини ўқитишнинг долзарблиги, уни ўқитишда янги педагогик технологияларни қўллаш амалиёти ҳақида сўз юритилиб, спорт ҳуқуқи фанини ўқитиш билан боғлиқ тавсиялар берилган.В статье описывается актуальность изучения спортивного права будущими специалистами в сфере физической культуры и спорта, практика использования новых педагогических технологий в преподавании, а также даются рекомендации, связанные с преподаванием спортивного права.The article talks about the relevance of teaching the subject of sports law to future specialists in physical culture and sports, the practice of using new pedagogical technologies in teaching it, and also gives recommendations on teaching the subject of sports law.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ ҲУҚУҚИ ДАРСЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

хисобланган сузнинг маънолари, турли лисоний ху-сусиятларини очиб беради. Х,ар бир соха такомили ва истикболи унда кулланилаётган сузларнинг изохига бевосита боглик. Тугрироги, хар жабханинг изохли лугати булиши шарт. Изохли лугат-филологик лугат турларидан бири булиб, унда хар бир сузнинг маъ-носи (агар куп маъноли булса барча маънолари) бел-гиланади, изохланади, тавсифий йул билан тушун-тирилади. Шу боис "изохли лугат" деб юритилади. Узбек тилининг нисбатан мукаммал изохли лугати Узбекистон Фанлар Академияси Тил ва адабиёт ин-ститутида 1981 йилда тайёрланиб, Москвадаги "Рус тили" нашриётида чоп этилган. Унда 60000 суз ва суз бирикмаси камраб олинган эди. Мазкур изохли лугат икки мухим манбага асосланади: бири-Толе Имо-мийнинг "Бадойи-ул-лугат" чигатойча-форсча (XV), "Абушка" номли чигатойча-туркча (XV аср), Мирзо Махдихоннинг "Санглох" чигатойча-форсча (XVIII аср), Файзуллохоннинг чигатойча-форсча (XVIII аср) лугатлари, иккинчиси-шуро даврида турли йилларда чоп этилган "Русча-узбекча", "Узбекча-русча" ман-балар. Яккахокимлик хукмронлигида нашр этилган изохли лугатнинг китобхонларга етказилишининг узи катта жасурлик ва шижоат эди. Айни шу лугатга суяниб 2006-2008 йилда 80000 дан ортик суз ва суз бирикмасини жамлаган 5-жилдлик изохли лугат чоп этилди. Унинг электрон шакли Интернет тармогига жойлаштирилди.

Жисмоний тарбия ва спорт атамалари изохли лугатини тузиш. Бу муаммони хал этишнинг сама-рали йули бор: биринчиси-жисмоний тарбия ва спорт атамаларининг лугати хамда изохли лугати-ни тайёрлашда соха вакиллари узбек тили буйича

УУК (УДК, UDC): 796:34

Наука о спорте: проблемы и перспективы

малакали мутахассислар билан узвий хамкорликда ишлаши шарт. Иккинчиси- лугат ва изошли лугат тайёрлаш буйича илгор тажрибаларни тахлилий асосда урганиш максадга мувофик. Масалан, Россия Федерацияси, Белорусь, Украина ва бошка давлат-ларда тартиб берилган лугатларни ижодий ёндашув асосида куздан кечириш шарт. Учинчиси-изохли лугатларни тайёрлаш тизимини пухта эгаллаш талаб этилади. Туртинчиси- изохли лугатларни тайёрловчи ижодий гурух мехнатини рагбатлантириш механиз-мини тулик шакллантириш жоиз.

Афсуски, жисмоний тарбия ва спорт тизимидаги малакали мутахассислар, фахрий мурабби-ю про-фессор-укитувчилар бир маёк атрофида бирлашиб, муштни бир жойга ургиси келмаяпти, назаримизда. Шугулланаётган спортчи-ю тахсил олаётган тала-балар янгилик кутиш билан овора?! Качонгача! Бир хакикат бор: лугат иши - хакикий захмат, машаккат. Суз ва атамаларни топиш, жой - жойига куйиш, мукобилини танлаш, купгина манбаларни чукур тахлил килиш анча-мунча мехнат талаб килади. Шу боис сохага дахлдор мутахассислар барча бир тану бир жон булиб мехнат килиши келажакда салохиятли кадрлар тайёрланишига мустахкам замин булади.

Адабиётлар:

1. А.Холикрв "Педагогик майорат". Дарслик. Т.: 2011 й.

2. Б.Нариманов.А.Хаётов "Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортнинг хукукий асослари" Укув-услубий кулланма. Т.: 2014 й.

3. Узбекистон Республикаси "Жисмоний тарбия ва спорт тутрисида" ги Конуни. 2015 й 4-сентябрь//Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017-2021 йилларга мулжа-ланган Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисидаги фармони.

5. Узбекистон Респбуликаси Президентининг Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тутрисидаги ПК - 3031-сон Карори.

Муаллиф билан боглаш учун:

shux.2021@mail.ru

Мустакил изланувчи Ш.Б. ДЖУМАЦУЛОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

СПОРТ ХУЦУЦИ ДАРСЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация

Annotation

о сч

Ю

0 а ф

1

с

В статье описывается актуальность изучения спортивного права будущими специалистами в сфере физической культуры и спорта, практика использования новых педагогических технологий в преподавании, а также даются рекомендации, связанные с преподаванием спортивного права.

Ключевые слова: спорт, спортивное право, спортивный агент, спортивный трансфер, казус.

Долзарблиги. Профессионал ва оммавий спортни ривожлантириш учун шу соханинг келажагини таъминлайдиган жисмоний тарбия ва спорт сохаси

Мак,олада булажак жисмоний тарбия ва спорт сохаси мутахассисларига спорт х,ук,ук,и фа-нини укитишнинг долзарблиги, уни укитишда янги педагогик технологияларни куллаш ама-лиёти х,ак,ида суз юритилиб, спорт х,ук,ук,и фанини укитиш билан боFлик, тавсиялар берилган.

Калит сузлар: спорт, спорт цуцуци, спорт агенти, спорт трансфери, казус.

The article talks about the relevance of teaching the subject of sports law to future specialists in physical culture and sports, the practice of using new pedagogical technologies in teaching it, and also gives recommendations on teaching the subject of sports law.

Key words: sports, sports law, sports agent, sports transfer, case.

буйича етук мутахассисларни тайёрлаш жараёнида, Спорт хукуки фанини укитиш, спорт сохаси буйича жамиятга уз- хукук ва бурчларини биладиган, уни

Наука о спорте: проблемы и перспективы

амалиётда куллай оладиган ходимларни тайёрлаб бериш бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир.

Шахснинг хукукий фаоллиги ижтимоий хаётнинг барча сохасида намоён булади. Жумладан жисмоний тарбия ва спорт сохасида хам. Шу маънода булажак жисмоний тарбия спорт сохаси мутахассисларига спорт хукукини юкори даражада укитиш, уларнинг кейинги фаолиятида спорт хукуки дарсида олган билимларидан амалиётда фойдаланишига эришиш, хукукий демократик давлат куриш йулидаги хара-катларимиздан биридир.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Спорт хукуки дарсларида спорт конунчилигида булаётган ислохотлар ва узгаришларни укитишда, ёдлашга асосланган анъанавий дидактив ёндашув етарлича самара бермайди. Шунинг учун профес-сор-укитувчи томонидан англаш жараёнининг бе-восита иштирокчиси булган танкикий, интерфаол усулдан фойдаланиши максадга мувофик. Натижада аналитик ва танкидий фикрлаш шаклланади хамда бошкалар фикрини хурмат килишни ривожланти-ришга кумаклашади, бу усул вазиятни бахолашга, хулосалар чикаришга ва карорлар кабул килишга ургатади.

Спорт хукуки назарий ва амалий ахамиятга молик фан булганлиги учун уни укитишда ри-вожланган давлатлар тажрибасини урганиш ва фойдаланиш яхши натижа беради. Айнан бугунги кунда мамлакатимизда амалиётда ривожланти-ришни талаб этаётган Спорт агенти, спорт низо-ларини хал килишда медиаторлик фаолияти, спорт трансфери каби масалаларни хорижий давлатлар ва миллий конунчилигимизни таккослаган холда укитиш максадга мувофикдир. Спорт хукукига оид булган билимларни, айникса бизда ривожлантириш кутилаётган масалаларни укитишда таккослаш усулидан фойдаланган холда берилган маълумот-лар талабаларнинг кейинги амалий фаолиятида уз самарасини бермай колмайди.

Педагогик ва касб даражасини мунтазам оши-риш асосида конунчилик нормалари, назария, илмий ва амалий тадкикотлар, укитилаётган фанлар буйича инновациялар, шунингдек, укув жараёнини ташкил этишнинг замонавий услублари сохасидаги сунгги ютукларни чукур урганиб дарс жараёнида тадбик этишни даврнинг узи такозо килмокда. Масалан, www.lex.uz, yurida.uz сайтларидан норматив хужжатлар билан ишлаш, интерактив дасрлар утиш, муаммоли вазиятларда узлари мустакил карор кабул килишга ва ушбу холатдан чикиб кетиш куникмаларини шаклланти-риш лозим. Масалан, case-study, Bloom Taxonomy,

thinkvane, Sandwich каби хорижий тажрибалардан фойдаланиб мавзуларни талабаларга тушунтириш катта самара беради. Спорт хукуки фанидан семинар машгулотида "Аклий хужум", "Кластер", "Нима учун?", ","Блиц суров", "Кейс стади" технологияларидан фойдаланишни тавсия киламиз.

"Аклий хужум" методи

Узбекистон Республикаси жисмоний тарбия ва спорт конунчилиги юзасидан саволлар.

(5дакика тайёргарлик куриш учун)

- Жисмоний тарбия ва спортни янада ривожланти-риш буйича хукукий асослантирилган таклиф беринг.

- Узбекистонда Спорт агенти сифатида фаолият олиб бориш учун рухсат бериш тартиби мавжудми? Хукукий асослантирилган таклиф беринг.

- Жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги махсус ваколатли давлат органи хакида маълумот беринг.

"Тармоклар" (Кластер) методи

Бу усулнинг маъноси - фикрларнинг тармокла-ниши. "Кластер" технологияси- педагогик стратегия булиб, у талабаларни бирон бир мавзуни чукур урганишларига ёрдам беради. Талабаларни мавзуга тааллукли тушунча ёки аник фикрни эркин ва очик равишда кетма-кетлик билан узвий богланган холда тармоклашларига ургатади. Бу усул бирон мавзуни чукур урганишдан аввал талабаларнинг фикрлаш фаолиятини жадаллаштириш хамда кенгайтириш учун хизмат килади. Шунингдек, утилган мавзуни мустахкамлаш, умумлаштириш хамда талабаларни шу мавзу буйича тасаввурларини чизма шаклида ифодалашга ундайди.

Жадвал

"Нима учун" органайзерини тулдиринг

Нима учун жисмоний тарбия ва спорт конунчилиги такомиллашмокда?

Нима учун?

Нима учун?

*

Нима учун?

Узбекистон Республикаси "Жисмоний тарбия ва спорт тугрисида"ги 2015 йил 4 сентябрда ^абул ^илинган ^онун буйича (Жадвални тулдиринг)

Б/Б/Б ЖАДВАЛИ

Биламан Билишни хохлайман Билиб олдим

Спорт конунчилиги

Спортчи

Спортчининг хукук ва мажбуриятлари

Жисмоний тарбия ва спорт сохаси ислохотлари

Спорт паспорти

СМ О СМ

Ю

ГО

та t

0

Q. W

1

с го

№5-2021

www.fansports.uz

67

Спорт хукукшуноси

Спортчининг спорт дисквалификацияси

Спортнинг техник ва амалий турлари

см о см

ю

го га

0

ю

1

Спорт хукуки фанининг машгулотларини ташкил-лаштириш жараёнида такдимотлар (слайдлар) оркали казуслардан фойдаланиш максадга мувофикдир. Бунда профессор-укитувчи томонидан маъруза дарсла-рида мавзуга оид муаммоли масалалар ечимларини спорт конунчилиги асосида хал килиш услубияти ургатилади. Семинар машгулотлари учун тайёр-ланган казуслар вазифа килиб берилади. Семинар машгулотига тайёргарлик куриш жараёнида талаба берилган казус жавобини топиш учун бир нечта спорт конунчилигига дахлдор хужжатларни урганишга мажбур булади. Бу эса талабада уз устида мустакил ишлашга урганиш амалиётини шакллантириш билан бирга бир нечта хукукий хужжатни урганишига, урганган билимларининг эсида колишига олиб ке-лади. Масалан куйидаги казус жавобини топиши учун талаба Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 19 ноябрда кабул килинган 918-сонли карори хамда шу карор билан тасдиклан-ган "Тренерларни аттестациядан утказиш ва уларга рухсатнома бериш тартиби тугрисида" ги Низомни урганиши керак.

КАЗУС (кейс-стади). Олимпия захиралари ихтисослаштирилган болалар ва усмирлар спорт мактабига бола парвариши таътилидан кайтган З.Ганиевага мактаб директори унинг мураббийлик фаолияти билан шугулланиш учун рухсатнома муддати тугагани, шу сабабли у аттестациядан утиб янги муддатга рухсатнома олиб келганидан кейин ишга чикиши мумкинлигини айтди. З.Га-ниева бундан норози булиб Касаба уюшмасига мурожаат килди.

Савол: Вазиятга хукукий бахо беринг?

Таълимнинг технологик усулларидан бири дарсларда моделлаштирилган таълим усулини куллаб боришдир. Моделлаштириш деганда хар бир дарс машгулотини ташкил этишда утилади-ган мавзуга тегишли мажбурий билим хажмини камраб олувчи материалларни тула акс эттира оладиган асосий йуналиш ва тамойилларни белгилаб олиш тушунилади. Дарс машгулот-лари учун белгиланган моделлаштирилган маълумотлардан у ёки бу мавзуни утишда фой-даланиш дарснинг самарадорлигини оширади, унинг максадини аник белгилаб олишга ёрдам беради. Профессор-укитувчининг ишини анча осонлаштиради. Шуларни хисобга олиб профес-сор-укитувчи Спорт хукуки дарсларини ташкил этишда моделлаштиришга оид маълумотларни

Наука о спорте: проблемы и перспективы

туплаб бориши, уларни бир тизимга солиб аник максадлар билан дарс утишни узининг одатий ишига айлантириши лозим.

Хулоса. Спорт хукуки фанни укитиш билан бог-лик куйидаги тавсияларни беришимиз мумкин:

1. Спорт хукуки фанига оид мавзуларни тала-баларга тушунтиришда интерактив методлардан фойдаланиш, жумладан "Блиц суров", "Кластер" ва "Нима учун" педагогик технологияларидан кенг фойдаланишни тавсия килиш мумкин.

2. Спорт хукуки фани доирасидаги мавзуларнинг амалий жихатини кучайтириш учун Туризм ва спорт вазирлиги, Миллий олимпия кумитаси, федерация-ларга кучма машгулотлар ташкил этиш лозим.

3. Мавзуларни конун ва конун ости хужжатлар асосида тушунтириш ва тахлил килиш мухим хи-собланади.

4. Спорт хукуки фанини укитишда хар бир дарсда (унинг шаклидан катъи назар, маъруза ёки семинар) педагог-ходим албатта таркатма материаллардан самарали фойдаланиши шарт. Бунда асосий эътибор ушбу материалларнинг хилма-хиллиги (масалан, когоз, аудио, видео, презентациялар, диаграммалар, жадваллар ва бошкалар) хамда уларнинг утилаётган мавзу хамда амалиёт билан богланганлигига кара-тилиши лозим.

5. Спорт хукуки фанини укитиш масаласига багишланган давра сухбатлари ва конферециялар утказилиши, бу тадбирлар доирасида муаммолар хамда уни ечишнинг усуллари, тегишли мутахассис-лар уртасида тажриба алмашиш учун яхши майдон булиб хизмат килиши мумкин.

Адабиётлар:

1. Ш. Мирзиёев "Нияти улут халкнинг иши х,ам улуFl х,аёти ёруF ва келажаги фаровон булади" Т. "Узбекистан" -2019 й.

2. Узбекистан Республикаси "Жисмоний тарбия ва спорт тугрисида" ги Конуни. 2015 й 4-сентябрь//Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июнда кабул килинган "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада риво-жлантириш чора-тадбирлари тугрисида "ги ПК.-3031-сонли карори// Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4-декабрда кабул килинган "Узбекистонда футболни ривожлантиришни мутлако янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида" ги фармони/./Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январда кабул килинган "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ги фармони//Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2019 йил 19 ноябр-даги 918 сонли карори асосида кабул килинган "Тренерларни аттестациядан утказиш ва уларга рухсатнома бериш тартиби тугрисида" ги Низом//Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

7. А.Холиков "Педагогик мах,орат". Дарслик. Т.: 2011 й.

8. Б.Нариманов.А.Хаётов "Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортнинг хукукий асослари" Укув-услубий кулланма. Т.: 2014 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.