Научная статья на тему 'СПОРТ БЎЙИЧА АГЕНТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШДА АСОСИЙ ВА ҚЎШИМЧА ФАОЛИЯТ ТУРЛАРИ'

СПОРТ БЎЙИЧА АГЕНТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШДА АСОСИЙ ВА ҚЎШИМЧА ФАОЛИЯТ ТУРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
0
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
спорт / қонун / спорт агенти / агентлик шартномаси / федерация / спорт / закон / спортивный агент / агентский договор / федерация

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Етмишбоев Мухторжон Маъмуржон угли

Мақолада спорт бўйича агентлар фаолиятини ҳуқуқий тартибга солишда асосий ва қўшимча фаолият турларини мазмун моҳияти қисқа баён қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MAIN AND ADDITIONAL TYPES OF ACTIVITIES IN LEGAL REGULATION OF SPORTS AGENTS

В статье кратко описаны основные и дополнительные виды деятельности в правовом регулировании деятельности спортивных агентов

Текст научной работы на тему «СПОРТ БЎЙИЧА АГЕНТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШДА АСОСИЙ ВА ҚЎШИМЧА ФАОЛИЯТ ТУРЛАРИ»

СПОРТ БУЙИЧА АГЕНТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ^УЦУЩЙ ТАРТИБГА СОЛИШДА АСОСИЙ ВА ЦУШИМЧА ФАОЛИЯТ ТУРЛАРИ.

М.М. Етмишбоев -

УзР ИИВ Академияси уцитувчи

с1 Ьцрв:/Мо1. ощ/10.24412/2181 -7294-2023 -2-146-149

Янги Узбекистонда амалга оширилаётган ислохотлар каторида жисмоний тарбия ва спорт сохасида хам куплаб ишлар тизимли равишда олиб борилмокда. Бу ишларнинг натижаси уларок Узбекистон бокс, шарк якка курашлари, шахмат ва бошка спорт турлари буйича жахонда уз урнига эга давлатлар каторига кутарилди.

Хусусан, 2025 йилда Ёшлар уртасидаги Осиё уйинларига Тошкент шахри мезбонлик килишининг белгиланганлиги хам Узбекистоннинг ютуклари дунёда эътироф этаётганлигидан далолат беради.

Спорт сохдсида ижобий натижаларга эришиш факатгина спортчиларни тугри танлай олиш ва жамоавий мусобакаларда керакли уринларга куйишдан иборат эмас, балки сохага оид конунчиликни ва хукукни куллаш амалиётини такомиллаштириш билан хам боглик хисобланади.

Спорт сохасидаги фаолиятни фукаролик-хукукий жихатдан тартибга солиш цивилистика фанида долзарб масалалардан бири хисобланади. Чунки жисмоний тарбия ва спорт мамлакатимизда шиддат билан ривожланиб бораётган сохалардан бири булиб, мазкур соха ёшларни мустакил ва баркамол булиб етишишида мухим ахамиятга эга. Чунончи давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганларидек, "Биз халкаро спорт майдонларида Узбекистоннинг нуфузи ва обру-эътиборини оширишга катта хисса кушган спортчиларимиз билан фахрланамиз".

Шуни таъкидлаш лозимки, давлат сиёсати учун мухим саналган спорт сохаси, хусусан спорт буйича агентлик фаолияти бугунги кунда хукукий жихатдан етарлича тартибга солинмаган ва тадкикот предметига айланиб улгурмаган. Шу боисдан, мазкур сохада илмий-назарий тадкикот ишларини амалга ошириш зарурати мавжуд. Узбекистон Республикасида амалдаги норматив-хукукий хужжатларнинг тахлили спорт буйича агент фаолияти билан боглик нормалар умумий коидаларда курсатилганлигини, спорт агенти фаолияти доирасига айнан кайси хизматлар кириши тугрисидаги коидаларнинг мавжуд эмаслигини кузатиш мумкин.

Жумладан, А.И.РАхматов спорт буйича агент фаолиятининг шартномавий-хукукий асосларини тахлил этиш асносида унинг фаолиятини тула равишда тартибга солувчи норматив-хукукий хужжат мавжуд эмаслигини таъкидлаб, куйидаги икки конун хужжатини келтириб утади:

Хусусан, Узбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги "Жисмоний тарбия ва спорт тугрисида"ги УР^-394-сон конунида спорт буйича агентга таъриф берилган булиб, унга кура спорт буйича агент — спортчи номидан ва унинг манфаатлари учун шартнома асосида фаолият курсатадиган, тузилган шартномалар шартларига ва спортчининг хукукларига риоя этилишини кузатиб борадиган шахс хисобланади.

Яна бир норматив-хукукий хужжатда, яъни Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 22 май 311-сон карорининг 6-бандида Узбекистон футбол ассоциациясига Халкаро Футбол Ассоциациялари Федерацияси (ФИФА) талабларига мувофик, салохияти юкори футболчиларни профессионал даражада тайёрлаш, уларнинг хорижий давлатларнинг нуфузли футбол клубларида профессионал фаолият олиб боришини таъминлаш, шунингдек, футболчиларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш максадида Футбол буйича агентлар (воситачилар) фаолиятини тартибга солиш ва уларни

аккредитациядан утказиш тартибини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш вазифаси белгиланган.

Муаллифнинг кайд этишича, спорт буйича агент фаолиятига доир утказилган тахлиллар юкоридаги 2 та нормадан бошка бирор коидалар Узбекистан конун хужжатларида келтирилмаганлигини курсатди[1].

Умуман олганда мавжуд норма хам спорт буйича агентнинг фаолият юритишига асос булиб хисобланади. Бирок агентлик фаолиятининг асосий масалаларини батафсилрок тартибга солиш зарурлигини очиб беради.

Бугунги кунда спорт муносабатларининг ривожланишидаги ахамиятини инобатга олсак, юкоридаги нормалар асосида спорт буйича агент фаолиятини тартибга солиб берувчи норматив-хукукий хужжат ишлаб чикилиши зарур булиб хисобланади.

Шу уринда келтириб утиш жоизки, Узбекистон баскетбол федерацияси конун-коидаларига асосан, баскетбол агенти спортчини битта баскетбол клубидан утказиш учун уйинчиларга хам, спорт клубларига хам, хатто мураббийларга хам конуний ва фактик харакатлар шаклида бир катор хизматларни такдим этиш хукукига эга. Бинобарин спортчи, мураббий ва спорт клуби уртасида мехнат шартномаларини тузиш, спорт клубларига спортчиларнинг утишларида ёрдам бериш, шунингдек, спортчиларнинг фаолияти билан боглик булган бошка хизматларни курсатиши мумкин.

Бу шуни англатадики, спортчига тегишли хизматларни расмийлаштириш ва уларнинг тугри курсатилишини назорат килиш масалалари агентлик фаолиятининг предмети сифатида каралиши мумкин.

Демак айтиш мумкинки, спорт буйича агент фаолиятини куйидаги турларга ажратиш мумкин:

Биринчиси, спортчининг профессионал касбий фаолияти билан боглик муносабатларда спорт буйича агенти томонидан курсатиладиган хизматлар:

Иккинчиси, спортчиларнинг касбий фаолияти билан боглик булмаган, бирок спортчиларнинг фаолиятига таъсир киладиган бошка хизматларни курсатиш сохасидаги спорт буйича агент фаолияти;

Учинчиси, спорт клублари учун курсатиладиган воситачилик хизматлари (спортчилар ва хомийларни жалб этиш, клуб билан спортчилар уртасидаги шартномаларни тузиш) билан боглик спорт буйича агент фаолияти;

Таъкидлаш жоизки, агентлик фаолиятининг хукукий ноаниклиги муаммоси бугунги кунда нафакат спорт сохасида намоён булмокда, балки шундай холат агентлик хизматлари сохасида хам профессионал воситачилик фаолиятининг бошка турларида хам кузатилмокда[2].

Бу холат агентлик фаолиятининг мохиятини етарлича аниклашга ёрдам бермайди. Шу сабабли, спорт буйича агентлар фаолиятини хукукий жихатдан белгилашдаги ушбу бушликни тулдириш учун хозирги вактда бошкарув ваколатларига эга булган спорт тизимининг бевосита иштирокчилари - спорт федерацияси чакирилди[3].

Хусусан, спорт сохасидаги агентлик фаолияти хусусида куплаб олимларнинг илмий-назарий фикрларида учратиш мумкин.

Жумладан, С.В.Николюдин агентлик шартномасини "фукаролик-хукукий битимнинг барча белгиларига эга булган воситачилик шартномаси" деб тушунади, унга кура "бир томон (агент) бошка томон (принципиал) номидан маълум хак эвазига тадбиркорлик (тижорат) максадларида юридик ва бошка харакатларни амалга ошириш мажбуриятини олади[4].

Аксинча, М.З.Пак агентлик шартномаси мижоз ва учинчи шахс уртасидаги хукукий муносабатларни ривожлантиришга каратилган воситачилик харакатларининг агент томонидан мижоз манфаатларини кузлаб амалга оширилиши билан боглик, деб хисоблайди[5].

М.И.Брачинский эса эътиборни бундай харакатларнинг тизимлилиги ва агентлик шартномасини битта бизнес битими учун ишлатиш мумкин эмаслигига каратади[6].

Юкоридаги тахлил натижаларидан келиб чикиб спорт буйича агентнинг асосий фаолият турларини куйидагича белгилаш мумкин. Хусусан:

- шартномалар тузишда мижозларга хукукий кумак бериш, яъни спорт буйича агент мижоз билан спорт ташкилоти (спорт клуби) уртасида олиб бориладиган шартнома шартларини урганиш ва мижоз фойдасига хал киладиган шартлар асосида уларни бажариш;

- мижознинг бир жисмоний тарбия ва спорт ташкилоти (спорт клуби)дан бошкасига утиши (трансфери)да музокаралар олиб бориш. Бунда, спорт агенти мижозига тушаётган энг фойдали таклифларни излаш, трансфер муддати, нархлари, шахсий бонуслари буйича музокаралар олиб бориш ва шартномаларни куриб чикиш;

Спорт буйича агентларнинг кушимча фаолият турларига орасидан куйидагиларни киритиш мумкин:

- мижозларнинг моддий ва маънавий бошкаруви; агентнинг бизнес ва касбий фазилатлари, бенуксон обру - эътибори, халоллиги, малакали музокаралар олиб бориши, мижознинг шахсий сирларини хавфсиз саклаш кобилияти буларнинг барчаси агентларнинг муваффакиятли фаолияти учун асос булиб хизмат килади.

Шуни хам ёдда тутиш керакки, агент, купинча, шартнома асосида спортчининг буюртмаларини бажарадиган оддий воситачи сифатида эмас, балки мижознинг барча тузилган шартномаларида ишончли вакили сифатида ишлайди. Ушбу холат спортчи учун катта хавфни англатади, чунки у уз хукукларини (шу жумладан, молиявий хужжатларни имзолаш хукукини) агентга топширади. Агентнинг бехосдан килган хатолари ёки ёмон ниятлари спортчига моддий ва маънавий жихатдан катта зарар етказиши мумкин. Шунинг учун, спортчи уз вакилини танлаганида агентнинг ижобий обруси, унинг шахсий ва касбий фазилатларини биринчи уринга куйиши керак;

- агент уз имкониятларини кенгайтириши.

Спорт буйича агент тегишли халкаро спорт федерациялари, миллий спорт ташкилотлари ва спортни бошкариш давлат органлари билан яхши алокалар урнатиши спортчи ёки мураббийни иш билан таъминлаш, хомийлар топиш, спорт делегацияларини чет эл сафарларига жойлаштириш ва бошка масалаларни хал этишда жуда мухимдир. Бундай алокаларнинг мавжудлиги агент имкониятларини сезиларли даражада кенгайтиради;

- мижоз иштирок этган муаммоли вазиятларни хал килиш.

Куплаб яхши натижаларга эришган спортчилар спорт ташкилотлари билан музокараларда уз манфаатларини химоя киладиган, спортчиларнинг машхурлигини юкорига кутариш имкониятларини топадиган спорт буйича агентлар ёрдамига мурожаат килишади ва бундай холатда спортчи ва спорт ташкилоти ёки жамоатчилик билан алокаларнинг бошка иштирокчилари уртасида манфаатлар тукнашуви юзага келса, спорт буйича агент уз мижозининг манфаатларини обрусига зарар етказмасдан химоя килиши лозим;

- машгулот ва мусобакаларни ташкил килиш.

Спорт буйича агент мижозининг шартнома имзолашдан олдин машгулотларда ва мусобакаларда иштирок этиш муддати, вактини аник белгилашини киритиб утиши керак;

- сугурталаш.

Мижози манфаатларини ифодаловчи профессионал спорт субъектларини сугурта килиш билан боглик масалаларни хал килиш;

- хомийлар, жисмоний тарбия ва спорт сохасида фаолият юритувчи реклама берувчилар билан хамкорлик килиш, акцияларда иштирок этиш учун энг фойдали таклифларни излаш;

- пресс-конференцияларни ташкил килиш, оммавий ахборот воситалари билан алокада булиш.

Спорт буйича агентнинг мижозлари сифатида спортчилар, мураббийлар, жисмоний тарбия ва спорт ташкилотлари (спорт клублари) булиши мумкин.

Спорт буйича агентнинг юкорида санаб утилган асосий ва кушимча фаолият турларини хукукий тартибга солиш хамда лицензиялаш мазкур фаолиятни ишлаш механизмидаги муаммоларни олдини олишга хизмат килади.

АДАБИЁТЛАР:

1. Рахматов А.И. Спорт буйича агент фаолиятининг шартномавий-хукукий асослари: Узбекистон конунчилиги тахлили ва такомиллаштириш масалалари. Юрист Ахборотномаси.-Т.:2020. -№5.- Б.21.

2. Барков А.В. Социальное агентирование как средство договорного регулирования патронажных отношений // Семейное и жилищное право. -М.: 2008. № 2. -С.17-20.

3. Эйдельман И.Б. Основные подходы к пониманию агентской деятельности в спорте. Издательство «Грамота» № 3 (29) 2013, часть www.gramota.net/materials/3/2013/3-2/54. html 2

4. Николюкин С.В. Агентские соглашения в предпринимательском обороте: национальное и международно-правовое регулирование.//Законодательство и экономика. - 2011. - № 10. -С.63; Николюкин С.В. Коммерческое агентирование в международном обороте: особенности и практика разрешения споров. Российский судья. -2009. - № 5. - С.43.

5. Пак М.З. Агентский договор в гражданском праве Российской Федерации: Дис канд. юрид. наук. -М., 2006. -С.98.

6. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Книга третья: Договоры о выполнении работ и оказании услуг. -М., 2002. -С.471.

РЕЗЮМЕ:

Маколада спорт буйича агентлар фаолиятини хукукий тартибга солишда асосий ва кушимча фаолият турларини мазмун мохияти киска баён килинган

Калит сузлар: спорт, конун, спорт агенти, агентлик шартномаси, федерация.

РЕЗЮМЕ:

В статье кратко описаны основные и дополнительные виды деятельности в правовом регулировании деятельности спортивных агентов.

Ключевые слова: спорт, закон, спортивный агент, агентский договор, федерация.

RESUME:

The main and additional types of activities in the legal regulation of the activities of sports agents are briefly described in the article.

Keywords: sport, law, sports agent, agency contract, federation.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.