CC BY
5УДК 94(476+474.5):328.1(476-89)(091)
СОЙМ1К1 ПОЛАЦКАГА ВАЯВОДСТВА У ПАНАВАННЕ АУГУСТА III
канд. dem. навук, дац. А.У. МАЦУК (1нстытут гiemорыi НАН Беларусь, Мшск)
Даследуецца функцыянiраванне пасольсюх, грамтчных, гаспадарсюх i элекцыйных соймжау По-лацкага ваяводства у панаванне Аугуста Ш. З 14 полацюх пасольсюх соймжау выбарам паслоу скон-чылкя 8 rnüMirny. Зауважана, што асаблiвасцю полацюх пасольсюх соймжау было тое, што тут амаль выключна абiралiся nасламi тольк прадстаунк мясцовай элiты. Па два разы полацкiмi пасламi абiра-лкя прадстаунт родау Шчытоу, Корсакау Удзельсюх, Гласкау, Буйтцюх, Рытньскх. З 28 полацюх грамнiчных соймжау выбарам дэпутатау скончылiся 10 з ix. Выяулена, што дэпутатамi абiралiся толью прадстаунт мясцовай элты. Чатыры разы дэпутатамi абiралiся прадстаунт роду Корсакау Бабынщюх, два разы - Свалынсюх.
Уводзшы. Праблема вывучэння соймжау Полацкага ваяводства у панаванне Аугуста III знаходзь лася па-за увагай айчынных i замежных даследчыкау. Адрьшстая шфармацыя пра функцыятраванне полацкага соймша у панаванне Аугуста III утрымлiваецца тольш у некаторых працах польских даследчыкау Уладзюлава Канапчыньскага, Зафп Зялшскай, Хенрыка Палькiя, Марыi Чэпе [1 - 5].
Мэтай дадзенага артыкула з'яуляецца даследаванне соймжау Полацкага ваяводства у панаванне Аугуста III. Разглядаецца перыяд ад канчатковага усталявання Аугуста III на троне Рэчы Паспалiтай у 1736 годзе i да яго смерцi у 1763 годзе.
У прауленне Аугуста III у Полацку адбывалюя наступныя вщы соймiкаУ: пасольскш (перадсоймавыя), рэляцыйныя, дэпутацшя (грамтчныя), гаспадарчыя, элекцыйныя.
На пасольсшм (перадсоймавым) соймiку адбывауся выбар паслоу на сойм Рэчы Паспалтгай. Па-сольск1 соймiк склiкауся каралеускiмi ушверсалаш не пазней чым за 6 тыдняу перад соймам. "Нямы сойм" 1717 года вызначыу сталы тэрмш пачатку сойма на першы панядзелак пасля дня Святога Мiхала (29 ве-расня) у цотныя гады. Пасольсшя соймiкi у так1м выпадку павiнны былi склiкацца у другой палове жнiуня.
Дэпутацкi (грамнiчны) соймж, значэнне якога у дадзены перыяд узрастае, збiрауся у першы панядзелак пасля 2 лютага, свята Мащ Божай Грамнiчнай. Асноунай мэтай яго правядзення былi выбары дэпутатау Галоунага Трыбунала ВКЛ. Яшчэ адзiн соймiк гаспадарчы збiрауся назаутра пасля грамнiчнага. Часам гэта размежаванне адсутнiчае i абодва соймiкi выступаюць пад агульнай назвай ("грамтчны").
Выбары некаторых павятовых ураднiкау адбывалiся на элекцыйных соймшах. На iх у Полацшм ваяводстве у XVIII стагоддзi выбiралi ваяводу, падкаморыя, харужага, земсшх суддзю, падсудка i пiсара. Права склжання элекцыйнага соймiка належыла ваяводу, акрамя выпадку склiкання соймiка па выбару самога ваяводы, калi соймж склiкауся каралём.
Асноуную групу крынщ па вывучэнню соймiкаУ складаюць соймжавыя пастановы ("ляудумы"), пратэстацыi супраць соймжау i iнструкцыi. Iншая справа, што падобных дакументау Полацкага ваяводства панавання Аугуста III захавалася вельмi нязначная колькасць. Значна папоУнiць шфармацыю аб сой-мiках дазваляе карэспандэнцыя, якая утрымлiвае шматлiкую шфармацыю пра правядзенне i вынiк соймь кау, якая знаходзiцца па-за увагай соймшавых дакументау (iнструкцыi, пастановы, пратэстацыi). Прауда, карэспандэнцыя носiць суб'ектыуны характар i шфармацыю з яе трэба правяраць iншымi вiдамi крынiц.
Асноуная частка. Пра першы полацк1 грамнiчны соймж 1736 года только вядома, што дэпутатамi на iм былi абраны полацк1 гродск1 суддзя Юзаф Падбшента i вайпунск1 староста Мiхал Сялщш. Пасламi на полацк1м пасольск1м соймшу 1736 года былi абраны чашшк Вялiкага княства ЛiтоУскага Юзаф Шчыт i старадубск1 падстароста Пётр Корсак Удзельск! Дырэктарам соймiка быу абраны полацш падсудак Юзафат Антонi Сялява. З урадшкау на соймiку яшчэ прысутнiчалi полацк1 земск1 суддзя Траян Гласко, полацш земскi пiсар Базылi Рыпiньскi, полацк1 войск1 Ян Корсак Удзельсш [4, s. 218; 6, apk. 11 - 12]. Напэуна ж тады, у 1736 годзе, але ужо на рэляцыйным сойм^, у Полацку былi абраны камфары на Правiцыянальную камiсiю ВКЛ па павелiчэнню войска полацк1 земск1 суддзя Траян Гласко i маркоУскi староста Ян Шчыт [7, s. 43]. На жаль нам не удалося знайсщ дакументау, як1я адносяцца да гэтага сой-мiка. Нiчога невядома i пра выбар полацк1х дэпутатау у 1737 годзе. Можна меркаваць, што мясцовы грамнiчны соймiк быу сарваны.
Так1 самы лёс напаткау i полацкi грамнiчны соймiк 1738 года. Супраць яго быу занесены машфест у аршансшя гродск1я кшп, згодна якому соймiк адбыуся "на звычайным месцы на замку". Сарваны ён быу мясцовымi Ураднiкамi, яшя насуперак "шляхецшм галасам" сарвалi соймж. На наступны дзень прыватна сабралюя i пад дырэкцыяй полацкага войскага Яна Корсака Удзельскага абралi паслоу Юзафа Корсака i полацкага стражшка Элiяша Мiхала Гласко да караля. На чале пратэставаушай шляхты былi полацк1 ротмiстр Iгнат Корсак, вайпунсш староста Мiхал Сялiцкi. Увогуле пратэстацыю падпiсала 76 шляхцiцау [8, apk. 373 - 374].
У тым жа (1738) годзе пасламi у Полацку пад дырэкцыяй вайпунскага старосты Мiхала Сялiцкага былi абраны дудзск1 староста Ян Буйнщш1 i Геранiм Корсак Удзельск1 [9, 1. 236, 2362 - 2363]. Супраць iх выбару былi занесены пратэстацып. Мясцовая шляхта на чале з полацшм земским суддзёй Траянам Гласко сцвярджала, што полацк1 войск! Ян Корсак Удзельсш, Пётр Корсак Удзельсш, чашнiк ВКЛ Юзаф Шчыт i вайпунск староста Мiхал Сялщш на чале сваiх прыхшьшкау перашкаджал распачаць пасяджэннi сой-мiка вышэйшаму мясцоваму урадшку полацкаму земскаму суддзе Траяну Гласко i не далi яму як камь сару чынщь рэляцыю аб працы Правщыянальнай кашси ВКЛ па павелiчэнню войска. Потым пагража-ючы зброяй i не звяртаючы увал на пратэстацыi, абралi дырэктарам Сял1цкага i паслоу на сойм Яна Буй-нiцкага i Геранiма Корсака Удзельскага, а таксама паслоу па ушверсал да караля на элекцыйны соймiк па выбару полацкага ваяводы полацкага гараднiчага Базышя Корсака Бабынiцкага i полацкага абознага Яна Войну. Пратэстацыя была падтсана 73 шляхцiцамi на чале з шфлянцшм войскiм Аляксандрам Гласко, Фелщыянам Корсакам, полацк1м земскiм суддзёй Траянам Глаской i крашуцк1м старостай Юзафам Корсакам [9, 1.759 - 760у, 2360 - 2361]. Апошнi асобна пратэставау супраць чашнiка ВКЛ Юзафа Шчыта, як1, пагражаючы пабiць Корсака, прымушау таго падпiсаць пустую паперу (напэуна, будучы крэдэнс паслам щ адмова ад пратэстацыi супраць iх выбару) [9, 1. 2362 - 2363].
Полацш грамнiчны соймiк 1739 года быу сарваны. Гаспадарчы соймж быу сарваны пасля выбару дырэктарам полацкага земскага суддзi Траяна Гласи. Ыцыятарам зрыву была частка мясцовай шляхты: Корсаш, крашуцк староста Ян Буйнщш i вайпунск1 староста Мiхал Сялiцкi. Потым гэтыя ж шляхцщы сабралiся i абралi дырэктарам соймжа Марцэлiя Байкоускага i вызначылi паслоу да караля па ушверсал на выбар полацкага ваяводы Пятра Корсака Удзельскага i Мiхала Сялiцкага [10, арк. 594 - 595 адв.].
Дэпутатамi на соймiку 1740 года стал1 Канстанцiн Юзаф Свалынск i крашуцк1 староста Ян Буйнщш. На жаль нам нiчога невядома пра падрабязнасцi гэтага соймiка. Таксама нам шчога невядома пра полацшх паслоу у 1740 годзе. Можна меркаваць, што мясцовы пасольскi соймж быу сарваны. Магчымай прычынай быу канфлжт, як1 разгарнууся падчас соймжа пам1ж полацк1м стольнiкам Юзафам Пакашам з Сялiцкiмi i iх прыхшьшкам^ як1я нават атакавалi дом полацкага стольшка [11, арк. 367 - 368 адв.].
У 1741 годзе дэпутатамi былi абраны Антонi Нарнщш i 1гнат Падвiнскi [12, к. 4 - 5]. Акрамя таго, захавауся дакумент, выдадзены з полацкага грамшчнага соймiка 1741 года полацшм бернардынам. З яго мы даведваемся, што дырэктарам соймiка быу рэчыцш стольнiк i полацк1 ротмiстр Траян Ласоусш. З урад-нiкау на сойм!ку был1 прысутнымi полацк1 земсш суддзя Траян Гласко, полацк1 земсш пiсар Базылi Рыпiньскi, полацш войсш Ян Корсак Удзельск1, полацк1 ротмютр Фабiян Корсак Бабынiцкi, полацк1 меч-нiк Ануфры Буйнiцкi, полацкi чашшк 1гнат Банавентура Рыпiньскi. Звяртае увагу, што адразу пасля земскага тсара свае подтсы паставiлi Яустах Храпавшш i смаленск1 падстол1 Фел1цыян Грабнiцкi, а ужо толь-га пасля iх полацш войск! [6, арк. 1 - 2 адв.]. З люта шунелюкага старосты Яустаха Храпавщкага да над-ворнага падскарбiя ВКЛ Юзафа Францiшка Сапегi становяцца вядомы некаторыя падрабязнасцi соймiка. Был1 прапанаваны тры кандыдаты на выбар дэпутатам: сам Храпавiцкi, 1гнат Падвшсш i Антон! Нартцш Супраць кандыдатуры Храпавщкага пратэставау шляхцщ Медунецк1, як меу прэтэнзш да шунелюкага старосты аб атрыманш прывшея на каралеушчыну, якую трымау як земскае уладанне. 1нщыятарам пра-тэстацып быу шляхецк род Гласкау на чале з мясцовым земсшм суддзёй Траянам Гласкай. Незадаволены был! Гласк1 ! выбарам Падвшскага ! Нарнщкага. Яны сфабрыкавал! пратэстацыю супраць соймша, ! пасля адмовы прыняць яе у полацк1м гродзе накравал! яе актыкаваць у Вщебск [12, к. 4 - 5].
Полацш грамтчны соймж 1742 года быу сарваны яшчэ да выбару дырэктара соймжа [13, к. 132; 14, р. 37у; 15, р. 612 - 612у]. З гэтага соймжа быу выдадзены "тэстымотум ашмянск1м патрыётам Юрыю ! Яну Гушчам". З яго станов!цца вядома, што соймш, як заужды, адбывауся на замку [16, арк. 990 - 993 адв.].
У 1743 годзе дэпутатам! у Полацку был! абраны полацш ротмютр Фаб!ян Корсак Бабынщш ! сгг-нянск староста Юзаф Тадэвуш Рышньсш. З !х крэдэнсу вядома, што соймж адбыуся на замку. Дырэк-тарам соймша быу абраны Людвж Корсак. З урадшкау на сойм!ку был прысутны полацк1 земсш суддзя Траян Гласко, войск! Ян Корсак Удзельсш, ладаснянсш староста ! полацк1 ротмютр Герашм Корсак Удзельск1, полацш стражшк Эл!яш М!хал Гласко, полацк1 гарадичы Базыл! Корсак Бабынщш. Сярод падтсаушай крэдэнс шляхты был! у асноуным прадстаушш родау Жукоу ! Гласкау. Падтсал! крэдэнсы ! ташя вядомыя у будучым дзеячы у Полацшм ваяводстве, як Канстанцш Юзаф Свалынсш ! Ян Буйнщш [17, арк. 1 - 4 адв.; 18, р. 5; 19, к. 1243].
На наступным полацшм грамтчным соймшу 1744 года дэпутатам! "без пратэстау" был! абраны старадубсш гарадичы Ян Франщшак Гласко ! ладаснянск1 староста Герашм Корсак Удзельск1. З крэдэнсу !м вядома, што соймш адбыуся "на звычайным месцы абрад на замку", а дырэктарам гэтага соймша быу полацш ротмютр Фаб!ян Корсак Бабынщш. З урадншау, акрамя яго, на соймшу прысутшчал! полацш земсш суддзя Траян Гласко, полацш войск! Сымон Корсак Удзельсш, полацш гарадтчы Базыл! Корсак Бабын!цк!, полацш будаушчы Франц!шак Рып!ньск!, полацк! скарбшк Каз!м!р Буйн!цк!, полацк! стражн!к Эл!яш М!хал Гласко. Усяго свае подшсы пад крэдэнсам пастав!ла 166 шляхцщау [20, арк. 71 - 71 адв.].
'Памылкова замест Яна Буйншкага полацк!м паслом наз^1ваецца полацк! гродсю сурагатар ! полацк! падчаш^1 Антон! Буйншю [4, 8. 224].
У гэты ж (1744) год у Полацку быу i пасольск соймiк. Пасламi был! абраны полацкi земск1 суддзя Траян Гласко i маркоуск староста Ян Шчыт. Захавалася шструкцыя паслам, з якой становщца вядомым, што соймiк адбыуся на "звычайным месцы абрадау у замку". Дырэктарам соймiка быу полацк войск! Сымон Корсак Удзельск1 [20, арк. 841; 21, s. 294]. На жаль шструкцыя полацк1м паслам не дае магчы-масцi даведацца аб шшых удзельнiках гэтага соймша.
Полацкi грамнiчны соймiк 1745 года быу сарваны. Больш пра гэты соймш нам нiчога невядома. Няшмат вядома i пра элекцыйны соймж па выбару полацкага ваяводы, як адбыуся 21 лютага 1745 года. Гэты соймж таксама быу сарваны. Захавалася пратэстацыя супраць соймiка. Яна была падшсана пяццю шляхцiцамi на чале з Тадэвушам Снарск1м i полацк1м ротмiстрам Людвiкам Корсакам шляхцщам [22, л. 1]. Невыключана, што iснавалi i шшыя пратэстацыi супраць соймжа. Акрамя таго, падчас соймжа адбылася значная бойка у двары полацкага падстолiя i полацкага гродскага сурагатара Антонiя Яна Корсака Залес-кага. Пабiты у ей аланск староста Рэмiгiян Корсак вiну за бойку ускладау на полацкага канюшага Фран-цiшка Шчыта Забельскага [23, арк. 804 - 805 адв., 874 - 875 адв.].
У 1746 годзе на грамшчным сойм!ку дэпутатамi у Полацку быт абраны шфлянцш падчашы Андрэй Сакалоуск! i iнфлянцкi скарбнiк Ян Свалынск1. Соймж адбыуся на "звычайным месцы абрадау нашых соймiкаУ". Дырэктарам соймiка быу абраны бецк староста 1гнат Жук. Крэдэнс дэпутатам пад-пiсалi мясцовыя ураднiкi: земскi суддзя Траян Гласко, войск! Сымон Корсак Удзельсш, стольшк Юзаф Пакаш, скарбнiк Казiмiр Буйнщш i мечнiк Ануфры Буйнщш. Усяго крэдэнс падшсала надзвычай вялiкая колькасць полацкай шляхты (169 шляхцiцау). Сярод яшх больш усяго было прадстаушкоу роду Гласкау [19, к. 1424; 24, арк. 94 - 95 адв.]. Згодна люту полацкага кашталяна Валяр'яна Жабы супраць выбару дэпута-тау не было пададзена шводнай пратэстацып [25, к. 193]. Ён памыляуся, бо у аршанск1я гродскя кшп была занесена пратэстацыя супраць полацкага соймша за подпiсам трынаццащ шляхцiцау [26, арк. 128 - 128 адв.]. Сярод падшсаушыхся не было шводнага Ураднiка i пратэстацыя не перашкодзша полацк1м дэпутатам увайсщ у тк трыбунальск1х суддзяу на рэасумпцьп Трыбунала ВКЛ. На гэтым грамнiчным соймшу по-лацкая шляхта прыняла яшчэ дакументы, якя датычылюя грашовых выдаткау полацкiм бернардынам i полацкiм францiшканам [24, арк. 92 - 93, 634 - 635 адв.]. У захаваушымся "крэдэнсу полацшм бернардынам" сцвярджалася, што соймж адбыуся "на звычайным месцы" i был абраны дырэктар i дэпутаты. Крэдэнс разам з дырэктарам бецшм старостай 1гнатам Жуком з урадшкау падпiсалi тольк полацк1 войск1 Сымон Корсак Удзельсш, полацк1 мечшк Ануфры Буйнщш, полацш ротмютр Марцэл Байкоуск ! полацку земск ! сурагатарск1 рэгент Петр Кулеша. Усяго свае подтсы пад крэдэнсам паставша сямнаццаць шлях-цщау. Сярод падшсаушыхся было некальк Буйнщшх: уплывовы мясцовы шляхцщ, крашуцк1 староста ! трымальшк Полацкай эканомп Ян, чэрнщк староста Аляксандр ! 1ях!м [24, арк. 92 - 93]. У "крэдэнсу полацшм франщшканам" сцвярджалася, што соймж адбыуся на "звычайным месцы абрад". Крэдэнс падшсала 25 шляхцщау на чале з дырэктарам соймжа бецк1м старостай 1гнатам Жуком, полацшм войсшм Сымонам Корсакам Удзельск1м, стольшкам Юзафам Пакашам. Яшчэ крэдэнс падтсал! мясцовыя рот-мктры Марцэл Байкоусш ! Фаб!ян Корсак Бабышцк [24, арк. 634 - 635 адв.]. Як бачым, колькасць ! асо-бы падшсаушых крэдэнсы бернардынам ! франщшканам значна адрозшваюцца. Гэтыя дакументы даюць шфармацыю тольк аб некаторых удзельшках соймжа.
На жаль нам тчога невядома аб полацк1м пасольсшм соймшу 1746 года, акрамя таго, што паслам! на !м был! абраны полацш харужыц (згодна шшым звесткам харужы) Антон! Корсак (насамрэч полацш падстол! ! полацк1 гродсш сурагатар Антон! Ян Корсак Залесш) ! будаушчы Франщшак Мшалай Ры-шньск1 [27, s. 239]. Вядома, што падчас соймша адбыуся канфлжт пам!ж Фаб!янам Корсакам Бабынщшм ! Сымонам Корсакам Удзельск1м. Фаб!ян Корсак Бабынщш распачау працэс супраць Сымона Корсака Удзельскага, як1 на пасольсшм соймшу 1746 года не тольш не дапусщу Фаб!яна заняць урад полацкага войскага, але ! сам на сойм!ку незаконна заняу месца полацкага войскага ! тытулавауся !м. Гэта пры тым, што у 1735 годзе ен састушу гэты урад свайму сыну Яну Корсаку Удзельскаму, а пасля смерщ таго прывшей на гэты урад атрымау як раз Фаб!ян Корсак Бабынщш [24, apk. 686 - 687 адв.].
Няшмат вядома пра полацш грамтчны соймж 1747 года. На !м з пратэстам! дэпутатам! был! абраны Снарсш ! Байкоусш. З выяуленай судовай справы становщца вядомым, што падчас соймша адбыуся канфлжт шляхцщау Рэвута ! Мянщкага з полацшм! харужым! Корсакам! (Фаб!ян ! Траян Корсак! БабынщЩя). У пачаушайся бойцы больш уах быу паранены Рэвут [28, арк. 154 - 155 адв., 233 - 234 адв., 798 - 799 адв.]. У вышку на рэасумпцш Трыбунала ВКЛ з-за юнаваушых пратэстау, !х выбар быу пры-знаны незаконн^гм, а сойм!к - за сарваны [19, к. 1499]. Быу сарваны ! полацш грамнчны соймш 1748 года [19, к. 1578]. Пра шшы, пасольск!, сойм!к у тым годзе вядома тольш тое, што ен быу таксама сарваны [27, s. 304; 29, к 122]. Полацш грамтчны сойм!к 1749 года адбыуся, дэпутатам! на !м был! абраны Габрыэль Медунецк1 ! Антон! Тадэвуш Снарск1 [19, к 1652].
Паспяхова скончыуся ! грамтчны сойм!к у наступным 1750 годзе. Дэпутатам! был! абраны полацш гродсш сурагатар ! полацш ротмютр Траян Корсак Бабынщш ! полацш стальшков!ч Антон! Вшцэнт Пакаш [19, к 1711]. У в!цебск1я гродскя кн!г! была пададзена пратэстац^гя супраць !х выбару за
подтсам 25 шляхцщау, якя сцвярджал!, што соймш у першы дзень быу сарваны. На друг! дзень "пад прэтэкстам набажэнства спачатку прышоушы да касцёла, а потым перайдзя да кляштара [франщшканау]" насуперак праву "не у замку, у зал!, не у вызначаны час ! прыватна" вызначыл! дэпутатам! Корсака ! Пакаша [30, арк. 63 - 64]. Пратэстацыя была занесена па шщыятыве шляхецкага роду Снарск1х [31, к. 95]. Гэта пратэстацыя, аднак, не перашкодзша полацшм дэпутатам на рэасумпцып Трыбунала ВКЛ увайсщ у лш трыбунальсшх суддзяу. Вызначальным для гэтага аказалюя старанн падляшскага ваяводы М!хала Антон!я ! мсщслаускага ваяводы Юрыя Фелщыяна Сапегау, як1я за допуск полацшх дэпутатау у л1к трыбунальсшх суддзяу был! згодны дапусцщь туды радз!вшаусшх прыгальншау наваградсшх дэпутатау [32, к. 321]. Паспяхова скончыуся ! полацк пасольск соймш 1750 года. Паслаш был! абраны палкоунш Юзаф Сасноуск ! полацк стражнш Эл!яш М!хал Гласко. Соймш адбыуся на "звычайным месцы пасяджэнняу". Дырэктарам соймша быу абраны полацк мечнш Ануфры Буйнщк [33, арк. 516 - 251 адв.; 34, к. 256].
Полацк грамшчны соймш 1751 года быу сарваны з-за значнай колькасщ кандыдатау на выбар дэпутатау, яшя не мага прыйсщ да згоды пам!ж сабой. У той жа час на гаспадарсшм соймшу быу чы-таны лют падканцлера ВКЛ М!хала Чартарыйскага аб тым, што ён мае для полацкай шляхты каралеусш ушверсал на элекцыйны соймш на выбар полацкага ваяводы. Адначасова у люце Чартарыйскага утрым-л1валася рэкамендацыя аб выбары полацшм ваяводай падляшскага ваяводы М!хала Антон!я Сапеп. Лют у сваю падтрымку да соймша даслау ! сам М!хал Антон! Сапега. У вышку на соймшу был! абраны паслы па ушверсалу на элекцыйны соймш Ян Храпавщш ! сггаянск1 староста Юзаф Тадэвуш Рышньск1 [35, к. 52; 36, к. 1 - 2]. Мясцовая шляхта склала рэскрыпт на лют М!хала Антошя Сапеп. Амаль уся шляхта "моцна запрашала" яго на урад полацкага ваяводы. Аднак супращвы радз!вшаусшх прыгальншау вайпунскага старосты М!хала Сял1цкага ! полацкага чашнша Юзафа Рэвута прымусш змянщь тэкст на больш нейтральны "старацца аб братэрск1я галасы" [36, к. 1 - 2].
Аб полацшм грамшчным сойм!ку 1752 года тольш вядома, што ён быу сарваны [37, 1. 142 - 143]. Быу сарваны ! полацш пасольсш соймш 1752 года [2, 8. 107; 38, 8. 134].
У полацшх гродсшх кшгах 21 лютапада 1752 года быу актыкаваны каралеусш ушверсал аб пра-вядзенн у Полацку 8 студзеня 1753 года элекцыйнага соймша па выбару полацкага ваяводы [39, арк. 1181 -1189; 40, к. 302]. Аб гэтым соймшу мы маем найбольшую колькасць шфармацып з розных крынщ, згодна як1м каля 9 гадзш ранщы шляхта сабралася на !мшу да касцёла дамшшанау. Там узнш канфлшт пам!ж шляхтай - хто павшен быць абраным дырэктарам. Удалося прыйсщ да згоды. Сам соймш распачауся памгж 10 ! 11 гадзшам! ранщы ! працягвауся не больш за паугадзшы. Прысут^чала вялшая колькасць шляхты (называецца завышаная л1чба у 4 - 5 тысяч шляхцщау). Гэта прымусша правесщ соймш не у "шопе" (павеце), а побач, на "пляцы замковым". Распачау яго не вышэйшы прысутны ураднш, а полацк будаунчы Франщшак Рышньсш, што, напэуна, было узгоднена раней у дамшшанау. Пасля пачатку соймша выступш паслы ад караля - полацш лоучы Ян Храпавщш ! сп^янск староста Юзаф Тадэвуш Рышньсш, яшя прывезл! каралеусш ушверсал на элекцыйны соймш па выбары полацкага ваяводы. Пасля быу абраны дырэктар соймша, яшм стау Яустах Храпавщш. Дырэктар соймша выслухау прапановы шляхты. Пераканауся, што няма шшых прапаноу, акрамя выбару полацшм ваяводай Аляксандра Сапеп. Не аказалася ! н1воднага нязгоднага з гэтай кандыдатурай, а шляхта крычала у падтрымку Аляксандра Сапеп. Вайпунск староста М!хал Сялщк ! шшыя выступш з вшшаваннямг Апошшм вшшавау дырэктар соймь ка, як! ! скончыу яго пасяджэнш. Пасля чаго усе удзельшш рушыл! да езу!цкага касцёла [40, к. 302 - 303; 41, р. 182, 184 - 185].
Полацш грам^чны соймш 1753 года быу сарваны з-за канкурэнцы! па выбары дэпутатам! Сшайлы, Пжысецкага ! Людв!ка Корсака, як1я не саступш адз!н аднаму [37, 1. 254; 42, р. 147; 43, к. 152].
У 1754 годзе на полацшм грамшчным сойм!ку сггуацыя паутарылася. Полацкая шляхта пагадз!-лася без супращвау на выбар дэпутатам Свалынскага, а два !нш^1х кандыдаты, Пж^1сецк1 ! Людв!к Корсак, павшны был! в^1рашыць, хто з !х саступ!ць. Аднак не прыйшл! да згоды ! сойм!к быу сарваны [37, 1. 272; 44, р. 86 - 86у]. Так! самы лёс напаткау ! гаспадарск! соймж з-за пратэстау шляхты супраць Франщшка Зянов!ча, як! хацеу заняць месца на соймшу войскага (на яш урад меу прыв!лей). Прауда, з гаспадарскага сойм!ка удалося нак1раваць паслоу да караля з !нфармац^1яй аб выбары полацшм ваяводай Аляксандра Сапеп ! просьбай в^1даць яму прывшей на гэты урад [45, р. 10]. Пра полацш пасольсш соймш 1754 года тольш вядома, што ён быу сарваны [38, 8. 244]. Паспяхова скончыуся полацш грам^чны соймш 1755 года, дэпутатам! на !м был! абраны полацш скарбнш Людвш Корсак ! Тадэвуш Пжысецш [42, к. 25у; 45, р. 10; 46, р. 1; 47, к. 75].
Полацш грамшчны соймш 1756 года быу сарваны з-за вялшай колькасщ канкурэнтау на абранне дэпутатам!. Вядома, што на сойм!ку прысутн!чал! полацк! кашталян Канстанц!н Людвш Плятэр, шфлян-нцк1 кашталян Ян Шчыт ! рэтауск! староста Крыштаф Тышкев!ч [19, к. 2047; 48, к. 21у]. Аб полацк1м па-сольск!м сойм!ку маюцца розн^1я звестш. Згодна л!сту падскарб!я ВКЛ Юрыя Флем!нга, да першага сак-сонскага м!н!стра Генрыха Бруля паслам! быш абран^1 Корсак ! стальн!ков!ч Рышньсш [49], а у "Кур'еры Польсшм" сцвярджалася аб зрыве сойм!ку [50]. Акрамя люта Флемшга больш не маецца няшх звестак пра юнаванне полацк1х паслоу у 1756 годзе. Магчыма, што полацк! пасольск! соймш 1756 года быу сарваны.
Таксама быу сарваны полацк грам^чны соймж 1757 года [51, к 28]. Дзякуючы захаванаму "крэ-дэнсу кармелгам бялышцкага канвенту" удаецца даведацца, што на полацк1м грамтчным сойшку 1757 года, як! адбыуся на замку, быу абраны дырэктар - полацк1 падстол! Канстанцш Юзаф Свалынсш, а зрыу соймша адбыуся ужо пры выбары дэпутатау. Акрамя дырэктара соймжа гэты крэдэнс падшсал! мясцо-выя урадшш: стольшк Ян Буйнщш, падваявода Траян Корсак, гродск суддзя Сымон Тадэвуш Пжысецш, скарбшк Людвж Корсак. Свае подтсы яшчэ паставша пяць шляхцщау, з яшх трое прыналежыт да роду Корсакау [52, apk. 286 - 287 адв.].
Аб наступным полацшм грамтчным соймшу 1758 года вядома, што ен быу сарваны яшчэ да вы-бару дырэктара соймжа [53, k. 107v; 54, к 16]. Лепш была сиуацыя з пасольсшм соймшам у гэтым годзе. Паслаш у Полацку "на замку, на звычайным месцы абрадау" был! абраны полацк лоучы 1гнат Корсак ! прыхшьшк Фамши - полацш стольшк Ян Буйнщш. Дырэктарам соймжа быу абраны полацк1 земск1 су-рагатар Антон! Вшцэнт Пакаш [47, к 269; 55, apk. 715 - 720 адв.; 56, к 8; 57, 1.1у; 58, с. 479]. На жаль захаваушаяся шструкцыя паслам не дае магчымасць даведацца аб шшых удзельшках гэтага соймша.
У 1759 годзе на грамтчным соймшу полацкая шляхта пагадзшася, каб дэпутатам быу абраны полацк ротмютр 1гнат Есман, але з-за вялжай колькасщ шшых канкурэнтау на выбар яго калеп соймш быу сарваны [59, p. 5 - 5v; 60, k. 118]. У 1760 годзе на полацшм грамтчным сойм!ку з пратэстацыям! был абраны дэпутаты - прытльнш Сапег Лянкев!ч ! Есман (напэуна полацк1 ротмютр 1гнат Есман) [5, s. 213; 61, к 162; 62, к 62]. 1гнат Апнсш сцвярджау, што крэдэнс Есману ! Лянкев!чу быу падтсаны на наступ-ны дзень пасля соймша. Мясцовая шляхта пратэставала супраць ташх дэпутатау [61, k. 162]. Удалося выявщь пратэстацыю супраць соймша у вщебсшх гродсшх кшгах. Згодна яе, соймж адбыуся, як заужды, на замку. Супраць соймжа пратэставал полацк войск! Франщшак Зянов!ч, яго сыны Антон! ! Юзаф, полацш ротмютр Стэфан Корсак, лвдск падстол! Ян Пажэцк1, полацк1 скарбшков!ч Юзаф Буйнщш, Андрэй, Франщшак, Якуб ! Бенедыкт Кублщкя, мальбаркск1 падчашыц Юзаф Былшьсш. Пратэстацыя была выклжана тым, што было шмат кандыдатау на выбар дырэктара соймжа ! дэпутатау, якя не мата прыйсщ да згоды. Частка урадшкау пры гэтым, не звяртаючы увал на пратэстацып, спрабавала любым спосабам абраць дырэктара соймжа ! дэпутатау. У вышку пратэставаушая шляхта выступша у абарону вольнага голаса ! выйшла з пратэстацыяй, якую не хацел! актыкоуваць у полацшм гродзе. На наступны дзень пагадзшся актыкаваць пратэстацыю, але не хацел ставщь дату кал! соймк адбыуся (4 лютага 1760 г.), а хацел! ставщь днем актыкацып (5 лютага 1760 г.). Гэта магло даць падставу прызнаць пратэстацыю ня-слушнай, бо яна была занесена не падчас соймжа. Гэта не задаволша пратэставаушую шляхту ! яна для актыкацыи пратэстацып нак1равалася у Вщебск [63, apk. 29 - 30 адв., 64, Г 790 - 791у|. Частка пратэста-ваушай шляхты на чале з полацшм ротмютрам Янам ! полацшм крайчыцам Тадэвушам Рышньсшм!, Антон!ям ! Юзафам Зянов!чам!, Бенедыктам Кублщшм была гатова адмовщца ад пратэстацып ! прызнаць лептымным выбар дырэктарам соймша балдынеускага старосты Фларыяна Рытньскага, кал! дазволяць заняць месца войскага Антошю Зянов!чу. Потым полацк1 ротмютр Ян Рышньск1 увогуле ад !мя шшых адмов!уся ад пратэстацып [65, арк. 296 - 297]. Ташм чынам удалося супакощь частку пратэставаушай шляхты. Аднак пакрыуджаныя на Сапег Чартарыйсшя ! Апнскя на рэасумпцып Трыбунала ВКЛ на пад-ставе меушыхся пратэстау не дапусцш полацшх дэпутатау у лж трыбунальсшх суддзяу.
У 1760 годзе паслам! на полацшм пасольсшм сойм!ку был! абраны рэтаусш староста Крыштаф Тышкев!ч ! балдынеуск! староста Флар^гян Рып!ньск! [58, с. 538; 66, р. 96]. Соймш адбыуся на замку. Захавалася шструкцыя, дадзеная полацк1м паслам ! "тэстымон!ум" шляхц!цу В!нцэнту Хамскаму. З дру-гога дакумента станов!цца вядомым, што д^грэктарам сойм!ка б^гу полацш гродсш суддзя Сымон Тадэвуш Пжысецш. Прычым раней яго гэты дакумент быу падп!саны полацк1м паслом рэтаусшм старостай Кры-штафам Т^1шкев!чам, яш не б^гу н1як1м полацк1м урадншам. Звяртае увагу, што ! пасля Пжысецкага свой под-п1с пашнуу каралеуск! шамбелян 1гнат Жаба, а ужо тольш пасля яго мясцовы урадн!к - полацк1 падстол! Канстанцш Свалынсш. Яшчэ з урадн!кау свае подтсы падставш полацк1 падваявода Траян Корсак, полацш гродсш тсар Сташслау Грабн!цк1 ! полацк1 лоуч^г 1гнат Корсак Бабын!цк1 [65, арк. 895 - 898, 899 - 900 адв.].
Полацш грамшчны соймш 1761 года быу сарваны з-за канкурэнцы! дэпутатау з папярэдняга года Есмана ! Лянкев!ча, як1х у 1760 годзе не дапусцш у лш трыбунальск1х суддзяу на рэасумпц^г! Трыбунала ВКЛ. Яны вырашыл! зноу прэтэндаваць на выбар дэпутатам!, але сустрэл! супрац!у радз!в!лауск1х прых!льн!кау [67, к. 24]. У 1761 годзе полацш пасольсш соймж быу сарваны шляхцщам! Зянов!чам! па загаду М!хала Чартарыйскага [1, s. 207; 58, с. 558; 68, к. 327; 69, к. 391]. Прычым соймш адразу быу сарваны, ! нават мясцовы вышэйшы урадн!к не здолеу пачаць яго пасяджэнн! [70, к. 8]. Магчымай пр^гчынай як раз ! была барацьба вакол вышэйшага мясцовага земскага урада. У адсутнасць аб!раемых земск1х урадн!кау (падкамор^гя, харужага ! земскага суддз!), так!м урадшкам быу войск!. Гэты урад трымау Антон! Зянов!ч, якому дадзен^г урад у 1760 годзе перадау бацька Франщшак. Антон! Зянов!ч сустрэу моцную апаз!ц^гю з боку упл^гвовага роду Корсакау Бабынщшх. Корсак! Бабын!цк!я не хацел! прызнаць перадачу урада
войскага Франщшкам Зянов!чам сыну Антонш ! сам! прэтэндавал1 на яго. Яны не дапускал! Антоня Зянов!ча заняць урад войскага на соймшу. Напэуна гэта ! стала прычынай зрыву полацкага пасольскага соймша 1761 года.
Аб вастрыш гэтай праблемы сведчыць факт, што перад наступным пасольск1м соймшам полацк ваявода Аляксандр Сапега для выбару паслом Мшалая Тадэвуша Лапацшскага бачыу тальк адзш шлях -прымусщь Корсакау саступщь ! даць Зянов!чу заняць месца войскага на соймшу [71, 47у - 48]. У 1762 годзе паслам! был! абраны мсщслауск! гродск староста Мшалай Тадэвуш Лапацшск1 ! рэгент канцылярып ВКЛ М!хал Сялщк [5, 8. 213; 58, с. 571]. Можна меркаваць, што !х выбар адбыуся на пауторным соймшу, бо маецца шфармацыя аб зрыве першага пасольскага соймша [71, р. 52; 72, к. 331]. Адбыушыйся раней по-лацк1 грамтчны соймш 1762 года, як ! некальк! папярэдшх, быу сарваны. На жаль нам тчога невядома аб прычынах яго зрыву. Тым больш нечакана паспяхова скончыуся грамтчны соймш 1763 года. Дэпутатам! на !м был1 абраны Пляры Корсак ! Сямон Тадэвуш Абрампальск [5, 8. 213].
Так1м чынам, магчыма зрабщь наступныя высновы. Полацшя соймЫ з 1736 па 1763 год, як ! раней, адбывалюя на замку. Тольк у пратэстацып супраць полацк1х дэпутатау у 1750 годзе сцвярджаецца, што !х выбар адбыуся прыватна, у кляштары франщшканау. З 1736 па 1763 год адбылося 14 пасольск1х соймшау ! 28 грамтчных соймшау. З 14 полацшх пасольск1х соймшау выбарам паслам! скончыл1ся 8 соймшау. Адразу запар тры пасольскя соймш (1752, 1754 ! 1756 гг.) был сарваны.
Анал!з сшсу полацшх паслоу сведчыць, што только адзш раз, у 1736 годзе, паслом быу абраны цэнтральны ураднш ВКЛ - чашнш ВКЛ Юзаф Шчыт, як! к таму ж прадстауляу мясцовую элпу. Яшчэ адзш раз паслом у Полацку (1762 г.) быу абраны рэгент канцылярып ВКЛ (супрацоунш канцыляры! ВКЛ) М!хал Сялщш, як! таксама прыналежыу да мясцовай элиы. Звяртае на сябе увагу ! тое, што у гэты час на полацшм пасольсшм соймшу н разу не быу абраны паслом хто-небудзь з маладых магнатау Радз!вшау, Сапегау, Апнсшх, Масальских ! г.д. Гэта давол! часта адбывалася на шшых соймшах (вшенсшм, слошмсшм, ашмянсшм, гарадзенск1м, ваукавысшм ! г.д.). Атрымл1ваецца, што на пасольсшх соймшах у Полацку аб!рал!ся паслам! тольш прадстаушк! мясцовай эл1ты. Па два разы полацшм! паслам! аб!рал!ся прадстаушш родау Шчытоу, Корсакау Удзельск1х, Гласкау, Буйтцшх, Рышньсшх. Па аднаму - полацшм! паслам! аб!ралюя прадстаунш родау Сасноусшх, Лапацшсшх, Тышкев!чау, Сялщшх, Корсакау Залесшх ! Корсакау Бабынщшх. Тольш адной асобе за гэты час удалося быць двойчы абранным паслом на полацшм соймшу. Гэта удалося Яну Буйнщкаму у 1738 ! 1758 гады.
Як бачна, у Полацшм ваяводстве не было шводнага роду, яш у перыяд з 1736 па 1763 год мог правесщ выбар паслам! сва!х прадстауншоу больш чым два разы. Шэсць разоу паслам! аб!ралюя мясцо-выя ураднш. Прычым усе (земск суддзя, стольнш, падстол! ! гродск сурагатар, лоучы, стражнш, будау-н!чы) аб!рал1ся паслам! только па аднаму разу. Двойчы (1746 ! 1758 гг.) паслам! аб!рал!ся только полацк1я ураднш. Двойчы паслам! аб!рал!ся ураднш шшых паветау ! ваяводствау (старадубск у 1736 г. ! мсць слаусш у 1762 г.). Шэсць шляхцщау увогуле не мел! някага ураду (адзш з !х быу вайскоуцам). Аднойчы (1760 г.) абодва полацкя паслы был1 шляхцщы без урадау. Сярод вядомых асоб у ВКЛ, яшя часта аб!рал!ся паслам! на сойм, у Полацку аб!ралюя паслам! тольк! Юзаф Сасноуск! (полацк! пасол 1750 г.) ! М!калай Тадэвуш Лапацшсш (полацк! пасол у 1762 г.).
З 28 полацшх грамшчных соймшау выбарам дэпутатау скончыл!ся 12, але у двух в^1падках (у 1747 ! 1760 гг.) на рэасумпцып Трыбунала ВКЛ выбар дэпутатау быу прызнаны незаконным. З 1737 па 1739 год, з 1751 па 1754 год ! з 1756 па 1762 год усе полацкя грамтчныя соймш быш сарваны. Ташм ч^1нам, з 1736 па 1763 год выбарам паслам! скончылася 8 пасольск1х сойм!кау, а законным выбарам дэпутатау - 10 сой-мшау. Сярод аб!раемых дэпутатау был! тольш прадстаунш мясцовай эл!ты. Найчасцей (4 разы) дэпу-татам! аб!ралюя прадстаун!к1 роду Корсакау Бабын!цк!х. Два разы дэпутатам аб!рал1ся прадстаун!к! роду Свалынсшх. Н!водны шляхц!ц у перыяд з 1736 па 1763 год не аб!рауся дэпутатам двойчы. Па аднаму разу аб!ралюя дэпутатам! прадстаушш наступных родау: Абрампальск1х, Буйнщшх, Гласкау, Корсакау Удзельск1х, Медунецк1х, Нарнщшх, Падб!пентау, Падв!нск1х, Пакашау, Пж^1сецк1х, Рышньсшх, Сакалоуск1х, Снарск!х, Сял!цк!х. Пяць абраных дэпутатау был! мясцовым! урадн!кам!: полацш гродск! суддзя, полацк! гродск! сурагатар ! полацк! ротм!стр, полацк! скарбшк (2 разы), полацк! ротм!стр. Двойчы дэпутатам! у Полацку аб!рал!ся урадшш !ншых паветау ! ваяводствау (старадубсш - 1744 г. ! шфлянцш - 1746 г.). Анал1з стсу паслоу ! дэпутатау прыводз!ць да щкавых наз!ранняу, што тольк! тры асобы у Полацк1м ваяводстве з 1736 па 1763 год аб!ралася як паслам!, так ! дэпутатам!: Ян Буйн!цк1 (пасол 1738 ! 1758 гг., дэпутат 1740 г.), М!хал Сял1цк! (пасол 1762 г., дэпутат 1736 г.), Герашм Корсак Удзельск! (пасол 1738 г., дэпутат 1744 г.). Так1м чынам, паслам! ! дэпутатам! на полацшх соймшах з 1736 па 1763 год аб!рал1ся амаль выключна прадстаушш мясцовай павятовай элгты.
З 1736 па 1755 год тройчы праводзшся элекцыйн^1я сойм!к1 па выбару полацкага ваяводы (1739 (ц! 1740), 1745, 1753 гг.). Першыя два соймЫ был! сарваны, ! тольк! апошняя спроба скончылася паспяхова, полацшм ваяводай быу абраны Аляксандр Сапега.
Заключэнне. З 1736 па 1763 год у Полацку адбылося 14 пасольсшх ! 28 грамн!чных соймжау. З 14 полацшх пасольсшх соймшау выбарам паслаш скончышся 8 соймжау. На пасольсшх соймшах у Полацку амаль выключна аб!ралюя паслаш только прадстаунЫ мясцовай элиы. Па два разы полацшм! паслаш аб!ралюя прадстаунЫ родау Шчытоу, Корсакау Удзельсшх, Гласкау, Буйнщшх, Рышньсшх. Тольк Ян Буйнщш двойчы быу абраны паслом на полацшм сойм!ку у 1738 ! 1758 гадах. З 28 полацшх грам^чных соймшау выбарам дэпутатау скончылюя 10. Сярод аб!раемых дэпутатау был! только прад-стаушк мясцовай элпы. Чатыры разы дэпутатам! аб!ралюя прадстаушк роду Корсакау Бабынщшх, два разы - Свалынсшх. Шводны шляхцщ у перыяд з 1736 па 1763 год не аб!рауся дэпутатам двойчы.
Анал!з сшсу паслоу ! дэпутатау сведчыць, што только тры асобы у Полацк1м ваяводстве з 1736 па 1763 год аб!ралася як паслаш, так ! дэпутатам!: Ян Буйнщш (пасол 1738 ! 1758 гг., дэпутат 1740 г.); М!хал Сялщк (пасол 1762 г., дэпутат 1736 г.); Герашм Корсак Удзельсш (пасол 1738 г., дэпутат 1744 г.). Элекцыйныя соймЫ па выбарах полацкага ваяводы у 1739 (1740 г.) ! 1745 гадах был! сарваны, ! только у 1753 годзе Аляксандр Сапега быу абраны полацшм ваяводай.
Л1ТАРАТУРА
1. Konopczynski, W. Polska w ^Ые wojny siedmioletniej / W. Konopczynski. - Warszawa, Krak6w, 1909 - 1911. - Т. 1 - 2.
2. Konopczynski, W. Sejm grodzienski 1752 г. / W. Konopczynski. - Lw6w, 1907.
3. Zielinska, 2. Walka "Familii" о гейте Rzeczypospolitej, 1743 - 1752 / 2. Zielinska. - Warszawa, 1983.
4. Ра1кг|, Н. Sejmy 1736 i 1738 roku. и poczцtk6w nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej / Н. Ра1к1|. -Krak6w, 2000.
5. Czeppe, М. Kamaryla pana z Dukli. Ksztaltowame si§ obozu polityczneg o Jerzego Augusta Mniszcha 1750 - 1763 / М. Czeppe. - Warszawa, 1998.
6. Нацыянальны пстарычны арх1у Беларуа у Мшску (НГАБ у Мшску ). - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 29.
7. Palkij, Н. Praca komisji aukcji wojska w latach 1736 - 1738 / Н. Palkij // Kwartalnik Historyczny. - 1999. -г. 1. - 8. 19 - 44.
8. НГАБ у Мшску. - Фонд 1731. - Воп. 1. - Спр. 21.
9. Lietuvos valstybës istorijos archyvas. SA 95.
10. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 27.
11. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 28.
12. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum Roski ЬП/7.
13. Archiwum G16wne Ак: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. IV. - Sygn. 638.
14. Lietuvos Mokslц Ак^ет^ centrinës bibliotekos. - Б. 139. - В. 3091.
15. Lietuvos Mokslц Akademijos centrinës bibliotekos. - Б. 139. - В. 4061.
16. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 30.
17. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 31.
18. Lietuvos Mokslц Akademijos centrinës bibliotekos. - Б. 139. - В. 2203.
19. Archiwum G16wne Ак: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. VI. - Sygn. 80a.
20. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 32.
21. Skibinski, М. Europa a Polska w dobie wojny о suksecje austriackц.. Т. 2 / М. Skibinski. - Krak6w, 1913.
22. Льв!вська наукова б!блютека !м. В. Стефаника НАН Украши. - Фонд 103. - Воп. 1. - Спр. 6780.
23. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 33.
24. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 34.
25. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. V. - Sygn. 18878.
26. НГАБ у Мшску. - Фонд 1731. - Воп. 1. - Спр. 30.
27. Diariusze sejmowe z wieku XVIII. Т. 2. - Warszawa, 1912.
28. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 36.
29. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. IV. - 8.
30. НГАБ у Мшску. - Фонд 1709. - Воп. 1. - Спр. 18.
31. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. V. - Sygn. 17702, cz. 2.
32. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 39.
33. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. IV. - Ks. 9.
34. Archiwum Panstwowy, odzial пя Wawelu. Archiwum M^ynowski Chodkiewicz6w 1282.
35. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. V. - Sygn. 2152.
36. Archiwum G16wne АМ: Dawnych. Archiwum RadziwiЙ6w. - Dz. V. - Sygn. 13085.
37. Lietuvos valstybës istorijos archyvas. - Б. 1135. - Ор. 14. - В. 3.
38. Diariusze sejmowe z wieku XVIII. Т. 3. - Warszawa, 1937.
39. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 41.
40. Biblioteka PAU PAN 361.
41. Lietuvos Moksl4 Akademijos centimes bibliotekos. - F. 139. - B. 2554.
42. Lietuvos Moksl4 Akademijos centimes bibliotekos. - F. 139. - B. 2559.
43. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. V. - Sygn. 10.
44. Lietuvos Moksl4 Akademijos centrines bibliotekos. - F. 139. - B. 2561.
45. Lietuvos Moksl4 Akademijos centrines bibliotekos. - F. 139. - B. 443.
46. Lietuvos Moksl4 Akademijos centrines bibliotekos. - F. 139. - B. 2206.
47. Biblioteka Czartoryskich 594.
48. Biblioteka Jagiellonska 6640.
49. Biblioteka Jagiellonska. Akcesja 24/61.
50. Kuryer Polski 1756, CLXV.
51. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. V. - Sygn. 11914.
52. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 46.
53. Biblioteka Narodowa, BOZ 939.
54. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. IV. - Sygn. 464.
55. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 47.
56. Lietuvos valstybes istorijos archyvas. - F. 1135. - Op. 2. - B. 101.
57. Lietuvos valstybes istorijos archyvas. - F. 598. - B. 125.
58. Мацук, А. Барацьба магнацшх груповак у ВКЛ (1717 - 1763 гг.) / А. Мацук. - Мшск, 2010.
59. Lietuvos Moksl4 Akademijos centrines bibliotekos. - F. 139. - B. 4193.
60. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. IV. - Ks. 16.
61. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. V. - Sygn. 17702, cz. 4.
62. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. V. - Sygn. 2147, cz. 3.
63. НГАБ у Мшску. - Фонд 1709. - Воп. 1. - Спр. 23.
64. Lietuvos valstybes istorijos archyvas. SA 127.
65. НГАБ у Мшску. - Фонд 1734. - Воп. 1. - Спр. 49.
66. Lietuvos valstybes istorijos archyvas. - F. 1135. - Op. 14. - B. 14.
67. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. V. - Sygn. 16680.
68. Biblioteka Czartoryskich 3843.
69. Archiwum Panstwowy, odzial na Wawelu. Archiwum Sanguszkow 518.
70. Archiwum Glowne Akt Dawnych. Archiwum Radziwillow. - Dz. V. - Sygn. 2150.
71. Lietuvos valstybes istorijos archyvas. - F. 1135. - Op. 14. - B. 23.
72. Biblioteka Czartoryskich 3851.
nacmyniy 16.06.2011
SEJMIKS OF THE POLOTSK VOJVODESHIP IN THE REIGN OF AUGUST III
A. MATS UK
In the reign of August Ill in Polotsk has taken place 14 envoy sejmiks (dietine, regional assemblies) and 28 deputational sejmiks (gromniczny). From 14 Polotsk envoy sejmiks in elections of envoys has terminated 8 sejmiks. At the envoy sejmiks in Polotsk representatives of local elite were almost exclusively selected. Twice as Polotsk envoys were elected representatives of the Shchytays, Korsakay Udelskys, Hlaskays, Bujnickys, Rypinskys. Only Jan Bujnicky has twice been elected on polotsk sejmik in 1738 and 1758 as envoy. From 28 polotsk deputational sejmiks 10 has terminated with choice of deputies. Among the deputies were enrolled only representatives of the local elite. Four times the deputies are elected representatives of the Korsakay Bobynickys, twice - Svolynskys. Not one nobles in the period from 1736 to 1763 was elected the deputy twice. The analysis of the list of envoys and deputies shows, that only three noblemen in the Polotsk Voivodeship (province) from 1736 to 1763 were elected both envoys, and deputies: Jan Bujnicky (the envoy in 1738 and 1758, the deputy in 1740), Michal Selicky (the envoy in 1762, the deputy in 1736), Geranim Korsak Udzelsky (the envoy in 1738, the deputy in 1744). Elektsionnye Sejmiks to elect voievoda of Polotsk in 1739 (1740) and 1745 were broken and only in 1753 Alexander Sapega was elected voievoda of Polotsk.
