Научная статья на тему 'СПОРТ АТАМАЛАРИ ИЗОҲЛИ ЛУҒАТИНИ ТУЗИШ МУАММОЛАРИ'

СПОРТ АТАМАЛАРИ ИЗОҲЛИ ЛУҒАТИНИ ТУЗИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
237
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТИЛ / ТАРАққИЁТ / МАЪНАВИЯТ / ТИЛ СОФЛИГИ / ЛУғАТ / ИЗОҲЛИ ЛУғАТ / қОМУС

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ғаффоров Н.Н., Султонова З.Ў.

Мазкур мақолада ўзбек тилининг Давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини янада яхшилаш, жисмоний тарбия, спорт ва соғломлаштириш соҳасида ўзбек тилидан фойдаланиш, изоҳли луғатларни яратишдаги айрим жиҳатлар таҳлил этилган.В статье анализируются некоторые аспекты повышения престижа и статуса узбекского языка как государственного, использования узбекского языка в сфере физической культуры, спорта и оздоровления, создания словарей.This article is presents further improving the Uzbek language and some aspects in creating comments. This article analyzes some aspects of the Uzbek language in the field of further levels of state language, physical education, sports and health.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ АТАМАЛАРИ ИЗОҲЛИ ЛУҒАТИНИ ТУЗИШ МУАММОЛАРИ»

келса, бу касбни эгаллаш йулида кулларидан келганча ха-ракат килишларини маълум килишди. Респондентларнинг 20%и келажакдаги фаолият тури сифатида бошка соха-ларини афзал куришган ёки аник жавоб бера олишмаган. Респондентлар деярли бир овоздан спорт агенти булиш учун турли фанлар буйича кенг билим олиш зарурлигини таъкидлаган холда, спорт менежментининг куйидаги соха-ларига алохида эътибор каратиш лозимлигини билдириб утишган:

- алокаларни урнатиш ва музокаралар олиб бориш психологияси - жавобларнинг 65%;

- спортда агентлик фаолиятининг хукукий асос-лари - 100%;

- трансфер битимларини ташкил килиш - 94%;

- спортчи брендингини ташкил килиш - 90%.

- Тадкикот материаллари асосида мамлакати-мизда спорт агентлигининг ривожланишига тусик булувчи муаммолар аникланди. Ушбу муаммолар куйидагиларни уз ичига олади:

- махаллий малакали спорт агентларига булган эхтиёж ва мамлакатимиз профессионал спортида агентлик фаолияти сохасида юзага келган амалиёт уртасидаги зиддият;

- жисмоний тарбия ва спорт таълими тизимида спорт менежерларини тайёрлашнинг мавжуд амали-ёти билан спорт агенти касбига куйиладиган талаблар уртасидаги зиддият.

УУК (УДК, UDC): 796.54

Наука о спорте: проблемы и перспективы

Бугунги кунда талабалар спорт агенти касбини эгаллаш учун зарур булган билимларни керакли хажмда олишаётгани йук. Тадкикот давомида аникланган спорт агенти учун зарур булган касбий компетенциялардан жисмоний тарбия ва спортга их-тисослашган олий таълим муассасаларида кушимча касбларга йуналтирувчи таълим дастурлар сифатида спорт агентларини тайёрлаш дастурларини шакллан-тиришда фойдаланиш мамкин.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 4 декабрдаги ПФ-5887 сон "Узбекистонда футболни ривожлантиришни мутлако янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари тутрисида'ти Фармони (Конун х,уж-жатлари маълумотлари миллий базаси, 05.12.2019 й., 06/19/5887/4116-сон).

2. Вазирлар Мах,камасининг 2020 йил 22 майдаги 311 -сон "Худудий футбол ассоциациялари фаолиятини янада куллаб-кувватлаш чора-тадбир-лари тутрисида'ги Кдрори (Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.05.2020 й., 09/20/311/0639-сон).

3. Sphere of Physical Education and Sports as a Business Object / A.V. Pochinkin, N.A. Prodanova, I.L. Dimitrov, S.V. Viseiko, V.A. Zaitsev, S.N. Pozdeeva // International Journal of Psychosocial Rehabilitation. - 2020. - Volume 24, Issue 8. - P. 4772-4777.

4. Тащиян Аршак Андраникович, Иващенко Юрий Владимирович, Зайцев Василий Владимирович Особенности регулирования деятельности агентов в сфере спорта на договорной основе // Северо-Кавказский юридический вестник. 2019. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-regulirovaniya-deyatelnosti-agentov-v-sfere-sporta-na-dogovornoy-osnove (дата обращения: 08.08.2021).

5. Мазурина Анна Валентиновна, Алпацкая Елена Владимировна, Лихачев Олег Евграфович К проблеме подготовки специалистов в условиях глобализации и коммерциализации профессионального спорта // Ученые записки университета Лесгафта. 2019. №12 (178). URL: https://cyberleninka.ru/article/ n/k-probleme-podgotovki-spetsialistov-v-usloviyah-globalizatsii-i-kommertsializatsii-professionalnogo-sporta (дата обращения: 08.08.2021).

Филология фанлари номзоди, доцент Н.Н. ГАФФОРОВ1

Укитувчи З.У. СУЛТОНОВА1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан боглаш учун:

nodirg70@gmail.ru

Аннотация

СПОРТ АТАМАЛАРИ ИЗОХДИ ЛУГАТИНИ ТУЗИШ МУАММОЛАРИ

Annotation

В статье анализируются некоторые аспекты повышения престижа и статуса узбекского языка как государственного, использования узбекского языка в сфере физической культуры, спорта и оздоровления, создания словарей.

Ключевые слова: язык, прогресс, духовность, языковая чистота, словарь, словарь примечаний, энциклопедия, лингвистика.

Мазкур маколада узбек тилининг Давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавкеини янада яхши-лаш, жисмоний тарбия, спорт ва сотломлаштириш сохасида узбек тилидан фойдаланиш, изошли лутатларни яратишдаги айрим жи^атлар та^лил этилган.

Калит сузлар: тил, тарацциёт, маънавият, тил софлиги, лугат, изошли лугат, цомус, лингвистика.

This article is presents further improving the Uzbek language and some aspects in creating comments. This article analyzes some aspects of the Uzbek language in the field of further levels of state language, physical education, sports and health.

Key words: language, progress, spirituality, language cleanliness, dictionary, commentary dictionary, encyclopedia, linguistics language civilization development linguistics.

CM

о

CM Ю

ro та t

0

W

1

Дунё тамаддунида миллатнинг урнини, халк-нинг такомил даражасини белгиловчи мухим омиллардан бири-тил. Она тилининг ривожи, унда яратилаётган маънавий мероснинг куплиги, она тилини урганиш ва ургатиш куникмасининг шаклланишига караб шу миллатга бахо берилади. Аслида дунё буйича мавжуд 7 мингдан зиёд тилдан бор-йуги 200 га якинигина расмий маком олгани хам шу жихат билан белгиланади. Теран тарихи,

такомил боскичлари, бой маънавий мероси ва мавкеига эга булган узбек тили байрамини хар йили 21 октябрь куни расман нишонлаш тугри-сидаги Президентимизнинг 2020 йил 10 апрелда имзолаган Крнуни узбек тилининг са-лохиятини ошириш, бойитиш, нуфузини янада ях-шилаш, дунё хамжамияти олдида тилимизнинг файзу таровати ва жозибадорлигини намойиш этишининг янги имконият эшикларини очди. Президентимиз

Наука о спорте: проблемы и перспективы

таъбири билан айтганда, глобаллашув ва ахборот коммуникация технологиялари жадал ривож топаётган, мустакил Узбекистон очик ва конструктив сиёсати билан минтакамиздаги йирик сиёсий, иктисодий ва маданий марказга айланиб бораётган бир паллада узбек тили- миллий гурур, улмас бебахо маънавий бойлик, буюк кадрият, жамиятимизни улуг максадлар сари сафарбар этадиган кудратли кучдир.

"Миллий тикланишдан-миллий юксалиш сари" деган устувор гоя асосида тараккиётнинг янги боски-чига кадам куйган мамлакатимизда узбек тилининг давлат тили сифатида сиёсий-хукукий, иктисо-дий-ижтимоий, маънавий-маърифий хаётимиздаги фаоллигини ошириш йулида улугвор ишлар амалга оширилди. Жумладан, Юртбошимиз ташаббуси ва саъй-харакати билан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат узбек тили ва адабиёти университети фаолияти йулга куйилди.

Миллий бог худудида узбек адабиётининг буюк намоёндалари, тилимизнинг чинакам жонкуярлари хотирасига багишланган Адиблар хиёбони ташкил этилди. Атокли адиб ва шоирларимиз номида ижод мактабларининг очилиши миллий тил ва адабиёти-мизнинг нуфузини ошириш, бой маънавий мероси-мизни чукуррок урганиш, ёш авлодга тилимизнинг тароват ва нафосатини етказишга хизмат килмокда. Хоразмда Мухаммад Ризо Огахий., Наманганда Исхокхон Ибрат., Жиззахда Дамид Олимжон ва Зулфия., Фаргонада Эркин Вохидов., Кашкадарёда Абдулла Орипов., Нукусда Ибройим Юсупов., Сир-дарёда Далима Худойбердиева., Андижонда Мухаммад Юсуф., Тошкентда ташкил этилган Абдулла Кодирий ижод мактабларида куплаб иктидорли, салохиятли укувчилар билим олишмокда.

Халкаро майдонда узбек тилининг обруйи юк-салаётгани кувонарли хол. Бугунги кунда 50 мил-лионга якин киши жахон микёсида узбек тилида сузлашмокда. АКШ, Россия, Франция, Германия, Буюк Британия, Хитой, Жанубий Корея, Япония каби 20 га якин ривожланган мамлакатларнинг 60 га якин олий даргохлари ва 100 дан зиёд умумтаълим мактаб-ларида, узбек тили урганилмокда. Яна бир янгилик Узбекистон Туркий тилли давлатлар хамкорлик кен-гашига аъзо булди. Президентимиз ташаббуси билан "Туркий адабиёт хазинаси" юз жилдлик китобини аъзо давлатларнинг она тилида нашр этиш жараёни бошланди.

Узбек тилига Давлат тили макоми берилганига 30 йил тулиши муносабати билан утказилган йиги-лишда Президентимиз тилимиз нуфузи ва салохия-тини янада кутариш, мамлакатимизда тил сиёсатини ривожлантириш борасида устувор йуналишларни белгилаб берган эди. 2020 йил 20 октябрда имзолан-ган "Мамлакатимизда узбек тилини янада ривож-лантириш ва тил сиёсатини такомиллаштириш чо-ра-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6084-сонли Фармон Туризм ва спорт вазирлиги тасарруфидаги ташкилот ва муассасаларга янги даврни бошлаб берди. Фар-монда давлат тили имкониятларидан тулик ва тугри фойдаланишга эришиш, давлат тилини укитишнинг

самарали механизмларини куллаш, тил софлигини саклаш, уни бойитиб бориш, нутк маданиятини оши-риш, илм-фанда узбек тилининг таъсир доирасини кучайтиришини мустахкамлаш, замонавий ахборот технологияларига интеграциялашув жараёнини таъ-минлаш, Давлат тилига доир конун хужжатларнинг мазмун-мохиятини таргиб этиш, давлат тилини чукур урганиш учун зарур шарт-шароитларни яратиш, ил-мий изланишлар куламини кенгайтиришга алохида эътибор каратилди.

Шу максадда Узбекистон Республикаси Туризм ва спорт вазирлигининг назорат режаси, 2020-2030 йилларда узбек тилини ривожлантириш ва тил сиёса-тини такомиллаштириш Концепцияси кабул килинди. 2021 йил 1 январдан вазирлик буйича барча меъёрий хужжатлар лотин алифбосида юритила бошланди. Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт универ-ситетида "Узбек тили ва адабиёти" кафедраси ташкил этилиб, унда "Узбек тилининг сохада кулланиши" фани укитила бошланди. Фан доирасида давлат ти-лида меъёрий хужжатларни юритиш асослари хам талабаларга етказилмокда.

Вазирлик назорат режасида спорт таълим муасса-саларида узбек тили укув лексикография тармогидан унумли фойдаланишни йулга куйиш, жисмоний тарбия ва спорт сохасида янги авлод укув хамда атамалар лугатларини яратиш, уларнинг электрон вариантларини ишга тушириш вазифаси белгиланди. Шунга мувофик илмий-ижодий гурух шакллантирил-ди. Гурух жорий йилнинг апрелига кадар жисмоний тарбия ва спорт атамалари лугати ва изохли лугати, хорижий тиллардан узлаштирилган суз ва атамалар лугати, спорт турлари буйича суз ва атамалар изохли лугатини яратиши режалаштирилган эди.

Аста-секин фан, техника, санъат, маданият соха-лари уз хусусиятидан келиб чиккан холда атамалар-нинг изохини чоп эта бошлади. Тиббиёт, банк-молия, санъат, ижтимоий-сиёсий тизимидаги атамаларнинг изохли лугати аллакачон кенг оммага ошкор килин-ди. Аммо истиклолнинг 30 йиллиги арафасида хам жисмоний тарбия ва спорт атамаларининг изохли лугати тайёрланмаган. Демак, соха мутахассислари дарс ё машгулот жараёнида муайян спорт турига та-аллукли суз ва атамаларни таржимасиз айнан узини ишлатиб келмокда. Масалан, гимнастикадаги "обруч", "булава", "гимнастический конь", "гимнастический козёл", сузишдаги "брасс", "синхрон", "бассейн", "крол", "батерфлай", атамаларининг маъноси ва изохини купчилик билмайди.

Лугат кадим тарихга эга. Дозирда маълумот, ахборот туплаш ва уни укувчи (китобхон)га етказишда ^ лугат мухим ахамият касб этади. Аслида муайян тил- о да унинг худудий ёки ижтимоий лахжасида мавжуд [¡^ булган, адибу шоирлар асарларида учрайдиган сузлар ^ йигиндиси хисобланган лугатлар мутахассислар • томонидан суздаги тавсифига кура гурухларга ажра- та тилади. Масалан, Энциклопедик ва Лингвистик (фи- о лологик). Энциклопедик лугатда сузларнинг узи эмас, % улар оркали билдирилган предмет ва тушунчалар I тушунтирилади. Лингвистик лугатлар тил бирлиги и

№5-2021

www.fansports.uz

65

хисобланган сузнинг маънолари, турли лисоний ху-сусиятларини очиб беради. Х,ар бир соха такомили ва истикболи унда кулланилаётган сузларнинг изохига бевосита боглик. Тугрироги, хар жабханинг изохли лугати булиши шарт. Изохли лугат-филологик лугат турларидан бири булиб, унда хар бир сузнинг маъ-носи (агар куп маъноли булса барча маънолари) бел-гиланади, изохланади, тавсифий йул билан тушун-тирилади. Шу боис "изохли лугат" деб юритилади. Узбек тилининг нисбатан мукаммал изохли лугати Узбекистон Фанлар Академияси Тил ва адабиёт ин-ститутида 1981 йилда тайёрланиб, Москвадаги "Рус тили" нашриётида чоп этилган. Унда 60000 суз ва суз бирикмаси камраб олинган эди. Мазкур изохли лугат икки мухим манбага асосланади: бири-Толе Имо-мийнинг "Бадойи-ул-лугат" чигатойча-форсча (XV), "Абушка" номли чигатойча-туркча (XV аср), Мирзо Махдихоннинг "Санглох" чигатойча-форсча (XVIII аср), Файзуллохоннинг чигатойча-форсча (XVIII аср) лугатлари, иккинчиси-шуро даврида турли йилларда чоп этилган "Русча-узбекча", "Узбекча-русча" ман-балар. Яккахокимлик хукмронлигида нашр этилган изохли лугатнинг китобхонларга етказилишининг узи катта жасурлик ва шижоат эди. Айни шу лугатга суяниб 2006-2008 йилда 80000 дан ортик суз ва суз бирикмасини жамлаган 5-жилдлик изохли лугат чоп этилди. Унинг электрон шакли Интернет тармогига жойлаштирилди.

Жисмоний тарбия ва спорт атамалари изохли лугатини тузиш. Бу муаммони хал этишнинг сама-рали йули бор: биринчиси-жисмоний тарбия ва спорт атамаларининг лугати хамда изохли лугати-ни тайёрлашда соха вакиллари узбек тили буйича

УУК (УДК, UDC): 796:34

Наука о спорте: проблемы и перспективы

малакали мутахассислар билан узвий хамкорликда ишлаши шарт. Иккинчиси- лугат ва изошли лугат тайёрлаш буйича илгор тажрибаларни тахлилий асосда урганиш максадга мувофик. Масалан, Россия Федерацияси, Белорусь, Украина ва бошка давлат-ларда тартиб берилган лугатларни ижодий ёндашув асосида куздан кечириш шарт. Учинчиси-изохли лугатларни тайёрлаш тизимини пухта эгаллаш талаб этилади. Туртинчиси- изохли лугатларни тайёрловчи ижодий гурух мехнатини рагбатлантириш механиз-мини тулик шакллантириш жоиз.

Афсуски, жисмоний тарбия ва спорт тизимидаги малакали мутахассислар, фахрий мурабби-ю про-фессор-укитувчилар бир маёк атрофида бирлашиб, муштни бир жойга ургиси келмаяпти, назаримизда. Шугулланаётган спортчи-ю тахсил олаётган тала-балар янгилик кутиш билан овора?! Качонгача! Бир хакикат бор: лугат иши - хакикий захмат, машаккат. Суз ва атамаларни топиш, жой - жойига куйиш, мукобилини танлаш, купгина манбаларни чукур тахлил килиш анча-мунча мехнат талаб килади. Шу боис сохага дахлдор мутахассислар барча бир тану бир жон булиб мехнат килиши келажакда салохиятли кадрлар тайёрланишига мустахкам замин булади.

Адабиётлар:

1. А.Холикрв "Педагогик майорат". Дарслик. Т.: 2011 й.

2. Б.Нариманов.А.Хаётов "Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортнинг хукукий асослари" Укув-услубий кулланма. Т.: 2014 й.

3. Узбекистон Республикаси "Жисмоний тарбия ва спорт тутрисида" ги Конуни. 2015 й 4-сентябрь//Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси - www.lex.uz.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017-2021 йилларга мулжа-ланган Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисидаги фармони.

5. Узбекистон Респбуликаси Президентининг Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тутрисидаги ПК - 3031-сон Карори.

Муаллиф билан боглаш учун:

shux.2021@mail.ru

Мустакил изланувчи Ш.Б. ДЖУМАЦУЛОВ1

1Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

СПОРТ ХУЦУЦИ ДАРСЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация

Annotation

о сч

Ю

0 а ф

1

с

В статье описывается актуальность изучения спортивного права будущими специалистами в сфере физической культуры и спорта, практика использования новых педагогических технологий в преподавании, а также даются рекомендации, связанные с преподаванием спортивного права.

Ключевые слова: спорт, спортивное право, спортивный агент, спортивный трансфер, казус.

Долзарблиги. Профессионал ва оммавий спортни ривожлантириш учун шу соханинг келажагини таъминлайдиган жисмоний тарбия ва спорт сохаси

Мак,олада булажак жисмоний тарбия ва спорт сохаси мутахассисларига спорт х,ук,ук,и фа-нини укитишнинг долзарблиги, уни укитишда янги педагогик технологияларни куллаш ама-лиёти х,ак,ида суз юритилиб, спорт х,ук,ук,и фанини укитиш билан боFлик, тавсиялар берилган.

Калит сузлар: спорт, спорт цуцуци, спорт агенти, спорт трансфери, казус.

The article talks about the relevance of teaching the subject of sports law to future specialists in physical culture and sports, the practice of using new pedagogical technologies in teaching it, and also gives recommendations on teaching the subject of sports law.

Key words: sports, sports law, sports agent, sports transfer, case.

буйича етук мутахассисларни тайёрлаш жараёнида, Спорт хукуки фанини укитиш, спорт сохаси буйича жамиятга уз- хукук ва бурчларини биладиган, уни

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.