Научная статья на тему 'СПОРТ КОУЧИНГИ - БЎЛАЖАК ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЎҚИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ МАЛАКАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

СПОРТ КОУЧИНГИ - БЎЛАЖАК ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЎҚИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ МАЛАКАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
68
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ФИЗИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ / СПОРТ / КОУЧИНГ / ОБУЧЕНИЕ / ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ / МОТИВАЦЯ / ЛИЧНОСТНО-ПРОФЕССИОНАЛЬНЫЕ КАЧЕСТВА / РАЗВИТИЕ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ахмедова С.А.

Мақолада бўлажак жисмоний тарбия ўқитувчиларининг келгусидаги касбий фаолиятини ташкил этишда коучинг стратегиялари, акмеологик мезонлар (касбий мотивация, шахсий-касбий сифатлар, ўзини-ўзи бошқариш, рефлексивлик, креативлик) нинг фаолият талаблари ва касбий ривожланиш методологияси билан интегратив уйғунлигини таъминлаш масалалари ўз аксини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ КОУЧИНГИ - БЎЛАЖАК ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЎҚИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ МАЛАКАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

Подготовка педагогических кадров

УУК(УДК, UDC) 796011.2 :5:012

Мустацил изланувчи

С.А. АХМЕДОВА1

'Навоий давлат педагогика институти

Навоий шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

axmedova.sarvinoz@bk.ru

спорт коучинги - булажак жисмонии тарбия уцитувчиларида касбиЙ малакаларни ривожлантириш

омили сифатида

Аннотация

Annotation

В статье рассматриваются вопросы, связанные со стратегиями коучинга будущих учителей физического воспитания, интеграцией критериев акмеологии (профессиональная мотивация, личный профессионализм, самоуправление, рефлексивность, креативность) и методикам профессионального развития.

Ключевые слова Физическое воспитание, спорт, коучинг, обучение, профессиональная деятельность, мотивация, личностно-профессиональные качества, развитие.

Ма^олада булажак жисмоний тарбия у^итувчиларининг келгусидаги касбий фаолиятини ташкил этишда коучинг стратегиялари, акмеологик мезонлар (касбий мотивация, шахсий-касбий сифатлар, узини-узи бош^ариш, рефлексивлик, креативлик) нинг фаолият талаблари ва касбий ривожланиш методологияси билан интегратив уйгунлигини таъминлаш масалалари уз аксини топган.

Калит сузлар: Жисмоний тарбия, спорт, коучинг, уцитувчи, касбий фаолият,

мотивация, шахсий-касбий сифатлар, ривожланиш.

***

The article discusses issues related to coaching strategies for future physical education teachers, integration of acmeology criteria (professional motivation, personal professionalism, self-management, reflexivity, creativity) and professional development techniques.

Key words: physical education, sports, coaching, training, professional activity, motivation, personal and professional qualities, development

О <N О

00

TO

F

о

Q.

CO

Булажак жисмоний тарбия укитувчиларининг келгусидаги касбий фаолиятини ташкил этишда коучинг стратегиялари, акмеологик мезонлар (касбий мотивация, шахсий-касбий сифатлар, узини узи бошкариш, рефлексивлик, креативлик)нинг фаолият талаблари ва касбий ривожланиш методологияси билан интегратив уйгунлигини таъминлаш мухим ахамият касб этади.

Бугунги кунда Узбекистон спорти тез ривожла-наётган паллада спорт коучинги касбий компетент-лиликни ривожлантиришнинг ташкилий-дидактик механизмлари асосида шакллантирилган, лойихавий таълим, аралаш укитиш ва инновацион-интерактив технологияларга асосланган вариатив фаолиятдир.

Мамлакатимизда сунги йилларда кураш, гимнастика, теннис, киличбозлик, велоспорт, ук отиш, дзюдо, енгил атлетика, огир атлетика, таэквондо, эшкак эшиш, шахмат, футбол, болалар спорти, волейбол, гандбол, каратэ, кикбоксинг, муайтай, от спорти, регби, стол тенниси каби спорт турлари ривожланмокда. Шу билан бирга, бутун жахонда кенг куламда кулоч ёзаётган спорт коучингини ривожлантиришга хам эхтиёж сезилмокда.

"Коуч" ("coach") атамаси спорт сохасида XX асрда пайдо булди. Инглиз тилида: "coach" -«тренер», "мураббий" деган маънони билдириб, рах-барлик килиш, спортчиларга устоз ва мураббийлик фаолиятини олиб бориш мазмунида ишлатилади" [6, 71-б]. Замонавий спорт жамоаларида гурух менежер-лари, рахбарлари билан бирга, коуч маслахатчилари пайдо була бошлади. Тадкикот доирасида "коучинг"

атамасини хам тавсифлаш жоиз.

Коучинг - спорт сохасида мураббийлик, йулбош-чилик килиш, тахсил олувчи ва тарбияланувчиларда ижобий сифатларни карор топтириш фаолиятидир.

Муайян спорт турида муваффакиятга эришиш йулларини билган холда мураббий уз спортчиларини укитади ва унга хамрох булади, у билан бирга жисмоний тарбия буйича машгулотларга ва мусобакаларга катнашади. Айникса, жамоавий спортда мураббий учун унинг фаолияти мураккаб булиб хисобланади, чунки, у гурух билан ишлаганда хар бир иштирок-чининг гурухдаги ролини таксимлаши, жамоавий холатда уларни жипслаштириши, жамоа ичидан етакчиларни аниклаши ва гурух аъзоларининг узаро психологик киришимлилигини таъминлаши лозим. Бунда ундан психологик, физиологик, бошкарувчан-лик билимлар ва малакалар талаб этилади. Шунин-гдек, спорт сохасида рахбар, тренерлик вазифала-рини бажариш, бизнес спортини ривожлантиришга йуналтирилган вазифаларни амалга оширишда спорт коучинги алохида ахамият касб этади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини яна-да ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугрисида»ги ПФ4947сон Фармони, 2017 йил 27 июлдаги «Олий маълумотли мутахассислар тайёрлаш сифатини оширишда иктисодиёт сохалари ва тармокларининг иштирокини янада кенгайтириш чора-тадбирлари тугрисида»ги П^-3151-сон, 2018 йил 5 июндаги «Олий таълим муассасаларида таълим

76 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №3-2020

Подготовка педагогических кадров

сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тад-бирлар тугрисида»ги П^-3775-сон карорлари хамда мазкур фаолиятга тегишли бошка норматив-хукукий хужжатларда булажак жисмоний тарбия укитув-чиларини келгуси педагогик фаолиятга тайёрлаш буйича хам бир катор вазифалар белгилаб берил-ган" [3,4,5]. Шу жихатдан олганда, бугунги кунда булажак жисмоний тарбия укитувчиларини келгуси педагогик фаолиятига тайёрлашда спорт коучинги алохида долзарблик касб этади. Жисмоний тарбия укитувчилари томонидан тарбияланаётган ёшларда спорт сохасида янги марраларни забт этишга булган мотивацияни ривожлантириш учун спорт коучинги дунёнинг ривожланган мамлакатлари таълим муас-сасаларида кенг кулоч ёзмокда.

Х,ар бир инсон уз хаётида юкори чуккиларга эришишни, табиат, теварак-атроф ва борлик билан уйгунликда булишни истайди. Инсон ютуклари унга кувонч ва муваффакият келтиради, бирок, хар бир киши хам бир пайтнинг узида хам молиявий, хам ижтимоий ютукларга эришавермайди. Инсон хаётида учрайдиган тусикларни енгиб утишга, унга тугри йул курсатишга коуч - психолог ёрдам бериши, муаммо ечимини топишга эришишда кумак бериши мумкин. Спорт коучи эса, хар бир спортчининг хаёти ва фаолияти мобайнида мавжуд булган тусикларни енгиб утишга, жисмоний тарбия сохасида эришган ютукларини ривожлантиришга, муваффакиятсиз-ликларини эса, осонгина хал этишга ургатади. Шу сабабли, булажак жисмоний тарбия укитувчиларида хам спорт коучига хос сифатларни ривожлантириш бугунги кун талабидир.

Спорт коучинги талабаларнинг келгуси фаолияти-да хамда жисмоний чиникишларини юксалтиришда ва бу сохада натижавийликка эришишда мухим бу-либ, мутахассисларни спорт клублари, секциялари ва тугаракларда фаолият юритиши учун тайёрлайди. Айникса, спорт коучинги булажак жисмоний тарбия укитувчиларини умумий урта таълим мактабларида спорт ишларини жонлаштиришга хизмат килади. Булажак жисмоний тарбия укитувчиларини келгуси педагогик фаолиятига тайёрлашда спорт коучинги талабаларда уз устида ишлаши - жисмоний, маъна-вий, интеллектуал жихатдан уз-узини ривожлантириб бориши, уз хиссиётини бошкаришни назарда тутади ва улар куйидагиларда намоён булади:

- спорт ва укитиш мухитини уйгунликда олиб бориш;

- спорт тугараклари, секциялари, клублар фаоли-яти ва укув жараёнини бошкариш;

- укувчиларнинг укув ва спортдаги ютуклари ва ривожланишларини рагбатлантириш ва бахолаш;

- тахсил олувчиларга укув ва спорт сохасида мотивация бериш ва ёрдам курсатиш;

- укувчиларнинг сапорт сохасидаги ютукларини ривожлантириш.

Спорт коучингида деентологик омиллар булажак жисмоний тарбия укитувчиси шахсининг юксак

маънавий-ахлокий ривожланишини белгилайди ва педагогик такт (назокат)нинг ёркин куриниши, шах-слараро муносабатларда киришимлилик, жамоавий мослашувчанликка алокадор педагогик шарт-шаро-итларни намоён этади.

Спорт коучингида акмеологик омиллар касбий-акмеологик ривожланишни таъминловчи шахсий-касбий етуклик, турли ёш даврларидаги касбий ривожланишининг узига хос хусусиятлари, рефлексивлиги ва креативлигига доир педагогик шарт-шароитлар ва конуниятларни урганади.

СПОРТ КОУЧИНГИ

Тахсил олувчиларда жисмоний сифатларни ривожланти-ришга йуналтирилган ру^ий таъсир утказиш усулларининг _муайян тизими_

Таълим жараёнида булажак жисмоний тарбия укитувчиларининг метакогнитив омиллар, мотивацион боскичларга алокадор вазифаларни таъминланиш;

Муайян максадни режа асосида амалга ошириш ва ташкил этиш функциясини бажаради;

Жисмоний тарбия жараёнини таъминлашнинг ижтимоий-психологик тизими;

Таълим ва тарбиянинг муваффакиятини таъминловчи укитувчи билан тахсил олувчиларнинг узаро муносабати-нинг муайян тизимини ташкил килишнинг усули;

Тахсил олувчининг индивидуаллигини такомиллашти-риш, жисмоний сифатларини ривожлантириш, спорт со^а-

сидаги ютукларини устириш ва бошкалар.

1_

1-жадвал. Булажак жисмоний тарбия укитувчиларини тайёрлашда спорт коучингининг а^амияти

Жадвал ифодаланганидек, спорт коучинги таълим жараёнида булажак жисмоний тарбия укитувчилари-нинг метакогнитив омиллар, мотивацион боскичларга алокадор вазифаларнинг таъминланишига ёрдам беради.

Спорт коучинги булажак жисмоний тарбия уки-тувчиларининг жисмоний сифатлари, интеллектуал ва хиссий-эмоционал сохасини касбий ва шахсий ривожлантиришнинг энг юкори имкониятлари би-лан уйгунлаштириб, контент билимлар, яъни кадр-ларнинг шахсий имкониятлари, мавжуд жисмоний тайёргарлик даражаси; жараёнли билимлар-касбий фаолиятнинг мураккаб ва ностандарт вазифаларини хал этиш жараёнида узлаштириладиган янги билим ва куникмалар; стратегик билимлар-фаолият самара-дорлигини оширишга каратилган ахборот ва тахлил жараёнларни уз ичига камраб олади.

"Спорт сохасидаги коуч (мураббий) шахсни хам жисмоний чиниктиришга, хам таълим олишга ундовчи, шахсий ва ижтимоий хаётида максадли фаолиятни ташкил килишга ургатувчи, касбий ва

о сч о сч

00 О!

го £

о о.

СО

№3-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 77

о сч о сч 00

го

£ о о.

СО

шахсий манфаатлар уйгунлигини таъминловчи кон-сультант-маслахатчи сифатида намоён булади" [6, 72-б.]. Бинобарин, спорт коучинги жисмоний тарбия укитувчисининг жисмоний сифатлари билан бирга дунёкараши, тасаввури ва кадрияти билан боглик равишда намоён булади. У атроф-мухитдаги вокеа ва ходисаларни мохиятини кура олади ва тушунади, бунга узини йуналтиради, педагог сифатида уз фи-крини асослай олади. Муаммо ечимини топа олади. Бу сифат - укитувчининг укув ва бошка фаолиятла-ридаги уз-узини англаш механизмини таъминлайди.

Спорт коучинги жисмоний тарбия укитувчи-сининг миллий ва умуминсоний кадриятларга эга булиш; мамлакатнинг ижтимоий хаётида иштирок этиш; оиласига, урф-одатларга хурмат; ижтимоий кунималарга эга булиш, илм фаннинг инсон хаёти ва дунё ривожига таъсирини англай олиши ва укув-чиларга уларни тушунтира олишига хизмат килади.

Спорт буйича коучлар фаолияти укитиш ва жисмоний тарбиялаш жараёнининг богликлиги билан белгиланади. Ушбу фаолият уйгун ривожланган шахсни шакллантиришга, уларда юксак маданий ва маънавий савиясини карор топтиришга, педагогнинг юксак шахсий сифатларига, унинг ватанпарварлик, обру ва бурчни хис этишга, инсонпарвар тамойил-ларга ёндашувига, шунингдек укувчилар уртасида тарбиявий ишларни ташкил этишнинг амалий ку-никмаларига асосланади.

Укув-тарбиявий жараёнда спорт буйича коуч гуманитар омилни таъминлайдиган мураббий вазифа-сини бажаради. Уларнинг шахсий сифатлари - педаго-гнинг укув-тарбиявий жараёндаги гуманитар омилни белгилайдиган шахсий сифатларига куйидагилар киради: талабчанлик, хакконийлик, халоллик, мехри-бонлик, хушмомалалик. Ушбу сифатлар педагогнинг таълим олувчилар учун ахамиятини белгилаши керак. Шахсий сифатлар укитиш ва тарбиялаш махоратига таъсир курсатади.

Таълим олувчиларнинг спорт сохасидаги ютукла-ри ва билимларини холисона назорат килиш ва бахо-лаш махорати-психологик-педагогик жихатдан уки-тиш ва тарбиялаш махорати билан узвий богликдир.

Спорт буйича коучлар укувчилар билан узаро биргаликда харакат килиш; рухий таъсир килишда унинг хулк-атворини бошкариш, узаро харакатнинг турли йулларини куллаш; жисмоний сифатларни чиниктиришда иродани сафарбар килиш, уз-узини бошкара олиши ва жамоадаги узаро муносабатлар жараёнида жипсликни саклай билишга ургатишади.

Жисмоний тарбия укитувчисининг педагогик фаолияти - педагогнинг тахсил олувчиларга таълим ва жисмоний тарбия бериш вазифаларини хал ки-лишга каратилган хамда педагогик таъсир утказиш воситалари билан амалга ошириладиган касбий фаоллигидир. Укитувчи мазкур фаолиятнинг бир неча турларини бажаради: уцитади, жисмоний си-фатларни тарбиялайди, йул-йурицлар курсатади, ташкил цилади, таргибот ишларини олиб боради, спорт мусобацаларини ташкил этади, уцувчиларнинг спорт сохасидаги ютуцларини рагбатлантиради.

Подготовка педагогических кадров

Буларнинг хаммаси бевосита ёки билвосита укитиш ва жисмоний тарбиялаш вазифаларини хал килишга йуналтирилади. Демак, булажак жисмоний тарбия укитувчиларининг педагогик фаолияти мобайнида мотивацион - мулжалли боскич, вазиятни тушуниш боскичи намоён булади; мотивлар тугилади, фаоли-ятга рухий тайёргарлик вужудга келтиради, максад ва вазифалар куйилади ва узгартирилади; педагог-нинг тарбияланувчиларининг рухий ривожланишига таъсир утказиши мувофиклаштирилади; педагог уз - узини тахлил килиш усуллари (диагностика, башо-рат, назорат)дан фойдаланади, куйилган вазифа хал этилади, йул куйилган педагогик нуксонлар бартараф этилади.

Инсон фаолиятининг бошка турлари каби педаго-гик фаолият хам уз хусусиятлари билан бир-биридан ажралиб турувчи: максад, объект, субъект ва восита-лардан ташкил топади. Булар:

- биринчидан, педагогик фаолиятнинг максади жамият томонидан белгиланади, яъни педагог фаолиятнинг натижаси жамият манфаатлари билан богликдир. "Унинг мехнати ёшлар шахсини хар томонлама камол топтиришга йуналтирилган булиши зарур. Пе-дагогик фаолият авлоднинг ижтимоий узвийлигини (кетма-кетлигини) таъминлайди, бир авлод тажриба-сини иккинчи авлодга утказади, ёшларни ижтимоий муносабатлар томон йуллайди, ижтимоий тажриба орттириш учун инсондаги табиий имкониятларни руёбга чикаради"[9, 87-б.].

- иккинчидан, педагог фаолияти доимо шахс фа-олиятини бошкариш билан боглик. Бунда педагогик максад укувчи максадига айланиши мухимдир. Унга эришиш осонликча кечмайди. Педагог уз фаолияти максадини ва унга эришиш йулларини аник тасаввур килиши ва максадга эришиш укувчилар учун хам ахамиятли эканлигини уларга англата олиши зарур.

- учинчидан, педагогик (таълим, тарбия) жа-раёнида укувчи фаолиятини бошкариш шунинг учун хам мураккабки - педагогнинг максади доимо укувчи келажаги томон йуналтирилган булади. "Бу максадни укувчидан кура педагог якколрок тасаввур килади. Укувчи эса куп холларда, хаётий тажрибаси етишмаслиги сабабли хозирги хаёт, шу бугун ташви-шлари билан яшайди, келажакни эса тула тасаввур кила олмайди.

Тадкикот натижаларининг илмий ахамияти таклиф этилган моделлар, механизмлар ва тарки-бий тузилмалар таълим муассасаларида булажак жисмоний тарбия укитувчиларини спорт коучинги асосида касбий фаолиятга тайёрлаш ва таълим сама-радорлигини ошириш, таълим жараёнларини инно-вацион ёндашув асосида ташкил этиш, укув режа ва дастурларни такомиллаштириш, булажак жисмоний тарбия укитувчиларини тайёрлаш тизимини риво-жлантиришда фойдаланилиши билан изохланади.

Тадкикот натижаларининг амалий ахамияти педагогика йуналишидаги олий таълим муасса-салар тизимини янада такомиллаштириш буйича меъёрий-хукукий хужжатлар ва чора-тадбирлар да-стурларини тайёрлашда, булажак жисмоний тарбия

78 е-шай: fan_sportga@uzdjtsu.uz №3-2020

Подготовка педагогических кадров

укитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлаш технологияларининг самарадорлигини оширишга хизмат килади.

Шундай килиб, булажак жисмоний тарбия укитувчиларининг келгусидаги касбий фаолиятини ташкил этишда коучинг стратегиялари мухим ахамият касб этади. Бунда спорт буйича коучлар шахслараро му-носабатнинг энг мухим механизмларини чукур били-шлари, жамоавий спортда хамкорлик фаолиятининг ички алокасини, узаро таъсир ва узаро муносабатни уйгун холатда ташкил этишга эришиши мухим урин эгаллайди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг "Таълим тyFрисида"™ ^ону-ни. - Тошкент, 1997й.

2. Узбекистон Республикасининг Кадрлар тайёрлаш Миллий Дастури. - Тошкент, 1997 й.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил

7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси т^рисида»ги ПФ4947сон карори.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 27 июлдаги «Олий маълумотли мутахассислар тайёрлаш сифатини оширишда иктисодиёт сохалари ва тармокларининг иштирокини янада кенгайтириш чора-тадбирлари туFрисида»ги П^-3151-сон карори.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 июндаги «Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чо-ра-тадбирлар ^рисида»ги П^-3775-сон карори.

6. Абдуллаева Ш.А. Педагогик диагностика. - Тошкент: Университет, 2019. - 310 б.

7. Беспалько В. П. Педагогика и профессиональные технологии обучения - М.: Изд-во проф. образования, 2008. - 336 с.

8. Бондаревская Е.В. Гуманистическая парадигма личностно ориентированного образования / Е. В. Бондаревская// Педагогика, 2015, № 1. С.8

9. Каримова В. Ижтимоий психология ва ижтимоий амалиёт. - Т.: Университет, 2000. - 268 бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10. Столяренко Л.Д. Педагогическая психология. - Ростов на Дону: Феникс», 2006. - 544 с.

УзДЖТСУ ТАЛАБАЛАРИНИНГ БЕШ НАФАРИ ТОКИО ОЛИМПИАДАСИГА ЙУЛЛАНМАНИ КУЛГА КИРИТДИ

Жорий йилнинг 3-11 март кунлари Иорданиянинг Амман шахрида бокс буйича Токио-2020 олимпиада-сига йулланма берувчи халкаро турнирда Узбекис-тон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети талабалари бешта йулланма билан бирга 1 та олтин, 3 та бронза медални хам кулга киритишди.

Булар - университетнинг биринчи боскич магис-трантлари Баходир Жалолов (олтин), Шахобиддин

Зоиров (бронза), 4 курс талабалари Бобоусмон Батуров, Санжар Турсунов (иккаласи хам бронза) хамда кизлардан Турсуной Рахимовадир.

Бокс буйича олимпиада лицензион турнирида Узбекистон терма жамоаси учтадан олтин ва бронза медали билан умумжамоа хисобида 1-уринни эгал-лади. Токио-2020 олимпиадасига еса 7 та йулланма кулга киритилди.

№3-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 79

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.